TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI

Transkript

1 TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI Toprak Bilgisi Dersi Peyzaj Mimarlığı Prof. Dr. Günay Erpul

2 Toprak Oluşumunda Aşınma, Ayrışma ve Birleşme Olayları Temel yapıyı oluşturan ana kayalardan ana materyal (C horizonu) ve toprağın oluşması (A ve B horizonları = Solum) oluşması için, bunların ufalanması (fiziksel parçalanma), kimyasal ve biyolojik olaylar ile ayrışması, ayrışan bir kısım materyalin yeni bileşikler oluşturmak üzere tekrar birleşmesi gibi değişmelere uğraması gerekmektedir.

3 Toprak Oluşumunda Aşınma, Ayrışma ve Birleşme Olayları Aşınma Aşınma Ana Kaya Ana Mat. Toprak Ayrışma Ayrışma

4

5 Toprak Oluşumunda Aşınma, Ayrışma ve Birleşme Olayları Bu aşınma, ayrışma ve tekrar birleşme olayları fiziksel, kimyasal, ve biyolojik etmenlerin altında oluşmaktadır.

6 Fiziksel Etmenler Bazı doğal etmenler kaya ve minerallerin yalnız şekil ve büyüklüklerini değiştiren aşınma ve parçalanmalara neden olurlar, Kimyasal ve mineralojik yapıda herhangi bir değişme yapmazlar, Ana materyalin yalnız şekil ve büyüklüğünü değiştiren bu etmenlere fiziksel ayrışma etmenleri denilmektedir, Kurak bölgelerde toprağın oluşunda bu etmenler hakim rol oynamaktadırlar.

7 Mekanik ayrışma (aşınma) Kaya ve minerallerin, kimyasal yapılarında herhangi bir değişim olmaksızın, daha küçük parçacıklara aşınması Buz-kaynaklı ayrıklar Çatlaklarda suyun donması ve çözünmesi Kristal Gelişimi Buharlaşan tuzlu sulardan tuz kristallerinin oluşumu Mekaniksel Kırılmalar Kayaların genişleme ve büzülme sonucu kırılmaları Kök Girişimleri Kaya çatlaklarında kök gelişimi Termal Genişleme ve Büzülme Isınma ve soğuma sonucu mineral kristallerinin hacimsel büyümesi ve küçülmesi Sürtünme Bir akışkan ile taşınan taneciklerin çarpışmaları

8 9% genişleme Kuvvet = 21 kg/m 2

9 Buz Kaynaklı Aşınma ve Parçalanmalar Kaya çatlaklarına su sızar Sıcaklıkların düşmesi ile su donar ve çatlak çeperlerine basınç yaparak genişler Çatlaklar genişler ve iki çatlak arasında kalan kaya parçası düşer

10 Buz Kaynaklı Aşınma ve Parçalanmalar

11 Buz Kaynaklı Aşınma ve Parçalanmalar

12 Buz Kaynaklı Aşınma ve Parçalanmalar Kaya çatlak çapındaki genişleme Çatlak içerisindeki basınç Şekil: Devamlı don koşulları altında granit kayasının çatlama durumu

13 Tuz Kaynaklı Aşınma ve Parçalanmalar

14 Mekaniksel Kırılmalar

15 Mekaniksel Kırılmalar

16 Basınçların ortadan kalkması: aşırı yüklerden kurtulan kaya kütlelerinin genişlemesi Mekaniksel Kırılmalar

17 Mekaniksel Kırılmalar termal genişleme ve büzülmeler

18 Kök Girişimleri Ağaç köklerinin kaya çatlaklarında gelişmesi sonucu çatlaklar ve parçalanmalar oluşmaktadır.

19 Kök Girişimleri Sadece kökler değil, her türlü bitki kök işlevleri, fiziksel aşınmalara neden olabilmektedir.

20 Aşınma rüzgar erozyonu ve sürtünme

21 Aşınma su erozyonu ve sürtünme

22 Aşınma Oranı Aşınma oranı Ana kayanın özellikleri Mineral içerikleri Kayaların yapısı, İklim, Toprak [kayaları daha hızlı bir şekilde aşınmasına neden olur???], Zaman a bağlı olarak farklılık gösterir.

23 Doğal Aşınma Yüzeyleri Zayıf noktalar Tortul kayalar farklı birikme seviyeleri

24 Doğal Aşınma Yüzeyleri Zayıf noktalar Püskürük kayalar eklem, buluşma düzlemleri

25 Doğal Aşınma Yüzeyleri Zayıf Aşınma Düzlemleri Püskürük kayalar eklem, buluşma düzlemleri

26 Başkalaşım kayaları kırılma yüzeyleri Doğal Aşınma Yüzeyleri Zayıf noktalar

27 Doğal Aşınma Yüzeyleri Zayıf noktalar Kumtaşı eklem, buluşma düzlemleri

28 Fiziksel Aşınma Sonuç Tane boyutları fiziksel aşınma ile küçülürken, tanecik yüzey alanı artmaktadır????