Alman Eğitim Sistemi Mehmet Ali ÖZKAYA

Transkript

1 Alman Eğitim Sistemi Mehmet Ali ÖZKAYA Eğitim sisteminin geçmişi Almanya da okulların tarihi, sekizinci yüzyılda kilise ve manastırların kurulmasıyla başlar. İlk açılan okullar ise din adamlarının yetiştirilmesi için kurulan kilise okullarıdır. Kilise okulları Gymanasium ( Lise, Kolleg) ların öncüleridir. Zamanla kilise okulları zengin ailelerin de çocuklarını gönderdikleri okullar haline gelmiştir. Bu okullara fakir ama çok zeki öğrenciler de kabul edilmiştir. Orta çağda ticaretin gelişmesi, şehirlerin kuruluşu ve zanaatkârların kurumlaşması (Lonca) sonucunda toplum içinde okuma, yazma ve hesap yapma becerisi ihtiyaç haline gelmiştir. Tüccar ve zanaatkârların ihtiyaç duyduğu elemanların yetiştirildiği okullar önce özel müteşebbisler, sonra yerel yönetimler tarafından açılmıştır. Okuma-yazma ve aritmetik okulları adı verilen bu okullar, 13.yy dan 18.yy a kadar işlevini sürdürmüştür. Bu okullar, Volksschule (Halk okulları) nın öncüsü sayılır. 18.yy'ın sonunda vatandaşlık kavramının ortaya çıkması ve orta sınıfın güçlenmesiyle Realschule okul tipi ortaya çıkar. Gymnasium gibi üniversiteye yönelik olmayan Realschule okulları, toplumun orta sınıfını oluşturmayı amaçlayan bir eğitim vermektedir. Hem klasik ve hümanist hem de popüler ve saygın bir eğitim anlayışı öngörmektedir. Böylece 19.yy dan itibaren Almanya da siyasal ve sosyal menfaat ekseninde üç sınıflı bir toplum düzenini sağlayacak üç kollu bir eğitim sistemi oluşturulmuştur. Alman eğitim sistemi içinde en önemli okul tipi Gymnasium dur. Üniversitede okuma imkânını sağlayan Gymnasiumlar, 1830 yılından beri uluslar arası kalite sınavı sayılan Abitur adlı bitirme sınavı ile sona ermektedir. 18.yüzyılın sonu, 19. yüzyılın başında eğitim sisteminde yapılan modernleşme çalışmaları ile ilk defa Prusya da devletin eğitime müdahalesi artmaya başlamıştır. Böylece toplumun her kesimine eğitimin daha fazla ulaşması sağlanmıştır yılında Prusya anayasasında okulların ve üniversitelerin devletin işi olduğu, devletin bilgisi ve izni dâhilinde okulların açılabileceği belirtilmiştir.1906 yılında Friedrich Paulsen ( ) 19.yy sonunda Alman eğitim sisteminde iki belirgin özelliğin var olduğunu belirtir. Birincisi eğitim sisteminin devletleşmesi, sekülerleşmesi (Laiklik)ve modernleşmesidir, ikincisi ise okulların sürekli artarak yayılmasıyla eğitimde demokratikleşmedir. 19.yy da federal devletlerin çokluğu, farklı mezheplerin (Evangelik ve Katolik) olması eğitimde birliği gölgede bırakmış, bundan dolayı ne Almanya İmparatorluğu( ) nda, ne de Vaymar Cumhuriyeti (Weimarer Republik ) nde ortak eğitim kanunları çıkarılamamıştır yılında çıkan İmparatorluk İlkokul Kanunu ile tüm Almanya da geçerli olmak üzere dört yıllık ilkokullar yürürlüğe girmiştir. Mecburi okul çağı, Prusya nın bir bölümünde ilk defa 1717 de yürürlüğe girse de okula devam anlamında bir mecburiyet henüz yoktur e kadar daha çok belirli dersleri görme mecburiyeti vardır. Bu dersler evlerde veya özel okullarda verilmektedir. İlk defa Weimar imparatorluk anayasasıyla okula devam mecburiyeti getirilmiştir(1918).çok kollu eğitim sistemi Milliyetçi Sosyalist Hükümet (Nazi) zamanında ( ) da değişmemiştir. İkinci Dünya Savaşı sona erip de Milliyetçi Sosyalist Hükümete görevden el çektirilince Sovyet egemenliğindeki Doğu (Demokratik) Almanya da sekiz yıllık mecburi temel eğitim okulu ve dört yıllık ortaöğretim yürürlüğe girer. Sonra da sekiz yıllık temel eğitim on yıla çıkarılır. Batılı ittifak devletlerin egemenliğindeki Batı (Federal) Almanya da eğitim sistemi ise 1933 yılından önceki eğitim sisteminin aynısıdır. Doğu Alman eğitim sisteminde merkezilik ağır basarken Batı Almanya da federal anlayış devam eder. Başlangıçtan itibaren iki Almanya arasında, eğitim sonuçlarının kullanımı, eğitim sisteminin yapısı, içeriği, organizasyonu ve hedefleri farklı olmuştur. Federal Almanya 1964 de Volksschule yi (Halkokulu) Hauptschule ye dönüştürür. Batı Almanya da Hauptschule, Realschule ve Gymansium olmak üzere eğitim sisteminde üç kolluluk devam ederken, Doğu Almanya da ise bu okullara karşılık 10 yıllık politeknik okulları bulunuyordu. Batı Almanya başlangıçta eğitimde yenilikler yapmak yerine daha çok parlamenter, çoğulcu ve demokratik bir toplum oluşturmayı amaçlamıştır. Buna karşılık Doğu Almanya, eğitimde köklü yenilikler yapıp yüksek öğretime kadar eşitlikçi bir eğitim programı uygulamıştır. Ancak tüm bunlar perspektiften yoksun eğitim reformları olarak kalmıştır. Çünkü yapılan yenilikler politik ve ideolojik maksatlarla gerçekleştirilmiştir lı yıllardan sonra Batı Almanya eğitim sisteminde yenilik çabaları görülür yılında Alman Eğitim Konseyi kurulur. Bu konseyin tavsiyeleri ve bilimsel çalışmaların eşliğinde eğitimde yapılması gerekli yenilikler ortaya konur e kadar bu konseyin istekleri doğrultunda Grundschule (İlkokul) den üniversiteye kadar tüm okul tiplerinde yenilikler yapılır. Örneğin meslek yüksekokulları, yeni üniversiteler kurulur ve Abitur ( Lise bitirme sınavı) yapma imkânları artar(% 30 lara yükselir). Batıda bunlar olurken Doğu Almanya eğitim sisteminde yapısal ve içerikle ilgili modernleşme çabaları, sistemin sosyal ve politik eleme işlevi yüzünden sonuçsuz kalır. Lise bitirenlerin(abitur) oranı % 12 lere düşer sonbaharında başlayan politik değişim hareketlerinin sonunda 3 Ekim 1990 yılında iki

2 Almanya nın birleşmesi gerçekleşir. Birleşme sözleşmesinde Federal Almanya ya katılan beş doğu eyaletinin 30 Haziran 1991 e kadar eğitim sistemini federal yapıya uygun hale getirilmesi şartı konur. 1992/93 eğitim yılında beş yeni eyalette de federal eğitim sistemi yapısı yürürlüğe girer. Eğitim Sisteminin Organizasyonu Bugünkü Almanya, demokratik, sosyal, federal bir cumhuriyettir. 16 eyaletten oluşur. Her eyaletin yasama organı ve hükümeti vardır. Eğitim sisteminde yetki federal yapıya uygun olarak düzenlenmiştir. Eğitim ve kültürel konular sadece birkaç temel maddeyle belirlenmiştir. Din ve vicdan özgürlüğü, serbest meslek seçimi ve eğitimi, veli hakları ve kanun önünde eşitlik, eğitim ve araştırma, bilim ve sanat özgürlüğü başlıklı kanun maddelerinde eğitim ve kültürel konular açıklanmıştır. Tüm okul sistemi devletin gözetimi altındadır. Okul öncesi eğitim alanlarında her eyaletin, Çocuk ve Gençlere Yardım Kanunu çerçevesinde kreş, yuva, anaokulu açmak veya bunları hazırlamak yükümlülüğü vardır. Federal Cumhuriyet ve eyalet anayasaları okul sistemiyle ilgili (okulların denetim ve gözetimi, veli hakları, okula devam mecburiyeti, din dersleri, özel okullar) temel kuralları içerir. Mecburi okul çağı ve süresi, ilk basamak okulları ile ilgili yasalarda mevcuttur. Ortaöğretim, hem genel hem de mesleki eğitim alanını içine alır. Yükseköğretim alanındaki kanunlar ise yükseköğretimin yapısı hakkında tüm yükümlülükleri gösterir. Yetişkin eğitiminde ise devletin müdahale yetkisi ve işlevleri daha sınırlıdır. Okul Sisteminin Yapısı Almanya da mecburi okula başlama yaşı altıdır. Zorunlu eğitim süresi dokuz yıldır. (Berlin, Brandenburg, Bremen ve Kuzey Ren Vestfalya eyaletlerinde 10 yıldır.) Mecburi okul çağı bittikten sonra genel ve mesleki ortaöğretim okullarına devam edemeyen öğrenciler üç yıllık yarı zamanlı (Dual) okullara giderler. Okullara ve işyerlerine kaç hafta gidileceği, yapılan mesleğin türüne göre belirlenir. Okula gitme mecburiyeti engelli öğrenciler için de geçerlidir. Ancak bu öğrenciler kimi eyalette özel engelli okullarda kimi eyalette ise normal öğrencilerle birlikte eğitim görürler. Alman eğitim sisteminin birinci basamağı pek farklılık arz etmese de ikinci basamak I (ortaokul) ve ikinci basamak II (ortaöğretim), yüksek öğretim ve yaygın eğitim çok çeşitli ve farklı bir yapıya sahiptir. Mevcut eğitim sisteminin temel özellikleri kısaca şunlardır: Mecburi okul çağı, altı yaşın bittiği tarihten itibaren başlar. İlkokul dört yıl sürer ancak Berlin ve Branderburg da altı yıldır. 5.ve 6. sınıflar yönlendirme basamağı olarak adlandırılır. İlkokuldan ikinci basamağa geçilen bu dönemde öğrenci gözlenir ve gösterdiği başarıya göre aynı okula devam edebileceği gibi farklı bir okula da devam edebilir. Çocuk bu basamaktayken Hauptschule den Realschule ye veya Realschule den Gymnasium a geçme imkânı vardır. Bu durumun tersi de söz konusudur. Okulların organizasyonu ikinci basamak I de çeşitlilik arz eder. Bunlar, Hauptschule, Werkrealschule, Gymnasium ve bu üç okul tipini bir arada bulunduran Gesamtschule dir. Engelli öğrenciler ise Sonderschule adı verilen özel eğitim okullarına devam etmektedir. Yüksek öğrenime geçişi sağlayan ikinci basamak II yani ortaöğretimde, genel eğitim liseleri (Gymnasium) ve meslek okulları vardır. Meslek ile ilgili 15 çeşit okul vardır. Öğrencilerin % 5 i özel okullara devam eder. Özel okullar daha çok sistemin yedeği olarak işlev görür. İkinci basamak eğitimde (ortaöğretim) ikinci yol olarak akşam Gymnasium u, akşam Realschule si ve Kollegler (meslek liselerine deni okullar) vardır. Sevk ve İdare Eğitimde yetki, Federal Eğitim, Bilim, Araştırma ve Teknoloji Bakanlığı na aittir. Federal mecliste bulunan Eyaletler Eğitim Planlama ve Araştırmayı Destekleme Komisyonu, sürekli bir istişare kuruludur. Bu kurulda eyaletlerde karşılaşılan eğitimle ilgili sorunlar görüşülür. Federal Almanya Kültür Bakanları (Eğitim Bakanlığını karşılamaktadır.) Sürekli Kurulu eyaletler arasındaki eğitim sorunları konusunda işbirliği ve koordinasyonu sağlayan bir organdır. Burada alınan kararlar oybirliğiyle alınır. Alınan kararlar eyaletleri bağlayıcıdır. Bu kurulda aşağıdaki konularda kararlar alınır: Mecburi okul çağının başlama ve bitiş süresi, Okulların açılış ve kapanış tarihleri, Okul tatil tarihlerinin belirlenmesi, Çeşitli eğitim kurumlarının adlandırılması ve tanımlanması,

3 Farklı okul tipleri arasındaki geçiş imkânları, Yabancı dil öğretiminin ne zaman başlayacağı ve yabancı dil seçenekleri, Diplomaların ve öğretmenlerin resmi bitirme sınavlarının tanınması, karnelerdeki ve öğretmenlik sınavlarındaki not basamağının tespit edilmesi. Eyaletlerde okullarla ilgili hukuki ve idari birinci derecede yetki eğitim bakanlıklarına aittir. Eğitim bakanlığı en yüksek mercidir. Her eyaletin meslek içi eğitim ve yüksek öğretim alanlarında eğitim sistemini geliştirmek için bir enstitüsü vardır. Meslek eğitimi ve genel eğitim veren okulların denetimi de eğitim bakanlıklarının yetkisindedir. Okul yapısının organizasyonu yanında, derslerin içeriği, derslerin hedefleri ve devlet okullarında öğretmenlerin çalışmalarının denetimi de eğitim bakanlığının görevleri arasındadır. Eğitim yönetimi genellikle üç basamaklı bir sistemle yapılandırılmıştır: Eğitim bakanlığı en üst basamaktır. Şehirlerde eğitim müdürlükleri (Schulamt) ve bölge eğitim müdürlükleri (Oberschulamt) orta basamakta ve belediyelerin eğitimden sorumlu müdürlükleri ise en alt basamakta yer alır. Kamuya ait okullar, eyalet ve belediyeler tarafından ortaklaşa idare edilir. Öğretmenlerin maaşlarını devlet öderken okulun her türlü donanım ve personel ihtiyacını belediye karşılar. Belediyeler okulların inşa edilmesinden ve donatımından sorumludur. Okullar, belediyelere aittir. Sadece Bayern de her türlü ihtiyacı belediyeler tarafından karşılansa da okullar devlete aittir. Meslek okullarının denetiminde devlet yetkilidir. Yüksek öğretim okulları yasal ve kamusal bir kurum olarak eyaletlerin yetkisi altında olan kuruluşlardır. Yüksek öğrenim kurumlarının yasal bir çerçeve içinde özerk bir yönetimleri vardır. Yüksek öğrenim kurumları yönetim kurullarını eyaletin onayından geçmesi şartıyla kendisi oluşturur. Kiliseler ve özel müteşebbisler eyalet kanunlarına uymak şartıyla özel yükseköğrenim kurumları da açabilirler. Finans Eğitimle ilgili kuruluşların büyük çoğunluğu belediyeler tarafından finanse edilir. Mali desteğin önemli bir kısmı bütçeye, çok az bir bölümü ise okul ve üniversitelerden alınan harçlara dayanır. Eğitim finansmanı konusunda eyalet, federal devlet ve belediye birlikte karar verir. Okulöncesi eğitim kurumları olan anaokulları, yuvalar, kreşler paralıdır ve zorunlu değildir. Okul öncesi eğitim kurumları belediyeler ve özel kurumlar (dernekler, kiliseler vs.) tarafından açılır. İster belediyeye isterse özel müteşebbislere ait anaokulları olsun hepsi de belediyeden personel ve maddi giderleri için mali destek alırlar. Bunun yanı sıra velilerden de ücret alınır. Velilerden alınan ücretlerin miktarını ailenin gelir durumu belirler. Devlet okullarına gitmek ücretsizdir. Eyaletler okulların yapımı ve diğer giderleri için belediyeye mali destek verir. Okulların finansal desteğinin % 20 sini belediye, % 80 ini ise eyalet üstlenir. Devlete ait üniversitelerin finansmanının % 95 i eğitim bakanlıkları bütçesinden sağlanır. Üniversitelerde her sömestre için ücret alınır. Her eyaletin istediği yarıyıl harcı farklıdır. Özel müteşebbislerin açtığı okullar da devletten yardım alırlar yılında Almanya eğitim, bilim ve araştırma için toplam 180 milyar harcamıştır. Bu paranın 125,9 milyar su sadece eğitime harcanmıştır. Eğitimde Kalite Güvenliği Almanya, PISA ve TIMSS gibi uygulamalı eğitim değerlendirilmelerinden önce eğitimde geleneksel kalite güvenliğinin model ülkesi olarak biliniyordu. PISA ve TIMSS sonuçları bu anlayışı büyük oranda değiştirmiştir. Okul idaresi daha çok kanun ve yönetmeliklere dayalı olarak okullarda kalite güvenliğini sağlıyordu. Bu anlayış yerini öz değerlendirme ve dış değerlendirmeye (evaluation) bırakmıştır. Denetimler, derslerin denetimi, hizmetlerin denetimi ve hukuki denetim olarak üç bölüme ayrılır. Denetlenen konular, öğretmenlerin meslek eğitimi, branş dersleri, ders programları, ders kitapları, haftalık ders saatleri ve okulun denetimidir. Üç alanda yapılan denetimin birinci alanı, haftalık ders saatlerinin belirlenmesi, yıllık ders konularının dağılım planı, öğretim yöntem, araç ve gereç seçimidir. Denetimin ikinci alanı, sınıf geçme, sınavlar, okula başlama ve okuldan mezun olma kurallarını içermektedir. Bu kurallar ile okul başarısı değerlendirme standartlarının oluşturulması amaçlanmaktadır. Üçüncü alan ise derslerin organizasyonudur. Bu alan öğretmenlerin ders saatlerinin belirlenmesi, derse hazırlık, dersin işlenişi, ders dışı saatlerde yapılacak pedagojik çalışmalar, öğretmenlerin işbirliği yapacakları konular ve hizmet içi eğitimi kapsamaktadır. Okulun denetimi ve işleyişinden okul müdürü sorumlu ve yetkilidir. Aşağıdaki noktalar kalite güvenliği alanları olarak adlandırılmıştır: Öğretmenlerin profesyonelliği Okul ve derslerin yapılanması

4 Personel, araç ve gereçlerin kullanımı Okulun denetimi Yönetime daha fazla katılımın sağlanması 1990 lı yıllardan itibaren Almanya da okulların yönetsel ve denetsel özerkliğinin artırılması gerektiği anlayışına uygun çalışmalar yapılmaktadır. Buna uygun olarak yeni bir okul yöneticisi modeli oluşturulmuştur. Okul yöneticilerinin yetki ve sorumlulukları artırılmıştır. Okulların pedagojik profilini oluşturan okulun ve personelin yönetimi ve gelişimi, bütçe yönetimi gibi yeterlik alanları desteklenmiştir Okullardan Mezuniyet ve Elde Edilen Haklar Üç kollu bir eğitim sistemi, üç ayrı okuldan mezuniyeti beraberinde getirmektedir. Hauptschule diploması alanlar daha ziyade zanaat alanında eğitim yapma hakkını elde ederler. Realschule mezunları, diploma ortalaması tuttuğu takdirde ortaöğretime devam hakkını elde ederler. Bunun yanı sıra daha seçkin dallarda (bankacılık, diş teknikerliği, tekniker vs.) meslek eğitimi yaparlar. Ayrıca üst düzey meslek okullarına giderek seçtikleri alanda meslek yüksek okullarına gitme hakkını elde ederler. Gymnasium mezunları ise doğrudan üniversiteye gitme imkânına sahiptir. Öğretmen Eğitimi ve Yöneticilerin Seçimi Öğretmenlik mesleği, öğretmenlik eğitimi ve meslek içi eğitim olarak ikiye ayrılmaktadır. Almanya da öğretmenlik eğitimi iki evreden oluşmaktadır. Birincisi öğretmenlik mesleğinin içeriği ikincisi ise öğretmenlik yapılacak okul tipinin belirlenmesidir. İlk evre üniversite eğitimi sonunda verilen birinci devlet sınavı ile ikinci evre ise meslek öncesi hazırlık olan stajyerlik dönemi sonunda verilen ikinci devlet sınavı ile sona ermektedir. İkinci devlet sınavını başarıyla geçen öğretmen adayları öğretmenlik mesleğini icra edebilmektedirler. Alman eğitim sisteminde üç okul tipi olduğundan bu okullar için üç ayrı öğretmelik tipi vardır. Grundschule ve Hauptschule öğretmenleri daha çok pedagojik derslerin ağırlıkta olduğu bir üniversite eğitimi alırlar. Realschule ve Gymnasium öğretmenleri ise en az iki branşta uzman olabilecekleri bir üniversite eğitimi alırlar. Yöneticiler, ayrı bir eğitim alarak yönetici olmazlar. Her tecrübeli öğretmen yönetici adayı sayılır. Yönetici aranma ilanından sonra istekli öğretmenler başvururlar. Öğretmenin çalıştığı okuldaki çalışmaları, mesleki yetkinliği ve referansları dikkate alınarak yöneticiler belirlenir. Yöneticilerin mesaileri öğretmenlik ve yöneticilik olmak üzere ikiye ayrılır. Hem öğretmenlik yapar hem de okulu yönetirler. Alman Okul Sisteminin Yapısı A) Okul Öncesi Eğitim veren Okullar Anaokulları( Kindergarten), Çocuk Yuvaları (Hort ve Krippe) Mecburi okul çağına girmeyen 0-3 yaş arası çocuklar yuvalara (Krippe), 4-6 yaş arası çocuklar ise anaokullarına (Kindergarten) devam ederler. Bu kuruluşlar belediyeler ve kiliseler tarafından açılır. Zorunlu değildir; paralıdır. Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlıdır. Bu kurumların büyük oranda finansmanı belediyeler tarafından yapılır. Okul yaşına girmiş olmasına rağmen okul olgunluğuna ulaşmamış çocuklar anaokullarındaki özel sınıflara devam ederler. B) Birinci Basamak Eğitim Veren Okullar Grundschule (İlkokul) Altı yaşını bitiren her çocuk mecburi okul çağına girmiş sayılır. Grundschule nin süresi 4 yıldır. (Berlin ve Brandenburg da 6 yıldır.) Birinci ve ikinci sınıfta öğrencilere üç bölümden oluşan bir rapor verilir. Birinci bölümde öğrencinin nasıl öğrendiği, ikinci bölümde derslerdeki öğrenme başarısı ve üçüncü bölümde öğrencinin grup içinde nasıl davrandığı konu edilir. 3. ve 4. sınıftan itibaren notların yazılı olduğu karne verilir. Dördüncü sınıfın ilk yarı karnesinden sonra sınıf öğretmeni tarafından, öğrencinin hangi okula devam etmesi gerektiğinin yazılı olduğu bir tavsiye mektubu verilir. Bu tavsiye ile mutabık olan aileler çocuklarını tavsiye edilen okula kayıt ederler. Tüm eyaletlerde temel anlayış bu tavsiyelerde ailelerin öğretmenin verdiği kararda mutabık olmasıdır. Bazı eyaletlerde aileler tavsiyeyi dikkate almaksızın istedikleri okula kayıt yaptırırken bazılarında ise ( Baden-Württemberg gibi) öğretmenin kararı esastır. Ancak bu eyaletlerde veli mutabık olmadığı takdirde önce bir rehber öğretmen tarafından öğrenci genel

5 yetenek sınavına tabi tutulur. Veliler, bu sınav sonucundan da memnun değilse öğrenci, son olarak tüm eyaletlerde aynı tarihte yapılan yazılı sınava girer ve bu sınav sonucuna göre öğrenci kaydolur. Grundschule den sonra devam edilecek okullar öğrencilerin derslerindeki başarılarına göre farklılaşır. Başarısı normal veya normalden aşağıda olan öğrenciler Hauptschule ye, başarılı olanlar Realschule ye ve çok başarılı olan öğrenciler ise Gymnasium lara devam ederler. Bir de bu üç okul tipini bir arada bulunduran Gesamtschule ler vardır. Aynı şartlar bu okul için de geçerlidir. Ancak bu okula devam eden öğrenciler aldıkları tavsiyelere göre temel derslerde A, B ve C düzeylerine göre devam ederler. Bu düzeyler geçişkenlik arz eder. 7. sınıf sonunda Matematik, İngilizce ve Almanca gibi temel derslerde A düzeyine gelen öğrenciler Gymnasium'a, B düzeyine ulaşanlar Realschule'ye ve C düzeyine gelenler ise Hauptschule'ye devam ederler. Bu okulda yönlendirme daha geç olduğundan göçmen çocuklarının lehine olduğu vurgulanmaktadır. İkinci basamak okulları kendilerini tanıtmak için hem ilkokulda hem de kendi okullarında Açık kapı günleri adıyla bilgilendirme toplantıları düzenlerler. 5.ve 6. Sınıfların (Yönlendirme Basamağının) Önemi Alman eğitim sisteminde ikinci basamak I okullarının 5. ve 6.sınıfları öğrencilerin gözlemlendiği ve değerlendirildiği dönemdir. Öğrenciler, bu dönemlerdeki başarı veya başarısızlığa göre diğer okullara geçiş yapabilirler. Bu, Gymnasium'dan Realschule ye veya Hauptschule'ye ya da bunun tam tersi şeklinde olabilir. Fakat uygulamalar her eyalette farklıdır. C) İkinci Basamak I ve II (ortaöğretim )Okulları Haupt-Werkrealschule, Realschule ve Gymnasium Ortaöğretim I basamağında olan okullar genel olarak Hauptschule ve Realschule dir. Gymnasium (Lise veya Kolej) ise hem ortaöğretim birinci basamak hem de ortaöğretim ikinci basamağı bir arada bulunduran tek okul tipidir. Bu okuldan Abitur adı verilen bitirme sınavını geçerek mezun olanlar doğrudan üniversiteye kabul edilirler. Hauptschule okulları çok tartışmalıdır. Bu okullar birçok iyileştirmelere rağmen kimi eyaletlerde (Baden Wüttemberg gibi ) başarısız öğrencilerin devam ettiği okullar haline gelmiştir. Okullardaki öğrenciler daha çok başarısız ve sorunlu öğrencilerdir. Bu nedenle Hauptschule ye devam eden öğrenci sayısı gittikçe düşmektedir. Baden-Württtemberg gibi eyaletlerde okulların kötü imajını düzeltmek için bu okullar Haupt- Werkrealschule ye dönüştürülmektedir. Werkrealschule ler, Realschule nin imkânlarına sahip denebilir. Bu okulların sonunda ticaret liselerine gitme veya daha vasıflı meslek dallarında eğitim yapma imkânı doğmaktadır. Hauptschule mezunları daha ziyade zanaat öğreten okullara devam ederler. Meslek okullarından başarıyla mezun olan öğrenciler meslek liselerine oradan da meslek yüksekokullarına devam edebilirler. Hauptschule 5.sınıftan 9. sınıfa kadar devam eder. Beş yıl sürer. Realschule öğrencileri ise 5. sınıftan 10. sınıfa kadar devam ederler. 10. sınıfın sonunda bitirme sınavlarına girerler. Bu sınavı başarıyla geçen öğrenciler meslek veya Gymnasium eğitimine devam edebilirler. Realschule mezunları; diş teknisyenliği, bankacılık, pazarlamacılık gibi daha vasıflı sayılan mesleklerde eğitim görürler. Ayrıca Beruf kolleg (Meslek koleji) gibi okulları bitirerek meslek yüksekokullarına devam etme imkânları da vardır. Gymnasium lar en başarılı öğrencilerin devam ettiği okullardır. Eskiden elit okul olarak kabul edilirken günümüzde daha fazla öğrencinin bu okullara devam etmesi sonucunda artık elit olma özelliğini yitirmiştir. Her Gymnasium un farklı eğitim profili vardır. Eski dillere ağırlık veren (Eski Yunanca ve Latince), Ticaret ve Ekonomi, Tabiat Bilimleri ve Matematik, Spor, Müzik, Sanat ve Modern diller ağırlıklı(ingilizce, Fransızca, İspanyolca gibi) Gymnasium lar vardır. Bu okullar Abitur adı verilen bitirme sınavı ile sona erer. Abitur yapan öğrenciler doğrudan üniversiteye kabul edilirler. Gesamtschule okulları ise yukarıda belirtilen her üç tip okulu bünyesinde barındıran okullardır. Bu okulların en önemli farkı yönlendirmenin 7.sınıftan itibaren yapılmasıdır. D) Özel Okullar (Privatschulen) Alman anayasasına göre eğitim sisteminde devlet okullarının tekeli yoktur. Öğretmenlerinin mesleki eğitimleri ve öğrencilerinin başarısı devlet okullarından geri olmadığı sürece özel okullar devletin gözetim ve denetimi altında çalışmalarını sürdürürler. Okullarda çalışan öğretmenlerin ekonomik ve yasal haklarında olumsuz tutum içinde bulunan özel okulların çalışmasına izin verilmez. Özel okullar devlet okullarının yedeği gibi değerlendirilmektedir. Yasal yükümlülüklerini getiren okulların diplomaları geçerli

6 sayılmaktadır. Diploması geçerli olmayan özel okullar da vardır. Bu okul mezunları dışarıdan sınavlara girerek geçerli bir diploma alma şansına sahiptirler. Özel okullar; kiliseler, dernekler, vakıflar ve gerçek kişiler tarafından açılabilir. Artık Almanya da diplomaları geçerli özel Türk Gymnasium ve Realschule okulları da vardır. Devlet tarafından tanınan özel okullar, devletin gözetimi ve denetimi altındadır. İki yıllık bir deneme süresinden sonra başarılı olan özel okulların masraflarının önemli bir kısmı belediyeler tarafından finanse edilir. Ancak okullarda sınıfların küçük olması ve devlet okullarından farklı ilave hizmetlerin verilmesi nedeniyle masrafları devlet okullarından daha fazladır. Bu nedenle velilerden aylık ortalama ücret alınır. E)Özel Eğitim Okulları (Sonderschulen) Özel eğitim okulları, engelli öğrencileri desteklemek ve fırsat eşitliği sağlamak için kurulmuştur. Almanya da engelin çeşidine göre toplam 10 farklı özel eğitim okulu vardır. Bu anlamda en sık rastlanan okul çeşidi, Öğrenme Engelliler Okulu (Förderschule) dur. Bunun yanı sıra zihinsel, konuşma, bedensel ve görme engelliler için okullar da vardır. Bedensel, konuşma ve görme engelliler için ilk ve ortaöğretim okulları mevcuttur. Öğrenme engelliler için 9 yıllık bir eğitim söz konusudur. Yaklaşık 15 yaşında mezun olan bu öğrencilere meslek eğitiminde ayrıcalıklar verilerek meslek sahibi olmaları sağlanır. Bu okulda başarılı olan öğrencilerin Hauptschule bitirme sınavlarına girme hakları da vardır.1970 li yıllardan sonra engelli öğrencilerin yaşıtlarıyla birlikte eğitim görmeleri gerektiği anlayışı hâkim olduğundan bazı eyaletlerde engelli öğrenciler için özel eğitim okulları yoktur. F)Meslek Eğitimi Veren Okullar Mesleki ilk bilgilerin verildiği meslek okulları ve meslek yüksek okulları olmak üzere genel eğitimden farklı, özerk bir yapıya sahiptir. Meslek okulları ortaöğretim II basamağında bulunur den beri meslek eğitimi veren iki tür okul vardır: Tam zamanlı olarak meslek eğitimi veren okullar ve eğitimin bir kısmının işyerinde bir kısmının da okulda verildiği ikili meslek okullarıdır (Dual). Meslek eğitiminin normal süresi üç yıldır. Dual meslek eğitimine devam eden her öğrenci çalıştığı işyerinden aylık değerlendirme raporu alır. Bu, öğrencinin aylık çalışma karnesidir. Meslek okulundaki dersler haftalık veya iki haftalık bir ders planına göre işlenir. Dersler tek veya blok halinde yapılır. Meslek okullarının ders programının % 40 ı Almanca, Sosyal Bilgiler, Din, Spor gibi genel eğitim derslerinden geriye kalanı ise meslekle ilgili teorik derslerden oluşur. Meslek okulundan iyi bir not ortalaması ile mezun olan öğrenciler Realschule mezunu sayılır. Her meslek okulunun süresi farklıdır. Genel olarak bir meslek okuluna girebilmek için en az Hauptschule mezunu olmak gerekir. Meslek okullarının süresi bir ila üç yıl olmak üzere çeşitlidir. Meslek okullarının dörtte biri özel müteşebbisler tarafından açılmıştır. Çeşitli nedenlerle okuldan mezun olmadan ayrılmış veya meslek yeri bulamayanlar için bir yıllık mesleki hazırlık okulları vardır. Realschule den sonra devam edilen meslek okulları (Fachoberschule) da vardır. 11. ve 12. sınıflara denk olan iki yıllık bu okulları bitiren öğrenciler, meslek yüksek okullarına devam etme hakkını elde ederler. Teknik, ekonomi ve yönetim gibi alanlarda mesleki eğitim veren bu okulların ilk yılı uygulama ikinci yılı mesleki teorik bilgi ağırlıklıdır. G)Üniversiteler ve Mesleki Yüksek Öğretim Okulları Almanya da yüksek öğretim kurumları üniversiteler ve meslek yüksek okulları diye iki bölümden oluşur. Yüksek öğrenime başlama yaşı dur. Yüksek öğrenimin içeriği, Yüksek Öğrenim Çerçeve Yönetmeliği ne göre düzenlenmektedir. Bu yönetmelikte, diplomaların çeşitleri, yüksek öğrenimin süresi, zorunlu ve seçimlik derslerin saatleri, bitirme tezlerinin süresi, bitirme sınavları için gerekli şartlar, sınavların sayısı vs. belirlenmiştir. Meslek yüksek okullarının öğrenim süresi üniversitelere göre daha kısa ve uygulamaya yönelikken, üniversitelerin öğrenim süresi daha uzun ve bilimsel teoriye yöneliktir verilerine göre Almanya da 11 tanesi özel olmak üzere 93 üniversite, 16 tane kiliseye ait yüksekokul, 6 eğitim yüksekokulu ve ikisi özel 47 sanat yüksek okulu vardır. Almanya da talebin fazla olduğu -özellikle tıp ve psikoloji gibi- üniversite veya bölümlere öğrenciler ihtiyaca göre Abitur not ortalaması yüksek olup şartları uyan öğrenciler arasından seçim yapılarak alınır. Sonuç Eğitim geçmişi oldukça eskilere dayanan Almanya da eğitimde yapılan yenilikler ve arayışlar devam etmektedir. Bu arayışın sebeplerini maddeler halinde saymak gerekirse:

7 1)Prusya döneminden kalma ve üç sınıflı bir toplumu amaçlayan (Altsınıflar için Hauptschule, orta sınıflar için Realschule ve üst sınıflar için Gymnasium) eğitim sistemine zamanın şartlarına uymadığı yönünde eleştiriler yapılmaktadır. 2)İkinci basamak eğitime yönlendirmenin dördüncü sınıfta başlaması, özellikle göçmen ailelerin ve gelir seviyesi düşük ailelerin çocuklarını olumsuz etkilemektedir. Eğitimde başarıyı ailenin ekonomik ve eğitim seviyesi fazlasıyla etkilemektedir. 3)Geçmişte Alman eğitim sisteminden yararlanmalarına rağmen eğitimde çok başarılı sayılan Japonya ve Finlandiya gibi ülkelerin gerisine düşülmüştür. PISA ve TIMSS buna örnek olarak görülmektedir. 4)Özellikle okul öncesi eğitimin paralı ve yetersiz oluşu uluslararası kuruluşların da dikkatini çekmektedir. Kaynaklar Brenner Peter J., Schule in Deutschland 2006 W.Kohlhammer Gmbh Stuttgart Döbert Hans, Die Schulsysteme Europas, Schneider Verlag Hohengehren, Baltmannsweiler 2004 Das Bildungwesen in der Bundesrepublik Deutschland, 2008 Rowolt Taschenbuch Verlag Anweiler Oskar, Bildungssysteme in Europa, 1998 Beltz Verlag Weinheim und Basel

8