Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 1,

Transkript

1 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, FİNANSAL ANALİZDE KULLANILAN ORANLAR VE HİSSE SENEDİ GETİRİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: EKONOMİK KRİZ DÖNEMLERİ İÇİN İMKB İMALAT SANAYİ ŞİRKETLERİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR UYGULAMA Ahmet BÜYÜKŞALVARCI (*) Özet: Bu çalışmanın amacı, ülkemzde yaşanan 200 ve 2008 ekonomk krz dönemlernde fnansal analzde kullanılan oranlar le hsse sened getrler arasında lşk olup olmadığı ve bu oranların hsse sened getrler üzerndek etklernn lgl ekonomk krz dönemlernde farklılık gösterp göstermedğn belrlemektr. Bu amaçla İMKB de şlem gören malat sanay şrketler üzernde amprk br çalışma gerçekleştrlmştr. Araştırma bulguları, analze dâhl edlen ve 5 grup altında toplanan 7 fnansal oranın; 200 ekonomk krz dönemnde 6 tanes ve 2008 ekonomk krz dönemnde de 4 tanes le hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı br lşk olduğunu göstermektedr. Ancak karlılık oranlarından Özsermaye Karlılık Oranı le borsa performans oranlarından Pyasa Değer/Defter Değer Oranı dışındak hsse sened getrler le lşkl fnansal oranlar dönemler çn farklılık göstermektedr. Ayrıca araştırma sonuçları; 2008 ekonomk krz dönemnde fnansal oranların hsse sened getrlerndek değşm açıklamada, 200 ekonomk krz dönemne göre daha güçlü olduğunu göstermektedr. Anahtar Kelmeler: Fnansal Oranlar, Hsse Sened Getrler, Krz Dönem, İMKB Abstract: Ths study deals whether there s any relatonshp between stock returns and the ratos used n fnancal analyss for 200 and 2008 economc crss perods experenced n our country and whether the effects of these ratos dffer from on stock returns for crss perods mentoned above n case of any relaton. For ths purpose, an emprcal study s prepared on manufacturng ndustry companes effectng transactons n ISE. Fndngs nclude 7 fnancal ratos n analyss and these ratos are dvded nto 5 groups. So 6 tems for 200 economc crss perod and 4 tems for 2008 economc crss perod make clear that they have statstcally meanngful relatonshp wth stock returns. But for Return on Equty of proftablty ratos and Market Captalzaton/Book Value of stock exchange performance ratos, fnancal ratos assocated wth stock returns dffer n perods. Also results suggest that explanng of fnancal ratos changes n stock returns for 2008 economc crss perod are more effectve than tems for 200 economc crss perod. Key Words: Fnancal Ratos, Stock Returns, Crss Perod, ISE I. Grş Kelme anlamı tbaryle krz; br süreçte an dönüşüm noktası; ekonom ve poltka alanında stkrarsız ve tehlkel br durumu fade eden güç olarak tanımlanmaktadır (Hanks, Maleod ve Urdang, 986: 369). Ekonom kuramında se krzler; herhang br mal, hzmet, faktör veya dövz pyasasındak fyat ve mktarlarda kabul edleblr br değşme sınırının dışında gerçekleşen (*) Yrd. Doç. Dr. Selçuk Ünverstes İİBF İşletme Bölümü

2 226 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI şddetl dalgalanmalar olarak değerlendrlmektedr (Kbrtçoğlu, 2000: 56). Ekonomk krzler şletme faalyetlernde dengeszlklere neden olarak belrszlk ortamı oluşturan, şletmenn varlığını tehdt eden ve şletme yönetclernn karar verme sürecn kısıtlayan durumlardır (Brgl ve Tunahan, 2009). Krz dönemlernde şrketlern arz ettkler ürün ve hzmetlere olan taleptek düşüş; şrketlern borçlarını ger ödemelernde ve kred bulmalarında sıkıntı çekmelerne ve pyasada lkdte sıkıntısına neden olablmektedr (Kula ve Özdemr, 2009: 98). Lteratür ncelendğnde krzler genel olarak k grup altında toplanmaktadır. Bunlardan lk fnansal krzler, dğer se ekonomk krzlerdr. Fnansal krzler; dövz ve hsse sened pyasaları gb fnans pyasalarındak şddetl fyat dalgalanmaları veya bankacılık sstemnde bankalara ger dönmeyen batık kredlern aşırı derecede artması sonucunda yaşanan cdd ekonomk sorunlar olarak kabul edlmektedr (Kbrtçoğlu, 2000: 3). Dğer br fade le fnansal krz, fnansal pyasalarda yaşanan yapısal bozulmaların neden olduğu br durumdur. Fnansal krzler; parasal krzler, bankacılık krzler, sstematk fnansal krzler ve dış borç krzler olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır. Eğer spekülatf br atak, devalüasyonla sonuçlanıyorsa veya parasal otorte, büyük br mktarda uluslar arası rezerv kullanarak veya faz oranlarını yükselterek yerel parayı savunmak zorunda kalıyorsa parasal br krz söz konusudur. Gerçek veya potansyel banka ataklarının veya flaslarının, bankaların yükümlülüklern ödemey askıya almasına neden olması veya kamu otortesn büyük hacml br yardımla bu durumu önlemeye zorlaması durumunda bankacılık krzler meydana gelr. Sstematk fnansal krzler, pyasanın etkn şleyş mekanzmasını bozarak fnansal pyasalarda şddetl br yıkıma neden olan krzlerdr. Dış borç krz se, br ülkenn gerek kamu kesmne gerekse özel kesmne at olan dış borcunu ödeyememes haldr (Şen, 2005: 4). Ekonomk krzler se; malhzmet ve şgücü pyasalarındak mktarlarda yan üretmde ve/veya sthdamda cdd daralmalar (durgunluk ve/veya şszlk krz) şeklnde ortaya çıkar (Elmas ve Yıldırım, 2009: 62). Türkye de yaşanan Kasım 2000Şubat 200 krzler fnansal karakterl tek br krzn parçalarıdır. Ülkemzde yaşanan bu krzler daha zyade Türkye nn ç dnamklernden (mal ve emek pyasalarındak eksklkler, bankacılık kesmndek dengeszlkler ve belrszlkler, dövz ve para pyasalarındak yeterszlklerden) kaynaklanmıştır. Esasen 200 yılı krz ekonomk br programın uygulanmasında ortaya çıkan denge bozukluklarından meydana gelmştr (Can vd, 2009: 274). 200 ekonomk krz dönemnde malat sanaysnn ortalama üretm vermllğ 980 yılına lşkn vermllk düzeyne gerlemş, şszlk oranı da hızlı br şeklde yükselmştr (Eyüboğlu, 2003: 36) ekonomk krz se ABD de konut pyasasında 2007 yılında başlayan sorunların gelşmş ve gelşmekte olan ekonomler etklemes sonucu oluşmuştur. Dolayısıyla bu krz Türkye açısından değerlendrldğnde dış kaynaklı br krzdr. Krzn temel neden lkdte bolluğu ve bunun sonucunda

3 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, verlen kredler, aşırı menkul kıymetleştrme, saydamlık eksklğ, derecelendrme kuruluşlarındak yeterszlkler ve düzenleyc ve denetleyc kuruluşların müdahalede geckmesdr (Poyraz ve Ddn, 2009: 504 ve Kandemr ve Özdemr, 2009: 252 ). Bu kapsamda çalışmanın amacı, ülkemzde yaşanan 200 ve 2008 ekonomk krz dönemlernde fnansal analzde kullanılan oranlar le hsse sened getrler arasında lşk olup olmadığını tespt etmek ve bu oranların hsse sened getrler üzerndek etklernn lgl ekonomk krz dönemlernde farklılık gösterp göstermedğn amprk br uygulama le ortaya koymaktır. Bu amaçla çalışmanın devam eden bölümünde öncelkle konu le lgl lteratür taramasına yer verlecektr. Daha sonra çalışmanın amacı, örneklem ve ver set açıklanarak, çalışmanın amacı kapsamında oluşturulan hpotezlere lşkn analz sonuçlarına yer verlecektr. Çalışmanın son bölümünde se elde edlen bulgular değerlendrlecektr. II. Lteratür İncelemes Ekonomk krzlern, şrketlern fnansal oranları ve hsse sened getrler üzerndek etklern belrlemeye yönelk lteratürde bazı çalışmalar yer almaktadır. Bu çalışmalardan; Ertuna (2002) tarafından yapılan araştırmada, 2000 ve 200 yılı krzlernde İMKB de şlem gören 72 sanay şrketnn, lk altı aylık döneme at konsolde blânçoları analz edldğnde, şrketlern kullandıkları nakd, 2000 yılında.5 kez, 200 yılında se.37 kez devrettğ bulgusuna ulaşılmıştır. Ayrıca şrketlern alacak devr hızının 5.93 den 5.54 e düştüğü, tahslât süresnn 6 günden 66 güne uzadığı ortaya konulmuştur. Şrketlern stok devr hızı 6.75'den 6.42'ye ve stokların ortalama tüketlme süres se 54 günden 57 güne uzamıştır. Akdş ve Bayrak (2000) tarafından 997 krznn KOBİ ler üzerndek etks araştırılmıştır. Araştırma bulgularına göre, krz şrketlern üretm hacmn düşürmüş, yurt ç müşterlern ödemelernde aksaklıklar meydana gelmş, şrketlern kred bulmalarında zorluklarla karşılaştıkları tespt edlmştr. Ayrıca çalışmada şrketlern krzn etklernden korunmak amacıyla yatırımlarını durdurdukları, üretmlernde kısıtlamaya gttkler ortaya konulmuştur. Aşıkoğlu ve Ögel (2006) tarafından 200 fnansal krznn malat sanay sektörler üzerndek etkler araştırılmıştır. Araştırma bulgularına göre krz dönemlernde şrketlern kısa vadel borç yükümlülüklernn arttığı ve sermayelernn toplam kaynaklar çersndek payının azaldığı görülmüştür. Müslümov ve Karataş (200) yaptıkları çalışmada farklı sektörlerde faalyet gösteren 70 adet şrketn Hazran 992 Aralık 998 dönemne at altışar aylık mal tablolarından hareketle krzn etklern araştırmışlardır. Araştırma sonucunda tekstl sektörünün kar marjlarında krzn etkler dolayısıyla azalış olduğu ortaya konulmuştur.

4 228 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI Ekş (2007) dönemn kapsayan ve Gazantep te faalyet gösteren 87 adet şrketn fnansal tabloları üzernde gerçekleştrdğ çalışmada, KOBİ lern krz dönemlernde borçlanma eğlmnde oldukları, krz sonrası se mal yapılarının kısmen düzeldğ bulgusuna ulaşmıştır. Krz sonrası dönemde şrketlern lkdteye önem verdkler ve bu dönemde şrketlern karlılıklarında düşme eğlm olduğu ortaya koyulan dğer br sonuçtur. Ayrıca çalışma sonucunda başarılı şrketlern krz sürecnde daha az stokla çalıştığı, lkdte sevyesn yüksek tuttukları ve özkaynaklarının yüksek olduğu tespt edlmştr. Fazzar ve Petersen (993) tarafından yapılan çalışmada ABD de 975 ve 982 resesyon yıllarında çalışma sermayes yatırımlarının bleşm ncelenmştr. Araştırma bulguları resesyon yıllarında şletme sermayesnn, duran varlık yatırımlarına oranla üç kat değşken olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca araştırmada özellkle 982 resesyonunda şletme sermayesn oluşturan kalemlerde en büyük düşüşün alacaklar kalemnde olduğu tespt edlmştr. Resesyon dönemnde alacakların satışlara oranı, 975 de %9 ve 982 de % oranında azalmıştır. Bu azalış satışlardak azalmadan daha fazladır. Sak ve Ersel (995) tarafından yapılan çalışmada İMKB ye kote olan 76 fnansal olmayan sanay frmasının 6 aylık fnansal tabloları esas alınarak 994 krz ncelenmştr. Araştırmanın bulgularına göre krz dönemnde frmaların nakt bleşenlernn arttığı gözlemlenmş, bunun sebebnn se şletmenn dövz mevduatının hedge fonksyonu olduğu belrtlmştr. Coşkun ve Balatan (2009) tarafından yapılan çalışmada küresel fnansal krzn gelşmş br ekonomde başlamış olduğu, Kasım 2008 ortalarından tbaren se gelşmekte olan ülkeler etklemeye başladığı belrtlmştr. Ayrıca çalışmada küresel krz netcesnde brçok gelşmekte olan ülke borsalarında cdd değer kayıpları olduğu, ülke paralarının değer ytrdğ, ülke tahvller ve tcar bonolarda rsk prmlernn arttığı ve aynı zamanda bu ülkelere olan yabancı sermaye akımları ve banka borçlanmalarının öneml oranda düştüğü belrtlmştr. Mufad ın Eylül ayı (200) yuvarlak masa toplantısında; krzde bazı şletmelerde car oranın yüksek çıkmasının sebeb olarak; şletmelern alacaklarını tahsl edememes ve stoklarını satamaması neden le dönen varlıkların yüksek hesaplanmasından kaynaklandığı fade edlmştr (Mufad, 200: 66). Brs (200) tarafından, yılları arasında Türkye nn de dâhl olduğu krz yaşayan 7 ülkenn 367 frması üzerne yapılan çalışmada, frmanın fnansal kırılganlığını ölçmede kullanılan en öneml ver olan car oranın, krzlerden öncek üç yıl boyunca.38 den.33 e düştüğü tespt edlmştr. Brgl ve Tunahan (2009) tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre krz dönemnde kısa vadel banka kredler öneml mktarda artmaktadır. Kısa vadel kred kullanan şletmelern brçoğu çalışma sermayes sıkıntısı çeken şletmeler olduğu tespt edlmştr.

5 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, Kula ve Özdemr (2009) yaptıkları çalışmada; 2008 küresel ekonomk krznn İMKB da şlem gören malat şletmelernn mal yapısı üzerne etklern ncelemşlerdr. Elde ettkler analz bulguları; krz dönemnde şletmelern kısa vadel borçlarının ve fnansal borçlarının pasf toplamı çersnde payının arttığı, fnansman gderlernn arttığı ve şletmelern zarar ettklern göstermektedr. III. 200 ve 2008 Ekonomk Krz Dönemlernde Fnansal Analzde Kullanılan Oranlar le Hsse Sened Getrler Arasındak İlşkler Üzerne Br Araştırma A. Araştırmanın Metodolojs Bu çalışmanın amacı, ülkemzde yaşanan 200 ve 2008 ekonomk krz dönemlernde, fnansal analzde kullanılan oranlar le hsse sened getrler arasında lşk olup olmadığını tespt etmek ve bu oranların hsse sened getrler üzerndek etklernn lgl ekonomk krz dönemlernde farklılık gösterp göstermedğn ncelemektr. Çalışma, 200 ve 2008 ekonomk krz dönemlernde İMKB malat sektöründe faalyet gösteren şrketler (200 yılında 63 ve 2008 yılında 47 şrket) kapsamaktadır. Ancak araştırma kapsamında ele alınan 200 yılı çn 63 şrketten 29 şrkete lşkn, 2008 yılı çnde 7 şrkete lşkn verler elde edlemedğnden dolayı çalışma analzler 200 yılı çn 34 frmanın, 2008 yılı çnde 40 frmanın verler üzernden gerçekleştrlmştr. Araştırmanın bağımlı değşken olan şrketlern hsse sened getrler ve bağımsız değşken olarak kullanılan fnansal oranların hesaplanmasında kullanılacak verler İMKB nn resm web stesnden ( şrketlern mal tablolarına ulaşılarak elde edlmştr. Elde edlen verlerden, değşkenlern hesaplanması Mcrosoft Excell programı yardımıyla yapılmış olup, verlern analz edlmesnde se SPSS 5 İstatstk Paket Programı kullanılmıştır. Çalışmada bağımlı değşken olarak kullanılan hsse sened getrler alvetut getr yöntemne (buyandhold) göre hesaplanmıştır. Alvetut getr yöntemne göre getrler hesaplanırken şrketlere lşkn aylık getrler İMKB nn resm web stesnden ( elde edlmştr. Alvetut getr yöntemne (BHR) göre şrket hsse sened getrler r t ;. şrketn t ayı boyunca hsse sened getrsn göstermek üzere aşağıdak formül () e göre hesaplanmıştır. t ( ) t=2 () BHR = + r t Araştırmada bağımsız değşken olarak kullanılan fnansal oranlar se; şrketlern lkdte durumunun analznde kullanılan oranlar, varlıkların kullanım

6 230 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI etknlğn ölçen oranlar, mal yapının analznde kullanılan oranlar, karlılık oranları ve borsa performans oranları olmak üzere 5 grup altında dkkate alınmıştır. Her br gruba at oranlar ve hesaplanmaları aşağıdak Tablo de sunulmuştur. Tablo : Analzde Kullanılan Fnansal Oranlar Sembol Oranlar Hesaplanması Lkdte Oranları L Car Oran Dönen Varlıklar /Kısa Vadel Borç L2 AstTest Oranı (Dönen Varlıklar Stoklar) / Kısa Vadel Borç L3 Nakt Oranı Hazır Değerler /Kısa Vadel Borç Faalyet Oranları D Stok Devr Hızı Satışların Malyet / Ortalama Stok D2 Alacak Devr Hızı Net Satışlar / Ortalama Tcar Alacaklar D3 Aktf Devr Hızı Net Satışlar / Ortalama Aktfler D4 Özkaynak Devr Hızı Net Satışlar / Ortalama Öz Sermaye Malı Yapı Oranları M Kaldıraç Oranı Yabancı Kaynaklar / Toplam Aktf M2 Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf M3 Uzun Vadel Borç/Toplam Aktf Uzun Vadel Borç/Toplam Aktf Karlılık Oranları K Brüt Kar Marjı Brüt Satış Karı/Net Satışlar K2 Net Kar Marjı Net Kar / Net Satışlar K3 Özsermaye Karlılık Oranı Net Kar / Öz Sermaye K4 Aktf Karlılık Oranı Net Kar / Toplam Aktf K5 FVAÖK Oranı FVAÖK/Net Ssatışlar Borsa Performans Oranları P Pyasa Değer/Defter Değer Oranı Pyasa Değer/Defter Değer P2 Hsse Başına Kar Oranı Dönem Net Karı / Hsse Sened Sayısı 200 ve 2008 krz dönemler kapsamında fnansal analzde kullanılan oranlar le hsse sened getrler arasında lşk olup olmadığını tespt etmek ve bu oranların hsse sened getrler üzerndek etklernn lgl dönemler çn farklılık gösterp göstermedğnn belrlenmes amacına yönelk her k dönem çnde oluşturulan 7 hpotez aşağıda yer almaktadır: Hpotez H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le car oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 2 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le asttest oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 3 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le nakt oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 4 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le stok devr hızı arasında lşk yoktur. Hpotez 5 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le alacak devr hızı lşk yoktur.

7 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, Hpotez 6 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le aktf devr hızı arasında lşk yoktur. Hpotez 7 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le özkaynak devr hızı arasında lşk yoktur. Hpotez 8 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le kaldıraç oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 9 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 0 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le Uzun Vadel Borç/Toplam Aktf oranı arasında lşk yoktur. Hpotez H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le brüt kar marjı arasında lşk yoktur. Hpotez 2 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le net kar marjı arasında lşk yoktur. Hpotez 3 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le özsermaye karlılık oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 4 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le aktf karlılık oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 5 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le FVAÖK oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 6 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le Pyasa Değer/Defter Değer oranı arasında lşk yoktur. Hpotez 7 H 0 : İşletmelern hsse sened getrler le hsse başına kar oranı arasında lşk yoktur. Yukarıdak hpotezler test etmek çn 200 ve 2008 yıllarında malat sektöründe faalyet gösteren frmaların verler dkkate alınarak aşağıdak ekonometrk model oluşturulmuş ve oluşturulan ekonometrk modeln tahmn edlmes çn En Küçük Kareler (EKK) yöntem kullanılmıştır. BHR = α + βl+ βl2+ βl3+ βd+ βd2+ βd3+ βd4+ βm β M2+ β M3+ β K+ β K2+ β K3+ β K4+ β K5+ β P+ β P2+ ε Yukarıdak modelde; (2) BHR :. Şrketn hsse sened getrsn L :. Şrketn car oranını, L 2:. Şrketn asttest oranını, L 3:. Şrketn nakt oranını, D :. Şrketn stok devr hızını,

8 232 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI D 2:. Şrketn alacak devr hızını, D 3:. Şrketn aktf devr hızını, D 4:. Şrketn özkaynak devr hızını, M :. Şrketn kaldıraç oranını, M 2:. Şrketn Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf oranını, M 3:. Şrketn Uzun Vadel Borç/Toplam Aktf oranını, K :. Şrketn brüt kar marjını, K 2:. Şrketn net kar marjını, K 3:. Şrketn özsermaye karlılık oranını, K 4:. Şrketn aktf karlılık oranını, K 5:. Şrketn faz, amortsman ve verg önces kar oranını, P :. Şrketn Pyasa Değer/Defter Değer oranını, P 2:. Şrketn hsse başına net kar oranını, ε : Hata term n göstermektedr. B. Araştırma Bulguları İMKB de şlem gören malat sanay sektörü şrketlernn hsse sened getrler (BHR) le fnansal analzde kullanılan oranlar arasında lşk olup olmadığının ve bu oranların hsse sened getrler üzerndek etklernn lgl dönemler çn farklılık gösterp göstermedğnn belrlenmes amacına yönelk oluşturulan modelde; kullanılan değşkenler arasında otokorelasyon olup olmadığı DurbnWatson test le belrlenmştr. DurbnWatson test değerlernn,52,5 arasında olması değşkenler arasında otokorelasyon olmadığını fade etmektedr (Kalaycı, 2006: 267). Aşağıda her br analz dönem çn model sonuçlarını gösteren tablolar ncelendğnde DurbnWatson test değerler yukarıda değnlen sınırlar arasında kaldığı çn modelde otokorolesyon olmadığı anlaşılmaktadır. Modelde kullanılan değşkenler arasındak korelasyon katsayılarına lşkn blgler se Ek Tablo ve 2 de sunulmuştur. Ek tablolar ncelendğnde korelasyon katsayı değerlernde 0,9 a eşt veya büyük olan değer olmadığı çn modelde çoklu doğrusallık problemnn de olmadığını söyleyeblrz. Çalışmaya lşkn analz sonuçları 200 ve 2008 ekonomk krz dönemler çn sırasıyla aşağıdak Tablo 2 ve Tablo 3 te sunulmuştur.

9 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, Tablo 2: 200 Ekonomk Krz Dönem BHR Model Sonuçları MODEL R 2 Düzeltlmş R 2 DurbnWatson F Anlamlılık BHR 0,87 0,067 2,066,566 0,085 Model Standartlaştırılmamış Katsayılar Standartlaştırılmış Katsayılar BHR β Standart β tdeğer Anlamlılık hata Sabt,47,227,54 0,25 L 0,44 0,47 0,3 0,346 0,730 L2 0,450 0,552 0,254 0,86 0,46 L3 0,308 0,43 0,29 0,746 0,457 D 0,029 0,08 0,200,595 0,3 D2 0,05 0,05 0,0,009 0,35 D3 0,667 0,295 0,390 2,256 0,026** D4 0,96 0,079 2,832 2,486 0,04** M 2,256,8 0,432 2,09 0,046** M2,90 0,96 0,273 2,084 0,039** M3,268 0,963 0,73,37 0,90 K 0,87,43 0,098 0,762 0,448 K2 3,488 2,282 0,489,528 0,29 K3 0,487 0,227 2,347 2,45 0,034** K4 0,675,964 0,089 0,344 0,732 K5,894,370 0,208,382 0,70 P 0,069 0,08 0,560 3,86 0,000* P2 0,00 0,05 0,008 0,09 0,928 *% anlamlılık düzey ** %5 anlamlılık düzey Tablo 2 den de görüldüğü üzere modeln br bütün olarak anlamlılığını test etmey sağlayan varyans analz sonucu (F değer=,566, Anlamlılık=0,085); modeln br bütün olarak (statstksel açıdan %0 anlamlılık düzeynde) her düzeyde anlamlı olduğunu göstermektedr. Tablo 2 ncelendğnde regresyon analz sonucunda modelde yer alan bağımsız değşkenlern bağımlı değşkende meydana gelen değşm açıklama oranının (Düzeltlmş R 2 ) %6,7 olduğu görülmektedr. 200 ekonomk krz dönemnde şrketlern hsse sened getrlern; car oranı, nakt oranı, aktf devr hızı, kaldıraç oranı brüt kar marjı, net kar marjı, aktf karlılık oranı ve Pyasa Değer/Defter Değer oranı poztf yönde etklerken dğer değşkenler negatf yönde etklemektedr. İstatstksel olarak anlamlılık düzeyler dkkate alındığında se şrketlern hsse sened getrlern, % anlamlılık düzeynde Pyasa Değer/Defter Değer oranı, %5 anlamlılık düzeynde se aktf devr hızı, özkaynak devr hızı, kaldıraç oranı, Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf oranı ve özsermaye karlılık oranı etklemektedr.

10 234 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI Bu sonuçlara göre, 200 ekonomk krz dönemnde çalışmanın amacı kapsamında oluşturulan hpotezlerden hpotez 6, hpotez 7, hpotez 8, hpotez 9, hpotez 3 ve hpotez 6 reddedlmştr. Dğer br fadeyle 200ekonomk krz dönemnde malat sektöründe faalyet gösteren şletmelern hsse sened getrler le Pyasa Değer/Defter Değer oranı, aktf devr hızı, özkaynak devr hızı, kaldıraç oranı, Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf oranı ve özsermaye karlılık oranı arasında statstksel olarak anlamlı br lşk vardır. Tablo 3: 2008 Ekonomk Krz Dönem BHR Model Sonuçları MODEL R 2 Düzeltlmş R 2 DurbnWatson F Anlamlılık BHR 0,322 0,227 2,096 3,40 0,000 Model BHR Standartlaştırılmamış Katsayılar Standartlaştırılmış Katsayılar β Standart hata β tdeğer Anlamlılık Sabt 0,755 0,224 3,376 0,00* L 0,007 0,050 0,062 0,50 0,88 L2 0,08 0,055 0,58,484 0,40 L3 0,9 0,064 0,795 2,965 0,004* D 0,002 0,00 0,247,652 0,0 D2 0,000 0,00 0,008 0,00 0,92 D3 0,002 0,074 0,004 0,029 0,977 D4 0,020 0,09 0,26,047 0,297 M 0,223 0,98 0,66,29 0,26 M2 0,045 0,79 0,029 0,253 0,80 M3 0,208 0,206 0,9,006 0,37 K 0,086 0,258 0,036 0,335 0,738 K2 0,228 0,74 0,86,309 0,93 K3 0,59 0,08 0,38,958 0,053** K4 0,354 0,455 0,5 0,778 0,438 K5 0,303 0,308 0,22 0,985 0,326 P 0,068 0,06 0,70 4,362 0,000* P2 0,022 0,007 0,258 3,77 0,002* *% anlamlılık düzey ** %5 anlamlılık düzey Tablo 3 ncelendğnde regresyon analz sonucunda modelde yer alan bağımsız değşkenlern bağımlı değşkende meydana gelen değşm açıklama oranının (Düzeltlmş R 2 ) %22,7 olduğu görülmektedr ekonomk krz dönemnde şletmelern hsse sened getrlern; nakt oranı, aktf devr hızı, özkaynak devr hızı, brüt kar marjı ve aktf karlılık oranı negatf yönde etklerken dğer değşkenler poztf yönde etklemektedr. Bununla brlkte statstksel olarak anlamlılık düzeyler dkkate alındığında şrketlern hsse sened getrlern, % anlamlılık düzeynde nakt oranı, Pyasa Değer/Defter Değer oranı ve hsse başına kar oranı; %5 anlamlılık düzeynde se özsermaye karlılık oranı etklemektedr.

11 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, Elde edlen bu sonuçlara göre, 2008 ekonomk krz dönemnde çalışmanın amacı kapsamında oluşturulan hpotezlerden hpotez 3, hpotez 3, hpotez 6 ve hpotez 7 reddedlmştr. Dğer br fadeyle 200ekonomk krz dönemnde malat sektöründe faalyet gösteren şletmelern hsse sened getrler le nakt oranı, Pyasa Değer/Defter Değer oranı ve hsse başına kar oranı ve özsermaye karlılık oranı arasında statstksel olarak anlamlı br lşk bulunmaktadır. Aşağıdak Tablo 4 te; 200 ve 2008 krz dönemler çn belrtlen örneklem ve model temel alınarak elde edlen analz sonuçları her k dönem de kapsayacak şeklde toplu olarak gösterlmştr. Tablo 4: Fnansal Oranlar ve Hsse Sened Getr İlşks 200 Krz Dönem 2008 Krz Dönem Hsse Sened İlşknn Yönü Hsse Sened İlşknn Yönü Sembol Fnansal Oranlar Getrs le İlşks Getrs le İlşks Lkdte Oranları L Car Oran Anlamsız Anlamsız L2 AstTest Oranı Anlamsız Anlamsız L3 Nakt Oranı Anlamsız Anlamlı Negatf Faalyet Oranları D Stok Devr Hızı Anlamsız Anlamsız D2 Alacak Devr Hızı Anlamsız Anlamsız D3 Aktf Devr Hızı Anlamlı Poztf Anlamsız D4 Özkaynak Devr Hızı Anlamlı Negatf Anlamsız Malı Yapı Oranları M Kaldıraç Oranı Anlamlı Poztf Anlamsız M2 Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf Anlamlı Negatf Anlamsız M3 Uzun Vadel Borç/Toplam Aktf Anlamsız Anlamsız Karlılık Oranları K Brüt Kar Marjı Anlamsız Anlamsız K2 Net Kar Marjı Anlamsız Anlamsız K3 Özsermaye Karlılık Oranı Anlamlı Negatf Anlamlı Poztf K4 Aktf Karlılık Oranı Anlamsız Anlamsız K5 FVAÖK Oranı Anlamsız Anlamsız Borsa Performans Oranları P Pyasa Değer/Defter Değer Oranı Anlamlı Poztf Anlamlı Poztf P2 Hsse Başına Kar Oranı Anlamsız Anlamlı Poztf Tablo 4 ncelendğnde 200 ekonomk krz dönemnde fnansal analzde kullanılan oranlardan 6 tanes le hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı br lşk tespt edlmşken; 2008 ekonomk krz dönemnde 4 tane fnansal oran le hsse sened getrler arasında anlamlı br lşk bulunmaktadır. Ancak karlılık oranlarından Özsermaye Karlılık Oranı le borsa performans oranlarından Pyasa Değer/Defter Değer Oranı

12 236 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI dışındak hsse sened getrler le lşkl fnansal oranlar dönemler çn farklılık göstermektedr. Analz sonuçlarından elde edlen dğer dkkat çekc nokta se; her k dönem çn de elde edlen regresyon analzne lşkn düzeltlmş R 2 değerlerdr. 200 ve 2008 dönemler çn analzden elde edlen düzeltlmş R 2 değerler ncelendğnde; 2008 ekonomk krz dönemnde fnansal oranların hsse sened getrlerndek değşm açıklamada, 200 ekonomk krz dönemne göre daha güçlü olduğu görülmektedr. Başka br fade le 200 ekonomk krz dönemnde hsse sened getrlerndek değşmn %6,7 s fnansal analzde kullanılan oranlar le açıklanablrken, 2008 yılında bu değer %22,7 olarak gerçekleşmştr. IV. Genel Değerlendrme ve Sonuç Bu araştırmada, ülkemzde yaşanan 200 ve 2008 ekonomk krz dönemlernde fnansal analzde kullanılan oranlar le hsse sened getrler arasında lşk olup olmadığı ve bu oranların hsse sened getrler üzerndek etklernn lgl ekonomk krz dönemlernde farklılık gösterp göstermedğ regresyon analz yöntemyle test edlmştr. Elde edlen analz sonuçları; lkdte oranları, faalyet oranları, mal yapı oranları, karlılık oranları ve borsa performans oranları olmak üzere 5 grup altında toplanan 7 fnansal oran le şrketlern hsse sened getrler arasındak lşkler, 200 ve 2008 ekonomk krz dönemlernde farklılık göstermektedr. Çalışmada şrketlern lkdte durumları; car oran, asttest oranı ve nakt oranı le temsl edlmştr. Elde edlen analz sonuçlarına göre; 200 ekonomk krz dönemnde şrketlern hsse sened getrleryle bu oranlar arasında statstksel açıdan anlamlı br lşk tespt edlememştr ekonomk krz dönemnde se bu oranlardan yalnızca nakt oranıyla hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı ve negatf yönlü br lşk mevcuttur. Varlıkların kullanım etknlğn belrten faalyet oranlarını temslen çalışmada; stok devr hızı, alacak devr hızı, aktf devr hızı ve özkaynak devr hızı kullanılmıştır ekonomk krz dönemnde şrketlern faalyet oranlarıyla hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı br lşk bulunmazken; 200 ekonomk krz dönemnde şrketlern hsse sened getrleryle bu oranlardan aktf devr hızı arasında statstksel açıdan anlamlı ve poztf, özkaynak devr hızı le de statstksel açıdan anlamlı ve negatf lşk bulunduğu tespt edlmştr. Çalışmada şrketlern mal yapılarını temslen; kaldıraç oranı, Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf oranı ve Uzun Vadel Borç/Toplam Aktf oranı kullanılmıştır. Bu oranlardan 200 ekonomk krz dönemnde şrketlern hsse sened getrler le kaldıraç oranı arasında poztf yönlü, Kısa Vadel Borç/Toplam Aktf oranıyla da negatf yönlü lşk olduğu saptanmıştır ekonomk krz dönemnde se bu oranlar le hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı br lşk bulunmamaktadır.

13 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, Karlılık oranları kapsamında çalışmada ele alınan brüt kar marjı, net kar marjı, özsermaye karlılık oranı, aktf karlılık oranı ve FVAÖK oranından hem 200 hem de 2008 ekonomk krz dönemnde yalnızca özsermaye karlılık oranı le hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı lşk tespt edlmştr. Borsa performans oranları grubunda se Pyasa Değer/Defter Değer oranı le şrketlern hsse sened getrler arasında hem 200 hem de 2008 ekonomk krz dönemnde statstksel açıdan anlamlı ve poztf yönlü lşk tespt edlmştr. Hsse başına kar oranı le şrketlern hsse sened getrler arasında se yalnızca 2008 ekonomk krz dönem çn statstksel açıdan anlamlı ve poztf yönlü br lşk bulunmaktadır. Özetle; araştırma sonuçları, analze dâhl edlen ve 5 grup altında toplanan 7 fnansal oranın; 200 ekonomk krz dönemnde 6 tanes ve 2008 ekonomk krz dönemnde de 4 tanes le hsse sened getrler arasında statstksel açıdan anlamlı lşkler olduğunu göstermektedr. Kaynaklar Akdş, M. ve Bayrak, S. (2000), Türkye de KOBİ lern Genel Görünümü ve Fnansal Krzlere Dayanıklılığı: Beş İl Kapsayan Br Araştırma, Celal Bayar Ünverstes, İ.İ.B.F Dergs, Sayı.6, ss: 344. Aşıkoğlu, R. ve Ögel, S. (2006), 200 Krznn İMKB de Hsse Senetler İşlem Gören İmalat İşletmelernn Fnansal Yapısı Üzernde Etkler, Afyon Kocatepe Ünverstes, İ.İ.B.F Dergs, C.VIII, S.2, ss: 8. Brgl E. ve Tunahan, H Dövz Krzlernde İşletme Sermayes Davranışı, (Erşm Tarh: ) Brs, A. ve dğ. (200) Corporate Fnancal Polces Pror to Currency Crss, Wllam Davdson Workng Paper, No: 386. Can, İ. Akyüz, Y. ve Özkan, H. (2009), Küresel Fnansal Krz Türk Bankacılık Sektörüne Etkler, 3. Ulusal Fnans Sempozyumu, Afyonkarahsar, ss: Coşkun, Y. ve Balatan, S Z. (2009), Küresel Mal Krzn Bankacılık Sektörüne Etkler ve Türk Bankacılık Sektörünün Ver Zarflama Analz İle Blançoya Dayalı Mal Etknlk Analz, 2. İktsat Öğrencler Kongres, 7 8 Mayıs 2009, İzmr, (Erşm Tarh: ) Ekş, İ.H (2007), Fnansal Krzlern KOBİ ler Üzerne Etkler ve Başarılı Başarısız KOBİ lern Krz Dönem stratejler, (Basılmamış Doktora Tez), Süleyman Demrel Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü, Isparta. Elmas, B. ve Yıldırım, M. (2009), Krz Dönemlernde Hsse Sened Fyatı le İşlem Hacm İlşks: İMKB de İşlem Gören Bankacılık Sektör

14 238 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI Hsseler Üzerne Br Uygulama, 3. Ulusal Fnans Sempozyumu, Afyonkarahsar, ss: 670. Ertuna, Ö. (2002), Yaşadığımız Krzn Şrketlere Etks, Muhasebe ve Fnansman Dergs (MUFAD), Sayı:3, Ocak 2002, ss Eyüboğlu, D. (200), Krz Sonrasında İşszlk ve Çözüm Yolları, Mll Prodüktvte Merkez Yayınları, Ankara. Fazzar, S. M., Petersen, B.C. (993), Workng Captal And Fxed Investment. New Evdence On Fnancng Constrants, Rand Journal of Economcs, Vol:24, Issue 3, ss Hanks, P., Maleod, W. T. ve Urdang, L. (986), Collns Englsh Dctnary, Wllams Collns and Sons&Co. Ltd., London. Kalaycı, Şeref (2006), SPSS Uygulamalı Çok Değşkenl İstatstk Teknkler, Asl Yayın Dağıtım, 2. Baskı, Ankara. Kandemr, T. ve Özdemr, S. (2009), Temel Göstergeler Işığında Türkye de Yaşanan ve 2008 Fnansal Krzlernn İncelenmes, 3. Ulusal Fnans Sempozyumu, Afyonkarahsar, ss: Kbrtçoğlu, Berna (2000), Parasal Krzler, Hazne Müsteşarlığı Yayınlanmamış Uzmanlık Tez, Ankara. Kula, V. ve Özdemr, L. (2009), 2008 Küresel Krznn Şrketlern Mal Durumu Üzerne Etkler: İMKB de İşlem Gören Şrketler Üzerne Br Araştırma, 3. Ulusal Fnans Sempozyumu, Afyonkarahsar, ss: Mufad, Ekonomk Krz, Enflasyon ve Fnansal Tablolar Mufad Eylül Ayı Yuvarlak Masa Toplantısı, MUFAD Dergs, Sayı: 2, Ekm 200, ss: 6270 Müslümov, A. ve Karataş, A. (200), The Effects of The Asan Cess to Turksh Manufacturng Industry: The Case of Textle, Food and Cement Industres, Doğuş Ünverstes Dergs, Sayı: 4, ss:904. Poyraz, E. ve Ddn, S (2009), Küresel Krz Ortamında Konaklama İşletmelernn Fnansal Yapı analz (Muğla İl Örneğ), 3. Ulusal Fnans Sempozyumu, Afyonkarahsar, ss: Sak, G. ve Ersel, H. (995), Workng Captal Needs, Credt Dependence and Corporate Sector Response to the Crss (The Lnk Between Fnance and Producton n the Turksh Economy, Paper Prepared for Eastern Economc Assocaton Conference, New York, March 79. Şen, A. (2005), Fnansal Krzlern Tahmn Edleblrllğ: Türkye Uygulaması, Yayınlanmamış Doktora Tez, İstanbul Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü, İstanbul.

15 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, EK Tablo : 200 Yılına İlşkn Değşkenler Arasındak Korelasyon Katsayıları BHR L L2 L3 D D2 D3 D4 M M2 M3 K K2 K3 K4 K5 P P2 BHR L L2 L3 D D2 D3 D4 M M2 M3 K K2 0,020 0,005 0,87** 0,05 0,762** 0,799** 0,072 0,003 0,79* 0,030 0,003 0,098 0,03 0,22** 0,007 0,042 0,006 0,026 0,50* 0,45** 0,24** 0,069 0,80* 0,6* 0,22 0,02 0,05 0,059 0,008 0,758** 0,650** 0,553** 0,034 0,48* 0,007 0,30** 0,072 0,22** 0,69* 0,4 0,020 0,035 0,74* 0, 0,070 0,00 0,62* 0,37 0, 0,06 0,044 0,79* 0,090 0,036 0,072 0,065 0,0 0,063 0,28 0,068 0,249** 0,3 0,583** 0,590** 0,547** 0,040 0,46* 0,06 0,077 0,53* 0,4 0,093 0,060 0,064 0,05 0,30 0,553** 0,536** 0,43** 0,09 0,49* 0,72* 0,08 0,90* 0,85* 0,270** 0,277** 0,004 0,30** 0,737** 0,032 0,4 0,075 0,09 0,27** 0,886** 0,278** 0,075 0,69** 0,044 0,093 0,32** 0,26 0,072 0,05 0,03 0,29** 0,70** 0,262** 0,073 0,42 0,236** 0,89** 0,094 0,034 0,698** 0,473** 0,09 0,89* 0,55* 0,20 0,020 0,060 0,028 0,779** 0,309** 0, 0,087 0,008 0,046 0,62* 0,44* 0,068 0,020 0,008 0,028 0,052 0,226** 0,268** 0,00 0,002 0,02 0,25** K3 K4 K5 P P2 0,302** 0,046 0,347** 0,756** 0,269** 0,003 0,054 0,280** 0,072 0,036

16 240 Ahmet BÜYÜKŞALVARCI EK Tablo2: 2008 Yılına İlşkn Değşkenler Arasındak Korelasyon Katsayıları BHR L L2 L3 D D2 D3 D4 M M2 M3 K K2 K3 K4 K5 P P2 BHR L L2 L3 D D2 D3 D4 M M2 M3 K K2 0,074 0,078 0,869** 0,005 0,86** 0,894** 0,044 0,248** 0,35** 0,590** 0,03 0,043 0,044 0,03 0,032 0,04 0,42* 0,06 0,44** 0,96* 0,02 0,04 0,237** 0,92* 0,72* 0,083 0,09 0,472** 0,057 0,603** 0,57** 0,472** 0,3 0,046 0,97** 0,588** 0,054 0,073 0,094 0,068 0,02 0,058 0,227** 0,058 0,08 0,087 0,034 0,052 0,028 0,033 0,055 0,270** 0,03 0,076 0,004 0,028 0,254** 0,054 0,64* 0,40* 0,87* 0,454** 0,43** 0,460** 0,257** 0,069 0,36 0,8 0,054 0,250** 0,25** 0,82* 0,048 0,053 0,053 0,24** 0,532** 0,488** 0,428** 0,065 0,072 0,03 0,025 0,006 0,75** 0,295** 0,208** 0,38 0,065 0,029 0,250** 0,06 0,22 0,70* 0,24** 0,485** 0,569** 0,63** 0,328** 0,739** 0,37 0,054 0,096 0,33 0,402** 0,035 0,09 0,54* 0,447** 0,00 0,09 0,35** 0,757** 0,92* 0,237** 0,565** 0,34** 0,277** 0,046 0,027 0,025 0,027 0,05 0,042 0,764** 0,34** 0,008 0,035 0,002 0,068 0,264** 0,7 0,086 0,3 0,047 0,048 0,030 0,9 0,20** 0,006 0,020 0,097 0,208** K3 K4 K5 P P2 0,642** 0,342** 0,584** 0,708** 0,77* 0,034 0,223** 0,326** 0,94* 0,059

17 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 25, Sayı:, 20