Internet Ungovernance Forum 4-5 Eylül 2014

Transkript

1

2 Internet Ungovernance Forum 4-5 Eylül 2014 Bilgi Üniversitesi Santral Kampüsü Broşür Ağustos 2014 Yazarlar: Melih Kırlıdoğ, Zeynep Özarslan, Mutlu Binark, Ali Rıza Keleş Yayına hazırlayan: Işık Barış Fidaner Kapak tasarımı: Burak Arıkan Metin hakları yazarlara aittir. Kitabın LaTeX kodları CC Attribution- NonCommercial 3.0 Unported Lisansı altındadır. Alternatif Bilişim Derneği Genel Merkezi, Eğitim Mah. Ömerbey Sok. Keskin Hancı İş Merkezi No.19/B Kadıköy İstanbul bilgi@alternatifbilisim.org 2

3 İçindekiler Alternatif Bilişim Derneği Özet Internet Ungovernance Forum What? Türkiye de İnternet te Sansür Vardır ve İfade Özgürlüğü Kısıtlanmaktadır Türkiye de İnternet Ortamında Nefret Söylemi ve Trollük Olgusu Vardır Türkiye de İnternet Üzerinde Muhtelif Şekillerde Sansür ve Gözetim vardır Türkiye de Yeni Medya Okuryazarlığı na Yönelik Kapsayıcı ve Bütünlüklü Bir Eğitim Politikası Yoktur Destekleyenlerin Logoları

4 Alternatif Bilişim Derneği Alternatif Bilişim Derneği, yalnızca Internet ve diğer bilgi ve iletişim teknolojileri üzerine değil, bu teknolojilerin kullanımı, toplumsal ve politik etkileri ve yarattıkları sorun ve neticeler üzerine de alternatif, sıradışı ve hegemoni karşıtı fikirler ve çözümler üretmeye çalışmaktadır. Dernek bu teknolojilerin hem kullanımı ve toplumsal, politik anlamı hem de içerikleri üzerine araştırmalar yürütmektedir. Farklı disiplinlerden insanları bir araya getirmekte, teknik zihni toplumsal zihinle buluşturmaktadır. Ayrıca Dernek, panel tartışmaları, konferanslar, atölyeler örgütlemekte; e- kitaplar, bildirgeler, bloglar, wikiler, tartışma listeleri ve anketler hazırlamakta; protesto gösterileri ve çevrimiçi kampanyalar gerçekleştirmektedir. Dernek bireylerin ve toplumların hak ve özgürlüklerini önceliklendiren tekno-toplumsal politikaların makro ve mikro düzeyde gelişimi için çaba göstermektedir. Kısacası, Dernek İnsanlık için Bilişim Teknolojileri ni amaçlamaktadır. Kısa Tarihçe: 2008 yılında çevrimiçinde biraraya gelen gönüllülerin kurduğu Alternatif Bilişim, alanda çalışan akademisyen, aktivist, ve geliştiricilerin katılımıyla 2010 da yasal bir forma kavuştu. Kısa sürede internet kullanıcıları tarafından tanınıp, sahiplenildi yılında EDRI üyesi oldu. Temel faaliyet alanları İfade özgürlüğü ve İnternet Sansürü İnternet Yasasının (5651) ve merkezi filtre sisteminin iptal edilmesi için yapılan protestolar. Birincisine 3 bin, ikincisine 60 binden fazla insan katıldı e karşı AİHM de dava açılması. Dava lehimize sonuçlandı. (Ahmet Yıldırım & Turkiye davası) 4

5 Merkezi filtre uygulamasının iptali için yasal süreçlerin takip edilmesi. Hala devam ediyor. Kullanıcı Hakları Bildirgesi nin hazırlanması Mahremiyet ve Dijital Gözetim Phorm ve DPI karşıtı kampanya AletEtme (NetClean kurulmasına karşı) kampanyası Farkındalık kampanyaları ve bilinçlendirici siteler kurulması Şifre kültürünün yaygınlaştırılması Internet ve Yeni Medya Okuryazarlığı Yeni Medya Çalışmaları Ulusal Kongresi Yeni Medya Okuryazarlığı Müfredat Çalışması Yeni Medya da Etik Çalıştayı Yurttaş Gazetecileri ve aktivistlerin okuryazarlık kapasitelerini geliştirme faaliyetleri Raporlar Yıllık düzenli yayınlanan Türkiye de İnternet in Durumu raporu Kamu kurumlarının talep ettikleri özel görüş ve raporlar Lobi Faaliyetleri Meclis Komisyonlarına bilgi verilmesi, raporlar sunulması, Internet in temel bir insan hakkı olarak tanınması için meclis ve vekilleri etkileme faaliyetleri Alanımızla ilgili gelişmelerde vekillere ve ilgili yasama komisyonlarına bilgi verilmesi. İletişim için: E-posta ya da Twitter üzerinden dilediğiniz herhangi bir konuda bizimle iletişime geçebilirsiniz. Internet Ungovernance Forum: Bağış için: Alternatif Bilişim Derneği TL Hesabı Vakıfbank Kuyubaşı Şubesi IBAN No: TR Kredi Kartı için: 5

6 Özet Internet Governance Forum (IGF) toplantılarının dokuzuncusu 2-5 Eylül 2014 tarihlerinde İstanbul da düzenleniyor. Her ne kadar IGF toplantılarında özgür bir Internet arayışındaki aktivistler de temsil edilmekteyse de Internet in gitgide muazzam bir gözetim ve sansür alanı hale gelmesinin başlıca sorumluları olan devletler ve büyük şirketler hak etmedikleri bir temsil oranına sahipler. Bu nedenle Internet in özgür ve hiyerarşiden uzak aslına uygun olarak gerçek sorunların serbestçe konuşulabileceği Internet Ungovernance Forum (IUF) düzenliyoruz: Forumumuzun asıl konusu özgür bir Internet ve bunu gerçekleştirmek için geliştirilecek stratejiler olmasına rağmen bu sene forumların mekanı olan Türkiye nin durumuna özellikle eğilmek istiyoruz. İnsan hakları ve ifade özgürlüğü konularında hızla kötüye giden ülkemizin durumu ne yazık ki Internet konusunda da hiç iç açıcı değil. Bir yandan anaakım medya dolaylı ve dolaysız yollarla gitgide daha fazla hükümet kontrolune girerken diğer yandan ifade özgürlüğünün en önemli mecrası hale gelen Internet üzerinde dört başı mamur bir sansür ve gözetim uygulaması kurulmak isteniyor. Bunun için de Phorm, NetClean ve Procera gibi şirketlerin yazılım ve donanım ürünleri kullanılıyor.. Alternatif Bilişim Derneği olarak İstanbul Bilgi Üniversitesi evsahipliğinde bu sorunların konuşulacağı forumumuza desteğinizi ve katkılarınızı bekliyoruz. 6

7 İnternet Ungovernance Forum Nedir? Internet Ungovernance Forum açık, güvenli ve özgür bir İnternet isteyenlerin buluşma noktası! 4-5 Eylül de yapılacak olan Internet Ungovernance Forum u, temel hak ve özgürlüklerin, açıklığın birlikteliğin ve ağ tarafsızlığının internetin yapı taşları olarak kalmasını isteyenler için organize ediyoruz. İsteğimiz, İnternet in şu an sahip olduğu ciddi problemler hakkında konuşmak, bunları nasıl çözeceğimizi bulmak ve eyleme geçmek için bir yol çizmek. Forumumuz, yine 2-5 Eylül tarihleri arasında İstanbul da yapılacak olan Internet Governance Forum (IGF) 2014 ile eş zamanlı olarak gerçekleşecek. Dünyanın dört bir yanından gelen katılımcılar bu önemli etkinliğe iştirak edecek. Bizler, İnternet in en önemli sorunlarının IGF de hakettiği ilgiyi göremediğini fark ettik. Etkinliğin Multi-stakeholderism yapısı yüzünden, İnternet in sahip olduğu problemlerin çoğunun asıl müsebbibi olan devlet ve şirketler, IGF de gereğinden fazla temsil edilmekte. Bu yüzden bizler de, İnternet i savunmak ve sivil toplum örgütlerinin, aktivistlerin ve halkın da 7

8 seslerini duyurabilecekleri bir alan yaratmak için önayak olmaya karar verdik. Bizim için en hayati sorunlar; sansür ve ifade özgürlüğü, gözetim ve mahremiyet, aşırı ticarileşme ve süper tekeller, korumacı, yasakçı, muhafazakar yaklaşımlar ve Türkiye de de tanık olduğumuz korkunç yönetişim örneklerinden oluşuyor. Bizler bu problemleri İnternet ve diğer dijital altyapıların bütünleşmiş olduğu siyasi, sosyal ve ekonomik bağlamlardan bağımsız olarak değerlendirmiyoruz. Katılımcılarımızdan da, İnternet in sorunlarını sadece teknoloji kaynaklı görmemelerini, zira bu tür bir bakış açısının sorunların çok da önemli değilmiş gibi algılanmasına yol açabileceğini bilmelerini istiyoruz. Bizler İnternet i toplumumuzun, şehirlerin, eğitimin, sağlığın, iş, medya, iletişim, kültür ve günlük aktivistlerin temel altyapısı olarak yeniden yapılandırmak istiyoruz. Artık, istediğimiz İnternet i yaratabilmek için tüm dünyada dayanışma ağlarını güçlendirmek ve birlikte mücadele etmek kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu yüzden, Ungovernance Forum u İnternet in sorun ve çözümlerini cesurca, hiçbir şeyi saklamadan ve tartışmaktan kaçınmadan konuşabileceğimiz bir etkinlik olarak hayal ettik. Forumun programını oluşturmak için, sahip olduğumuz güçlü, fakat sınırlı çevremizi kullandık. Bu yüzden sizleri, bu etkinliği kolektif hayalgücümüzü ve eylem taktiklerimizi geliştirmekte kullanmaya davet ediyoruz. Bizler, Alternatif Bilişim Derneği olarak, İnternet in herkesin temel hakkı olduğunu, özgür ve eşit olması gerektiğini ve hak mücadelesi için elzem olduğunu düşünüyoruz. Eğer siz de özgür, güvenli ve açık bir internet istiyor ve bunun için mücadele ediyorsanız, sizlerden Internet Ungovernance Forum a mümkün olduğunca katkı sunmanızı ve destek olmanızı istiyoruz. Size kısaca Türkiye de İnternet in durumunu, sorun alanlarını tartışmalarda ardyöreyi oluşturması için sunmak istiyoruz. 8

9 1. Türkiye de İnternet te Sansür Vardır ve İfade Özgürlüğü Kısıtlanmaktadır Türkiye de İntenet te erişim engellemeleri, merkezi filtre uygulaması, kamuya açık erişim noktalarındaki keyfi sansür/filtre uygulamaları Türkiye de İnternet kullanıcılarına karşı artan bir sansür/denetim mekanizması haline geldi. Kullanıcıların katkıları ile erişim engellemelerini raporlamaya çalışan EngelliWeb 1 sitesine göre, Ağustos 2014 itibarıyla civarında alan adı Türkiye den erişime kapalıdır. Ancak kamuoyuna duyurulmayan gerçek rakamın bundan çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Nisan 2013 de bu rakam idi. Güvenli İnternet adıyla bilinen devlet eliyle merkezi filtre uygulamasına dahil edilen web sitelerinin ve içeriklerin sayısı da belirsizdir. Filtreleme işlemi tam bir gizlilik içinde yapılmakta olup, her türlü şeffat hesapverebilirliğe ve yurttaş denetimine kapalıdır. Internet Servis Sağlayıcılar bile engelledikleri sitelerin tam listesini bilmemektedirler. Çünkü listeler kendilerine hash olarak iletilmektedir. Internet üzerinde ifade özgürlüğünün önündeki en önemli engellerden biri 2007 de yürürlüğe giren 5651 sayılı yasadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nin kararıyla bazı maddeleri temel insan hak ve özgürlüklerine aykırı olduğu tescil edilen bu yasa hala yürürlüktedir 2 Üstelik bu yasanın hükümleri Şubat 2014 de yapılan bir düzenlemeyle eskisine göre çok daha ağırlaştırılmıştır. Yeni düzenlemede tüm Internet Servis 1 Kullanıcı katkılarıyla erişim engellemelerini raporlayan bir site. Bkz: engelliweb.com 2 Bkz: #%22itemid%22:[% %22] 9

10 Sağlayıcıların (ISS) zorunlu olarak üye olması gereken bir Erişim Sağlayıcıları Birliği (ESB) kurulması talep edilmiştir. Daha önce TİB in ISS lere ayrı ayrı gönderdiği erişim engellemeleri yeni düzenlemede sadece ESB ye gönderilecek, ESB de bunu hemen kendi üyelerine gönderecektir. Böylece erişim kararı alındıktan en geç dört sonra erişim engelleme kararı fiilen gerçekleşecektir. ISS ler bu düzenlemeye şiddetle karşı çıkmaktadırlar. Zira yasada belirtilmemesine rağmen yeni düzenlemeyle kendilerinden engelleme ve gözetim için DPI (Deep Packet Inspection Derin Veri Analizi) cihazları temin etmeleri istenmektedir. Bu cihazların satın alım ve bakım masrafları da daha sonra Internet abonelerine yansıtılacak şekilde ISS ler tarafından karşılanacaktır. Yine yeni düzenlemede ilerdeki muhtemel kanunsuzluklardan TİB personelini korumak için bu personelin görevlerini yerine getirirken işledikleri suçlardan muaf tutulması öngörülmektedir sayılı yasanın ağırlaştırılmasının en önemli gerekçesi olarak kişilerin şeref ve haysiyetini ihlal edici Internet içeriğinin hızla kaldırılması istemi gösterilmektedir. Türkiye nin otuz yıla yaklaşık Internet macerasında kimsenin aklına gelmeyen bu gerekçe nedense 17 ve 25 Aralık 2013 te ortaya çıkan büyük rüşvet ve yolsuzluk skandalının ardından gündeme gelmiştir. Bu tarihte başta Başbakan olmak üzere hükümet üyeleri ve yüksek bürokratların karıştıkları önesürülen büyük rüşvet ve yolsuzluk operasyonlarını besleyen ses ve görüntü kayıtları çeşitli sosyal medya hesapları üzerinden yayınlanmış ve adli soruşturma başlatılmıştır. Kitle iletişim araçlarının büyük kısmının dolaylı veya dolaysız olarak hükümet kontrolünde olduğu Türkiye de açığa çıkan bu skandallar dizisinin ancak Internet üzerinden yayınlanabilmesi hükümetin Internet i bir tehdit olarak görmesine yol açmıştır. Hükümetin bazı üyelerinin dahil olduğu yolsuzluk ve rüşvete ilişkin ses ve görüntü kayıtlarının yer aldığı Twitter ve Youtube gibi Internet siteleri halen erişilebilir olmalarına rağmen sıkça kapatılmaktadır. Bu kapatmaların en sonuncusu yeni 5651 numaralı yasadaki yeni düzenlemeye bağlı olarak Mart 2014 de gerçekleşmiştir. Bunun nedeni 30 Mart 2014 seçimlerinden önce yolsuzluk ve rüşvet kayıtlarının bu mecralarda yayınlanmasının önüne geçmektir. Ancak bu kapatma kararları Anayasa Mahkemesi tarafından 4 nisan 2014 tarihinde ifade özgürlüğünü engelleyici ve Anayasaya aykırı bulunmuş ve kaldırılmıştır. 3 Türkiye de muhalefet güçlerinin web siteleri ve sosyal medya hesapları gerek TİB başvurusu ya da hükümetin sosyal medya şirketlerine yaptığı ekonomik baskı ile kapatılırken (Örneğin, Ötekilerin Postası, İMC TV Facebook 3 Bkz: 10

11 hesapları vb.); hükümetin mezhepsel tercihlerini yansıtacak şekilde Irak ve Suriye de halka karşı Ortaçağ vahşeti uygulayan IŞİD e yakın websiteleri yayınlarını serbestçe sürdürmektedirler. Bunlar arasında takvahaber.net ve mustaqim.net sayılabilir (26 Ağustos 2014 itibarıyla). Dolayısı ile Türkiye de İntenet ortamında AKP hükümetinin yurttaşları homojenleştirme politikası ve milli irade söylemini dolduran ölçütler dışında kalanların ifade ve bilgiye erişim özgürlüğü kısıtlanmaktadır. Özellikle DPI altyapısına yapılan yatırım ve yeni Milli İstihbarat Teşkilatı yasası ile İnternet ortamında milli web inşasına gerçekleşmektedir. Son olarak Türkiye de Internet omurgasının TTNET tarafından çalıştırılmakta olduğunu belirtelim.. TTNET aynı zamanda ülkedeki en büyük ISS olup (pazar payı %80 in üzerindedir) 2005 yılında özelleştirilen Türk Telekom un bir alt şirketidir. Dolayısıyla Türkiye de Internet ve diğer konvansiyonel haberleşme araçları "özel tekel" durumundadır. Bu şirketler belli ölçülerde hükümet ile ekonomi politik ilişkilidir. Özellikle TTNET in DPI karnesi, Gezinti hizmeti ve Phorm şirketine yurttaş kullanıcı bilgilerini sunması nedeniyle düşüktür. 11

12 2. Türkiye de İnternet Ortamında Nefret Söylemi ve Trollük Olgusu Vardır Yeni medya ortamları bir yandan toplumların demokratikleşmesine katkıda bulunurken bir yandan da nefret söylemi gibi olumsuz pratiklerin yaygınlaşmasına neden olabilmektedir. Çoğunlukla önyargı ve negatif stereotiplerden kaynaklanan nefret temelli söylemsel pratikler özellikle mobil iletişim araçlarının yaygınlaşması ve böylelikle yeni medya ortamlarının her zaman kolaylıkla ulaşılabilir olması sayesinde daha da yaygınlaşmakta ve bu durum nefretin sıradanlaşmasına ve hatta normalleşmesine neden olabilmektedir. Türkiye de nefret söylemi, genellikle Türkiye nin gündeminde olan konulara göre değişmekle birlikte nefret söylemi üretiminde kullanılan abartma, çarpıtma, karalama, aşağılama, itibarsızlaştırma, hakaret gibi yöntemler çok değişmemekte ve hatta yeni medya ortamlarında küfür içeren ifadelerin de kullanıldığı kullandığı görülmektedir. Son dönemde İsrail in Filistin deki operasyonları Türkiye de nefret söyleminin yoğun olarak üretildiği bir konu olarak öne çıkmaktadır. Operasyonlar başladığından bu yana İsrail ve Filistin arasındaki çatışmalar için Twitter da etiketler açılmakta ve zaman zaman tüm İsrail halkını ve tüm Yahudileri hedef alan söylemsel, görsel ve sesli nefret paylaşımları yapılmaktadır. Bir yandan İsrailli politikacıların (örneğin; Ayalet Shaked in Filistinli anneler ölmeli ki başka teröristler yetişmesin açıklaması) bir yandan da Türkiye de ve diğer bazı ülkelerde Filistin i destekleyen politikacıların açıklamaları sıradan insanın yeni medya ortamlarında birbirlerine karşı nefret söylemi üretmesini de körüklemektedir. Suriye de yaşanan çatışmalar nedeniyle ülkelerini terkedip Türkiye ye gelen Suriyeli mülteciler de zaman zaman nefret söyleminin hedefi olmaktadır. Örneğin Twitter da #suriyelimulteciler etiketi altında mültecilerin olay çıkaran, suç işleyen kişiler olarak konumlandırıldığı ve hatta #suriyelileriistemiyoruz gibi etiketler açıldığı görülmektedir. Ancak diğer yandan #suriyelimultecilerkardesimizdir ya da #suriyelimultecileredokunma gibi etiketlerle de Suriyeli mültecilerle dayanışma sergilenmektedir. 10 Ağustos 2014 tarihinde gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde ve sonrasında da adaylara yönelik nefret söylemi üretildiği gözlenmiş- 12

13 tir. Özellikle muhalefet partilerinin aday gösterdiği Çatı Aday Ekmeleddin İhsanoğlu nun adı açıklandığı andan itibaren başta adı olmak üzere konumu ve kimliğine yönelik yeni medya ortamlarında söylemsel, sesli ve görsel olumsuz paylaşımların yapıldığı gözlemlenmiştir. Yine aynı şekilde HDP nin adayı Selahattin Demirtaş ın da özellikle etnik kimliğine gönderme yapan nefret söyleminin hedefi olduğu görülmüştür. Son dönemde Türkiye de kadına yönelik nefret söylemi konusunda da bazı örnekler yaşanmıştır. Örneğin Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç ın Ramazan Bayramında yaptığı bir konuşmada iffetli kadın kahkaha atmaz ifadelerine tepki verilmiştir. Mesela Twitter da #direnkahkaha etiketi altında insanlar kahkaha atarken çektikleri fotoğrafları ve videoları paylaşmıştır. Yine Facebook da da bu ifadelere karşı tepki vermek isteyen insanlar benzer paylaşımlarda bulunmuştur. Nefret söylemi ile birlikte öne çıkan başka bir durum da Twitter daki trollerdir. Özellikle Gezi Direnişinden sonra iktidar partisinin sosyal medyayı kontrol etme çabasının bir parçası olarak; kullanıcıların ilgisini çeken gerçek olmayan ifadelerle suni gündem oluşturmaya çalışan hesaplar ortaya çıkmıştır. 17 ve 25 Aralık 2013 yolsuzluk Operasyonlarının ardından Twitter da açılan "haramzadeler" ve "başçalan" hesaplarının Başbakan ve bazı işadamlarına yönelik ses kayıtlarını Youtube da yayınladığını duyurması ve bu yayınların milyonlarca defa izlenmesi ve paylaşılması ile birlikte bir süre sonra bu hesaplar "buzlanmış" ve Türkiye den hesaplara erişim engellenmiştir. Ancak Cumhurbaşkanlığı seçimlerine az bir zaman kala "haramzadeler333" hesabından yine benzer paylaşımlar yapılacağı duyurulmuş olmasına rağmen bu yeni hesabın trol olduğu ortaya çıkmıştır. Troller 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimleri döneminde de seçmenlerin algı yönetimi için kullanılmıştır. Seçimlerde zaten hile yapıldığı ve bu nedenle oy vermeye gerek olmadığı gibi paylaşımlarla seçimlerdeki oyların dağılımını etkilemeye çalışılmıştır. Buna ek olarak, seçimlerden sonra şu anki Cumhurbaşkanı Abdullah Gül de bu trollerin hedefi olmuş ve kendisini karalayan bu hesapları deşifre etmiştir. Özellikle AKP ile organik bağı reis hesabından Cumhurbaşkanı Gül e yönelik karalama kampanyası yürütülmüştür. 13

14 3. Türkiye de İnternet Üzerinde Muhtelif Şekillerde Sansür ve Gözetim vardır İnternet 1960 larda bir nükleer savaş ortamında bilgisayarlar arasındaki iletişimi sağlamak amacıyla tasarlandı. İnternet üzerinde iletişim paket denilen küçük veri parçacıkları vasıtasıyla sağlanır. Örneğin, İnternet üzerinden erişilen bir resim binlerce paketin sunucudan kendi kullandığımız bilgisayara erişimi ve bu paketlerin bilgisayarımızda birleştirilmesi neticesinde ekranımızda görüntülenir. Her paket seyahati sırasında diğerlerinden değişik bir yolu kullanabilir. Paketler yedi katmandan oluşur. Bu katmanlar basitçe adres ve içerik olarak ikiye ayrılabilir. Adres paketin gideceği bilgisayarın IP (Internet Protocol) numarasını, içerik ise -örneğin- iletilen resmin bir parçasını içerir. Internet in normal ortamında paketleri ileten cihazlar içerik ile ilgilenmezler; sadece adres kısmını okuyarak paketleri gidecekleri yere iletmeye çalışırlar. Buna ağ tarafsızlığı (net neutrality) denir. Basit bir benzetmeyle bu durum postanede mektup zarflarının üzerindeki adres kısmının okunup zarfın içine bakılmamasına benzer. Ancak, günümüzde İnternet in gitgide daha fazla önem kazanmasıyla ağ tarafsızlığı devletler ve büyük şirketler tarafından artan oranlarda ihlal edilmektedir. Bu iş için ise Derin Veri Analizi (Deep Packet Inspection DPI) denilen sistemler kullanılmaktadır. DPI sistemleri veri iletişimi sırasında paketlerin sadece adres kısmını değil, içerik kısmını da okurlar. Bu da postanede sadece zarfın üzerindeki adres kısmının değil, aynı zamanda mektubun açılıp içeriğinin okunmasına benzer. Bu sistemler vasıtasıyla sadece gözetim değil, sansür uygulamaları da yapılabilir. Örneğin, DPI vasıtasıyla zararlı kelimeler içeren bir mesajın iletişimi engellenebilir. Bazı DPI türleri Internet üzerinde yük dengeleme veya virüs denetimi gibi amaçlar için kullanılmasına rağmen DPI ın ağırlıklı kullanım alanı sansür ve gözetim amaçlıdır. 14

15 Türkiye deki DPI uygulamaları Gözetim ve sansür konusundaki hassasiyetler nedeniyle DPI sistemleri genellikle büyük bir gizlilik içinde kullanılmaktadır. DPI içeren belli bir yazılım/donanım sisteminin kullanıldığı duyurulsa bile DPI kelimesinin kullanılmasından özenle kaçınılmaktadır. Kullanım ayrıntıları da genellikle ya içerden sızma, ya da dışardan analiz vasıtasıyla ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki kısımda Türkiye de kullanıldığı bilinen ya da proje halinde olan sansür ve gözetim amaçlı DPI sistemleri anlatılmaktadır. Phorm Türkiye de gözetim amacıyla kullanılan DPI araçlarından -bilinen- ilki Phorm dur. Phorm şirketi Türkiye deki en büyük İnternet Servis Sağlayıcı olan TTNET ile işbirliği halinde faaliyet göstermektedir. Bu iki şirketin oluşturduğu Gezinti (sonradan Adobur ) adlı sistem İnternet üzerinde kullanıcı davranışlarını kaydederek hedefli reklamcılık uygulaması yapmakta, bu işlem sırasında da İnternet kullanıcılarını tüm ilgi alanlarını ortaya çıkarıp onları profillemektedir. Sonuç olarak İnternet kullanıcılarının siyasal, dinsel, cinsel eğilimleri ve bu eğilimler ile ilgili tüm hareketleri hiç ilgisiz kurumların eline geçmekte ve alınıp satılan bir mal haline gelmektedir. Phorm şirketi ABD de kurulmuş olup ağır kişisel mahremiyet ihlalleri nedeniyle ABD den kovulmuş, bunun akabinde de İngiltere de faaliyete başlamıştır. Bu faaliyet Avrupa Birliği tarafından mahkemeye götürüldükten sonra şirket Brezilya, Güney Kore ve Romanya da faaliyet için sonuçsuz girişimlerde bulunmuştur. Halen şirket sadece Türkiye ve Çin de faaliyet gösterebilmektedir. Şirketin bazı yazılım ürünleri anti-virüs programları tarafından zararlı yazılım olarak değerlendirilmektedir. Phorm ve TTNET ortaklığı Internet kullanıcılarını hile ve yanıltma yoluyla kendi sisteminin içine alma gerekçesiyle Bilgi Teknolojileri Kurumu (BTK) tarafından cezalandırılmış olmasına rağmen değişik yanıltma yöntemleriyle kullanıcı sayısını artırma çabalarını sürdürmektedir. Phorm konusunda ayrıntılı bilgi enphormasyon.org sitesinden edinilebilir. 15

16 NetClean 30 Mayıs 2014 tarihinde AKP hükümeti yanlısı Sabah gazetesinde Twitter üzerinden paylaşılan yasadışı fotoğraf, görüntü ve bilgileri hemen silmek için Türkiye yazılım alıyor içeriği ile bir haber yayınlandı. 4 Bu habere göre 40 milyon Euro fiyatı olan ve Twitter ile uyumlu çalışan NetClean isimli yazılımla, çocuk pornosu, illegal fotoğraf ve terör içerikli paylaşımlarının tweet atıldıktan beş saniye sonra otomatik olarak silinmesi hedefleniyor. NetClean İsveç kaynaklı bir yazılım şirketi olup Internet üzerinde çocuk istismarına karşı yazılımlar üretmektedir. Ancak bu yazılımlar kolaylıkla farklı içerikleri engellemek amacıyla da kullanılabilir. Hükümetin olağanüstü büyüklükteki bu bedelle çocuk istismarını engelleme amacı gütmesi hiç inandırıcı değil. Çocuk istismarı bu noktada sadece gerçek amacı örten bir bahane konumundadır. Nitekim 5651 sayılı İnternet üzerinde sansür yasasının 2007 de gündeme getirilmesi sırasında da aynı durum sözkonusu olmuş, gazeteler aylar boyunca Internet üzerinde çocuk istismarı haberleriyle doldurulmuştur. Haberler kanun mecliste kabul edildikten sonra bıçak gibi kesilmiştir. Söz konusu haber zararlı yazılım ile kasdedilenin çocuk pornosu, illegal fotoğraf ve terör içerikli paylaşımlar olduğunu belirtiyor. Bir sonraki paragraf ise söz konusu yazılım alımının gerçek nedeni gözler önüne seriyor: Gezi olaylarıyla birlikte gerçek dışı görüntü ve fotoğrafların paylaşıldığı, kimi zaman kara propaganda alanına dönüşen, 17 Aralık tan sonra da özel hayatın gizliliğiyle kişisel hakların ihlal edildiği yer olan Twitter (...) Gezi Parkı eylemleri AKP Hükümetinin İstanbul merkezindeki son yeşil 4 Bkz: 16

17 alanlardan biri olan Gezi Parkının ortadan kaldırılıp yerine lüks rezidans ve alış veriş merkezi yapılması projesine karşı 31 Mayıs 2013 de başlayan bir halk hareketidir. Hareket kısa zamanda tüm Türkiye ye yayılmış ve milyonlarca insan parkı ve içindeki ağaçları korumak için sokaklara dökülmüştür. Hiç kimsenin beklemediği bir anda bu derece etkili toplumsal ve siyasal tepkinin ortaya çıkmasının asıl nedeni ise yoğun yoksullukla birlikte İslamcıneoliberal AKP iktidarının insanların hayat tarzına gitgide artan oranda müdahalesidir. Orantısız polis şiddetinin kullanıldığı olaylar sırasında sekiz kişi kolluk güçleri tarafından öldürülmüş, sekiz binin üzerinde insan yaralanmıştır. Gezi Parkı olayları AKP hükümetinin yurtiçi ve yurtdışındaki demokrat imajına önemli bir şekilde sarsmıştır. Sabah gazetesinde NetClean yazılımının hedefi olarak belirtilen 17 Aralık olayı ise Başbakan Erdoğan ve oğluyla bazı hükümet üyeleri hakkında rüşvet ve yolsuzluk içerikli adli soruşturmadır. Büyük kısmı hükümet kontrolünde olan kitle iletişim araçlarının gizli ve açık sansür uygulamalarına karşı sosyal medya gerek Gezi Parkı eylemleri ve 17 Aralık Yolsuzluk Operasyonu hakkında halkın haber alma ihtiyacını karşılayan asli enformasyon mecrası haline gelmiştir. Bu yönüyle sosyal medya AKP hükümetine göre bir baş belasıdır. Dolayısıyla NetClean yazılımının alımının çocuk istismarını engellemekle hiçbir ilgisi yoktur. Asıl amaç İnternet üzerindeki özgür haber akışını sansürlemektir. Çocuk istismarı açık bir şekilde sansüre alet edilmektedir. Bu konu hakkında bilişim ve çocuk hakları savunucusu STK ların görüşlerini ve bir imza kampanyasını içeren web sitesine aletetme.org adresinden erişilebilir. 17

18 Procera 3 Temmuz 2014 tarihli Taraf gazetesi TTNET in geniş kapsamlı bir DPI sistemi alımı için ihale açtığı haberini yayınladı. 5 TTNET özel bir şirket olmasına rağmen hükümet ile çok sıkı bağları vardır. Ayrıca Türkiye deki İnternet omurgasını da yönetmektedir. Bu habere göre Procera isimli ve yine İsveç kaynaklı bir şirketten alınan donanım sayesinde Türk Telekom (TTNET in ana şirketi), HTTPS trafiği (Internet üzerinde şifreli iletişimi sağlayan protokol), Whatsapp mesajları, Skype görüşmeleri, ziyaret edilen internet sayfaları ve VPN hizmetleri de dâhil pek çok işlemi analiz edecek, yavaşlatacak, gerekirse sansürleyecek. Haberde ayrıca TTNET in bu alımının daha önce yine Taraf gazetesinde yayınlanan bir TİB (Telekomünikasyon ve İletişim Başkanlığı) kaynaklı gizli bir e-posta ile ilgili olduğu belirtilmektedir. Buna göre TİB İnternet Servis Sağlayıcılardan gözetim amaçlı kullanılacak donanımları hazır etmelerini istemişti.bu durum özellikle kaygı vericidir. Zira Procera NetClean den çok daha sofistike bir sansür ve gözetim aracıdır. Taraf gazetesinin haberi aynı zamanda TTNET in DPI sistemini almak için açtığı ihale şartnamesinin bir kısmını da içermektedir. Şartnamede alınacak sistemin aşağıdaki özelliklere sahip olması istenmektedir: ( ) WhatsApp, Lime, Telegram, CoverMe, Google+, Tango, ICQ, Instant Messaging, Jabber, Open MMS, Skype, Messenger (MSN, Yahoo v.b) gibi mesajlaşma uygulamalarının kontrol ve sınıflandırılması;( ) WAP, HTTP, MMS, , DHCP, FTP, HTTP Browsing, HTTP Streaming, MMS, NNTP, POP3, RTSP, Streaming, SIP, Vonage, MGCP, Messenger (MSN,Yahoo), SMTP, H323, Ultrasurf, Hotspot, TOR, Opera Mini gibi servis tiplerinin kontrol ve sınıflandırılması; ( ) VPN tünel modellerinin kontrol ve sınıflandırılması; ( ) Aynı internet sitesine ait HTTPS ve HTTP protokollerinin ayrımının yapılıp ayrım bazlı politika uygulanması; ( ) Gerektiğinde sansür amacıyla URL bazlı HTTPS trafiğinin engellenmesi; ( ) DNS Overwrite uygulamasıyla belirli DNS lerin önceden belirlenmiş IP lere yönlendirilmesi. Bu son yöntemin diğer adı DNS hijacking olup İnternet üzerindeki dolandırıcılar tarafından sıklıkla kullanılmaktadır (phishing). Bu yöntemle İnternet kullanıcısı asıl ziyaret etmek istediği site yerine hileyle başka bir siteye yönlendirilmekte ve bundan haberi olmamaktadır. Bu açıkça bilişim suçudur. Procera yazılımının şartnamede belirtilen unsurların tamamına yakınını sağladığı bilinmektedir. Bunun anlamı Türkiye de dört başı mamur bir sansür ve gözetim sisteminin kurulmuş olmasıdır. 5 Bkz: 18

19 4. Türkiye de Yeni Medya Okuryazarlığı na Yönelik Kapsayıcı ve Bütünlüklü Bir Eğitim Politikası Yoktur. Alternatif Bilişim Derneği olarak, Gezi Direnişi ve sonrasında Türkiye de demokratik katılımın ve müzakere kültürünün gelişimi için yeni medya/dijital okuryazarlıklar gerektiğini bir kez daha anladık. Her türlü açık ve özgür kaynağa erişimin önemini defalarca fark ettik. Özellikle siyasi iktidar sahipleri arasında sosyal medya savaşlarının yaşandığı bugünlerde, bu meseleye serinkanlı eğilmenin önemli olduğunu düşünüyoruz. Yeni medya ve yahut dijital okuryazar olmak, bilişsel otorite, güvenlik ve mahremiyet, dijital medyanın yaratıcı, etik ve sorumlu kullanımı, yeniden kullanımı (küratörlük, varolan medyanın yeniden üretimi ve dolaşıma sokulması) konularını kapsar. Yeni medya okuryazarlığın eksikliği, öğrenci, çalışan ve yurttaş olarak İnternet ve yeni medya ortamlarındaki her türlü potansiyelimizi eksik kullandığımızı gösterir. Yeni medya ortamlarında gerçek etkileşim diğerlerini eşit olarak görmekten geçer ve tartışma etiğine uygun davranmakla, medeni olmakla mümkündür. Yeni medya ortamlarında varolan çeşitli sorunlar, örneğin; hashtag viral yayılım, Facebook dezenformasyonu, Twitter yumurtaları (sahte hesaplar), yaftalamalar ve sosyal medya üzerinden ayrımcı ve nefret yayan söylemler konusunda tedbirli olmak gerekir. Ayrıca dijital gözetim, profilleme, veri madenciliği konusunda farkında olmak gerekir. Ancak tüm bu olumsuzluklar karşısında kendimizi çaresiz hissetmemek gerekir. Yeni medya okuryazarlığı ve onun potansiyelleri yurttaş olarak bizi güçlendirecektir. Bu durumda Türkiye de İnternet ortamına yönelik sansür ve engelleme uygulamalarına yatırım yerine her düzeyde yeni medya okuryazarlığının geliştirilmesi zaruridir. Kadınlar, yaşlılar, bölgeler arasında ve gelir durumuna göre erişim olanağı, yazılım ve/veya donanım temelli kullanım bilgisi farkları göz önüne alındığında, bu farkların giderilmesi için sadece devletin değil, üniversitelerin, sivil toplum örgütlerin de dahil olacağı bir eğitim politikası geliştirilmesi gereklidir. Yeni medya okuryazarlığının paydaşları, bu durumda tüm yurttaşlardır. Yeni medya endüstrisinin yurttaşları sadece tüketici veyahut müşteri konumunda kavramak yerine, yeni medya okuryazarlığının 19

20 geliştirilmesinde kendilerine düşen sorumluluğu üstlenmeleri gerekmektedir. Endüstrinin ve devletin tüm altyapısal uygulamalarında şeffaf ve hesap verir olması yurttaşın temel bir hakkıdır. Türkiye de her türlü dijital gözetim ve denetim olgusuna karşı yurttaşın kişisel bilgilerin korunması ve iletişimin gizliliğin ihlalinin engellenmesi önemli gündem maddelerinden biridir. Yeni medya ortamlarının etkili, nitelikli ve etik bir şekilde kullanılması için yeni medya okuryazarlığının siyasal, toplumsal yaşamın her alanında ve kesiminde geliştirilmesi gereklidir. Bu şekilde yeni medyanın muhtelif ortamlarında nitelikli kullanım pratiği yurttaşlık kültürü çerçevesinde geliştirilebilir. Dernek olarak, Türkiye nin farklı üniversitelerinden, kamu kuruluşlarından ve yeni medya endüstrinden paydaşların katılımı ile UNICEF-Türkiye nin desteği ile Ankara da 8 Nisan 2014 de çocuk, ergen ve yetişkinlere yönelik müfredat geliştirme çalıştayı düzenledik ve çalışma grupları oluşturduk. Alternatif Bilişim Derneği olarak özgür, eşit ve temel insan hakkı olarak İnternet in gereğinin altını çiziyoruz. Yeni medya okuryazarlığı ile yeni medya ortamlarının olanaklarını kullanabilen ve risklerden sakınabilen yurttaş katılımın olanaklı olduğunu düşünüyoruz. Kendi sözünü üretebilen, paylaşan ve tartışan yurttaş demokrasin asıl öznesidir. Yeni medya ortamları da bunun için temel bir kamusal mekandır ve kitlesel öziletişim aracıdır. mqgibeucowirbacfnpccymybx0ygl3lrh+wwml/g6wzxxwlm2it65gxcuvoeblhr /OdZ5T7Z6sO4O5b0EWkk5pa1Z8egNp44+Fn+ExI78cv7ML9ffw1WEAS+raQwvN2w 0WUsfztWHZqPf4HMefX92pv+1kVcio/b0aRT5lRbvD7IdYLrtYb0V7RYGwCgi6Or dj5in+yvdmx8lkuici8kpxcd/1ahzqczfx7li//4otzqn0ndp1oeh+c7gdfywi4p DcLNlF812h1qyJf3QCs93PQR+fu7XWAIyyo5rLHpFfuU29ZZH1Oe0VR6pLJTas2Z zxndu48bhj1uf4xv0naaylq5ffij4a37uikyrn28sowh/7p8vgd7k7ezn3mmyewo appsa/4ylqtkkapb9itkulimy5zzorpwzhnliebiancgfepgpz02qmg8gnid40/o lue0yk1gnubimob6lzi2a5euqxzgrwzdgom3uldlzjtbcg8okfruorvu1dnpeqc/ NQzRYjRK8R8DoDa/QZgyn19pXx4oQ3tAldI4dAQ022ajUhEoobQfUGhyYWNrIFN0 YWZmIDxzdGFmZkBwaHJhY2sub3JnPohgBBMRAgAgBQJLnKFiAhsDBgsJCAcDAgQV AggDBBYCAwECHgECF4AACgkQxgxUfYgthE7RagCeL/XirVrcUzgKBrJGcvo0xjIE YlkAoIBqC2GuYJrXxPO/KaJtXglJjd7zuQQNBEucoWIQEADrU+2GAZbWbTElblRp /MyoUNHm0gxOo7afqVdQe8epub/waQD1bnE+VucI7ncmQWUdD0qkkyzaXlFDlvId LYh/dMu4/h+nTyuCLNqoycqvf1k8Dax6QOADq0BZlM5lGTL6VOBnCitWCvgYCmLO apo1bacjlnx0/cpwke+yellzss7q+o4sbvdoyx8b78ees62dbraudubfq/tjqd3z cxzosli9du9daa2vzk8tq1c6ras0ny4kxbu+6vw/lxvgt3inrlfqadya6kx3fhog zvjkt3oogndj6u/9zybmbtjtofqsijdr4dhz9nbs57nutkjqh0gdvotxfkcc8qxh wyyih47m9znhfthhvt0pzgc2fl8s3eufvlxzuw3ikcfbkyqtgnseqv5k9yq8fdhx IvBVpj8nqLi3CBADy8z2gy5r4TryV3sfOlTT40r0GtiG3Weeb0wuMj5+hr303zgN 20

21 Access Alternatif Bilişim Article 19 Association for Progressive Communication Association for Digital Rights and Freedoms Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Chaos Computer Club Electronic Frontier Foundation (EFF) European Digital Rights (EDRI) Internet Teknolojileri Derneği Istanbul HackerSpace Linux Kullanıcıları Derneği Open Rights Group Tactical Tech Web We Want 21

22 internete övgü iki tane gözün varsa senin, binlerce gözü var internetin. her kullanıcının bildiği birkaç kent, beş kıtanın beşini de biliyor internet. her kullanıcının vakti belli, internetin ise tarih saati. her kullanıcıyı yok edebilirler her an. internet ise yedi değil, binlerce can. brecht ten bozan: ışık barış fidaner alternatif bilişim derneği ne bağış yapmak için IBAN: TR

23 Hackerspace; elektronik, bilgisayar, teknoloji, internet, diy ve benzeri konulara ilgi duyan insanlar için; beraber çalışabilecekleri ve etkinlikler düzenleyebilecekleri bir sosyal ortam, projelerini veya çalışmalarını yürütebilecekleri bir atölyedir. Sadece bir mekandan ziyade el birliği ile toplanan teknik imkanlar bulunabilen bir yer. Birçok ülkede hackerspaceler bulunuyor; daha fazla bilgi: Adres: Eğitim Mah. Ömerbey (Çıkmaz) Sokak. No:19/B Kadıköy/İSTANBUL (1.Açıkgöz caddesindeki, Kadıköy Adliyesi D Blok yanındaki çıkmaz sokak) Tarif: Söğütlüçeşme metrobüs/tren istasyonundan, evlendirme dairesinin ö- nünden geçip, ışıklardan karşıya geçtiğinizde, dere boyunca derenin sağından ilerleyin. Yol bittiğinde sağa ve sonra ilk sola dönün. Çıkmaz sokağın sonunda, soldayız. google+ / facebook: İstanbul Hacker Space - Serbest Proje Atölyesi github.com/istanbulhs irc.freenode.net #istanbulhs iletisim@istanbulhs.org Epostanızda talebinizi, geri dönüş için gerekli iletişim bilgilerinizi net bir şekilde not ettiğinizden emin olun. İstanbul Hackerspace