ANAHTAR KELİMELER: Çatağıl köyü, monografi, Burdur, Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018/ 11

Transkript

1 ÖZET: Çatağıl köyü Batı Akdeniz bölgesinde yer alan, bölgenin özelliklerini yansıtan bir köydür. Burdur-Antalya karayolu üzerinde bulunan köy ulaşım kolaylığı açısından elverişli bir konumdadır... Köyde giyim-kuşam artık yöresellikten çıkmış, hem kadında hem erkekte her yerde görülen türden kıyafetlere yerini bırakmıştır. Köyde yaşayan kadınlar şalvar ve penye giyer, başlarına da oyalı yazma takarlar. Ayakkabıları genelde gri ya da yeşil naylon ayakkabıdır. ANAHTAR KELİMELER: Çatağıl köyü, monografi, Burdur, gelenek. ABSTRACT: Çatağıl village is located in the western Mediterranean region, reflecting the characteristics of the region. The village on the Burdur-Antalya highway is conveniently located in terms of ease of Transportation... In the village clothing is now out of the region, both men and women everywhere in the kind of clothing has been replaced. Women who live in the village wear shawls and combs, and they wear carved writing on their heads. Their shoes are usually gray or green nylon shoes. KEYWORDS: Çatağıl village, monograph, Burdur, tradition. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018/ 11

2 Bu çalışmada, Burdur ili merkez ilçeye bağlı Çatağıl köyü incelenmektedir. Monografi olarak hazırlanan çalışmada, köyün coğrafi, ekonomik ve kültürel özellikleri üzerinde durulmuştur. Çatağıl köyü Batı Akdeniz bölgesinde yer alan, bölgenin özelliklerini yansıtan bir köydür. Burdur-Antalya karayolu üzerinde bulunan köy ulaşım kolaylığı açısından elverişli bir konumdadır. Çatağıl Köyü Burdur ilinde yer almaktadır. Burdur Merkez Köyleri içerisinde bulunan Çatağıl Köyü Burdur Merkez ilçesine bağlıdır ki bağlı olduğu Burdur Merkez ilçe merkezine 10 kilometre mesafe uzaklıkta ve önemli karayolu olan Burdur-Antalya karayolu güzergahı üzerinde bir yerleşim alanıdır. Köy ova üzerine kurulu olmasına rağmen gerek sulama alanlarından gerekse tarım faaliyetleri yönünden dağınık bir yerleşim planına sahiptir. KÖYÜN NÜFUSU Köyün nüfusu 1255, hane sayısı ise 350 dir. Nüfusu 1996 yılında 909 iken 2000 yılında 773 e gerileyerek göç vermiştir. Şimdi ise köyde hem merkeze yakın hem de tarım alanlarının geniş olmasından dolayı göç eden sayısı yok denecek kadar azalmıştır. Günümüzde geri dönüşler başlamıştır. İnsuyu mevkii, Mandırna mevkii ve Kızılkaya mevkii olmak üzere üç mevkiden oluşan köyün doğal kaynak suyu boldur. Tarım ve hayvancılıkla geçinen köyde daha çok sulu tarım yapılmaktadır. Köyde vahşi sulamadan damlama sistemine geçilmiştir. KÖYÜN İKLIM VE COĞRAFI ÖZELLIKLERI Çatağıl köyü bağlı olduğu Burdur iline göre daha karasal özelliklere sahiptir. Bunun nedeni ise rakım olarak yüksek olmasıdır. Ayrıca dağ eteği ovasında kurulduğu için köyün günlük ısı farkı Burdur iline göre daha belirgin şekilde görülür. KÖYÜN YERLEŞIM DÜZENI Çatağıl köyünde evler dağınık yerleşim planına sahiptir. Köyde eski yapılar kerpiçten yapılmışken şimdi betonarme yapılar ön plandadır. Evlerin geneli tek katlı olup birkaç katlı ev görmek de mümkündür. KÖYÜN GEÇIM KAYNAKLARI Çatağıl yeraltı su kaynakları bakımından zengin köylerden biridir. Bu yüzden kuru tarımdan daha çok sulu tarım yapılmaktadır. Köyün içinde bulunan ve Türkiye nin taze fasulye ihtiyacının yüzde 20 sinin karşılandığı İnsuyu adıyla anılan fasulyelerin büyük kısmı bu köy içerisinde yetişmektedir. Köyün başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımda domates seraları ve taze fasulye ekimi başı çekerken hayvancılıkta da büyükbaş ahır hayvancılığı önde gelmektedir. 12 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018

3 KÖYÜN TARIHÇESI VE ETNIK YAPISI Çatağıl köyüne ilk defa gelip yerleşenlerin Memioğulları ve Kolakoğulları (Hacıkolaklar) olduğu ve Antalya nın Aksu ilçesinden gelip yerleştikleri bilinmektedir. Eski adı Mandırna olan Çatağıl köyünde yaşam bu iki Avşarlar Boyundan Honam Yörüğünün 1834 yılında yerleşmesiyle başlamıştır. Köyde aşiret ya da boy yoktur fakat köy kurulduğundan beri ikamet eden sülaleler mevcuttur. Köyde bulunan sülaleler şu şekildedir: Kırcalar Gocaosmanlar Gırlılar Hacıgolaklar Tomalar Zobbaklar KÖYÜN ALTYAPISI Çatağıl köyünde evleri ve yerleşim mevkilerini birbirine bağlayan toprak(patika) yollarla ulaşım sağlanmaktadır. Köy merkezinde ise yollara parke taşı yerleştirilmiştir. Her eve içme suyu verilirken köy nüfusunun büyük çoğunluğu evinin yakınındaki yeraltı sularından da yararlanmaktadır. Her evin kendi fosseptik çukuru bulunurken köyün dağınık yerleşiminden dolayı kanalizasyon şebekesine elverişli değildir. PTT şubesi yoktur ancak PTT acentesi vardır. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köyde düğün salonu ve her mevkide süt toplama yerleri bulunmaktadır. Köyde elektrik ve sabit telefon vardır. EĞITIM ÖĞRETIM Köyde hemen hemen herkes okuma yazma bilmektedir. Köyün ilkokul çağındaki çocukları Çatağıl ilkokuluna giderler. Çatağıl İlkokulu, Çatağıl Köyünün Mandırna Mevkiinde bulunmaktadır. Okul, 1943 yılında Mandırna Okulu adıyla hizmete girmiş; daha Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018/ 13

4 sonra adı Çatağıl İlkokulu olarak değişmiştir. İlkokul olarak hizmet veren okulda bu yıl 140 öğrenci bulunmaktadır. Köyde ortaöğretime devam etmek isteyen öğrenciler ise taşımalı sistemle Burdur il merkezindeki liselerde ortaöğrenimlerine devam etmektedirler. KÖYÜN DINI YAPISI Köyün tamamı Müslüman dır. İki adet cami bulunmaktadır. Bu camilerde belli dönemlerde çocuklara ve yetişkin kadınlara imamlar tarafından dini eğitim verilir. Köyün tamamı Sünni mezhebindendir. GELENEK GÖRENEK Köyde giyim-kuşam artık yöresellikten çıkmış, hem kadında hem erkekte her yerde görülen türden kıyafetlere yerini bırakmıştır. Köyde yaşayan kadınlar şalvar ve penye giyer, başlarına da oyalı yazma takarlar. Ayakkabıları genelde gri ya da yeşil naylon ayakkabıdır. Erkekler ise pantolon gömlek giyerken başlarına da ya takke ya da şapka takarlar. Ayakkabıları ise ya gara lastik adı verilen türdendir ya da kundura ayakkabı giyerler. Aile yapısı çekirdek aileden oluşmaktadır. Bazı aileler ise kalabalık geleneksel aile yapısını sürdürmektedir. Akrabalık bağları sadece anne ve babadan gelen bağlardan ibarettir. Anne ve babadan gelen akrabalıklar yanında sülale akrabalıkları da ilişkiler açısından önemini korumaktadır. KÖY ADETLERİ Doğum: Doğum için herhangi bir özel bir hazırlık yapılmaz. Doğumdan sonra çocuk yaklaşık bir haftalıkken eş dost akraba çağrılır ve çocuk tuzlanır, sütle yıkanır, hazır kundak varsa kundağa yerleştirilir. Köydeki her bebek için beşik kullanılmaktadır. Adlar genellikle anne ve baba tarafından belirlenmektedir. Ad seçiminde önceki yıllardaki gibi daha çok aile büyüklerinin veya onların atalarının adları tercih edilir modern isimler nadir verilir. Ad koymak için çocuğun bir kulağına ezan okunur, diğer kulağına ise yüksek sesle üç defa ismi tekrarlanmaktadır. Ad verme bu şekilde olmaktadır. Askerlik: Askere gitmeden önce askerlik pusulası gelmektedir. Askere gidecek olanların pusulası geldikten sonra, köyün gençleri ile davul zurna ve saz eşliğinde gece eğlence düzenlenmektedir. Bunun dışında da askere gidecek gencin ailesi tarafından asker yemeği yapılmaktadır. 14 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018

5 Kız İsteme: Kızlar oğlan anneleri ya da oğlanın akrabaları tarafından başka bir düğünde görülüp beğenilir ya da gençler önceden birbirlerini görüp beğenirler. Daha sonra oğlanın anne ve babası kızın evine giderler ve kız isteme gerçekleşir. Kızın ailesi birkaç gün sonra gelmelerini kızlarıyla konuşmaları gerektiğini söylerler. Birkaç gün sonra kızın anne ve babası tekrar gelirler kızın ailesinin eğer cevapları olumlu ise kız ve erkek tarafı anlaşarak bir gün belirlerler. Belirledikleri o gün de Eh kahvesi denilen kahveler içilir, tatlılar yenir ve sonrasında geline takılacak takılar konuşulur. Bir ay sonra ise nişan töreni yapılır. Çatağıl köyünün nişanları genelde çalgılıdır. Çalgılı nişanda evlenecek tarafların eş dost akrabaları çağrılır ve gece geç saatlere kadar yöresel müziklerle yöresel oyunlar oynanır. Düğün töreni: Düğün yemekleri şunlardır: pirinç ya da bulgur pilavı üstüne kıyma ya da kuşbaşı et kavurma, mercimek çorbası, nohut ya da fasulye yemeği, irmik helvası, ayran ya da hoşaf. Düğünden önce düğün sahibi misafirleri çağırmak için oku adı verilen misafirlerin yakınlık derecelerine göre değişiklik gösteren davetiyeler gönderilir. Çatağıl köyünün düğünleri genelde ilkbahar ya da sonbahar döneminde yapılır. Bunun sebebi ise yazın düğün sahiplerinin ve köy sakinlerinin işleri yoğundur. Köyde düğünler 2 gece 3 gündüz gerçekleşir. Düğünler Cuma günü öğleden sonra başlar hem oğlan evinde hem kız evinde misafirler yöresel oyunları Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018/ 15

6 yöresel türkülerle oynarlar. Cumartesi gündüz gelen misafirlere düğün yemeği ikram edilir. Cumartesi akşamı oğlan evi tepsi dolusu çerez hazırlar ve kına yakmak için kız evine gider kınayı yakarlar, tepsideki çerezler misafirlere dağıtılır. Aynı günün akşamı yine kız evine gelen misafirler kız evinde oğlan evine gelen misafirler oğlan evinde geç saatlere kadar oynarlar. Gece eğlenceden sonra oğlan evinden oğlanın akrabaları kız evine giderek kızın eline ve ayaklarına kına yakarlar. Pazar günü öğleden sonra kız baba evinden dualarla ve davul zurnayla alınır, gelin ve damadın yaşayacaklara eve götürülür. Ölüm Törenleri: Köyde bir evde cenaze varsa o evin yakınları cenaze evine giderler. Cenaze defnedildikten sonra uzaktan gelen akrabalar için ekmek helva dağıtılır. Defin işleminin 7. Günü ve 40. günü önceden pişi adı verilen hamurlu yiyecek yapılıp dağıtılırken şimdi fırından alınan hamursuzlar köye dağıtılır.52 gün sonra ise köylüler köy hoparlörlerinden davet edilir ve o gün yöresel yemeklerle misafirlere 52 yemeği verilir. İnsuyu Mağarası: Burdur a bağlı Çatağıl köyü sınırları içerisinde bulunan İnsuyu mağarasına Burdur-Antalya karayolunun 13. km sinden ayrılan 900 metrelik asfalt yol ile gidilmektedir. Mağaranın oluşumu binlerce yıl öncesine dayanır. Jeolojik olarak kalkerlerden meydana gelmiş, bu kalkerler suyla birleşmesi sonucu sarkıtlar, dikitler ve dehlizler oluşturmuştur. 1 metrelik sütunun veya yılda oluştuğu tahmin edilmektedir. Mağara içerisinde irili ufaklı 9 göl bulunmaktadır. Mağarada ilk bilimsel çalışmalara Prof. Dr. Temuçin Aygen tarafından 1952 yılında başlanmış 1956 yılında Burdur İl Özel İdaresi nin öncülüğünde İnsuyu Turistik Tesisler Birliği kurularak, çalışmalar birlik bünyesinde sürdürülmüş ve Vali Vefik Kitapçıgil in gayretleriyle 1965 yılında turizme açılmıştır. Türkiye de turizme açılan ilk mağara olan İnsuyu mağarasının gezilebilen toplam galerilerin uzunluğu yaklaşık 330 metredir. İnsuyu mağarasının bulunması ve turizme açılması hakkında çok rivayetler olduğu halde İnsuyu mağarasının keşfedilmesi ilk kez bir çobanın keçisinin biranda ortadan kaybolup sakalının ıslak dönmesiyle farkına varılmıştır. Mağarayı ilk keşfeden Hacıkolak lakaplı Veli adında bir köylü keçi otlatırken keçinin birinin sakalının ıslaklığını fark eder daha sonraları keçiyi takip edince İnsuyu mağarasına gittiğini görür ve mağarayı keşfeder. Kızılin Mağarası: Burdur ili, Çatağıl Köyü nde İnsuyu Mağarasının kuzeyinde Kızılkaya mevkiinde yer alan Kızılin Mağarası, 1998 yılından beri aralıklarla Burdur Müzesi Müdürlüğü tarafından araştırılmaktadır Yapılan incelemelere göre mağaranın uzunluğu 2100 m. olmasına rağmen birbiri üzerine binmiş kollardan oluştuğu ve güneye doğru 200m. 16 /Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018

7 civarındadır. Ancak Çatağıl Köyü kanaat önderlerinin anlattığına göre resmi rakamlardan hariç mağaranın 8350 metre olduğu araştırmalarda ise sadece belli bir bölümünün gün yüzüne çıkarıldığı gelecekte 8350 metrenin keşfedilip ziyarete açılabileceği konuşulmaktadır. Kızılin Mağarasında sağlam kalmış testiler ve kemikler bulunmuştur. İnsan kafatasları ve gövde iskelet kalıntıları yanı sıra duvarlarda ve yerde ateş izleri, bol miktarda kırık testi parçası ve taşlar düzeltilerek oluşturulmuş yaşam alanları tespit edilmiştir. TARIHI GOCABUNAR ÇEŞMESI Kocapınar çeşmesi köyün Mandırna Mevkinde bulunan kışın ılık, yazın çok soğuk akan, köyün simgesi olan bir çeşmedir. Yaşlılar tarafından yıllar önce köye kuraklık gelmesine ve tüm kaynakların kurumasına rağmen bu çeşmenin suyunun hiç kesilmediği rivayet edilir. KANAAT ÖNDERLERİ Uzun yıllar Çatağıl Köyünde kanaat önderliği yaptığı bilinen Kadir Yeşil (Hacı Kadir), Hüseyin Çimen gibi kişilerin önderliğinden sonra şimdi ise Mehmet Akkoç ve oğlu muhtar Muzaffer Akkoç un Çatağıl Köyüne maddi ve manevi katkılarıyla köyün Burdur ilinde gerek tarımıyla gerek hayvancılığı ile markalaşma yolunda ilerleyen köylerden biri haline getirmiştir. Muzaffer Akkoç: 1975 den beri babadan oğula 43 yıllık tecrübe ve birikim ile Süt, Yem ve Hayvancılık hizmetlerinde emin adımlarla ilerleyen Akkoçlar grup yöneticisidir. İnsuyu fasulyesi markasıyla ünlü Çatağıl köyü muhtarlığını yapmış, Çatağıl Köyünün gelişimi için çabalayan kanaat önderindendir. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 6 Sayı 68 Kasım 2018/ 17