TEKST L TERB YE LETMELER BOYAMA VE K MYA LABORATUVARLARI EL K TABI

Transkript

1

2 TEKST L TERB YE LETMELER BOYAMA VE K MYA LABORATUVARLARI EL K TABI TEKSLAB 2003 E itim Programı Prof.Dr. Erhan Öner (Editör) Kimya Y. Mühendisi, Marmara Üniversitesi Yazarlar M Cüneyt Gezen, Kimya Y. Müh., YÜPAK Boyama San. A.. Ö r.gör. adıman Karba, Kimya Y. Müh., Marmara Üniversitesi Ö r.gör. B Cenkkut Gültekin, Teknik Y. Ö t., Marmara Üniversitesi Bahar Harmancıo lu, Kimyager, Organik Kimya A.. Nehir Uhri, Tekstil Müh., Seta Kimya A.. Mustafa Ya ar Kılıç, Y. Kimyager, Ondeo-NALCO A.. Bakiye Çiçeko lu, Kimya Y. Müh., Ba Müfetti i ISBN stanbul Nisan 2003

3 TEKSLAB 2003 Tekstil Terbiye letmeleri Boyama ve Kimya Laboratuvarları E itim Programı Nisan 2003 Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi Toplantı Salonu Düzenleyen: Kimya Mühendisleri Odası stanbul ubesi ve Trakya Bölge Temsilcili i Düzenleme Kurulu: Prof.Dr. Erhan Öner (Ba kan) - M Cüneyt Gezen (II. Ba kan)- brahim Erkan H brahim Gümü Co kun Gönülta brahim Beylunio lu Prof.Dr. Ne et Kadırgan - Doç. Dr. A. Seza Ba tu Fetiye Kara Yürütme Kurulu: Prof.Dr. Erhan Öner Doç. Dr. A. Seza Ba tu M Cüneyt Gezen Zafer Can Çiçeko lu Nilüfer Ceylan Zeki De irmenci leti im Adresi: Kimya Mühendisleri Odası stanbul ubesi Ne et Ömer Sokak, No: 17/3, Kadıköy stanbul. Telefon: Faks: e-posta: kmoistanbulsb@tkmo.org.tr nternet Sitesi: i

4 TEKSLAB 2003 E T M PROGRAMINI DESTEKLEYEN KURULU LAR Aygenteks Dı Ticaret ve Tekstil Sanayi Ltd. ti. Benar Kimya Sanayi Ticaret A.. Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi Müdürlü ü Eksoy Ltd. ti. Gruppo Tekstil Kimya Sanayi lteks Boya A.. / Günerca Kimya A.. NEKSUS Kimya San. Tic. Ltd. ti. Organik Kimya Sanayi ve Ticaret A.. Seta Kimya A.. Tekimsan Kimya Sanayi ve Ticaret Ltd. ti. (*) Alfabetik sıralamaya göre. ii

5 SUNU Kimya Mühendisleri Odası stanbul ubesi ve Trakya Bölge Temsilcili i tarafından düzenlenen, ileride de düzenlenecek olan Tekstil Terbiyesi E itim Programlarından ilkini Tekstil Terbiye letmeleri Boyama ve Kimya Laboratuvarları E itim Programı - TEKSLAB 2003 olarak belirledik. Herkesin bildi i ve kabul etti i gibi tekstil çok sayıda mühendislik ve meslek alanını ilgilendiren bir i koludur. Tekstil maliyetleri içinde en önemli yeri tutan tekstil terbiye i lemleri iyi bir kimya ve kimyasal reaksiyon mühendisli i bilgisini gerektirir. Bu konuda bilgili ve yaratıcı mühendis ve teknisyenler hem maliyeti, hem çevre kirlili ini önemli derecede azaltıp, ürün kalitesini yükseltebilirler. Biz Tekstil Terbiye e itimlerine Boyama ve Kimya Laboratuvarları ile ilgili temel bilgileri derleyerek ba lamayı uygun gördük. Ekonomik kriz ve ABD nin Irak a saldırısına ra men önceden belirledi imiz e itim tarihinde bir ertelemeye gitmedik. nanıyoruz ki Türkiye zor günleri kendi gücüyle ve üretim yaparak a abilecektir. Burada da temel görev mühendis ve teknisyenlerimize dü mektedir. Elinizdeki bu kitap, tekstil terbiyesi konusunda deneyimli Kimya Mühendisleri Odası üyesi arkada larımızın ve konularında uzman e itimcilerin katkılarıyla hazırlandı. Dostumuz, Erhan Öner hocamız ise kitabın editörlü ü gibi zor bir görevi kar ılık beklemeden yerine getirdi. Gerek organizasyona, gerekse e itime katkıda bulunan bütün arkada larımıza te ekkür ediyoruz. Yine TEKSLAB 2003 e itim programına Çerkezköy Organize Sanayi Bölge Müdürlü ünün ve destekleyici Tekstil Firmalarının büyük katkıları oldu. Bu desteklerini unutmayaca ız. TMMOB Kimya Mühendisleri Odası stanbul ubesi Yönetim Kurulu TMMOB Kimya Mühendisleri Odası Trakya Bölge Temsilcili i Yönetim Kurulu iii

6 ÖNSÖZ Kimya Mühendisleri Odası stanbul ubesi, kimya mühendislerinin çalı tı ı önemli sektörlerden biri olan tekstil sektörüne yönelik, daha önceki yıllarda da gerçekle tirdi i e itim programlarına, TEKSLAB Tekstil Terbiyesi letmeleri Boyama ve Kimya Laboratuvarları E itim Programı ile devam etmektedir. Bu e itim programına katkıda bulunan e itimcilerin notlarından derlenerek çok kısa bir sürede ortaya çıkartılan bu kitabın, sınırlı sayıda Türkçe teknik dokümanın bulundu u sektöre hizmet etmesini ve ilerideki yıllarda kapsamının geni letilerek yeni basımlarının yapılmasını diliyorum. Bu çalı mada, e itim notlarını hazırlayarak bilgi ve tecrübelerini aktaran de erli yazarlar ba ta olmak üzere, programın gerçekle mesini destekleyen kurulu lara, bu çalı ma süresince deste ini gördü üm ve tecrübelerinden yararlandı ım de erli dostum, Düzenleme Kurulu II. Ba kanı M Cüneyt Gezen e, Program Düzenleme ve Yürütme Kurulu üyesi arkada larıma, Oda Ba kanı Doç.Dr. A. Seza Ba tu ve Müdür Zafer Can Çiçeko lu ba ta olmak üzere tüm KMO stanbul ubesi çalı anlarına te ekkürlerimi iletirim. Prof.Dr. Erhan Öner TEKSLAB 2003 Düzenleme Kurulu Ba kanı Nisan, 2003 v

7 Ç NDEK LER TEKSLAB 2003 E T M PROGRAMINI DESTEKLEYEN KURULU LAR ii SUNU iii ÖNSÖZ v Ç NDEK LER vii TERB YE LABORATUVARLARINDA GENEL DÜZEN VE GÜVENL G R GENEL KURALLAR Genel Düzen Çalı ma Düzeni Aygıt Düzeni GÜVENL KURALLARI Genel Güvenlik lk Yardım Cam Nesneler Çeker Ocak Parlayıcı Sıvılar Kimyasal Sıçrama Yangın Tehlikesi Di er Afet Durumları Elektrik Tehlikesi Gaz Tüpleri (Sıkı tırılmı ve Sıvıla tırılmı Gazlar) So utma Kriyojenik Sıvılar Bilgisayarlar Atık Madde Yönetimi Uyarı Levhaları ve Tehlike aretleri Kaza Raporu Laboratuvar Kontrol Çizelgesi Laboratuvarı Terk Etmeden Önce Yapılması Gerekenler KAYNAKLAR 36 TERB YE LABORATUVARLARINDA ÇÖZELT LER N HAZIRLANMASI VE AYARLANMASI ÇÖZELT KAVRAMI KONSANTRASYON Hacim Birimi Ba ına Çözünen Madde Miktarı Esas Alınan Konsantrasyonlar Kütle veya A ırlık Birimi Ba ına Çözünen Madde Miktarının Esas Alındı ı Konsantrasyon Çözeltilerin Seyreltilmesi AYARLI ÇÖZELT LER NORMAL ÇÖZELT LER N N HAZIRLANMASI 45 vii

8 2.4.1 Asitlerin Ayarlı Çözeltileri Bazların Ayarlı Çözeltileri Tuzların Ayarlı Çözeltileri T TRASYONLARDA D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR KAYNAKLAR 50 TERB YE LETMELER NDE LEM GÖREN TEKST L ÜRÜNLER LE LG L TESTLER STANDART ve STANDARD ZASYON STANDARTLARIN KAL TE LE OLAN L K S ve RENK HASLIK TESTLER Kuma lara Uygulanan Ba lıca Haslık Kontrolleri Haslık Kontrollerinin De erlendirilemsinde Kullanılan Skalalar EN ÇOK KULLANILAN RENK HASLIK DENEY METODLARI Boyalı veya Baskılı Tekstil Mamulleri çin Yıkamaya Kar ı Renk Haslı ı Tayini (ISO105-C06) Boyalı veya Baskılı Tekstil Mamulleri çin I ı a Kar ı Renk Haslı ı Tayini (TS 867-IS0 105-B02) Boyalı veya Baskılı Tekstil Mamulleri çin Sürtünmeye Kar ı Renk Haslı ı Tayini (TS 717, IS0 105-X12 ) Boyalı veya Baskılı Tekstil Mamulleri çin Tere Kar ı Renk Haslı ı Tayini (TS 398; ISO E04) Boyalı veya Baskılı Tekstil Mamulleri çin Kuru Temizlemeye Kar ı Renk Haslı ı Tayini (TS 473; IS0 105-DO1) Boyalı veya Baskılı Tekstil Mamulleri çin Ütülemeye Kar ı Renk Haslı ı Tayini (TS 472) L F VE L F KARI IMLARININ KAL TAT F ANAL Z Kapsam Ön Deneyler Mikroskopta nceleme Çözündürme lemi TEKST L MAMÜLLER NDE K L ve ÜÇLÜ KARI IMLARDA L FLER N KANT TAT F K MYASAL ANAL Z METODLARI (TS 1700 ve TS 4785 ) Kapsam Cihaz ve Araçlar Reaktifler Deney Numunesi lem HA IL MADDES TESP T TEKST L MATERYAL ÜZER NDEK METAL YONLARININ TESP T _ KAYNAKLAR 76 TEKST L TERB YES NDE KULLANILAN ANA K MYASALLAR AS TLER 79 viii

9 4.1.1 Asetik Asit (Sirke asidi) Formik Asit (Karınca asidi) Sülfürik Asit (Zaç ya ı) Hidroklorik Asit (Tuz ruhu) Nitrik Asit (Kezzap) Borik Asit Oksalik Asit Sitrik Asit (Limon asidi ) BAZLAR Sodyum Hidroksit (Sud kostik ya da kostik soda) Potasyum Hidroksit (Potas kostik) Sodyum Karbonat (Soda) Sodyum Bikarbonat Amonyak Potasyum Karbonat Potasyum Bikarbonat Sodyum Silikat (Su camı) YÜKSELTGEN VE ND RGEN MADDELER Hidrojen Peroksit Sodyum Peroksit Sodyum Perborat Sodyum Bikromat (Sodyumdikromat) Sodyum Nitrit Sodyum Klorit Sodyum Hipoklorit (Çama ır suyu) Sodyum Ditiyonit (Hidrosülfit) Sodyum Metabisülfit Sodyum Tiyosülfat Potasyum Bikromat (Potasyum dikromat) Potasyum Permanganat Sodyum Sülfür (Zırnık) Sodyum Sülfhidrat TUZLAR Sodyum Klorür (Sofra tuzu (rafine tuz), deniz tuzu, kaya tuzu ) Magnezyum Klorür Sodyum Sülfat Sodyum Sülfat Dekahidrat (Glauber tuzu) Sodyum Glukonat Monosodyum Fosfat (Sodyum fosfat) Sodyum Tripolifosfat (Sodyum trifosfat ya da pentasodyum trifosfat ) Sodyum Asetat (Susuz) Sodyum Asetat Trihidrat (Kristal ) Amonyum Sülfat Üre KAYNAKLAR 99 TERB YE YARDIMCI MADDELER LE LG L TESTLER 101 ix

10 5.1 ÖN TERB YE ÜRÜNLER Islatıcı Ya Sökücü Stabilizatör Antiperoksit Enzimi Optik Beyazlatıcılar BOYAMADA KULLANILAN YARDIMCI MADDELER Dispergatör ve Egalizatör ph Ayarlayıcılar yon Tutucu Köpük Kesici Kırık Önleyiciler Keriyer (Carrier) Migrasyon Önleyici Tüy Giderici Enzim Aktivite Tayini Retarder F N SAJ VE APRE MADDELER Yumu atıcı Fiksatör Antistatik Madde Su ve Kir tici Maddeler BASKI YARDIMCI MADDELER Emülgatör Yıkama Maddesi 129 SUYUN K MYASAL ANAL ZLER NDE NUMUNE ALMA TEKN VE ANAL ZLERDE D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR SULARDAN NUMUNE ALMA DÜZENE NUMUNE ALINIRKEN D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR ÇÖZÜNMÜ OKS JEN TAY N Ç N NUMUNE ALMA S STEM SU ANAL ZLER Toplam Sertlik Tayini Alkalinite Tayini (P ALK, M ALK, OH ALK ) Klörür Tayini Spektrofotometrik Tayinler KAYNAKLAR 145 GENEL H JYEN VE Ç SA LI I G R YER ORTAMINDAK OLUMSUZ ETKENLER (Sa lık Riskleri) KORUYUCU ÖNLEMLER KAYNAKLAR 153 x