EGE ÜNÜVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SALMONİD BALIKLARINDAKİ KAROTENOİD MEVCUDİYETİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 EGE ÜNÜVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) SALMONİD BALIKLARINDAKİ KAROTENOİD MEVCUDİYETİNİN İNCELENMESİ ŞEBNEM TOLASA Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: Tez Danışmanı: Doç. Dr. Şükran Çaklı Bornova-İZMİR 2003

2 II

3 III

4 IV

5 V ÖZET SALMONİD BALIKLARINDAKİ KAROTENOİD MEVCUDİYETİNİN İNCELENMESİ TOLASA ŞEBNEM Yüksek Lisans Tezi, Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Doç.Dr.Şükran Çaklı Ağustos 2003, 77 sayfa Bu çalışmada, 60 adet geleneksel kültüre edilmiş somon (KS-1,KS- 2,KS-3) (Salmo salar., Linnaeus, 1758), 10 adet doğa somonu (DS-1) (Salmo salar., Linnaeus, 1758), 20 adet ekolojik kültüre edilmiş somon (EKO-1) (Salmo salar., Linnaeus, 1758), 20 adet ekolojik kültüre edilmiş alabalık (Eko-Alabalık) (Salmo trutta., Pallas, 1811), 20 adet geleneksel kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığı (KGA) (Oncorhynchus miykiss., Walbaum, 1792) ve 16 adet farklı işleme teknikleri uygulanmış ticari somon (Salmo salar., Linnaeus, 1758) örneklerinde toplam karotenoid miktar ve çeşidinin (astaksantin-kantaksantin) tespiti yapılmıştır. Kullanılan örneklerde toplam karotenoidin nicel tespiti için, spektrofotometrik yöntem, nitel tespiti için ise ince tabaka kromatografi (TLC) yöntemi uygulanmıştır. Yüksek Performans Sıvı Kromatografi yöntemi ise karotenoid miktar ve çeşit tespiti amaçlı bir defaya mahsus olmak üzere örnek metot olarak uygulanmıştır. Pigmentasyonda astaksantin, en önemli karotenoid olarak tespit edilmiştir. Geleneksel kültüre edilmiş somon örneklerinde toplam karotenoid miktarı µg/100g, doğa somonunda µg/100g, ekolojik kültüre edilmiş somonlarda µg/100g arasında, ekolojik kültüre edilmiş alabalıkta 56-57µg/100g, kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığında µg/100g, ticari örneklerde ise, µg/100g olarak tespit edilmiştir. Geleneksel kültüre edilmiş

6 VI somonlarda doğa somonlarına ve ekolojik kültüre edilmiş somonlara göre daha fazla miktarda karotenoid miktarı tespit edilmiştir. En düşük karotenoid miktarı ise alabalıkta (Salmo trutta., Pallas, 1811), tespit edilmiştir. Geleneksel kültüre edilmiş somonlarda, karotenoid çeşitlerinden astaksantin ve kantaksantin tespit edilirken, doğa somonlarında yalnızca astaksantin, ekolojik kültüre edilmiş somonlarda yalnızca astaksantin, çok az sayıdaki örneğinde ise astaksantine ilave iz halde kantaksantin tespit edilmiştir. Alabalık örneklerinde de yalnızca astaksantin tespit edilmiştir. Anahtarsözcükler: Karotenoid, astaksantin, kantaksantin, Salmo salar,salmo trutta, Oncorhynchus mykiss, TLC, spektrofotometri

7 VII ABSTRACT AN INVESTIGATION ON EXISITING OF CAROTENOIDS AT FISH SALMONİD Şebnem TOLASA M.Sc. Thesis., Department of Fishing and Processing Technology Supervisiors: Assoc.Prof.Dr.Şükran ÇAKLI AUGUST 2003, 77 pages In this study total carotenoid amount (astaxanthin, cantaxanthin) of 60 number of traditionaly cultured salmon (Salmo salar., Linnaeus, 1758), 10 number of wild salmon (Salmo salar., Linnaeus, 1758), and 20 number of ecologically cultured salmon trout (Salmo trutta., Pallas, 1811), 20 number of traditionaly cultured rainbow trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792), and 16 nummber of commerciol salmon (Salmo salar., Linnaeus, 1758) processed differentlyand their carotenoid kind were determined. For quantitive determination of samples, spektrofotometric method, qualitative determination (TLC) thin layer kromatography metod were used. And also (HPLC) Hight Performance Liquid Cromatography was used for determining carotenoid kind and amount just only one time as a sample method. Astaxanthin was determined as the most important carotenoid in the pigmentation.total amount of carotenoid in traditionaly cultured salmon, wild salmon, ecologically cultured salmon, ecologically cultured salmon trout, cultured rainbow trout and commercial samples were µg/100g µg/100g, µg/100g, 56-57µg/100g, µg/100g, µg/100g lespectively. Lowest total carotenoid amount was determined in salmon trout. (Salmo trutta., Pallas, 1811). Total amount of carotenoid in traditional cultured salmon was more than the on in wild and ecologicially cultured salmon. Astaxanthin and cantaxanthin which are kinds of carotenoid were determined in traditional cultured salmons. In wild salmon, only astaxanthin was determined.and also, only astaxanthin was determined in most of the ecologic cultured salmon cantaxanthin was determined much more leso than astaxanthin in the few saples of ecologic cultured salmon only astaxanthin was determined in the samples of salmon trout.

8 VIII Key Word Index: carotenoids, astaxanthin, cantaxanthin, Salmo salar,salmo trutta, Oncorhynchus mykiss, TLC, spektrofotometr

9 IX TEŞEKKÜR Yüksek lisans eğitimimin başlangıcından, tez çalışmamın bitme aşamasına gelmesine değin, bana geçen bilimsel ve manevi hakkını hiçbir zaman unutmayacağım saygı değer danışmanım Doç.Dr. Şükran ÇAKLI ya teşekkürlerimi sunmaktan çok büyük onur duyarım. Sayın danışmanım Doç.Dr. Şükran ÇAKLI nın bana sunmuş olduğu imkan sayesiyle, araştırmamı yürüttüğüm Almanya Balıkçılık Enstitüsü nde (Federal Research Centre for Fisheries, Institute for fishery technology and fish quality) her türlü imkandan faydalanmama yardımcı olan enstitü genel müdürü sayın Dr. Hartmut REHBEIN na teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim. Araştırmamı gerçekleştirmemde Uygulamalı Eğitim Destek Programı kapsamında destek olan EBİLTEM e teşekkürlerimi sunarım. Hakkını hiçbir zaman ödeyemeyeceğim değerli aileme teşekkürlerimi sunmaktan büyük onur duyarım. Yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen sayın Yrd. Doç. Dr. Latif TAŞKAYA ya, Arş.Gör.Aslı CADUN a, Arş.Gör.C.Kaya GÖKÇEK e, Arş.Gör. Tolga DİNÇER e ve ayrıca değerli arkadaşlarım, Ufuk TÜRKKAN, Gamze-Bilgehan KURTCEBE, Sinan KUTLU ve ailesine sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Şebnem TOLASA Ağustos 2003

10 X İÇİNDEKİLER SAYFA KABUL VE ONAY SAYFASI...III ÖZET...V ABSTRACT...VI TEŞEKKÜR...IX İÇİNDEKİLER...X TABLOLAR DİZİNİ...XII ŞEKİLLER DİZİNİ...XV SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ...XVII 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Karotenoidler Üzerine Genel Bildirimler Somon ve Alabalık Etlerindeki Karotenoid Miktar ve Çeşitleri Üzerine Genel Bildirimler MATERYAL METOD Materyal Deneme materyallerinin özellikleri Materyal hakkında genel bilgi Araştırmada kullanılan materyaller...21

11 3.2.Metod Analiz Metotları...22 XI Çalışmanın güvenilirliği Çalışmanın verimliliği Astaksantin stok çözeltisinin hazırlanması Kantaksantin stok çözeltisinin hazırlanması Astaksantin stok çözeltisine ait standart eğrinin kabulü Toplam karotenoid tespiti Toplam pigment tespiti Ekstraktın temizlenmesi TLC metodu ile karotenoid tespiti HPLC metodu ile karotenoid tespiti Yağ analizi Nem analizi Biyometrik ölçümler.30 4.BULGULAR Kültür Somonunun (KS-1) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Kültür Somonunun (KS-1) A Grubundaki Herbir Örneğe Ait Bulgular Kültür Somonunun (KS-1) B Grubundaki Herbir Örneğe Ait Bulgular... 36

12 XII 4.4. Kültür Somonunun (KS-2) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Kültür Somonunun (KS-3) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Doğa Somonunun (DS-1) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Ekolojik Kültüre Edilmiş Somonların (EKO-1) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Ekolojik Kültüre Edilmiş Alabalıkların (EKO-Alabalık) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalığının (KGA) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Ticari Ürünlerin Karotenoid İçeriklerine Ait Bulgular HPLC Analizi ile Toplam Karotenoid Miktar ve Çeşit Tespitinin Örnek bir Uygulamasının Bulguları TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER...68 KAYNAKLAR DİZİNİ...74 ÖZGEÇMİŞ...77

13 XIII TABLOLAR DİZİNİ SAYFA Tablo 1.1.Önemli Karotenoid Kaynakları...5 Tablo 3.1. Çalışmanın Güvenilirliği...22 Tablo 3.2.Çalışmanın Verimliliği...23 Tablo 4.1. Kültür Somonunun (KS-1) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Nem, Yağ Oranları Ve Toplam Karatoneid Miktarı...31 Tablo 4.2. Kültür Somonunun (KS-1) B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Nem, Yağ Oranları ve Toplam Karatoneid Miktarı...32 Tablo 4.3. Kültür Somonunun (KS-1) A Grubundaki Her Bir Örneğin İçerdiği Toplam Karotenoid Miktarı...34 Tablo 4.4. Kültür Somonunun (KS-1) B Grubundaki Her Bir Örneğin İçerdiği Toplam Karotenoid Miktarı...36 Tablo 4.5. Kültür somonunun (KS-2) A ve B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarı...38 Tablo 4.6. Kültür somonunun (KS-3) A ve B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarı...41 Tablo 4.7. Doğa Somonunun (DS-1) A Ve B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarı...44 Tablo 4.8. Ekolojik Kültüre Edilmiş Somonların (EKO-1) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarı...45 Tablo 4.9 Ekolojik Kültüre Edilmiş Somonların (EKO-1) B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarı...46

14 XIV TABLOLAR DİZİNİ SAYFA Tablo Ekolojik Kültüre Edilmiş Alabalıkların (EKO-Alabalık) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler ve Toplam Karotenoid Miktarı...47 Tablo Ekolojik Kültüre Edilmiş Balıkların (EKO-Alabalık), B Grubu Bireylerine Ait Biyometrik Ölçümler ve Toplam Karotenoid Miktarı...48 Tablo Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalığının (KGA) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler ve Toplam Karotenoid Miktarı...49 Tablo Kültüre Alınmış Gökkuşağı Alablalığının ( KGA) B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler Ve Toplam Karotenoid Miktarı...50 Tablo Ticari Ürünlerdeki Toplam Karotenoid Miktarı...52

15 XV ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİL SAYFA Şekil 1.1. Astaksantinin Yapısal Formülü...4 Şekil 1.2 Kantaksantinin Yapısal Formülü...4 Şekil 3.1.Astaksantin Stok Çözeltisi İçin Uygulanan Standart Eğrinin Kabulü...27 Şekil 4.1. Kültür Somonu (KS-1 A ve KS-1 B) Örneklerinin İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin-kantaksantin)...33 Şekil 4.2. Kültür Somonunun (KS-1) A Grubuna Ait Örneklerin İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin-kantaksantin)...35 Şekil 4.3.Kültür Somonunun (KS-1) B Grubuna Ait Örneklerin İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin-kantaksantin)...37 Şekil 4.4. Kültür Somonunun (KS-2) A ve B Grubuna Ait Örneklerin İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin-kantaksantin)...40 Şekil 4.5. Kültür somonunun (KS-3) A ve B Grubuna Ait Örneklerin İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin-kantaksantin)...43 Şekil 4.6. Ekolojik Kültüre Edilmiş Balıkların (EKO-Alabalık) ve Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalalık Örneklerinin (KGA) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri...51 Şekil 4.7.Tütsülenmiş Ekolojik Somon (TES-1) ve Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalık Örneklerinin (KGA) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin-kantaksantin)...54 Şekil 4.8.Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-1) ve Tütsülenmiş Ekolojik Somonun (TES-2) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...55

16 XVI ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 4.9. Tütsülenmiş Ekolojik Somon (TES-3) ve Ekolojik Somonun (EKO-1) İçerdiği Karotenoid Çeşitleri (astaksantinkantaksantin)...56 Şekil Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-2) ve Marinatlanmış Kültür Somonunun (MKS-1) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...57 Şekil 4.11.Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-3) ve Derin Dondurulmuş Kültür Somonunun (DKS-1) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...58 Şekil Derin Dondurulmuş Kültür Somonu (DKS-2) ve Derin Dondurulmuş Marinatlanmış Doğa Somonunun (DMDS-1) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...59 Şekil 4.13.Derin Dondurulmuş Doğa Somonu (DDS-1) ve Derin Dondurulmuş Marinadlanmış Doğa Somonunun (DMDS-2) İçerdiği Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...60 Şekil 4.14.Tütsülenmiş Kültür Somonunun (TKS-4-5) İçerdiği Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...61 Şekil 4.15.Tütsülenmiş Kültür Somonunun (TKS-6-7) İçerdiği Karotenoid Çeşitleri (astaksantin - kantaksantin)...62 Şekil HPLC Yöntemi İle Kültür Somonuna Ait Kromotogram Pikleri...63

17 XVII SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ W... : Ağırlık V... : Hacim m... : Metre Nm... : Nanometre A... : Astaksantin stok çözeltisi K... : Kantaksantin stok çözeltisi KS-(1-2-3)... : Kültür Somonu (Salmo salar) (örnek; 1-2-3) DS-1... : Doğa Somonu (Salmo salar) EKO-1... : Ekolojik Kültüre Edilmiş Somon (Salmo salar) EKO-Alabalık... : Ekolojik Kültüre Edilmiş Alabalık (Salmo trutta) KGA... : Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) TES(1-2-3)... : Tütsülenmiş, Ekolojik Kültüre Edilmiş Somon (Salmo salar) (örnek: ) TKS-( )... :Tütsülenmiş, Kültür Somonu (Salmo salar) (örnek: ) MKS-1... : Marinatlanmış Kültür Somonu (Salmo salar) DKS-(1-2)... : Derin Dondurulmuş Kültür Somonu (Salmo salar) (örnek: 1-2) DMDS-(1-2)... : Derin Dondurulmuş, Marinatlanmış Doğa Somonu (Salmo salar) (örnek: 1-2 ) DDS-1... :Derin Dondurulmuş Doğa Somonu

18

19 1 1.GİRİŞ Yetiştiricilikle beraber hazırlanan yemlerin içerisine pigment maddelerinin ilave edilmesiyle somonların etinin astaksantin ve kantaksantince zenginleştirilmeleri mümkün olmaktadır. Bu pigmentlerin ette tutulmaları, balığın özel bölgelerindeki taşıma ve depolama kapasitelerine bağlıdır. Pigmentlerin, kas ve metabolizmaya yerleşmeleri, bu pigment maddelerinin sindirim sisteminde absorbe olup, kan ile taşınması ile gerçekleşir. Astaksantinin balık tarafından alınma hızı, balığın tükettiği besindeki yağ miktarı ve beslenme peryodunun artmasıyla, yüksek oranda artış gösterirken, pigment kaynağı, yem kompozisyonu, balıkların fizyolojik evreleri, büyüklükleri, cinsel olgunlaşma dönemi ve genetik yapıda karotenoidlerin absorblanması, depolanması ve ette tutulma oranını birebir etkileyen faktörlerdendir.yapılan araştırmalarda pigmentasyonu etkileyen faktörler araştırmadan araştırmaya değişmekte,dolayısıyla da araştırma sonunda tespit edilen sonuçlarda farklılıklar görülmektedir (Torres et al., 2000). Balıklardaki karotenoid seviyesinin yükseltilmesinin, et renklerinin daha çekici konuma getirilmesine olanak vermek içindir. Atlantik somonlarının renklendirilmesinde kantaksantin, İngiltere, Şili Kanada da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu pigmentlerin yeme ilave oranları, üreticiden üreticiye değişmektedir. Bu oran, kanunlara, piyasaya (market) ve besleme rejimine bağlıdır. Besleme rejimlerinin amacı; üründe istenilen rengi, çok fazla fiyata yansıtmadan elde etmektir. Üreticilerin bazıları,yüksek pigment maddeleri içeren yemleri küçük balıkları beslemede kullanırlarken, porsiyonluk boya gelen aynı balıklar için düşük pigment içeren yemleri kullanmaktadırlar. Kimi üreticiler ise porsiyonluk boy öncesi balıkları yoğun pigment içeren yemlerle besleme uygulamaları yapmaktadırlar. (Baker, 2002) Son yıllarda tüketici bilincinin artmasıyla birlikte balık yemlerinde sentetik karotenoid kaynaklarına alternatif, doğal pigment kaynaklarının kullanılması (Haematococcus pluvialis, Spirulina sp. algleri gibi bitkisel kaynaklı, kırmızı maya Phaffia rhodozyma, krill, kerevit, karides, kırmızı yengeç işleme atıkları gibi hayvansal kaynaklı doğal karotenoid) üzerine araştırmalar yapılmakta ve bu çalışmaların gelecekte de sürdürülmesi beklenmektedir (Erdem ve Ergün, 2000a). Bugüne kadar Türkiye de Salmonid etlerinde pigment tayini, gökkuşağı alabalıklarında, (Oncorhynchus mykiss) doğal ve sentetik karotenoid kaynaklarının pigmentasyona etkisi ve yeme farklı oranlarda katılan sentetik astaksantinin gökkuşağı alabalığının (Oncorhynchus mykiss) et rengi üzerine etkisi konulu çalışmalarında incelenmiştir. (Erdem ve Ergün ün, 2000a )

20 2 Dünya genelinde ise, Salmonid türlerinde pigment tespiti birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir. Bunlarda bazılarının çalışmaları şöyledir. Bjerkeng (1992), salmonidlerde karotenoid analizi adlı çalışması ile, salmonid türlerinin etlerinde toplam karotenoid tespitini incelemiştir. Majchrzak ve Elmadfa (1998), balık etlerindeki A vitamini ve karotenoid adlı çalışmalarında, ticari somon, alabalık, gökkuşağı alabalığı etlerinde Avitamini ve toplam karotenoid tespiti yapmışlardır. Torrissen, (1985), salmonidlerdeki pigmentasyon adlı çalışmasında, gökkuşağı alabalıklarındaki karotenoid depolanmasını etkileyen faktörleri incelemiştir. Craik, (1985), salmonid balıklarında yumurta kalitesi ve yumurtadaki pigment miktarı adlı çalışmasında, pigment maddesi olan karotenoidin embriyonik gelişim ve mortalite üzerine etkisini incelemiştir. Baker, (2002), akuakültürde kantaksantin uygulaması adlı çalışmasında, kantaksantin uygulamasının salmonid türleri için risk taşıyıp taşımadığı konusunda araştırma yapmıştır. Buttle et. al., (2001), kültüre edilen Atlantik somonunda pigment tipinin etteki depolama ve renge etkisi adlı çalışmalarında farklı pigment kaynaklı yem uygulamasının, et rengine ve ette tutulma kapasitesine etkisini incelemişlerdir. Bu çalışma ile Türkiye de ilk kez farklı kültüre edilmiş salmonidlerde (ekolojik, geleneksel), doğa somonu ve ticari somon örneklerinde karotenoid miktar ve çeşit tespiti yapılmıştır.

21 3 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1.Karotenoidler Üzerine Genel Bildirimler A vitamini kendi başına bitkisel ürünlerde bulunmamaktadır, ancak A vitamininin yapı taşları olan karotenoidler bitkilerde değişik formlarda bulunurlar. Bu karotenoidler genel olarak provitamin-a olarak adlandırılırlar, çünkü vücut bunları aktif A vitaminine dönüştürme kapasitesine sahiptir. Karotenoid pigmentleri, sıklıkla birçok türde çok miktarda bulunmaktadır, 600 değişik karotenoid pigmenti tahmin edilmektedir. Bunların yaklaşık 60 tanesi provitamin-a aktivitesine sahiptir. Pratikte ise sadece 5-6 tanesi besinlerde mevcuttur. Karotenoidler kimyasal yapıları bakımından oksijenden bağımsız karotin (C-H),ve oksijen ile türevlerini içeren xanthophylle (C-H-O) olarak iki sınıf altında toplanırlar. Karotin Α-karotin Xiolaxantin Β-karotin Mutatoxantin Lycopin Luteoxanthin Xanthophylle Zeaxantin Kantaksantin Capsantin Astaksantin Lutein Auroxantin Bixin Crocetin Doğada astaksantinin aynı kimyasal yapıda üç molekülü mevcuttur.bunlar; 3S,3 S 3R,3 S 3R,3 R olarak tanınır.

22 4 Astaksantinin yapısal formülü şekil 1.1 de verilmektedir. Şekil-1.1..Astaksantinin yapısal formülü (Leftwick and Weedon., 1967) Kantaksantinin yapısal formülü şekil 1.2 de verilmektedir. Şekil 1.2 Kantaksantinin yapısal formülü (Haxo, 1950) Karotenoidler yalnızca bitkiler ve mikroorganizmalar tarafından sentez edilirler.hayvansal organizmalar tarafından karotenoidlerin sentezi mümkün değildir.bu sebeple, karotenoidlerin hayvanlardaki kabulü, ya direk bitkisel kaynaklı ya da dolaylı olarak besin zincirinin alt tabakalarındaki öğelerden karşılanmaktadır. Haematococcus pluvialis algi, astaksantini yüksek seviyede doğadan toplayabilme yeteneğine sahiptir, ayrıca bu algde bulunan başlıca astaksantin izomerleri somonun içerdiği astaksantin izomerleri ile aynı forma sahiptir mg/kg astaksantin içermektedir (Timothy.,2000).

23 Phaffia rhodozyma (Cryptococcaceae ailesinden) mayası, salmonid balıklarında ve akuakültür tarafından üretilen diğer akuatik türlerin beslenmesinde katkı maddesi olarak kullanılan astaksantin ve diğer besinlerin doğal kaynağı olarak geliştirilmiştir. Bu maya, mayaların genel karakteristiği olarak (proteinler, lipidler, vitaminler vb.) oldukça önemli besin kaynağıdırlar (Sanderson and Setsuko.,1994).Ayrıca bu mayanın mg/kg astaksantin içerdiği bildirilmiştir (Timothy, 2000) Bazı önemli karotenoid kaynakları tablo 1.1. de verilmektedir. Tablo1.1. Önemli karotenoid kaynakları (Metusalach Et al.1998) Kaynak Tip Pigment Rhodotorula spp. Maya Torularhodin Phaffia rhodozyma Maya Astaksantin Spongiococcum excentricum Alg Lutein Dunaliella spp. Alg β-karoten Anabena spp. Cyanobactera Kantaksantin Brevibacterium spp. Bakteri Kantaksantin Phycomyces blakesleeanus Fungi β-karoten Blakeslea trispora Fungi β-karoten Karotenoidlerin emilimleri, metabolizmaları, kendi yapılarına bağlıdır. Astaksantin, kantaksantine oranla daha iyi emilmektedir..karotenoidler farklı fonksiyonlara sahiptirler. Bu fonksiyonlarının arasında en önemli özellikleri, A vitaminine dönüşebilmeleridir. Provitamin-A- etkisine sahip olan karotenoidler; β- karotin,α karotin, β- cryptoksantindir. Provitamin-Aaktivitesine sahip olmayan karotenoidler; lycopin, lutein ve zeaksantin memeli hayvanlarda en önemli rollerini antioksidan olarak plazma ve dokularda üstlenmektedirler (Majchrzak and Elmadfa, 1998). 5

24 6 A vitamininin aktif formu retinoldür. A vitamini retinolün biyolojik aktivitesini ölçmek için kullanılan bileşiklerin önemli bir parçasıdır. Retinol, A vitamininin alkol formudur. Bu alkol grubunun (-OH) bir aldehit grubuyla (-CHO) değişmesi sonucunda retinal oluşmaktadır ve bu grubun (-COOH) ile değişmesi sonucunda da retinoik asit oluşmaktadır. A vitamini, görsel pigmentlerin bir parçası olarak görmede çok önemli bir role sahiptir. Mukus üreten epitel vücut dokuların onarımı ve bakımı için gereklidir. Görevi,.mukopolisakkaritlerin metabolizmasına katılarak, kemik dokusu gelişimini sağlamak ve mukus zarını korumaktır. A vitamini embriyonik gelişim sırasında hücrelerin farklılaşmasını engellemekte ve hücre çoğalmasında önemli rol oynamaktadır. Bunun yanında, bağışıklık sistemi için de gereklidir Olivier, 1997) (2001 < A vitamininin (retinol) memelilerde bulunmasına karşın A1 ve A2 vitamini (3-dehydroretinol ya da 3,4-didehydroretinol) balıklarda bulunmaktadır. A2 vitamini genellikle tatlı su balıklarında baskın olarak görülmektedir, ama yine de tuzlu su balıklarından Atlantik somonu (Salmo salar) ve sarı kuyrukta (Seriola quinqueradiata) (Matsuno, 1991) belirgin miktarlarda bulunmaktadır. Balıkta retinolün 3- dehydroretinole oksidatif çevirimi gerçekleşmektedir (Matsuno, 1991) ; (Storebakken et al., 1993).Tilapia ve sarıkuyrukta (Seriola quinqueradiata) astaksantin, zeaksantin, lutein ve tunaxantin gibi dehhidroksi karotenoidlerin A2 vitaminine biyolojik olarak çevrildiği öne sürülmüştür Aynı zamanda bu balıkların astaksantin, zeaksantin ve kantaksantini Provitamin -A olarak kullanabildikleri belirtilmiştir. Değişik provitamin-a- ların dönüşüm verimlilikleri üzerine çalışma yapılmamıştır. (2001 < Karotenoidlerin provitamin-a kaynağı olmalarının dışında başka rollerinin olduğu da bildirilmiştir. Karotenoidlerin, üreme davranış, nefes alıp verme, sağlık ve bağışıklık sistemi üzerine önemli rolleri bulunmaktadır. Bunun yanında antioksidan özellikleri de bulunmaktadır (Devresse et al.,1997) (2001 < Astaksntinin β-karotinden beş kat, E vitamininden ise,10 kat daha fazla hücresel antioksidant özelliğinin olduğunu bildirmiştir. Astaksantinin antioksidan özelliğinin, balığı fotodinamik zarar ve lipid peroksidasyonuna karşı korumada kullanılması önerilmektedir. Yapılan arştırmalar, salmonid etindeki astaksantin seviyesini, vücut lipidlerinin oksidasyonuna karşı korumada kullanılmasını önermektedir. Aynı zamanda

25 astaksantinin,yumurtlama kalitesinde embriyonun yaşama sansını artırmada ve davranışta da önemli rol oynadığı bildirilmektedir (Miki, 1991) Somon ve Alabalık Etlerindeki Karotenoid Miktar ve Çeşitleri Üzerine Genel Bildirimler Kantaksantin de astaksantin gibi benzer sonuçlar vermektedir. Balığın erginliğe ulaşmasında ve dokularını okside edici serbest radikallere karşı korumada önemli rol oynarlar. Doğa balıklarında konsantrasyonu düşüktür (Czeczuga 1979; Kitahara, 1983; Buttle et.al., den, 2001) Astaksantin, yumurtaların zararlı ışığa, yüksek sıcaklığa karşı, ergin balığın metabolik artıklarına ve düşük oksijene karşı koruyucu özellik gösterdiğini bu sebepten dolayı da embriyonik gelişim esnasında ölüm oranında düşüş gözlendiği bildirilmiştir (Craik,1985). Torrissen, (1985) doğa somonlarındaki gibi et pigmentasyonuna olanak vermek için, yeme ilave edilecek karotenoidlerin optimum seviyesinin; balığın kendisine, genotipine, cinsiyetine, erginliğine, ağırlığına ve sağlığına bağlı olduğunu bildirmiştir. Cinsel olgunluk evresinde etteki astaksantin seviyesinin düştüğünü, çünkü bu devrede astaksantinin üreme organlarında biriktiğini açıklamıştır. Astaksantinin depolanma hızının temelde beslenme düzenine bağlı olduğunu ancak, besin tipi, kompozisyonu, besinin içerdiği yağ miktarı ve kalitesi, beslenme peryodunun uzunluğu, su kalitesi, sıcaklık gibi faktörlerin de, karotenoidlerin balık etindeki depolanma hızını etkilediğini bildirmiştir. 20 ppm astaksantin içeren değişik yağ oranlarına sahip besinlerle gökkuşağı alabalıklarının 37 gün boyunca beslenildiği ve 21. günün sonunda % 3.5 oranında yağ içeren yem ile beslenen balıkların etlerindeki astakantin oranı 0.63 ppm iken; %35.9 oranına yağ içeren yem ile beslenen balıkların etlerindeki astaksantin oranının, 0.92 ppm e ulaştığını bildirmiştir. 37. günün sonunda %3.5 oranında yağ içeren yem ile beslenen balıkların dokularındaki astaksantin konsantrasyonunun 1.12 ppm, %35.9 oranına yağ içeren yem ile beslenen balıkların dokularındaki astaksantin konsantrasyonu ise, 1.9 ppm olduğunu bildirmiştir. Ancak,böyle dataların fikir yürütmede yardımcı olacağını, öemli olan optimum seviyelerin ayarlanmasının gerektiğini açıklamıştır. Skrede et al., (1989) astaksantin ve kantaksantin ile beslenmiş balıkların et renklerini analitik metod ve eğitilmiş panelistler tarafından tayin etmişlerdir.astaksantin ile beslenmiş balığın ham etinin, kantaksantin ile 7

26 8 beslenmiş balığın ham etinden (etlerin depolanmaları aynı konsantrasyonlardadır) daha fazla tona ve parlaklığa sahip olduğunu belirtmişlerdir. Bu farkın, hem analitik metod ile hem de çıplak göz ile fark edilebildiğini de belirtmişlerdir. Etin işlenmesiyle, etteki rengin solgunlşaştığı ancak, astaksantin ile beslenen balıklarda bu farkın daha az olduğu bildirilmiştir. Aynı zamanda yine astaksantin ile beslenmiş balıkların hem işlenmiş hem de işlenmemiş konumdaki etlerinde daha az sarımsı renk gözlenmiştir. Yetiştirilen balıklarda istenilen et rengi sentetik olarak üretilmiş astaksantin, kantaksantin ya da her ikisinin karışımının yeme ilavesi ile gerçekleştirilmektedir (Erdem ve Ergün, 2000b; Buttle, 2001). Bjerkeng, (1992) tarafından karotenoidlerin, bitki ve hayvanlarda en çok rastlanılan pigment olduğu ve bunların birçok fonksiyonlarda yer aldıkları bildirilmiştir. Karotenoidlerin fotosentez yapan organizmalar bakteri ve fungiler tarafından biyosentezlendiği, ayrıca küçük karbon birimlerinden ya da metabolik ürünlerden sentezlendikleri için doğal oldukları bildirilmiştir. Birçok balık türünden farklı olarak, salmonidlerin sindirdikleri karotenoidleri kaslarında depolama özelliklerinin yanında, zayıf pigmentasyon ya da pigmentasyondaki fakirliliği, Norveç salmonidlerinin kalitesinde görülen önemli bir kusur olarak bildirmişlerdir. Atlantik somonunda ana karotenoidin astaksantin olduğu, sentetik olarak üretilen astaksantin ve kantaksantinin, günümüzde salmonid pigmentasyonunda sıklıkla kullanılan karotenoidler içerisinde yer aldıkları da bildirilmiştir. Bu karotenoidlerin A vitamini gibi etki gösterme özelliklerinin dışında güçlü antioksidanlar oldukları, seksüel süreç esnasında salmonidlerde karakteristik deri rengi değişimine sebep oldukları, ( kolarasyon ), ve yeniden üretimde (reproduction) sinyal maddeleri olarak görev yaptıkları da bildirilmiştir. Karotenoidlerin kolayca oksitlenme özelliklerinden dolayı, oksijene karşı muhafaza edilmesinin ve açık yerlerin mümkün olduğunca azaltılmasının gerekliliği üzerine önemle durulmuş ve bu sebepten ötürü, nitrojen veya argon atmosferinde muhafaza edilmelerinin şart olduğu belirtilmiştir. Karotenoidlerin nicel ölçümleri için, örnek hazırlama işleminde kromatografik saflaştırma ve lipidlerin yok edilmelerinin gerekliliği önemle bildirilmiştir. Karotenoidlerin, balık derisinde asıl olarak esterleşmiş biçimde bulundukları, (bu durum salmonidlerin derisindeki astaksantin için geçerlidir) buna karşın, astaksantin esterlerinin optik izomerlerinin direk çözünümü için bilinen bir kromatografik yöntemin olmadığı bildirilmiştir. Bu tür analizlerin çok kompleks olduğu, çünkü yağ asitlerinin esterleşmiş yapılarının, tüm deride görülen diğer yapılarla çok benzer olduğu açıklanmıştır. Özel ekipmanlarla çalışıldığı takdirde bile mikro gram (µg) seviyesindeki astaksantin esterlerinin bile kendi serbest yağ asitlerine ve astaksantine dönüşebildikleri bildrilmiştir. Farklı yağ içeren yemlerle beslenmiş, gökkuşağı alabalığı derisindeki astaksantinin diester yapısındaki yağ asitlerinin analizi, yemdeki yağ asidi bileşiklerinin, astaksantinin

27 esterleşme yapısını belirlediği belirtilmiştir. Farklı diester yapıları mobil faz olarak, asetonitril:diklometan:metanol (70:20:10) ile ters faz C-18 kolon kromatografisi ile izole edilmiştir. Sanderson and Setsuko (1994) çalışması salmonid balıklarında ve kültüre edilen diğer akuatik türlerin beslenmesinde katkı maddesi olarak kullnılan astaksantin ve diğer besinlerin doğal kaynağı olan Phaffia rhodozyma mayasının, salmonid balıklarında ve diğer yetiştiriciliği yapılan türlerin beslenmesinde, astaksantinin öneminin ortaya konması amaçlı yapılmıştır. Salmonidlerin, bu maddeyi biyosentez yapamayacağından besinler aracılığıyla almak zorunda oldukları ve astaksantinin genellikle, Phaffia rhodozyma mayasının normal hayat döngüsü boyunca biyosentezlendiğini bildirmişlerdir. Salmonidlerin, kendilerine özgü normal pigmentasyonlarını üretebilmeleri için, karotenoid kaynağı içeren yemlerle beslenmelerinin gerektiğini bildirmişlerdir. İlk beslenme süreçlerinde astaksantin içermeyen gıdalarla beslenen Atlantik kültür somonlarında, ölüm oranının % 85 olduğunu, astaksantin içeren gıdalarla beslenen Atlantik kültür somonlarının ise, kurtulup büyüdükleri bildirilmiştir (Torrissen, 1995 ; Sanderson and Setsuko dan, 1994) Oreochromis niloticus ve Colisa labiosa türlerinin pigmentasyonlarının direk olarak besinsel karotenoid seviyelerine bağlı olduğu bildirilmiştir. Bu çalışma, beslenmede 0 dan 132 mg /kg a varan astaksantin miktarının yükselmesi, ciğer yapısının histolojisinde gelişimin gerçekleştiğini göstermiştir. Yapılan bu araştırmalar sonucunda astaksantinin, balıklardaki aracı metabolizmalarda poziif besinsel fonksiyonlara sahip olduğu ortaya çıkmıştır (Segner et al., 1989; Sanderson and Setsuko dan 1994). Astaksantinin E vitamininden 200 kere ( molar bazında) daha fazla etkili olduğu, gıdalardaki, kozmetik ve eczacılık ürünlerindeki lipidin hidroperoksidasyonunu önlemede BHA dan daha etkili olduğu bildirilmiştir (Suntory, 1990 ; Sanderson and Setsuko dan, 1994). Astaksantinin antioksidan özelliğinin, balığı fotodinamik zarar ve lipid peroksidasyonuna karşı korumada kullanılması önerilmiştir (Ranby and Rabek, 1978 ; Sanderson and Setsuko dan, 1994). Astaksantinin, mitokondrial lipid peroksidasyonunu inhibe ederek, biyolojik hücreleri oksidatif zarardan koruduğu bildirilmiştir ( Kurashige et al., 1990 ; Sanderson and Setsuko dan, 1994). 9

28 10 Astaksantin kimyası için daha fazla bilgiye ihtiyaç olduğunu bildirilmiştir. Phaffia rhodozyma mayasındaki astaksantin gökkuşağı alabalıklarında karşılaştırılmıştır.ticari renk seviyesi, 84 gün boyunca yüksek dozda Phaffia rhodozyma içeren yemlerle beslenen balıkların etlerinde en yüksek, düşük dozda Phaffia rhodozyma içeren yemlerle beslenen balıkların etlerindeki renk seviyesi ise, diyetlerinde hiç karotenoid içermeyen balıklarınkinden yüksek çıkmıştır. ( Simpson et al., 1981; Sanderson and Setsuko dan, 1994). Phaffia rhodozyma mayası ile beslenen balıkların etlerinin ekstrakte edilen pigment analizleri, etteki karotenoidin %95 ini astaksantinin teşkil ettiği, aynı zamanda bunun doğadan avlanan salmonid etlerinde dominant pigment olduğu bildirilmiştir (Schiedt et al., 1981;Torrissen et al., 1989; Sanderson and Setsuko dan, 1994). Phaffia rhodozyma mayası astaksantininini içeren yemlerle beslenerek ekolojik kültüre edilen somonların (EKO-1 ) örneklerinin etlerinde ( µg/100g) oranında toplam karotenoid tespit edilerek, karotenoid çeşitlerinden ise yalnızca astaksantin gözlenmiştir. Salmonid yumurtalarının gramında 1-3 mg karotenoid içerdiği tespit edilmiştir. Bu miktarı içeren yumurtaların kuluçkadan çıkma oranlarının %60 ın yukarısında olduğu, %50 nin aşağısında kuluçkadan çıkma oranlarında ise, yumurtaların daha düşük seviyede karotenoid içereriğine sahip oldukları bildirilmiştir (Craik,1985; Sanderson and Setsuko dan, 1994). Vitaminler gibi pigmentlerde yem üretiminde tahribata uğramaktadır. Hassas maddeler, nemlilik, yüksek sıcaklık ve yüksek basınç etkisiyle zarar görürler. Bu sebepten dolayı pigmentler yeme, sonradan ilave edilirler. Roche firması, 1988 yılında astaksantinin doğal formunu Carophyll Pink i geliştirmiştir. Bunun, kesinlikle somonun doğadan aldığı karotenoid formu ile aynı olduğu bildirilmiştir. Vitamin ve pigmentler som balığı ve tüketici için hiçbir risk taşımazlar. Üretim ve yeme ilave işlemi dikkatli bir şekilde kontrol edildiği sürece doğal içerikli maddeler, aynı formlarda somonun doğal besininde mevcuttur. Atlantik somonlarının (Salmo salar) yavrularında, ilk beslenme ve gençlik peryotları sırasında Astaksantinin A vitamini desteğine bağlı olmaksızın kullanımının çok önemli olduğu bildirilmektedir (Christiansen et al., 1994, 1995a; Christiansen and Torrissen, 1996). Aynı zamanda astaksantinin, crustaceaların yaşama şansını artırdığı da bildirilmiştir. Penaeus

29 semisulcatus un aslında retinole değil astaksantine ihtiyaç duyduğu da bildirilmiştir (Dall, 1995). (2001 < Bütün yapılan araştırmalar, salmonidlerin yüksek seviyede doymamış yağ içeren soğuk su balıkları olmaları sebebiyle, bunların etindeki astaksantin seviyesinin, vücut lipidlerinin oksidasyonuna karşı korumada kullanılamaları amacına yöneliktir. Salmonidlerde 63 mg dan 114 mg a varan astakasntin /kg yem uygulmasında 13. haftanın sonunda µg/100g, 25. haftanın sonunda ise, µg/100g astaksantin konsantrasyonunu tespit etmişlerdir. (Halten et al.,1995; Majchrzak and Elmadfa dan 1998) Düşük konsantrasyonlarda yeme ilave edilen astaksantin uygulamaları ( mg astaksantin/kg) sonucunda her 100 gr da 200µg karotenoid tespit etmişlerdir. (Storebaken et al., 1987; Majchrzak and Elmadfa dan, 1998) Piyasadaki genç somon örneklerinde mg astaksantin/ kg yemi, 100 g örnekte yaklaşık 600µg pigment oluşumunu gerçekleştirdiği bildirilmiştir. Tüm incelenen alabalık örneklerinde A vitamini konsantrasyonu (Soucci et al., ın 1986 / 1987) tespitlerinde daha düşük seviyede bulunduğu bildirilmiştir (45µg/100 g). (Majchrzak and Elmadfa dan, 1998). Yaklaşık 100 mg astaksantin / kg yem ile beslenen gökkuşağı alabalıklarının hafta sonunda µg / 100g değerine ulaştığı bildirilmiştir ( No et al.,1991; Majchrzak and Elmadfa dan, 1998). Yapılan diğer incelemede 57 mg astaksantin/kg yem ile 6 haftada yaklaşık 700 µg pigment / 100g değeri tespit edilirken 140. haftada 100mg karotenoid/kg yem uygulaması ile 2000 µg pigment / 100g değerine ulaşıldığı bildirilmiştir (Bjerkeng et al., 1992; Majchrzak and Elmadfa dan, 1998). Erdem ve Ergün, (2000a) araştırmalarında doğal karotenoid kaynaklarından kırmızı biber ile sentetik astaksantin gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) etinin pigmentasyonuna olan etkisini incelemişlerdir. Araştırmada 1. gruba ticari alabalık pelet yemi (kontrol grubu, 2. gruba karotenoid kaynağı olarak %3 kırmızı biber unu, 3. gruba %6 kırmızı biber unu, ve 4. gruba ise, %0.05 oranında % 8Carophyll Pink ilave edilen 11

30 12 deneme yemleri verilmiştir. Balık etinde spektrofotometre ile ölçülen karotenoid konsantrasyonunun başlangıçta 0.559mg/kg iken deneme sonunda gruplara göre sırasıyla ; mg / kg, mg / kg, mg / kg ve mg / kg olarak tespit etmişlerdir. Ette karotenoid konsantrasyonu, kırmızı biberle beslenen balıklarda sentetik astaksantinle beslenen gruba (grup:4) göre daha düşük olmakla beraber kontrol grubuna göre önemli derecede farklılıkların bulunduğu bildirilmiştir.(p<0.05). Ette karotenoid tutulma oranı kırmızı biberle beslenen gruplarda % 2, sentetik astaksantin ile beslenen grupta % 12 olarak saptandığı bildirilmiştir. Aseton ile ekstrakte edilen balık eti örneklerinin saf asetona karşı absorbansı ( nm) okunmuş ve sonuçlar balık etinde ppm (mg/lt) astaksantin cinsinden toplam karotenoid madde olarak hesaplandığı bildirilmiştir. (E%1.1 cm = 1900). Karotenoid tutulma oranın hesaplanmasında, % Tutulma Oranı = (Etteki astaksantin mg) x (100) /(Tüketilen yemdeki toplam astaksantin miktarı), formülü kullanılmıştır. Kırmızı biberin içerdiği başlıca pigmentin kapsantin olduğu ve balık tarafından bunun izole edilemediği bildirilmektedir (Kamata and Simpson,1992; Erdem ve Ergün den, 2000a). Kırmızı biber ekstraktı ile beslenen kahverengi alabalıklarda, 2 hafta sonra renklenmenin fark edilebildiği ve 4 hafta sonra renklenmenin oldukça belirgin olduğu, ette doğal rengi dışında çok az da olsa sarımsı renk de görüldüğü bildirilmiştir (Peterson et al., 1966 ; Erdem ve Ergün den, 2000a). Amerikan istakozunun (Homarus americanus),kırmızı biber ekstraktı ( mg / kg) ile 30 gün süreyle beslenmesi sonucunda, istakozlarda yeterli renklenmenin sağlandığını ve istakozlarda kantaksantin, kerevit işleme atıkları ve Artemia nın karotenoid kaynağı olarak kullanlabileceği belirtilmiştir (D Abramo et al., 1983; Erdem ve Ergün den, 2000a). Sonuç olarak araştırmada sentetik karotenoid kaynağı olarak astaksantin katılan yemlerle 45 gün süreyle beslenen 4. gruptaki balıkların etinde yeterli pigmentasyon görülürken, doğal karotenoid kaynağı olarak yeme %3 ve % 6 oranında kırmızı biber katılan yemlerle beslenen balıklarda ise pigmentasayonu deneme süresince artış gösterdiği ancak bu süre içinde yeterli düzeye ulaşmadığı bildirilmiştir. Yeme yüksek oranda kırmızı biber katılması, rasyonun besin madde içeriğini değiştirmekte, özellikle ham selüloz düzeğini yükseltmekte ve bu nedenle dez avantaj oluşturduğu bildirilmektedir. Ancak, son yıllarda yurt dışında bir çok ülkede olduğu gibi Türkiye de de, kırmızı biber gibi yüksek oranda karotenoid içeren bitkisel esaslı kaynaklardan karotenoidlerin izolasyonu üzerine çalışmalar yapılmakta olup, ileriki yıllarda ticari olarak üretildiği taktirde, balık yemlerine daha az oranda katılmak suretiyle yemin kimyasal yapısının fazla etkilenmeden yeterli

31 karotenoid konsantrasyonu sağlayabileceği bildirilmektedir. (Karaman ve Göğüş; 1992 Erdem ve Ergün den, 2000a). Yemlere sentetik karotenoidlerin ilave edilmesinin yem maliyetini %10- % 15 oranında artırdığı belirtirken, ( Torrissen et al.,1995) bu oranın Atlantik somonu yemlerinde % 20-% 25 olduğunu ve üretim maliyetinin yaklaşık % 10 nu oluşturduğu bildirilmektedir (Kamata and Simpson, 1992; Erdem ve Ergün den, 2000a). Buttle et al., (2001) çalışmalarını Atlantik somonlarında (220 g ağırlığında), sadece astaksantin, sadece kantaksantin ve her ikisinin karışımından oluşan diyet uygulamasını deniz suyunda, 12 x 3 m tanklarda uygulamışlardır. Artan kantaksantin miktarıyla orantılı bir şekilde, balıkların pigmentlerinde artış gözlemişlerdir. Sadece kantaksantin ile beslenmiş balıkların pigment oranı, sadece astaksantin ile beslenmiş balıklarınkine oranla, 0.4 mg kg 1 yani, %14 daha fazla olduğu, astaksantin ve kantaksantin karışımı ile beslanenlerin değerinin ise, bu iki değerin arasında kaldığını bildirmişlerdir. Kantaksantin ile beslenenlerin dokularının daha etkin bir renk aldığını belirtmişlerdir. Bu sonuçların, gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) ile yapılan çalışmalara ters düştüğü bildirilmiştir. Bununda, iki farklı tür arasında pigmentlerin emiliminin ve kullanımlarının farklı olmasından kaynaklandığı açıklanmıştır (Koteng, 1992 ; Buttle et al., den 2001). Balığın aldığı astaksantin ya da kantaksantinin, vücutta tutulma oranı, (mg kg 1) değişik kişiler tarafından farklı olarak tespit edildiği, örneğin, Torrissen and Shearer in, (1989), % 1-18 oranında ve Storebakken and Choubert in, (1991) % 7-11 oranında bulduğu bildirilmiştir. (Buttle et.el., den 2002). Somonların yemlerine ilave edilen sentetik kantaksantin ve astaksantinin maliyetlerinin yüksek olduğu bildirilmiştir. İngiltere de maliyetin % lik bir kısmının pigment sarfına ayrılıyor olmasına rağmen, bu değerin balıkta tutulan pigment oranı ile kıyaslandığında çok yüksek kaldığı bildirilmiştir. Geçmiş zamanlarda Oncorhynchus mykiss ile yapılan çalışmalar, bunların yüksek ve kolay pigment tutma kapasitelerine sahip olmalarından dolayı, Salmo salar içinde bir model olarak düşünüldüğü belirtilmiştir. Aynı zamanda Salmo salar ın dünyaca üreticiliği yapılan en çok tür olmasına rağmen bu türle yapılan araştırmaların az sayıda olduğu da açıklanmıştır. Baker, 2002 karotenoidin kültüre edilen balıklarda yüksek dozajlarda kullanımının yan etkisi olup olmadığı üzerine bildirimlerde bulunmuştur. Karotenoidin yüksek dozajlarda kullanılmasının yan etkisinin göz içinde küçük kristallerin birikmesi olarak bilindiğini bildirmiştir. Tüketici için yayınlanmış olan ADI nin (kabul edilebilir günlük alınan miktar) 13

32 14 bildirimlerine göre, çok pigment içeren balıkların, kaydadeğer miktarlarının tüketimi ile insanlar tarafından alınan olası kantaksantin miktarının, gözlerde kristalleşmeden sorumlu olacak kadar birikime sebep olmadığını açıklamıştır. Kantaksantin için dozaj seviyenin, mg/kg civarında olduğu bildirmiş, bu değerinde astaksantin için bildirilen dozaj seviyesiyle hemen hemen aynı olduğu açıklanmıştır. Hangi besleme rejimi uygulanırsa uygulansın 4 kg lık somondaki kantaksantin miktarı 6-10 mg/kg kantaksantine denk geldiği açıklamıştır. Bu değerin somonun tüketici başına düşen porsiyonunun, 75 kg olan bir yetişkin için günlük 2.25 mg/gün kantaksantin alınımına denk geldiğini bildirmiştir (15.75 mg kantaksantin / hafta ya da 1.5 kg somon / hafta). En fazla somon tüketiminin gerçekleştiği Norveç de kabuklular da dahil olmak üzere toplam balık tüketimi ile kişi başına düşen miktarın, 1 kg dan az olduğu bildirerek, çok pigmentli somon tüketimi ile ADI sınırının ancak 20 kg olan çocuklarda (5 yaş) aşılabileceğini açıklamıştır. Bildirilen değerlerin yine de insanlardaki balık yeme eğiliminin çok çok üstünde olduğunu bildirmiştir. Son olarak kantaksantin kullanımının risk düzeyde bir sınır teşkil etmediği ve ADI (Kabuledilebilir günlük alınan miktar) nin bildirdiği sınırın aşıldığı takdirde bile bir sorunun gözlenmeyeceği ancak, uzun süre sınırın aşılması durumunda sorun çıkma olasılığının olabileceğini açıklamıştır.

33 15 MATERYAL METOD 3.1 Materyal Araştırmada 60 adet geleneksel kültüre edilmiş somon (KS-1,KS-2, KS-3) (Salmo salar, Linnaeus, 1758), 10 adet doğa somonu (DS-1) (Salmo salar,, Linnaeus, 1758), 20 adet ekolojik kültüre edilmiş somon (EKO-1) (Salmo salar, Linnaeus, 1758), 20 adet ekolojik kültüre edilmiş alabalık (EKO-Alabalık) (Salmo trutta, Pallas,1811), 20 adet geleneksel kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss, Walbaum,1792), ve 17 adet ticari somon ürünü olarak toplam 147 örnek incelenmiştir Deneme Materyallerinin Özellikleri İzlanda Ada ındası yakınlarındaki Clew Bay de bulunan Clara İzlanda deniz yetiştiriciliğinde hem ekolojik kültüre edilmiş (EKO-1) hem de geleneksel kültüre edilmiş (KS-1) somonlar 100 m aralıklı ağ kafeslerde yetiştirilmişlerdir. Ekolojik ve geleneksel kültüre edilmiş somonlar için kullanılan yem, uygulanan süre ve adet sıklığı bakımından birbirlerinden farklılık gösterdikleri bildirilmiştir. Ekolojik kültüre edilen somon için 10kg/m, geleneksel kültüre edilen somonlar için ise, 25 kg/m lük kafesler kullanııdığı bildirilmiştir. Kültür Somonu (KS-1) (Salmo salar., Linnaeus, 1758) İrlanda da geleneksel olarak yetiştirilmiş 20 somon örneği (Salmo salar). Tüm somonlar tipik somon kırmızısı renk ile renklendirilmişlerdir. Sadece çok az örnekte hafif sarı-turuncumsu renk gözlendiği belirtilmiştir. Renk dağılımı eşit düzeydedir. Örnekler A ve B olarak gruplandırılmışlardır. Her grup 10 adet balıktan oluşmaktadır.ks-1 için toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 10 örneğin hem homojen haldeki ezmelerinden, hem de gruplardaki her balıktan alınan birer dilimin ayrı ayrı inelenmesi sonucunda yapılmıştır. Kültür Somonu (KS-2) (Salmo salar., Linnaeus, 1758), (Bergen balık yetiştiriciliği) Norveç den gelen 10 adet geleneksel kültüre edilmiş somon örneği (Salmo salar). Her 5 balık A ve B grubu olarak gruplandırılmıştır. Toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 5 örneğin homojen haldeki ezmelerinden yapılmıştır.

34 16 Kültür Somonu (KS-3) (Salmo salar,, Linnaeus, 1758), (Kuzey,Tromsö) Norveç ten gelen 10 adet geleneksel kültüre edilmiş somon örneği (Salmo salar). Her 5 balık A ve B olarak gruplandırılmıştır. Toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 5 örneğin homojen haldeki ezmelerinden yapılmıştır. Doğa Somonu (DS-1) (Salmo salar,, Linnaeus, 1758), Derin dondurulmuş Norveç doğa somonu (Salmo salar). Her 5 balık A ve B olarak gruplandırılmıştır. Toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 5 örneğin homojen haldeki ezmelerinden yapılmıştır. Ekolojik Somon (EKO-1) (Salmo salar,, Linnaeus, 1758), İrlanda da ekolojik olarak kültüre edilmiş somon örneği kullanılmıştır (Salmo salar).tüm somonlar belirgin bir şekilde tipik somon kırmızısı renginde renklendirilmişlerdir. Balık yemi Phaffia mayası astaksantinini içermektedir. Balıklardaki renk dağılımı aynı düzeydedir. Örnekler A ve B olarak gruplandırılmışlardır. Her grup 10 adet balıktan oluşmaktadır. EKO-1 için toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 10 örneğin homojen haldeki ezmelerinden yapılmıştır. EKO-Alabalık (Salmo trutta, Palas,1811), (Rameil eko işletme) Norveç te Rameil eko işletmesi tarafından,ekolojik kültüre edilmiş 20 adet alabalık örneği kullanılmıştır. Örnekler A ve B olarak gruplandırılmışlardır. Her grup 10 adet balıktan oluşmaktadır. EKO-Alabalık için toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 10 örneğin homojen haldeki ezmelerinden yapılmıştır. Kültüre edilmiş Gökkuşağı Alabalığı (KGA) (Oncorhynchus mykiss, Walbaum,1792) (Reese işletme) Norveç Reese yetiştiricilik işletmesi tarafından geleneksel kültüre edilmiş. 20 adet gökkuşağı alabalık örneği. Örnekler A ve B grubu olarak

35 gruplandırılmışlardır Her grup 10 adet balıktan oluşmaktadır. Kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığı (KGA) için toplam karotenoid miktar ve çeşit tespiti, A ve B gruplarına ait 10 örneğin homojen haldeki ezmelerinden yapılmıştır. Ticari Somon Ürünleri 1.Tütsülenmiş Ekolojik Somon (TES-1)(Salmo salar, Linnaeus, 1758), Optimum yetiştiricilik satandartlarında üretilmiş, yem olarak deniz kökenli ham ürünlerden sağlanan doğal karotin kullanılmıştır. Hormon kullanımı kesinlikle uygulanmamıştır. Orta derecede odun ateşinde tütsülenmiştir. 2. Tütsülenmiş Ekolojik Somon (TES-2) (Salmo salar) 3. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-1) (Salmo salar) 4. Tütsülenmiş Ekolojik Somon (TES-3) (Salmo salar) 5. Marinatlanmış Kültür Somonu (MKS-1) (Salmo salar) 6. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-2) (Salmo salar) Norveç kaynaklı, el ile tuzlama uygulanmış orta derecede odun ateşinde tütsülenmiş Atlantik somonu. 7. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-3) (Salmo salar) Norveç kaynaklı, av tazeliğinde işlenmiş, kayın ağacı ateşinde yavaş yavaş tütsülenmiş, Atlantik kültür somonu. 8. Derin Dondurulmuş Kültür Somonu (DKS-1) (Salmo salar) Norveç kaynaklı kültüre edilmiş Atlantik kültür somonu 9. Derin Dondurulmuş Kültür Somonu (DKS-2) (Salmo salar) 10. Derin Dondurulmuş, Marinatlanmış Doğa Somonu 17

36 18 (DMDS-1) (Salmo salar) Pasifik sularından avlanmış ve doğal yemi karidesten karşılanmıştır. Av tazeliğinde işlenmiştir. 11. Derin Dondurulmuş Doğa Somonu (DDS-1) (Oncorhynchus mykiss) Kuzey Pasifik doğa somon filetosu. Besininin büyük bir kısmı karıdesten karşılanmıştır. Kültüre edilen türlerine kıyasla daha yağsız ve vitamince zengin bir ete sahip olduğu bildirilmiştir. 12. Derin Dondurulmuş, Marinatlanmış Doğa Somonu (DMDS-2) (Oncorhynchus mykiss) 13. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-4) (Salmo salar) Norveç te kültüre alınmış, orta derecede odun ateşinde tütsülenmiştir. 14. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-5) (Salmo salar) Norveç te kültüre edilmiş, orta derecede odun ateşinde tütsülenmiştir. 15. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-6) (Salmo salar) Odun ateşinde orta derecede tütsü uygulanmıştır. 16. Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-7) (Salmo salar) Norveç te kültüre edilmiştir.

37 Materyaller Hakkındaki Genel Bilgi (Atlantik somonu) (Salmo salar, Linnaeus, 1758) (Pasifik somonu) (Oncorhynchus mykiss, [Smith and Stearley,1989; (Walbaum,1792)]) Hem Atlantik hem de Pasifik somonu yumurtalarını tatlı suya bırakarak gençlik evrelerini orada tamamlarlar. Bu sebepten dolayı tatlı su balıkları olarak adlandırılırlar. Türe ve iklimsel şartlara göre yavru somonlar 4-5 seneye kadar doğal yaşam ortamlarından denize doğru yol alırlar. Kısa bir süre sonra yeni yaşam alanlarına adapte olurlar. Besinlerini küçük balıklardan (ringa, çiroz) ve kabuklulardan karşılarlar. 1-4 yıl denizde yaşamlarını sürdürdükten sonra doğup büyüdükleri yere yumurtlamak maksadı ile geri dönerler. Geri dönülen binlerce kilometre yolu günde ortalama km hızla alırlar. Atlantik somonu, Kuzey Atlantik sularından dünya genelinde yalnızca ton düzeyinde temin edilir. Pasifik somonu, Kuzey Pasifik sularında yılda, ortalama ton av verir. Atlantik somonunun doğal kökeninin 100 sene önce orta Avrupa sularından geldiği bildirilmiştir. Amerika da Kanada nın doğu sahillerinden kuzey sahilleri boyunca geri dönüşleri esnasında avlanmalarından ötürü belirli zamanlarda av yasağı getirilmiştir. Bu av düzensizliği nedeniyle gerçek Atlantik doğa somonu piyasada nadir olarak görülmektedir. Buna karşın dünya genelinde akuakültür işletmeleri Atlantik somonunun yetiştiriciliğine büyük bir önem vermektedir. Denizde m ye ulaşan ağ kafesler içersinde market aşamasına ulaşıncaya dek yetiştirilmektedirler. Vitamin ve mineral maddelerin temininde, kullanılan yemler vazife görmektedir. Yemler çeşitli balık türlerinden ve kabuklulardan üretilmektedir. Karides ya da spesifik yem bileşenleri somona has tipik kırmızımsı rengin oluşmasını sağlar. Somon yetiştiriciliğinde önemli yere sahip ülkeler; Norveç, Şili, İskoçya ve İrlanda dır. Son yıllarda tüketicinin somon balığına duyduğu talep artışı somonun ekonomideki yerinin önem kazanmasını sağlamıştır. Bu sebeple somon yetiştiriciliği talebi artmıştır. Piyasada taze, başlı, başsız, dilimli, derili ve derisiz fileto halinde derin dondurulmuş, tütsülenmiş ve marinatlanmış ürünler yer almaktadır.

38 20 100g Atlantik somonunun sahip olduğu besinsel değer ve enerji: ( Temel Bileşenler Su (%) : 75,0 Protein (%) : 19,9 Yağ (%) : 13,6 Kolesterol (mg) : 60 Mineral madde: Sodyum (mg) : 51 Potasyum (mg) : 371 Kaksiyum (mg) : 13 İz Elementler: Flor (mg) : 0,58 Fosfor (mg) : 266 Demir (mg) : 1 Vitamin: A Vitamini (µg) : 65,0 B1 Vitamini (µg) : 0,17 B2 Vitamini (µg) : 0,17

39 21 Enerji: Kilojul : Araştırmada Kullanılan Kimyasallar Aseton... : ( 8003 JT BAKER ) Hekzan... : ( 8044 J.T.BAKER ) Dietülether... : ( 8254 J.T.BAKER ) Metanol... : ( 8045 J.T.BAKER ) Sodyum klorür (NaCl)... : ( 1764 J.T. BAKER ) Butilhidroksi toluen (BHT)... : ( B 1378 SIGMA) Diklormetan... : ( 7053 J.T.BAKER )

40 Metod Analiz Metotları Çalışmanın güvenilirliği Çalışmanın güvenilirliğine dair veriler, Tablo 1 de verilmektedir. Toplam karotenoid tespiti, Metusalach et al.,(1997) ın metodunun modifiye edilmesi ile tespit edilmiştir. Tablo: 3.1. Çalışmanın güvenilirliği Kantaksanthin stok çözeltisi (ilave edilecek olan) (µg/100g balık) Kantaksanthin stok çözeltisi ilavesi yapılmamış balık örneği (doğa somonu) (µg/100g balık) Kantaksanthin stok çözeltisi ilavesi yapılmış balık örneği (µg/100g balık) n= ,7 CV (%): 2,9 Yeniden bulunma değeri (Recovery) (%):102,5 Çalışmanın güvenilirliliğinin anlaşılabilmesi açısından, ilk önce kantaksanthin stok çözeltisindeki karotenoid miktarı 100 g balık için hesaplanır. Daha sonra 100 g balık örneği için toplam karotenoid miktarı tespit edilir. Bir sonraki aşamada balık örneğine kantaksanthin stok çözeltisi ilave edilerek 3 paralelli bir çalışma yapılır. Teoride, tek başına kantaksanthin stok çözeltisinin içerdiği karotenoid miktarı ve yalnızca balık örneğinin içerdiği karotenoid miktarı 100g balık) toplamlarının (1181 /100 g balık), balık örneğine sonradan ilave edilen kantaksanthin stok çözeltisi sonucu elde edilen karotenoid miktarına (µg /100 g balık) denk gelmesi beklenilir. Bu çalışmada ise yeniden bulunma değeri %102,5 dir.

41 Çalışmanın Verimliliği Toplam karotenoid tespiti, Metusalach et al.,(1997) ın metodunun modifiye edilmesi ile tespit edilmiştir. Çalışmanın verimliliğine dair veriler tablo 2 de verilmektedir. Tablo: 3.2. Çalışmanın Verimliliği Kullanılan Örnek Toplamkarotenoidmiktarı( Χ S ) (µg/100g balık) ± Χ Uskumru 97325,5 n=4 CV: 2, Astaksantin Stok Çözeltisinin Hazırlanması Üretici: Acros,0,25 g, % Yaklaşık 3 mg standart astaksantin örneği ve 100 mg Butylhydroxytoluol (BHT) 10 ml lik ölçü kabında tartılır ve diklormetan (asitsiz) içinde ultraşal banyosu yardımı ile çözülür (Stok çözelti C de saklanır.) Stok çözeltinin 1:10 oranında seyreltilmesi Bu stok çözeltinin 1 ml si 10 ml lik ölçü kabına aktarılır ve n-hekzan ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır. Bu çözelti standart eğrinin hazırlanmasında işlev görür.

42 Stok çözeltinin fotometrik tayini Seyreltilmiş olan bu stok çözeltinin 1 ml si 10 ml lik ölçü kabına aktarılarak, 0,4 ml diklormetan ilave edilir. Daha sonra hekzan ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır. Çözeltinin üretiminden hemen sonra çözeltinin tam konsantrasyonu maksimum soğrulmada (yaklaşık 472 nm) fotometrik olarak belirlenir Astaksantin konsantrasyonu şu formüle göre hesaplanır C all-e-astaksantin (µg/ml ya da mg/l)=soğrulma X / : E (%1, 1cm) =%1 lik all-e-astaksantin çözeltisinin (w7v) 1 cm lik küvette 470 nm de hekzan içinde standart soğrulması : Skala faktörü Spektronun kabulü 350 den 600 nm ye kadar olan spektro kabulünde maksimum soğrulma belirlenir Standart eğrinin kabulü Tam olarak her, -0,1 ml seyreltilmiş astaksantin stok çözeltisi -0,5 ml seyreltilmiş astaksantin stok çözeltisi -1,0 ml seyreltilmiş astaksantin stok çözeltisi

43 25-1,5 ml seyreltilmiş astaksantin stok çözeltisi -2,0 ml seyreltilmiş astaksantin stok çözeltisi 10 ml lik ölçü kabına pipet ile aktarılır ve hekzan:aseton:su karışımı ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır.çözeltinin üretiminden hemen sonra fotometrik tayin yapılır.kör değer olarak hekzan:aseton:su karışımı kullanılır Kantaksantin Stok Çözeltisinin Hazırlanması Üretici:Dr.Ehrenstorfer GmbH, 0,15g,%94,5 Yaklaşık 3mg standart kantaksantin örneği ve 100 mg Butylhydroxytoluol (BHT) 10 ml lik ölçü kabında tartılır ve diklometan (asitsiz) içinde ultraşal banyosu yardımı ile çözülür (Stok çözelti + 4 C de saklanır.) Stok çözeltinin 1:10 oranında seyreltilmesi Bu stok çözeltinin 1 ml si 10 ml lik ölçü kabına aktarılır ve petroleter ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır. Bu çözelti, standart eğrinin hazırlanmasında işlev görür Stok cözeltinin fotometrik tayini Seyreltilmiş olan bu stok çözeltinin 1 ml si 10 ml lik ölçü kabına aktarılarak, 0,4 ml diklormetan ilave edilir. Daha sonra petroleter ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır. Çözeltinin üretiminden hemen sonra çözeltinin tam konsantrasyonu maksimum soğrulmada (yaklaşık 466 nm) fotometrik olarak belirlenir.

44 Kantaksantin konsantrasyonu şu formüle göre hesaplanır C all-e-kantaksdantin (µg/ml ya da mg/l)=soğrulma X / : E (%1, 1cm) =%1 lik all-e-kantaksantin çözeltisinin (w/v) 1 cm lik küvette 466 nm de petroleter içinde standart soğrulması : Skala faktörü Spektronun kabulü belirlenir. 350 den 600 nm ye kadar olan spektro kabulünde maksimum soğrulma Standart eğrinin kabulü Tam olarak her, -0,1 ml seyreltilmiş kantaksantin stok çözeltisi -0,5 ml seyreltilmiş kantaksantin stok çözeltisi -1,0 ml seyreltilmiş kantaksantin stok çözeltisi -1,5 ml seyreltilmiş kantaksantin stok çözeltisi -2,0 ml seyreltilmiş kantaksantin stok çözeltisi 10 ml lik ölçü kabına pipet ile aktarılır ve hekzan:aseton:su karışımı ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır. Çözeltinin üretiminden hemen sonra fotometrik tayin yapılır. Kör değer olarak hekzan:aseton:su karışımı kullanılır.

45 Yapılan çalışmada toplam karotenoid, astaksantin stok çözeltisinin fotometrik tayini esas alınarak tespit edilmiştir. 27 kabulü Astaksantin stok çözeltisi için uygulanan standart eğrinin Astaksantin stok çözeltisi için uygulanan standart eğrinin kabulü şekil 3 de gösterilmektedir. Ε abs 2 1,5 1 0,5 y = 0,2037x + 0,0152 R 2 = µg/ml 8 Şekil : 3.1. Astaksantin Stok Çözeltisi İçin Uygulanan Standart Eğrinin Kabulü Karotenoid Tespiti Toplam Pigment Tespiti Metusalach et. al., ın (1997), metodu modifiye edilmiştir. -10 g balık örneği 3 defa 40 ml % 0.05 lik aseton BHT çözeltisi ile akstrakte edilir(1 dk.ultra turaks-buz banyosu). -Her ekstaksiyon işleminden sonra 5 dk 4000 V / dk santrifüje alınır. -Aseton ekstratı bir ayırma kabında toplanır.

46 ml hekzan (Baker) +100 ml destile su +0,5 g NaCl çalkalanır, yaklaşık dk sonra hekzan fazı mezürde toplanır ve 50 ml ye kadar hekzan ile tamamlanır. -Toplam karotenoid miktarı nm de fotometrik olarak tayin edilir Ekstraktın temizlenmesi Ekstraktın temizlenmesi için Sheehan et. al., ın (1998), metodu modifiye edilmiştir. -Cam kolonlara (Merck, ), 2 filitre ( Merck, 19827, Lichrolat, PTFE) arasında kalacak şekilde 1 g arındırılmış, 110 C de kurutulmuş silikajel (J.T.Baker silicagel, ), kullanımdan önce kuru olarak doldurulur. -Şartlar: 2 kolon boyu hekzan -Örnek: 4 ml hekzan fazı azot püskürtmesi altında kuruyuncaya kadar sıkıştırılır ve 4 ml hekzanda çözülür. -Yıkama:-2 kolon boyu hekzan -2 kolon boyu hekzan + dietileter (70+30) Elüsyon: 1 kolon boyu metanol (10 ml lik sivri uçlu balonlarda 1 ml % 0,05 lik aseton-bht çözeltisi katkılı) Eluat: Azot püskürtmesi altında 35 C de kurumaya alınır. -Geri kalan tortuya 1 ml aktif çözelti (mobil faz) ilave edilir.

47 29 Tespiti (TLC) İnce Tabaka Kromatografi Metodu ile Karotenoid İnce Tabaka Kromatografi Metodu ile Karotenoid Tespiti için Foss un (1984) metodu modifiye edilmiştir. Plaka : Silikajel 60,0,25 mm Merck Aktif faz kabı : (filtre kağıdı döşemeden) Taşıma miktarı : yaklaşık 5 µl Aktif faz : % 40 aseton hekzan içinde (taze hazırlanmış) Karşılaştırma çözeltileri :Astaksantin ve kantaksantin stok çözeltileri Plakalar üzerine örnek en az 2 cm lik mesafe uzaklığından sonra uygun bir taşıyıcı ile (Cam kolon- Mikro pipet) yaklaşık 1 cm lik aralıklarla taşınır ve çok kısa bir süre kuruması beklenir kromotografi tankına yaklaşık 1 cm kadar yükseklikle çözücü veya çözücü karışımı (Aktif faz) konur ve plakalar tanka dikey konumda yerleştirilerek aktif faz aracılığı ile ayrım gerçekleştirilir. Çözücü plakanın üst kenarına yaklaşık 3 cm kalana kadar yürütülür ve plaka tanktan çıkartılmadan çözücünün yürüdüğü en son sınır işaretlenir daha sonra plaka dışarı çıkartılarak derhal benekler işaretlenir Yüksek Performans Sıvı Kromotografisi (HPLC) ile Karotenoid Tespiti Yüksek Performans Sıvı Kromotografisi (HPLC) ile Karotenoid Tespiti için Bell., in (2002), metodu modifiye edilmiştir. Filtre : 2µm gözenek ( Supelco,tür.Nr U ) Kolon : Nucleosil C18,5 µm,4,0* 250 mm Ön kolon : Hypersil ODS 5,5µm, 1 cm Detektör : UV, 470 nm

48 30 Mobil faz : Etilasetat + Metanol + Su ( ) Akış derecesi : 1 ml /dk, oda sıcaklığında Enjeksiyon miktarı : 100µl Karşılaştırma : Standart çözelti Yağ Analizi (Bling and Dyer, 1959) a göre tespit edilmiştir Nem Analizi (Ludorf and Meyer, 1973) e göre yapılmıştır Biyometrik Ölçümler Geleneksel ve ekolojik kültüre edilmiş somon (Salmo salar), alabalık (Salmo trutta) ve gökkuşağı alabalık (Oncorhynchus mykiss) örneklerinin biyometrik [boy (cm) ve ağırlık (g)] ölçümleri yapılmıştır.

49 4.BULGULAR 4.1. Kültür Somonunun (KS-1) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Kültür somonunun (KS-1) A grubuna ait örneklerin biyometrik ölçümleri nem, yağ oranları ve karotenoid miktarları tablo 4.1. de verilmektedir. Tablo 4.1.:Kültür Somonunun (KS-1) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler,Nem, Yağ Oranları,ve Toplam Karatoneid Miktarı Balık - Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) Nem (%) Yağ (%) A Grubu ,0 12, ,7 15, ,3 12, ,3 14, ,2 16, ,1 15, ,5 12, ,2 12, ,8 12, ,0 14,6 Χ ± 73,1±1,6 3618,8±182,6 65,6±1,3 14,1±1,4 S Χ CV: (%) 2,2 5,0 2,1 9,8 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) ( Χ ± ) S Χ 1014±13,4 * * Toplam karotenoid tayini her bir gruba ait örneklerin toplamından elde edilen homojen haldeki ezmelerden tespit edilmiştir. 31

50 32 Kültür somonunun (KS-1) B grubu örneklerine ait biyometrik ölçümleri, nem, yağ oranları ve toplam karotenoid miktarları tablo 4.2 de verilmektedir. Tablo 4.2. Kültür Somonunun (KS-1) B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Nem, Yağ Oranları ve Toplam Karatoneid Miktarı. Balık - Nr. Uzunluk Ağırlık (g) Nem (%) Yağ (%) (cm) B Grubu ,9 13, ,6 11, ,2 13, ,9 11, ,3 16, ,0 16, ,8 13, ,3 12, ,6 10, ,3 14,5 Χ ± 72,7±1,2 3665,7±162,9 65,8±2,0 13,5±2,1 S Χ CV: (%) 1,6 4,4 3,1 15,1 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) n=2 1009±47,3 * KS-1 in A grubuna ait örneklerde ortalama yağ oranı (%14,1±1,4), toplam karotenoid miktarı (1014±13,4 µg/100g) ve uzunluk (73,1±1,6 cm) ölçümleri, B grubuna ait örneklerin içerdiği yağ oranı (% 13,5±2,1), toplam karotenoid miktarı (1009±47,3 µg/100g) ve uzunluk (72,7±1,2 cm) ölçümlerinden daha yüksek olarak tespit edilmiştir. B grubuna ait örneklerin sahip oldukları ağırlık ölçümleri (3665,7±162,9 g), A grubuna ait örneklerin ağırlık ölçümlerinden (3618,8±182,6 g) daha yüksek tespit edilmiştir.

51 Şekil 4.1. de Kültür somonunun A ve B örneklerinin içerdikleri karotenoid çeşitleri verilmektedir. 33 KS-1B A KS-1A K KS-1A A KS-1B K Şekil 4.1. Kültür somonunun (KS-1 A Ve KS-1 B)A ve B örneklerinin içerdikleri karotenoid çeşitleri (KS-1) grubu kültür somonu örnekleri İrlanda da geleneksel olarak yetiştirilmiştir. A ve B grubuna ait örneklerin her ikisinde de karotenoid türlerinden astaksantin ve kantaksantin gözlenmiştir.

52 Kültür Somonunun (KS-1) A Grubundaki Herbir Örneğe Ait Bulgular Kültür Somonunun (KS-1) A Grubundaki Her Bir Örneğin İçerdiği Toplam Karotenoid Miktarı tablo 4.3. de verilmektedir. Tablo 4.3. Kültür Somonunun (KS-1) A Grubundaki Her Bir Örneğin İçerdiği Toplam Karotenoid Miktarı A Grubu Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) ( Χ ± S ) Χ CV (%) ,2±154,1 18, Min Değer 657 Max Değer 1095 İrlanda balık yetiştiriciliğinde geleneksel kültüre edilmiş somon balığı örneklerinin A grubundan alınan 10 örneğin tek tek incelenmesi sonucu toplam karotenoid miktar tespiti yapılmıştır. Aralarından en düşük seviyede karotenoid içeren örnek için toplam karotenoid miktarı 657 (µg/100 g balık) en yüksek seviyede karotenoid içeren örnek için ise toplam karotenoid miktarı 1095 (µg/ 100 g balık) balık olarak tespit edilmiştir. (KS-1) in A grubu örneklerinin homojen hallerindeki ezmelerinde daha yüksek konsantrasyonda toplam karotenoid tespit edilmiştir. (KS-1) in A grubu örneklerinin homojen haldeki ezmelerinde daha yüksek konsantrasyonda toplam karotenoid tespit edilmiştir.

53 Kültür somonunun (KS-1) A grubuna ait örneklerin içerdiği karotenoid çeşitleri şekil 4.2. de verilmektedir. 35 Şekil 4.2. Kültür Somonunun (Ks-1) A Grubuna Ait Örneklerin İçerdiği Karotenoid Çeşitleri Kültür Somonunun (KS-1) in A grubu örneklerinde karotenoid çeşitlerinden hem hem astaksantin hem de kantaksantin gözlenmiştir

54 Kültür Somonunun (KS-1) B Grubundaki Herbir Örneğe Ait Bulgular Kültür somonunun (KS-1) B grubundaki her bir örneğin içerdiği toplam karotenoid miktarı tablo 4.4. de verilmektedir. Tablo 4.4. Kültür Somonunun (KS-1) Örneklerinin B Grubundaki Her Bir Örneğin İçerdiği Toplam Karotenoid Miktarı B Grubu Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) ( Χ ± S ) Χ CV (%) ±124,7 18, Min. Değer 476 Max. Değer 948 B grubundan alınan 10 örneğin tek tek incelenmesi sonucu toplam karotenoid miktar tespiti yapılmıştır. Aralarından en düşük seviyede karotenoid içeren örnek için toplam karotenoid miktarı (476 µg/100 g balık) en yüksek seviyede karotenoid içeren örnek için ise toplam karotenoid miktarı (948 µg/ 100 g balık) olarak tespit edilmiştir. (KS-1) in B grubu örneklerinin homojen hallerindeki ezmelerinde daha yüksek konsantrasyonda toplam karotenoid tespit edilmiştir. Toplam 20 balığın tek tek incelenmesi sonucunda bireylerin sahip oldukları karotenoid miktarlarının birbirlerinden farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.toplam karotenoid miktarı,en düşük karotenoid miktarına sahip birey için 476 (µg/ 100 g balık), en yüksek karotenoid miktarına sahip birey

55 için ise,1095 (µg/ 100 g balık) olarak tespit edilmiştir. (KS-1) in B grubu örneklerinin homojen haldeki ezmelerinde daha yüksek konsantrasyonda toplam karotenoid tespit edilmiştir. 37 Kültür somonunun (KS-1) B grubuna ait örneklerin içerdiği karotenoid çeşitleri şekil 4.3. de verilmektedir. Şekil 4.3.Kültür Somonunun (KS-1) B Grubuna Ait Örneklerin İçerdiği Karotenoid Çeşitleri Kültür Somonunun (KS-1) B grubu örneklerinde karotenoid çeşitlerinden hem astaksantin hemde kantaksantin gözlenmiştir.

56 Kültür Somonunun (KS-2) A Ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Norveç balık yetiştiriciliğinde geleneksel kültüre edilmiş somonun (KS-2) A ve B grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler, yağ oranları ve toplam karotenoid miktarı.tablo 4.5 de verilmektedir. Tablo 4.5. Kültür Somonunun (KS-2) A ve B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümleri,Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarları. Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) A Grubu ( Χ ± ) S Χ CV (%) Ortalama Yağ Miktarı (%) 72,6±1,1 1,6 15,4 3449,8±275,9 8,0 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g Balık) ( Χ ± S ) Χ 716±31,8 B Grubu ( Χ ± ) S Χ CV (%) 75,2±1,3 3832,6±100,7 1,7 2,6 Ortalama Yağ miktarı (%) 16,2 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) ( Χ ± S ) Χ 843±13,4*

57 *Kültür Somonunun (KS-2) A grubuna ait 5, B grubuna ait 5 olmak üzere toplam 10 adet balık örneğinin homojen haldeki ezmelerinen 2 paralel çalışma sonucu tespit edilen toplam karotenoid miktarı. Kültür Somonunun (KS-2) içerisinde, A grubuna ait 5 örneğin toplamından elde edilen homojen haldeki ezmelerde ve yine B grubuna ait 5 örneğin toplamından elde edilen homojen haldeki ezmelerde toplam karotenoid miktarı incelenmiştir. A grubu örnekleri için 716±31,8 µg/100 g balık, B grubu için ise 843±13,4 µg/100 g balık değeri tespit edilmiştir. B grubuna ait örneklerde ortalama uzunluk (75,2±1,3 cm), ortalama ağırlık (3832,6±100,79 g) ölçümleri, yağ oranı (%16,2) ve toplam karotenoid miktarı (843±13,4 µg/100 g balık), A grubuna ait örneklerin uzunluk (72.6±1.1 cm), ağırlık (3832.6±100.7 g) ölçümlerinden, yağ oranından (%15,4) ve toplam karotenoid miktarından (716±31,8 µg/100 g balık) daha yüksek tespit edilmiştir. 39

58 40 Kültür Somonunun (KS-2) A ve B grubuna ait örneklerin içerdiği karotenoid çeşitleri şekil 4.4. de verilmektedir. Şekil 4.4. Kültür Somonunun (KS-2) A ve B Grubun Ait Örneklerin İçerdiği Karotenoid Çeşitleri (KS-2) grubu kültür somonu örnekleri Norveç te geleneksel olarak yetiştirilmiştir. Kültür Somonunun (KS-2) Ave B grubu örneklerinde karotenoid çeşitlerinden astaksantini iz halde de kantaksantin gözlenmiştir. 4.5 Kültür Somonunun (KS-3) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular

59 Norveç in kuzeyinde Trömso bölgesinde geleneksel kültüre edilmiş somon balıklarının (KS-3) A ve B grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler yağ oranları ve toplam karotenoid miktarları tablo 4.6. da verilmektedir. Tablo 4.6. Kültür Somonunun (KS-3) A Ve B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler İle Yağ ve Karotenoid Miktarları 41 Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) A Grubu ( Χ ± S ) Χ CV (%) 75,6±2,3 3,0 4476,2±316,3 7,1 Ortalama Yağ Miktarı (%) Toplam Karotenoid Miktarı ( Χ ± S ) Χ 21,6 644±11,3* B Grubu ( Χ ± S ) Χ CV (%) 76,6±1,8 2,4 4469±326,8 7,3 Ortalama Yağ Miktarı (%) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/100 g balık) ( Χ ± ) S Χ 21,5 673±8,48*

60 42 Tespit edilen toplam karotenoid miktarı A grubu örnekleri için (644±11,3 µg/100 g balık),b grubu örnekleri için ise; 673±8,48 (µg/100 g balık) olarak tespit edilmiştir. B grubu örneklerinine ait uzunluk ölçümleri (76,6±1,8 cm) ve toplam karotenoid miktarı (673±8,48 µg/100 g balık), A grubu örneklerine ait uzunluk ölçümlerinden (75,6±2,3 cm) ve toplam karotenoid miktarından (644±11,3µg/100 g balık) daha yüksek tespit edilmiştir. A ve B grubu örneklerinin içerdikleri yağ oranları aynıdır.

61 Kültür somonunun (KS-3) A ve B grubuna ait örneklerin içerdiği karotenoid çeşitleri şekil 4.5. de verilmektedir. 43 Şekil 4.5. Kültür Somonunun (KS-3)A Ve B Grubuna Ait Örneklerin İçerdiği Karotenoid Çeşitleri (KS-3) grubu kültür somonu örnekleri Norveç te geleneksel olarak yetiştirilmiştir. (KS-3) ün A ve B grubu örneklerinde karotenoid çeşitlerinden hem de astaksantin hem de kantaksantin gözlenmiştir.

62 Doğa Somonunun (DS-1) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Norveç doğa somonunun (DS-1) A ve B grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler yağ oranları ve toplam karotenoid miktarları tablo 4.7. de verilmektedir. Tablo 4.7. DS-1 in A ve B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarları. DS-1 Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık A Grubu ( Χ ± S ) Χ CV (%) 58,6±1,1 1,9 2899,8±318,6 11 Ortalama Yağ Miktarı (%) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g Balık) ( B Grubu Χ ± ) S Χ 17,9 644±24,7* ( Χ ± S ) Χ CV (%) Ortalama Yağ Miktarı (%) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) ( Χ ± S ) Χ 56,4±1,1 2,0 17,6 708±25,4* 2837,6±277,9 9,8

63 DS-1 içerisinde A grubuna ait bireylerin içerdikleri toplam karotenoid miktarı (644±24,7 µg/ 100 g balık), B grubuna ait bireylein içerdikleri toplam karotenoid miktarı ise (708±25,4 µg/ 100 g balık), olarak tespit edilmiştir. B grubu örneklerinde toplam karotenoid miktarı daha yüksek tespit edilmiştir. A grubuna ait örneklerde uzunluk (58,6±1,1 cm), ağırlık (2899,8±318,6 g) ölçümleri ve yağ oranı (%17,9), B grubuna örneklerine ait uzunluk (cm) (56,4±1,1), ağırlık (2837,6±277,9 g) ve yağ oranlarından (% 17,6) daha yüksek tespit edilirken B grubu örneklerinin içerdikleri toplam karotenoid miktarı (708±25,44 µg/ 100 g balık), A grubu örneklerinin içerdiği toplam karotenoid miktarından (644±24,7µg/ 100 g balık) daha yüksek tespit edilmiştir Ekolojik Kültüre Edilmiş Somonların (EKO-1) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular İrlanda da ekolojik kültüre edilmiş somon balıklarının (EKO-1) A grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler, yağ oranları ve toplam karotenoid miktarı tablo 4.8 de verilmektedir. Tablo 4.8. Ekolojik Kültüre Edilmiş Somonların (EKO-1) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ Oranları ve Toplam Karotenoid Miktarları. Balık - Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) Nem (%) Yağ (%) A Grubu ,6 15, ,1 15, ,9 15, ,1 14, ,1 20, ,4 16, ,1 15, ,1 15, ,9 16, ,3 16,4 ( Χ ± ) 71,1±1,1 3832,4±72,9 64,0±1,2 16,2±1,7 S Χ CV: (%) 1,5 1,9 1,8 10,6 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) 904±2,1* 45

64 46 Ekolojik kültüre edilmiş balıkların (EKO-1) A grubu örneklerine ait uzunluk (71,1±1,1 cm), ağırlık (3832,4±72,9 g),nem (%64,0±1,2) ve toplam karotenoid miktarı (904±2,1µg/100g balık), B grubu örneklerine ait uzunluk (68,9±1 cm), ağırlık (3491,1±265 g), nem (%63,4±2,1) ve toplam karotenoid miktarlarından (714±16,9µg/100g balık) daha yüksek tespit edilirken, B grubu örneklerinin içerdikleri ortalama yağ oranı (%16,6±2,6), A grubu örneklerinin içerdikleri ortalama yağ oranından (%16,2±1,7) daha yüksek tespit edilmiştir. Ekolojik kültüre edilmiş somonların (EKO-1) B grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler ile yağ ve karotenoid miktarı tablo 4.9 da verilmektedir. Tablo 4.9 Ekolojik Kültüre Edilmiş Somonların (EKO-1) B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler, Yağ ve Karotenoid Miktarı Balık - Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık(g) Nem (%) Yağ (%) B Grubu ,2 11, ,3 17, ,6 15, ,9 15, ,2 19, ,4 15, ,5 17, ,6 19, ,4 19, ,5 17,5 ( Χ ± ) 68,9±1 3491,1±265 63,4±2,1 16,6±2,6 S Χ CV: (%) 1,4 7,6 3,3 15,6 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) 714±16,9* Ekolojik kültüre edilmiş balıkların (EKO-Alabalık) A grubu bireylerine ait biyometrik ölçümler ile yağ ve karotenoid miktarı tablo 4.10 da verilmektedir.

65 4. 8. Ekolojik Kültüre Edilmiş Alabalıkların (EKO- Alabalık) A ve B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Tablo Ekolojik Kültüre Edilmiş Alabalık (EKO-Alabalık) Örneklerinin A Grubu Bireylerine Ait Biyometrik Ölçümler Ve Toplam Karotenoid Miktarı. 47 Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) A Grubu ( Χ ± S ) Χ CV (%) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) 31,3±1,2 3,9 56±15,5* 340,2±29,7 8,7 Ekolojik kültüre edilmiş balıkların (EKO-Alabalık),B grubu bireylerine ait biyometrik ölçümler, yağ oranları ve toplam karotenoid miktarı tablo 4.11 de verilmektedir.

66 48 Tablo Ekolojik Kültüre Edilmiş Balıkların ( EKO-Alabalık), B Grubu Bireylerine Ait Biyometrik Ölçümler Ve Toplam Karotenoid Miktarı Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) B Grubu ( Χ ± S ) Χ CV (%) Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) 30,5±0,7 2,3 57,1±10* 288,5±9,09 3,1 Rameil eko işletmesi tarafından ekoloji kültüre edilmiş alabalıkların (EKO-Alabalık) A grubuna ait örneklerin uzunluk (cm) (31,3±1,2) ve ağırlık ölçümleri (g) (340,2±29,7), B grubuna ait örneklerin uzunluk (cm) (30,5±0,7) ve ağırlık ölçümlerinden (g) (288,5±9,09) daha yüksek tespit edilirken B grubu örneklerine ait toplam karotenoid miktarı (57,1±10µg/ 100 g balık), A grubu örneklerine ait toplam karotenoid miktarından (56±15,5µg/ 100 g balık) daha yüksek tespit edilmiştir. Ekolojik kültüre edilmiş balıkların (EKO-Alabalık), içerdikleri toplam karotenoid miktarı somon örneklerine kıyasla çok düşük düzeyde karotenoid içeriğine sahiptir.

67 4.9. Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalığının (KGA) A VE B Grubu Örneklerine Ait Bulgular Reese yetiştiricilik işletmesi tarafından geleneksel kültüre edilmiş gökkuşağı alablalığının (KGA) A grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler ile yağ ve toplam karotenoid miktarı tablo 4.12 de verilmektedir. Tablo Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalığının (KGA) A Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler Ve Toplam Karotenoid Miktarları Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlığı (g) A Grubu , , , , , , ,5 416, , , ,9 49 ( Χ ± S ) Χ CV (%) 33,6±0,8 2,4 474,7±40,9 8,6 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) 391±3,5* Kültüre alınmış gökkuşağı alablalığının ( KGA) B grubu örneklerine ait biyometrik ölçümler ile yağ ve toplam karotenoid miktarıtablo 4.13 de verilmektedir.

68 50 Tablo Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alablalığının ( KGA) B Grubu Örneklerine Ait Biyometrik Ölçümler Ve Toplam Karotenoid Miktarı Balık Nr. Uzunluk (cm) Ağırlık (g) B Grubu , ,5 6 30,5 337,9 7 31,5 350, , , , , , ,3 ( Χ ± S ) Χ CV (%) 30,4±0,7 2,4 337,1±30,6 9,0 Toplam Karotenoid Miktarı (µg/ 100 g balık) 291±23,3* Kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığının (KGA) A grubu örnekleri için uzunluk (33,6±0,8 cm), ağırlık (474,7±40,9 g) ölçümleri ve toplam karotenoid miktarları (391±3,5 µg/ 100 g balık), B grubu örneklerine ait uzunluk (30,4±0,7 cm), ağırlık (337,1±30,6 g) ve toplam karotenoid miktarlarından (291±23,3µg/ 100 g balık) daha yüksek olarak tespit edilmiştir. Ekolojik kültüre edilmiş balıkların (EKO-Alabalık) ve kültüre alınmış gökkuşağı alabalığının (KGA) içerdikleri karotenoid çeşitleri şekil 4.6. da verilmektedir.

69 51 Şekil 4.6. Ekolojik Kültüre Edilmiş Balıkların (EKO-Alabalık) Ve Kültüre Alınmış Gökkuşağı Alabalığının (KGA) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri EKO-Alabalık grubu kültür alabalığı örnekleri Norveç te ekolojik olarak yetiştirilmiştir. Ekolojik kültüre edilmiş alabalıklarda (EKO-Alabalık) ve kültüre edilmiş gökkuşağı alabalıklarında (KGA), karotenoid çeşitlerinden yalnızca astaksantin gözlenmiştir.

70 Ticari Ürünlerin Karotenoid İçeriklerine Ait Bulgular Tablo Ticari Ürünlerdeki Toplam Karotenoid Miktarı BALIK KODU TOPLAM KAROTENOID MİKTARI (µg / 100 g balık) TES-1 673±24,7 TKS ±4,9 TES-2 697±24,7 TES-3 739±18,3 MKS ±13,4 TKS-2 820±4,9 TKS-3 473±14,8 DKS-1 771±9,8 DKS-2 713±15,5 DMDS-1 605±16,9 DDS-1 799±15,5 DMDS-2 719±16,9

71 53 BALIK KODU TOPLAM KAROTENOID MİKTARI (µg / 100 g balık) TKS-5 567±16,2 TKS-6 634±8,4 TKS-7 837±21,9 Tütsülenmiş ekolojik somonun (TES) incelenen 3 örneğinde en düşük karotenoid miktarı (673±24,7 µg/ 100 g balık) değeri ile tütsülenmiş ekolojik somonun ( TES-1) örneğinde tespit edilmiştir. Tütsülenmiş ekolojik somonun (TES-2) örneğinin içerdiği toplam karotenoid miktarı (697±24,7 µg/ 100 g balık), tütsülenmiş ekolojik somonun (TES-1) örneğinin içerdiği toplam karotenoid miktarından daha fazladır. Tütsülenmiş ekolojik somonun (TES-3) örneğinin içerdiği toplam karotenoid miktarı (739±18,3 µg/ 100 g balık) ise, hem tütsülenmiş ekolojik somonun (TES-1) örneğinin hem de tütsülenmiş ekolojik somonun ( TES-2) örneğinin içerdiği toplam karotenoid miktarından daha fazladır. Tütsülenmiş kültür somonu örnekleri arasında (TKS), en düşük karotenoid miktarı; (473±14,8µg/ 100 g balık) değeri ile tütsülenmiş kültür somonu (TKS-3) de, en yüksek miktar ise, (1004 ±4,9 µg/ 100 g balık) değeri ile tütsülenmiş kültür somonu ( TKS-1) de tespit edilmiştir. Derin dondurulmuş kültür somonun (DKS-1) örneğinde toplam karotenoid miktarı (771±9,8 µg/ 100 g balık), derin dondurulmuş kültür somonun ( DKS-2) örneği için ise, (713±15,5 µg/ 100 g balık),olarak tespit edilmiştir. Derin dondurulmuş marinatlanmış doğa somonunun, (DMDS-1) örneğinde toplam karotenoid miktarı (605±16,9 µg/100 g balık), derin dondurulmuş marinatlanmış doğa somonunun (DMDS-2) örneğinde ise, (719±19,9 µg/ 100 g balık),olarak tespit edilmiştir. Marinatlanmış kültür somonunun (MKS-1) örneğinde toplam karotenoid miktarı (1018±13,4 µg/ 100 g balık) olarak tespit edilmiştir.

72 54 Derin dondurulmuş doğa somonunun (DDS-1) örneğinde toplam karotenoid miktarı (799±15,5 µg/ 100 g balık) olarak tespit edilmiştir. Tütsülenmiş ekolojik somon (TES-1) ve kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığının (KGA) içerdikleri karotenoid çeşitleri (astaksantin ve kantaksantin) şekil 4.7. de verilmektedir. Şekil 4.7.Tütsülenmiş Ekolojik Somon (TES-1) Ve Kültüre Edilmiş Gökkuşağı Alabalığının (KGA) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (Astaksantin Ve Kantaksantin) KGA grubu kültür gökkuşağı alabalığı örnekleri Norveç te geleneksel olarak yetiştirilmiştir. tütsülenmiş ekolojik somon (TES-1) ve kültüre edilmiş gökkuşağı alabalığında (KGA), sadece astaksantin gözlenmiştir.

73 Tütsülenmiş kültür somonu (TKS-1) ve tütsülenmiş ekolojik somonun (TES-2) içerdikleri karotenoid çeşitleri (astaksantin ve kantaksantin), şekil 4.8. de verilmektedir 55 Şekil 4.8.Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-1) Ve Tütsülenmiş Ekolojik Somonun (TES-2) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (Astaksantin Ve Kantaksantin) Tütsülenmiş kültür somonu (TKS-1) ve tütsülenmiş ekolojik somonunda (TES-2), karotenoid çeşitlerinden astaksantin, iz olarakta kantaksantin gözlenmiştir.

74 56 Tütsülenmiş ekolojik somon (TES-3) ve ekolojik somonun (EKO-1) içerdiği karotenoid çeşitleri (astaksantin ve kantaksantin) şekil 4.9. da verilmektedir Şekil 4.9. Tütsülenmiş ekolojik somonu (TES-3) ve ekolojik somonun (Eko-1) içerdiği karotenoid çeşitleri (astaksantin ve kantaksantin) EKO-1 grubu kültür somonu örnekleri İrlanda da ekolojik olarak yetiştirilmiştir. Tütsülenmiş ekolojik somon (TES-3) ve ekolojik kültüre edilmiş somonda (EKO-1), karotenoid çeşitlerinden astaksantin gözlenmiştir.

75 Tütsülenmiş kültür somonu (TKS-2) ve marinatlanmış kültür somonunun (MKS-1), içerdikleri karotenoid çeşitleri (astaksantin ve kantaksantin) şekil da verilmektedir. 57 Şekil Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-2) Ve Marinatlanmış Kültür Somonunun (MKS-1) İçerdikleri Karotenoid Çeşitleri (Astaksantin Ve Kantaksantin) Tütsülenmiş Kültür Somonunda (TKS-2) karatoneid çeşitlerinden hem astaksantin hem kantaksantin gözlenirken, marinatlanmış kültür somonunda (MKS-1) astaksantin, iz halde de kantaksantin gözlenmiştir.

76 58 Tütsülenmiş kültür somonu (TKS-3) ve derin dondurulmuş kültür somonunun (DKS-1) içerediği karotenoid çeşitleri (astaksantin ve kantaksantin), şekil de verilmektedir. Şekil 4.11.Tütsülenmiş Kültür Somonu (TKS-3) ve Derin Dondurulmuş Kültür Somonunun (DKS-1) İçerediği Karotenoid Çeşitleri (Astaksantin ve Kantaksantin) Derin Dondurulmuş Kültür somonunda (DKS 1), karotenoid çeşitlerinden astaksantin ve kantaksantin gözlenirken, tütsülenmiş kültür somonunda (TKS-3), astaksantin iz halde de kantaksantin gözlenmiştir.

77 Derin dondurulmuş kültür somonu (DKS-2) ve derin dondurulmuş marinatlanmış doğa somonunun (DMDS-1), içerdiği karotenoid çeşitleri, şekil de verilmektedir. 59 Şekil Derin Dondurulmuş Kültür Somonu (DKS-2) Ve Derin Dondurulmuş Marinatlanmış Doğa Somonunun (DMDS-1) İçerdiği Karotenoid Çeşitleri Derin dondurulmuş kültür somonu (DKS-2) ve derin dondurulmuş marinatlanmış doğa somonunda (DMDS-1) karotenoid çeşitlerinden yalnızca astaksantin gözlenmiştir.

78 60 Derin dondurulmuş doğa somonu (DDS-1) ve derin dondurulmuş marinatlanmış doğa somonunun (DMDS-2) içerdiği karotenoid çeşitleri, şekil de verilmektedir. Şekil 4.13.Derin Dondurulmuş Doğa Somonu (DDS-1) ve Derin Dondurulmuş Marinadlanmış Doğa Somonunun (DMDS-2) İçerdiği Karotenoid Çeşitleri Derin dondurulmuş doğa somonu (DDS-1) ve derin dondurulmuş marinatlanmış doğa somonunda (DMDS-2) karotenoid çeşitlerinden yalnızca astaksantin gözlenmiştir.

79 Tütsülenmiş kültür somonunun (TKS-4-5), içerdiği karotenoid çeşitleri şekil de verilmektedir. 61 Şekil 4.14.Tütsülenmiş kültür somonun (KS-4-5) içerdiği karotenoid çeşitleri Tütsülenmiş kültür somonunda (TKS-4) karotenoid çeşitlerinden astaksantin ve kantaksantin gözlenirken yine tütsülenmiş kültür somonunda (TKS-5) yalnızca astaksantin gözlenmiştir.

80 62 Tütsülenmiş kültür somonunun (TKS-6-7) içerdiği karotenoid çeşitleri şekil de verilmektedir. Şekil 4.15.Tütsülenmiş kültür somonunun (TKS-6-7) içerdiği karotenoid çeşitleri Tütsülenmiş.kültür somon örneklerinde (TKS-6 ve7 ), karotenoid çeşitlerinden yalnızca astaksantin gözlenmiştir.