Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi

Transkript

1 ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ No.35, ARALIK 2015 ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi No.35, aralık 2015 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi Erdem Özlük Erdem Özlük, Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora eğitimini aynı üniversitede Uluslararası İlişkiler alanında yapmıştır. Uluslararası İlişkiler teorileri, dış politika analizi ve ABD dış politikası alanlarında çalışmalar yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası dergilerde yayımlanmış makalelerinin dışında Uluslararası İlişkilerde Devlet adlı bir kitap çalışması bulunmaktadır. Türkiye nin hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle 24 Kasım 2015 tarihinde düşürülen Rus savaş uçağından bugüne uzanan çizgide Türkiye ve Rusya ilişkilerinde oldukça ciddi bir kriz yaşanmaktadır. Her iki taraf da karşılıklı açıklamalarla kendini haklı çıkaracak argümanlar üretmektedir. Türkiye ve Rusya ilişkilerinin geleceği ve bundan sonra alacağı seyir büyük oranda Türkiye nin özür dilemesine bağlanmış durumdadır. Özellikle Rusya, ilişkilerde yeniden bir normalleşmenin sağlanabilmesi açısından Türkiye nin özür dilemesi gerektiğini, aksi takdirde her geçen gün farklı sektörlerde hayata geçirilen yaptırımların artarak devam edeceğini ileri sürmektedir. Peki, Türkiye gerçekten özür dilemeli midir? Ya da devletler neden ve hangi gerekçelerle özür dilerler ve dilenen özürlerin siyasal ve hukuki sonuçları neler olabilir? Bu özür talebi ilişkilerin geleceğini nasıl etkiler ve mevcut krizden çıkış adına neler yapılması gerekir? Bu çalışmada bu sorulara cevap aranacaktır.

2 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi 2 Giriş 24 Kasım 2015 Salı günü Türkiye, hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle, bir Rus savaş uçağını Hatay, Yayladağı bölgesinde (Suriye sınırında) düşürmüştür. Bu olay, Soğuk Savaş döneminde farklı kampların parçası olan ve Suriye de devam eden iç savaş konusunda tamamen farklı noktalarda yer alan Türkiye ve Rusya ilişkilerinin belki de son asırdaki en büyük krizlerinden birine dönüşmüştür. Özellikle bir NATO üyesi olarak Türkiye nin Rusya ya ait bir savaş uçağını düşürmesi, sembolik düzeyde Soğuk Savaş döneminden kalma bazı söylem ve sembollerin de yeniden üretilmesine yol açmıştır. Çünkü NATO üyesi bir ülke, ittifakın 66 yıllık tarihinde ilk defa bir Rus savaş uçağını düşürmüştür. Uçak düşürülmesi hadisesinden bugüne, taraflar karşılıklı açıklamalarla kendilerini haklı çıkaracak argümanlar üretmektedir. Türkiye, uçağın Türk hava sahasını ihlal ettiğini, uçağın radar izini gösterecek şekilde ortaya koyarken; Rusya daha çok iki taraf arasındaki güç kapasitesinden kaynaklanan farkın verdiği güçle kendi tezlerini meşrulaştırmaya çalışmaktadır. Ancak bugün Türkiye ve Rusya ilişkilerinin geleceği ve bundan sonra alacağı seyir, büyük oranda Türkiye nin Rusya dan özür dilemesine bağlanmış durumdadır. Özellikle Rusya, ilişkilerde yeniden bir normalleşmenin sağlanabilmesi açısından Türkiye nin özür dilemesi gerektiğini, aksi takdirde her geçen gün farklı sektörlerde hayata geçirilen yaptırımların artarak devam edeceğini ileri sürmektedir. Peki, Türkiye gerçekten özür dilemeli midir? Ya da devletler neden ve hangi gerekçelerle özür dilerler ve dilenen özürlerin siyasal ve hukuki sonuçları neler olabilir? Bu özür talebi, ilişkilerin geleceğini nasıl etkiler ve mevcut krizden çıkış adına neler yapılması gerekir? Özür Çağı Uluslararası ilişkilerde son çeyrek asırlık dönemde yaklaşık elli farklı olayda devletler, geçmişte yaşanmış olaylar, bazı uygulamalar ya da üretilmiş bazı söylemler gibi birbirinden farklı gerekçelerle özür dile-

3 ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi No.35, aralık 2015 miştir. 1 Diplomatik özür ya da uluslararası siyasi özür olarak adlandırılan bu özürlerin son dönemde giderek artmasıyla birlikte bir özür çağı söylemi de Uluslararası İlişkiler çalışmalarında tartışılmaya başlamıştır. 2 Özür dilemek, aslında teşekkür etmek ya da şikâyet etmek gibi bir olayın sonrasında ortaya çıkan durumları tanımlamak adına kullanılmaktadır. Bu nedenle aynen sosyal yaşamda bireylerin özür dilemelerini gerektirecek durumlara benzer şekilde devletler de genellikle bir olayla karşılaştıkları zaman aşağıda kısaca değinilecek olan dört seçenekten birini tercih etmektedirler. 3 İlk olarak, devletler geçmişte yaşanan olayları tamamen reddederek, uygulamada ya da söylem düzeyinde herhangi bir yanlış yapmadıklarını iddia ederek, özür dilemekten kaçınabilirler. İkinci olarak, geçmişte yaşanan olayları ve yapılan birtakım yanlışlıkları kabul etmekle birlikte, devletin özür dilemesini gerektirecek bir durumun söz konusu olmadığını dile getirebilirler. Bu tip durumlarda devletler genelde özür dilemek yerine üzüntü duyduklarını ifade ederler. Üçüncü olarak, yanlışlıkları ve buradan kaynaklanan mağduriyeti kabul etmekle birlikte, özür dilemek ve mağduriyeti gidermek için bazı koşulların oluşması gerektiğini ileri sürerek bir anlamda koşullu özür dileyebilirler. Son olarak da hem geçmişteki yanlışlıkları hem de özür dilemeyi herhangi bir şarta bağlamadan kabul ederek, özür dileyebilirler. Bu dört seçenek arasında geçmişte yaşanmış olaylara ilişkin pişmanlığı ve affedilmeyi içeren ve bu anlamda gerçek özür olarak kabul edilebilecek tek seçenek sonuncusudur. 24 Kasım daki uçak düşürülme hadisesinden bu yana Rusya nın talep ettiği özür de, özellikle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Başbakan Dmitri Medvedev ve Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov un yaptığı açıklamalara bakıldığında, son seçenekteki sınıfa girmektedir. Türkiye ise daha çok ortada istenmeyen bir sonuç olduğunu dikkate alarak Dışişleri Bakanı, Başbakan ve Cumhurbaşkanı düzeyinde uçağın düşürülmesinden dolayı üzüntü duyduğunu çeşitli şekillerde dile getirmiştir. Ayrıca olayın yaşandığı andan Özellikle bir NATO üyesi olarak Türkiye nin Rusya ya ait bir savaş uçağını düşürmesi, sembolik düzeyde Soğuk Savaş döneminden kalma bazı söylem ve sembollerin de yeniden üretilmesine yol açmıştır. 3

4 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi 4 itibaren Türkiye, bu hadisenin iki ülke arasındaki ilişkilerde kalıcı bir hasara yol açmasını önlemeye çalışmakla birlikte, kesinlikle özür dilenmesini gerektirecek bir durum olmadığını da belirtmektedir. Türkiye, 24 Kasım dan beri kullanılan söylem ve verilen mesajlara bakıldığında, bilinçli bir şekilde üzüntü duymak ve özür dilemek arasındaki ayrıma dikkat etmektedir. Çünkü üzüntü duymak (being/to be sorry) ve özür dilemek (to apologize) literatürde beraberinde doğuracağı teknik, hukuki ve siyasal sonuçlar açısından birbirinden ayrılmaktadır. 4 Nitekim üzüntü duymak sadece devletin herhangi bir olay ya da eylemdeki üzüntüsünü ifade ederken, özür dilemek devletin ilgili olay/eylem ya da söylemdeki doğrudan sorumluluğunu da kapsamaktadır. Bu anlamda özür dilemek, sadece meseleye ilişkin sıradan bir pişmanlık bildirme eylemi değil aynı zamanda, devletin yanlış yaptığının da kabulünü içermektedir. Bu kabul

5 ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi No.35, aralık 2015 de zaten özür dilemeyi üzüntüden ayırmaktadır. Yine bir olaydan sonra özür dilemek; (i) ilgili konuya açıklık getirmek, (ii) konuyla ilgili gerekçeleri açıklamak, (iii) özrü gerektiren konunun yeniden yapılmayacağını beyan etmek, (iv) ortaya çıkan mağduriyetin giderilmesini veya tazminini de içermektedir. Bu anlamıyla kullanıldığında özür dilemek, aslında özür dilemeye sebebiyet veren söylem, eylem ve uygulamaların doğru olmadığını da kabul etmek demektir. 5 Herhangi bir şarta bağlanmayan gerçek bir özür, aslında hem ulusal hem de uluslararası ölçekte geçmişteki birtakım yanlışlıkların düzeltilmesi ve hataların telafi edilmesi noktasında oldukça etkili bir araçtır. Çünkü özür dilemenin en temel amacı, uluslararası ilişkilerdeki diğer materyal ve hukuki tazmin araçlarından farklı olarak özrü dileyen tarafın affedilmesi ve taraflar arasında uzlaşmanın sağlanmasıdır. Bu anlamda sembolik olarak dahi olsa bile özür dilemek, taraflar arasındaki ilişkinin normalleşmesine vesile olabilir. 6 Bununla birlikte tarihsel örnekler de göstermektedir ki özür, özür dilenmesini gerektiren olayların yaratmış olduğu mağduriyetler ve zararları tazmin ya da telafi edecek şekilde formüle edilirse sorunlar büyük oranda çözüme kavuşmaktadır. Bu nedenle özür dilemek kadar özrün nasıl dileneceği de konunun bir başka boyutunu oluşturmaktadır. Devletler, yazılı olarak, sözlü olarak ya da çeşitli materyal araçlarla (anıt yaptırmak, tören düzenlemek gibi) özür dileyebilirler. Özrün kamuoyuna mal olacak şekilde dilenmesi, bu noktada oldukça önemlidir. 7 Örneğin, Dışişleri Bakanı Lavrov, 8 Aralık 2015 tarihinde yaptığı bir açıklamada Rusya nın Suriye de aktif olarak hava operasyonlarında başladığı Ekim ayının ilk günlerinde bir Rus savaş uçağının (3 Ekim 2015) Türkiye hava sahasını yanlışlıkla ihlal ettiğini, Türkiye nin bir notayla bu durumu Rusya ya ilettiğini ve bunun karşılığında Putin in Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ı arayarak özür dilediğini belirtmiştir. 8 Ancak Lavrov un dile getirdiği bu görüşmenin içeriğinde bir üzüntü mü yoksa gerçek bir özür mü olduğunun anlaşılabilmesi Olayın yaşandığı andan itibaren Türkiye, bu hadisenin iki ülke arasındaki ilişkilerde kalıcı bir hasara yol açmasını önlemeye çalışmakla birlikte, kesinlikle özür dilenmesini gerektirecek bir durum olmadığını da belirtmektedir. 5

6 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi için en azından taraflardan birinin görüşmenin detaylarını kamuoyuna mal olacak şekilde açıklaması gerekmektedir. Nitekim Mavi Marmara ya yönelik saldırıdan sonra İsrail in Türkiye den dilediği özür, Türkiye tarafından resmi kanallarla açıkça dünya kamuoyuyla paylaşılmıştır. 9 Devletler diledikleri özürle aslında af dileyerek, pişmanlık belirterek, benzer hadiselerin bir daha yaşanmayacağını belirterek, ilgili olaya dair sorumluluklarını da kabul ederler. Sorumluluğu kabul ederek özür dilemek, her ne kadar uluslararası hukukta üzerinde henüz anlaşılmış genel bir ilke olmasa da hukuki anlamda da bazı sonuçları beraberinde getirmektedir. Örneğin, BM Uluslararası Hukuk Komisyonu nun 2001 yılında tamamlayarak BM Genel Kurulu na gönderdiği Uluslararası Yasadışı Fiillerde Devletlerin Sorumluluğuna İlişkin Taslak ta (Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts) özür dilemenin uluslararası ilişkilerde yaşanan bazı haksızlıkların çözümündeki rolüne atıfta bulunulmuştur. Taslak, eğer devletin sebep olduğu herhangi bir zararın karşılanması ve telafisi mümkün değilse, devlet hukuka aykırılık teşkil eden eylemi kabul eden, pişmanlık içeren resmi bir özür dilemelidir ilkesini düzenlemektedir. 10 Bunun dışında özür dilemeye esas teşkil eden konunun bir uluslararası mahkemeye ya da özel olarak tesis edilecek bir mahkemeye taşınması, konuyla ilgili 6

7 ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi No.35, aralık 2015 bir komisyonun kurulması, doğrudan sorumluluğu olanların yargılanması, tazminat ödenmesi ve hatta gerekiyorsa toprak kazanımlarının geri iadesi de dâhil olmak üzere çeşitli araçlar kullanılabilir. 11 Nitekim Rus yetkililer uçağın düşürülmesinden sonra sadece bir özür talebinde değil aynı zamanda hayatını kaybeden pilotlardan birisi için ve düşürülen uçak için bir tazminat taleplerinin olduğunu da dile getirmişlerdir. Türkiye Özür Dilemeli mi? Bütün bu değerlendirmelerden sonra Türkiye-Rusya ilişkilerinde son dönemde yaşanan gelişmeler bağlamında Rusya tarafının sıklıkla dile getirdiği ve ilişkilerin normalleşmesi açısından bir şart olarak öne sürdüğü özür talebine nasıl karşılık verilmelidir? Türkiye nin özür dilemesini gerektirecek bir durum var mıdır? Öncelikle özür ve tazminat talebine esas teşkil eden konu bir Rus savaş uçağının düşürülmesidir. Bu uçağa, Türkiye nin hava sahasını ve egemenlik alanını ihlal ettiği ve defalarca yapılan uyarılara karşılık vermediği için bilinçli şekilde müdahalede bulunulmuştur. Uçağın, rotasını değiştirmesi konusunda yapılan çağrılara hiçbir şekilde karşılık vermemesi nedeniyle Rusya ya da başka bir ülkeye ait olup olmadığına bakılmaksızın müdahalede bulunulmuştur. Nitekim Genelkurmay Başkanlığı resmi kanallardan yaptığı ilk açıklamada, milliyeti bilinmeyen bir uçağa Türk hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle angajman kuralları çerçevesinde müdahalede bulunulduğunu açıklamıştır. 12 Ancak buradaki asıl mesele, uçağın kime ait olduğu ve uçağın gerçek amacının ne olduğu değildir. Uçak, askeri bir uçaktır. Türkiye nin farklı kanallardan da teyit edildiği üzere ilgili uçağı defalarca ikaz etmesi ve uçağın bu uyarılara karşılık vermemesi söz konusudur. Türkiye nin Suriye deki iç savaş nedeniyle algıladığı tehdit düzeyi, benzer ihlallerin daha önce de yapılmış olması ve Türkiye nin hava sahasının Türkiye nin belirlediği angajman kurallarının çok ötesine geçilerek ihlal edilmesi birlikte düşünüldüğünde uçağa müdahale bir anlamda zorunlu hale gelmiştir. BM Uluslararası Hukuk Komisyonu nun 2001 yılında tamamlayarak BM Genel Kurulu na gönderdiği Uluslararası Yasadışı Fiillerde Devletlerin Sorumluluğuna İlişkin Taslak ta özür dilemenin uluslararası ilişkilerde yaşanan bazı haksızlıkların çözümündeki rolüne atıfta bulunulmuştur. 7

8 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi 8 Hem uluslararası ilişkilerin üzerinde büyük oranda anlaşma sağlanmış genel ilkeleri hem de uluslararası hukuk düzenlemeleri, Türkiye nin ilgili uçağa yaptığı müdahaleyi meşrulaştıracak birçok dayanak sunmaktadır. Ayrıca Türkiye, olaydan hemen sonra NATO ve BM düzleminde temaslarda bulunmuş, ihlali teknik verilerle ortaya koymuş, ortaya çıkan durum nedeniyle üzüntüsünü çeşitli düzeylerde dile getirmiştir. Bütün bunlara ek olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olaydan sonra yaptığı iki açıklamayla da Türkiye nin bu durumdan duyduğu üzüntüyü aslında açıkça dile getirmiştir. İlk açıklamada Cumhurbaşkanı Erdoğan uçağın Rusya ya ait olduğu anlaşılsaydı farklı şekillerde bir ikaz yoluna gidilebilirdi 13 diyerek yapılan müdahalenin düşmanca ya da hasmane bir içeriğe sahip olmadığına ilişkin net bir mesaj vermiştir. Daha sonra da konuyu görüşmek üzere Devlet Başkanı Putin ile irtibata geçmek istediğini bir mülakatında açıklamıştır. Aynı şekilde Başbakan Ahmet Davutoğlu da böyle bir hadisenin hiç yaşanmamış olmasını temenni etmiş ve olaydan dolayı büyük üzüntü duyduğunu dile getirmiştir. Ayrıca Başbakan Davutoğlu, hayatını kaybeden Rus pilotun cenazesinin Rusya ya iadesi konusunda büyük bir çaba sarf etmiştir. 14 Bununla birlikte Başbakan Davutoğlu, Türkiye nin hava sahasının

9 ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi No.35, aralık 2015 ihlal edilmesi sonucu yapılan müdahalenin Türkiye nin egemenlik alanını ve güvenliğini korumaya yönelik bir girişim olduğunu, bu nedenle de özür dilemeyi gerektirecek bir durumun oluşmadığını çeşitli platformlarda dile getirmiştir. Uluslararası ilişkilerde son dönemde giderek derinlik kazanan özür dilemek konusundaki literatüre, uluslararası ilişkiler ve uluslararası hukukun genel ilkelerine ve daha özelde 24 Kasım 2015 den beri yaşanan gelişmelere bakıldığında, Türkiye nin özür dilemesini gerektirecek bir durumun olmadığı açıktır. Türkiye, bir devletin tek taraflı olarak belirlediği angajman kurallarının ihlali nedeniyle değil, uluslararası hukukun tartışmasız kabul edilen egemenlik alanı ilkesinin ihlali nedeniyle uçağa müdahalede bulunmuştur. Uçağa gerekli uyarılar yapılmış (resmi açıklamaya göre on defa) ve karşılık alınmayınca uçak düşürülmüştür. Uçağa uyarı yapıldığına ilişkin kayıtlar, uçağın ihlalini belgeleyen radar izleri, bütün dünya kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bütün bu veriler ışığında Türkiye, 24 Kasım 2015 den beri ilişkilerin normalleşmesini sağlamaya dönük izlediği politikayı sürdürmeli; ancak beraberinde hem siyasal hem de hukuki sonuçlar doğuracak bir özür dilemekten kaçınmaya devam etmelidir. Sonuç Suriye deki savaş ve IŞİD ile yürütülen mücadele başta olmak üzere, Ortadoğu daki pek çok sorunun çözümü açısından Rusya ve Türkiye ilişkilerinin kısa sürede normalleşmesi büyük önem arz etmektedir. Ancak Türkiye nin ilişkilerin normalleşmesini kolaylaştırmak adına yaptığı girişimlere karşılık olarak Rusya dan çeşitli düzeylerde diplomatik dille çok bağdaşmayan ve normalleşmeyi sağlamak amacına hizmet etmeyen açıklamalar birbirini takip etmiştir. Bütün bunlara ek olarak çeşitli yaptırımlarla misilleme yoluna gidilmiş ve iki devlet başkanı arasındaki görüşmenin özür şartına bağlandığı vurgulanmıştır. Ayrıca Rusya, Türkiye nin IŞİD ile petrol ticareti gerçekleştirdiği ve bu yolla bu terör örgütünün finansmanına katkıda bulunduğunu iddia ederek, iki ülke Türkiye, bir devletin tek taraflı olarak belirlediği angajman kurallarının ihlali nedeniyle değil, uluslararası hukukun tartışmasız kabul edilen egemenlik alanı ilkesinin ihlali nedeniyle uçağa müdahalede bulunmuştur. 9

10 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi 10 arasındaki ilişkilerin daha da bozulmasına yol açacak adımlar atmaktadır. 15 Uçak düşürülmesi hadisesi, hem Türkiye hem de Rusya kamuoyu açısından yakından takip edilen bir dış politika meselesidir. Konu özellikle tarafların yaptığı açıklamaların içeriğine bakıldığında artık sadece bir dış politika meselesi olmanın çok ötesinde pek çok yönüyle bir iç politika malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Nitekim Rusya nın Türkiye nin kendi vatandaşları için güvenlik açısından sorunlu olduğunu açıklaması, pek çok Rus turizm şirketinin Türkiye turlarını iptal ettiğini ilan etmesi, 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren geçerli olacak Türkiye den ihraç edilen bazı ürünlerin yasaklanmasına ilişkin kararnamenin imzalanması, askeri ilişkilerin dondurulması ve karşılığında da Türkiye nin Türk Akımı Projesi ni askıya aldığını duyurmasıyla iki ülke arasındaki ilişkiler iç politikada da bir karşılık bulmaya başlamıştır. Uçak düşürüldükten sonra 3 Aralık 2015 tarihinde Belgrat ta düzenlenen AGİT Zirvesi nde dışişleri bakanı düzeyinde yapılan görüşmeden de ilişkilerin normalleşeceğine dair bir mesajın çıkmamış olması, konunun hala iç politikadaki sıcaklığıyla da doğrudan ilişkilidir. İki ülke arasındaki bu krizin çözümü açısından en yakın ihtimal, tarafların kamuoyuna mal olacak şekilde değil daha alt düzeylerde birbirleriyle iletişim halinde olmalarından geçmektedir. Karşılıklı yaptırımlar ya da misillemelerle ve üst düzeydeki temaslarla kısa sürede bu gerginliğin çözümlenmesi çok mümkün görünmemektedir. Aynen Türkiye ve İsrail arasında Mavi Marmara Olayı ile zirveye çıkan krizin çözümünde olduğu gibi genellikle gizli olarak yapılan ve daha alt düzeydeki temaslarla taraflar, ilişkilerdeki normalleşmeyi sağlayabilirler. Ancak Rusya nın köklü bir iyileşme için Türkiye nin özür dilemesini en temel ve gerek şart olarak koşması buna karşılık Türkiye nin kesinlikle özür dilemeye yaklaşmaması ilişkilerde kısa dönemde bir iyileşme sağlanma ihtimalini oldukça düşürmektedir. Sonuç olarak, Rusya nın Türkiye nin, siyasal olarak

11 ORSAM bölgesel gelişmeler değerlendirmesi No.35, aralık 2015 yanlış yaptığını, kusurlu olduğunu ve hukuki olarak tazminat da dâhil olmak üzere pek çok sonucu doğuracak şekilde bir özür beklentisinin içinde olması, Türkiye nin haksız olduğu ve özür dilemesini gerektiren şartların oluştuğu anlamına gelmemektedir. Rusya iki ülke arasındaki kapasite farkından kaynaklanan güçle Türkiye yi özür dilemeye bir anlamda zorlamakta ve çeşitli misilleme veya yaptırımlarla da beklentisini güçlendirmeye çalışmaktadır. Türkiye nin krizin başından beri izlediği yol ve ürettiği söylemlerin devam etmesi, normalleşmeyi zorlaması ve özür dilemeden soruna çözüm bulması gerekmektedir. NOTLAR 1 Renee Jeffery, When is an Apology not an Apology? Contrition Chic and Japan s (un)apologetic Politics, Australian Journal of International Affairs, 65(5), 2011, s Erdem Özlük, Uluslararası İlişkilerde Özür Dilemek: Özrün Kuramı, Uluslararası İlişkiler, 11(44), 2015, s Raymond Cohen, Apology and Reconciliation in International Relations, Yaacov B. S. Tov (der.), From Conflict Resolution to Reconciliation, (New York, Oxford University Press, 2004), s Michael Cunningham, Saying Sorry: The Politics of Apology, The Political Quarterly, 70(3), 1999, s Danielle Celermajer, The Sins of the Nation and the Ritual of Apologies, (Cambridge, Cambridge University Press, 2009), s Kora Andrieu, Sorry for the Genocide: How Public Apologies Can Help Promote National Reconciliation, Millennium: Journal of International Studies, 38(1), 2009, s.5. 7 Mark Gibney ve Erik Roxstrom, The Status of State Apologies, Human Rights Quarterly, 23(4), 2001, s Nerdun Hacıoğlu, "Lavrov: Putin Erdoğan'dan Özür Dilemişti", Hürriyet, 9 Aralık 2015, 9 "Basın Açıklaması", 10 James Crawford, Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, rsiwa_e.pdf, (Erişim Tarihi: 10 Aralık 2015). 11

12 Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizi ve Özür Meselesi 11 Roman David ve Susanne Y. P. Choi, Forgiveness and Transitional Justice in the Czech Republic, The Journal of Conflict Resolution, 50(3), 2006, s "Türkiye'nin Suriye sınırını ihlal eden Su 24 tipi savaş uçağı düşürüldü", Anadolu Ajansı, 24 Kasım 2015, 13 "Erdoğan: Rus uçağı olduğunu bilseydik farklı davranırdık", BBC Türkçe, 26 Kasım 2015, 14 "Davutoğlu: Görevimizi yaptık, özür dilemeyiz", Aljazeera Türk, 30 Kasım "Türkiye-Rusya uçak krizi: 10 günde neler yaşandı?" BBC Türkçe, 4 Aralık 2015, ORSAM, Ortadoğu konusunda faaliyet gösteren tarafsız bir düşünce kuruluşudur. ORSAM Ortadoğu ile ilgili bilgi kaynaklarını çeşitlendirmeyi ve bölge uzmanlarının düşüncelerini Türk akademik ve siyasi çevrelerine doğrudan yansıtabilmeyi hedeflemektedir. Bu amaçlar doğrultusunda ORSAM, Ortadoğu ülkelerindeki devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak, yerel perspektiflerin güçlü yayın yelpazesiyle gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. ORSAM yayın yelpazesi içinde kitap, rapor, bülten, politika notu, konferans tutanağı ve ORSAM dergileri Ortadoğu Analiz ve Ortadoğu Etütleri bulunmaktadır. Bu metnin içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir. ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. 12 Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara Tel: 0 (312) Fax: 0 (312)