KENTLERDE HAVA KALİTESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ. Dr. Tuğba Ağaçayak

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KENTLERDE HAVA KALİTESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ. Dr. Tuğba Ağaçayak"

Nazar Boztepe
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 KENTLERDE HAVA KALİTESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Dr. Tuğba Ağaçayak

2 İÇERİK Hava Kirliliği Kirleticiler Emisyon Kaynakları Kriter Hava Kirleticiler Sınır Değerler İzmir de Durum Hava Kirliliğine Bağlı Olaylar Hava Kalitesi Kontrolü Hava Kirliliğinin Azaltılması için Stratejiler

3 HAVA KİRLİLİĞİ Havada istenmeyen maddelerin zarar verici seviyede bulunmasıdır. İnsan Sağlığı Bitkiler İklim Değişikliği Estetik "All things are poison and nothing is without poison; only the dose makes a thing not a poison."

4 HAVA KİRLİLİĞİ Dünyada 10 kişiden 9 u kirli hava soluyor. Her yıl 7 milyon insan hava kirliliği nedeniyle ölüyor. WHO, 2018

5 HAVA KİRLİLİĞİ Türkiye de hava kirliliğine yol açan fosil yakıtlarının kullanılmasına bağlı olarak yılda: erken ölüm hastaneye yatış 3 milyar Euro yu aşan sağlık harcaması

6 KİRLETİCİLER ATMOSFERDE OLUŞUMUNA GÖRE Birincil Kirleticiler : Bir kaynaktan havaya direkt olarak salınan zararlı formda kirletici CO, SOx, NOx, PM İkincil Kirleticiler : Havaya salındıktan sonra kimyasal reaksiyonlarla zararlı hale gelen kirleticiler H 2 SO 4, NO 3, HNO 3

7 EMİSYON KAYNAKLARI KAYNAKLARINA GÖRE Doğal Kaynaklar Antropojenik Kaynaklar

Yıldırım : NOx DOĞAL KAYNAKLAR Doğal Yangınlar : CO Deniz

Polenler, sporlar, virüsler, bakteriler : Alerji ve hava

8 Yıldırım : NOx DOĞAL KAYNAKLAR Doğal Yangınlar : CO Deniz suyu (sea spray) ve bitki örtüsünün bozunması : reaktif sülfür bileşenleri Ağaçlar, çalılar vb. : Uçucu organik bileşikler (terpenler ve isoprenler) Polenler, sporlar, virüsler, bakteriler : Alerji ve hava yoluyla taşınan enfeksiyonlar Kurak bölgelerde fırtınalar : Toz bulutları ve toz taşınımı Hayvanlar : CH 4

9 ANTROPOJENİK KAYNAKLAR Termik Santraller, elektrik üretimi : SO 2 Ulaşım : NOx, CO Endüstriyel Prosesler : Pb, PM, NOx, SO 2 Evsel ve endüstriyel yakıt kullanımı: SO 2, PM Solvent kullanımı : VOC

10 ANTROPOJENİK KAYNAKLAR KAYNAK TÜRÜNE GÖRE Nokta Kaynaklar Bir noktadan emisyon veren büyük kaynaklar Alan Kaynaklar Yerleşim bölgelerindeki motorlu taşıtlar Noktasal olmayan yayılı sabit kaynaklar Çizgi Kaynaklar Yerleşim bölgeleri dışındaki motorlu taşıtlar

11 EMİSYON KAYNAKLARI 1. Enerji 2. Endüstriyel Prosesler 3. Tarım 4. Atık 5. Doğal Kaynaklar 6. Diğer Ref: EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2016

12 KRİTER HAVA KİRLETİCİLER Kükürt Oksitler (SO 2 ) Azot Oksitler (NO 2 ) Partikül Madde (PM) Karbon Monoksit (CO) Yer Seviyesi Ozonu (O 3 ) Uçucu Organikler (VOC)

13 SO 2 Renksiz bir gaz Kaynaklar : Fosil yakıtlar Endüstriyel tesisler Termik santraller Evsel ısınma (kömür, fuel oil) Etki: Öksürük, akciğer fonksiyonlarında değişim, solunum sistemi tahribatı, taş binaların ve diğer materyallerin de korozyonu, asit yağmurları ve ikincil partiküller

14 NO 2 Kahverengi veya turuncu Kaynaklar : Motorlu taşıtlarda yakıtların yanması, elektrik üretimi, fabrikaların ısıtılması, endüstriyel prosesler vb. Etki: Solunum yollarında tahriş edici bir etkiye sahiptir. Ozon kirliliği, asit yağmurları, ikincil formdaki partiküllerin oluşumu, ekinler ve bitki örtüsü üzerinde zararlı etkiler vb.

15 PARTİKÜL MADDE Kaynaklar : Birincil kaynaklar: büyük, mekanik aşınma İkincil kaynaklar: küçük, yanma, buharlaşma ve yoğuşma Etki : Astım, alerji, migren

16 TOZ KAYNAKLARI SAHARA Location of the source areas and scale of the dust emissions. Adapted from Tanaka and Chiba,

17 SAHRA ÇÖLÜ En büyük sıcak çöl 9,400,000 km 2 alan En büyük mineral aerosol kaynağı Toz çeşitli bölgelere taşınır 2 March 2003 (MODIS Terra Satellite) Saharan Desert Dust storm in Saharan Desert 17

SAHRA TOZUNUN TAŞINIMI I. Over Atlantic Ocean to America, Carribbean and South America (transport: summer 3-5 days, winter 1 week) II. Mediterranean and Europe (transport: 7-8 days) III.

18 SAHRA TOZUNUN TAŞINIMI I. Over Atlantic Ocean to America, Carribbean and South America (transport: summer 3-5 days, winter 1 week) II. Mediterranean and Europe (transport: 7-8 days) III. Eastern Med. and Middle East (Engelstaedter et al., 2008) North Africa is the main source of dust transported to Turkey. Sharav Cyclones is the transport wind during spring (Alpert, 1989). 18

19 İZMİR DE OCAK İzmir - PM10 Alsancak Bayraklı Bornova Çiğli Gaziemir Güzelyalı Karşıyaka Şirinyer

20 TOZ TAŞINIMI

21 SİYAH KARBON Karbondioksitten sonraki en önemli kirletici olduğu tespit edilmiştir. Kaynaklar: Doğal İnsan aktiviteleri : Trafik (dizel motorlar), yanma (kömür, odun, orman yangınları) Etkileri: İnsan Sağlığı, Hava Kirliliği, İklim Değişikliği

22 SİYAH KARBON Siyah karbon iklimi iki yolla etkiler: Havada asılı kaldığında güneş ışığını absorblar, havayı ısıtır. Kar ve buz yüzeyinde güneş ışığını absorblar, hem havayı hem de kar ve buz kütlesini ısıtır. Atmosferde bir-dört hafta arasında kalır, dolayısıyla etkileri bölgeseldir. Kısa ömürlü olması bu emisyonun azaltılması durumunda etkilerinin kolayca azalmasını sağlar.

23 CO Renksiz ve kokusuz Kaynaklar : Fosil yakıt veya organik maddelerin eksik yanması sonucu oluşur, trafik vb. Etki : Kandaki oksijen, karbon monoksit ile yer değiştirdiğinde oksijen açlığına neden olarak aşırı durumlarda ölümlere yol açabilir.

24 VOC Kaynaklar: Boyalar, Solventler Ahşap koruyucular Temizleyiciler Dezenfektanlar Yakıt depoları Kuru temizleme Pestisitler

25 VOC Etkiler: Göz, burun, boğaz irritasyonu Başağrıları Koordinasyon bozukluğu, baş dönmesi Böbrek, karaciğer, sinir sistemi zararları Kanser

26 YER SEVİYESİ OZONU Kaynaklar: Doğal Antropojenik: Kentlerde hava kirliliğinin en önemli nedenlerinde (NOx, VOC varlığında, yüksek sıcaklıklarda, parlak günlerde) Biyojenik VOCleri etkileyen bitki örtüsü değişiklikleriyle Isı adalarına sebep olan şehirleşme

27 YER SEVİYESİ OZONU Etkileri: İnsan Sağlığı, Hava Kirliliği İklim değişikliği ozon oluşumuna sebep olur. Sıcaklık, rüzgar, solar radyasyon, atmosferik nem vb. ozon öncüllerini ve ozon oluşumunu etkiler. Oluşumu güneş ışığına bağlı olduğundan özellikle yazları konsantrasyonu yükselebilir. Ancak bütün kentlerde mevsimsellik gözlenmez.

28 HAVA KİRLİLİĞİNE BAĞLI OLAYLAR Asit Yağmurları Duman Stratosferik Ozonda İncelme İklim Değişikliği

29 ASİT YAĞMURLARI Kükürt dioksit (SO 2 ) ve azot oksitlerin (NO X ), sülfürik asit (H 2 SO 4 ), amonyum nitrat (NH 4 NO 3 ) ve nitrik asit (NH 4 NO 3 ) e dönüşmeleri sonucu oluşur ve yüzlerce, binlerce kilometre taşınabilirler.

30 DUMAN Duman, gaz ve partikül madde (sıvı veya hava içinde asılı olarak duran katı veya sıvı madde) karışımından oluşan ve atmosferde sis gibi görünen kirliliktir. İki önemli kaynağı, yer-seviyesi ozonu ve partikül madde (PM) dir. Yazın kaynağı güneş ışığı ve sıcak havadır. Kışın ise özellikle stabil hava durumlarında daha çok PM yüzünden oluşur.

31 STRATOSFERİK OZON Stratosferik ozon tabakası kutuplarda yoğun, ekvatorda incedir. Ekvatorda yaklaşık ~260 DU (~2.6 mm) CFC lerin kullanımı ile kutuplarda azalma olmuştur. UV radyasyonunun ( μm) filtrelenmesi azalmış, cilt kanseri vakalarında artışlar olmuştur.

32 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Siyah karbon Yer Seviyesi Ozonu

33 AMAÇ Bütün kriter kirleticiler için ölçüm yapmak: Azot Oksitler (NO 2 ), Yer Seviyesi Ozonu (O 3 ), Uçucu Organikler (VOC) Partikül madde seviyesi artış nedenlerini araştırmak (mineral toz, siyah karbon) İklim değişikliğine sebep olan siyah karbonu sınırlandırma faaliyetleri yapmak Hava kirliliğini yaşam kalitesini yükseltmek için azaltmak

35 PARAMETRELERE GÖRE SINIR DEĞERLER Parametre Ulusal Sınır Değer AB Ülkeleri Sınır Değeri SO 2 [µg/m³] NO 2 [µg/m³] CO [µg/m³] O 3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort kez 25 kez 35 kez

36 HAVA KALİTESİ KONTROLÜ Sürekli İzleme Emisyon Envanteri Hava Kalitesi Modelleme Raporlama Temiz Hava Planları

37 SÜREKLİ İZLEME İzmir - Alsancak İBB İzmir - Bayrakli İBB İzmir - Bornova İBB İzmir - Çigli İBB İzmir - Gaziemir İzmir - Güzelyalı İBB İzmir - Sirinyer İBB İzmir - Karşıyaka İBB

38 EMİSYON ENVANTERİ Bütün olmalı : tüm ülke ve tüm sektörleri kapsamalı Sürekli olmalı : sistematik bir uygulama içinde olmalı Açık olmalı : emisyon faktörleri, aktiviteleri, istatistikleri Karşılaştırılabilir olmalı : sonuçlar diğer ülkelerle kıyaslanabilmeli Doğru olmalı : hesaplama sürecinin kalite güvencesi olmalı

39 EMİSYON HESABI E= EF. A E : Emisyon (kirletici kütlesi/yıl) EF : Emisyon Faktörü (kirletici kütlesi/toplam kütle) A : Aktivite (toplam kütle/yıl)

40 HAVA KALİTESİ MODELLEME Bir tesisin etkisi nasıl kontrol edilir? Kaynaklar Lokasyonlar Zaman Hava Kalitesi Modeli yle kontrol edilebilir.

42 AZALTIM Partiküllerin yüksek olduğu günlerde: Ateş yakmaktan uzak durmak, odun sobalarını yakmamak Çim biçme makinalarını kullanmamak Bahçe atıklarını yakmamak Çöp yakmamak Gereksiz inşaatlara son vermek

43 AZALTIM Ozonun yüksek olduğu günlerde: Elektrik tüketimini azaltmak Çevre dostu ulaşımı tercih etmek Araçlara akşam saatlerinde benzin almak Yolculukları azaltmak Motoru rölantide bırakmamak Buharlaşıp havaya karışan kimyasalları kullanmamak

44 AZALTIM Enerji Fosil yakıtları kullanmamak Yenilenebilir enerjiyi yaygınlaştırmak Enerji verimliliği çalışmaları yapmak Endüstri Tesisleri uygun yerlere yapmak Baca gazı kontrollerini yapmak Proseste hammadde kayıplarını önlemek

45 AZALTIM Ulaşım Özel araçların trafiğe çıkmasını sınırlandırmak Akılcı büyüme yöntemleriyle araç emisyonlarını azaltmak Araba paylaşımı, toplu taşıma, bisiklet gibi ulaşımların yöntemlerini benimsemek Araca çok kalkış yaptırmamak ve rölantide bekletmemek Lastiklerin şişkin olduğundan emin olmak Araç egzos bakımını yaptırmak Benzin deposunun iyice kapandığından ve kaçak olmadığından emin olmak

46 AZALTIM Evler Çevreye dost boya ve temizleme malzemesi kullanmak Havayı kirleten ürünleri kullanmamak Elektrik kullanımında dikkatli olmak Yazın soğutucuları kışın ısıtıcıları fazla açmamak Odun, kömür kullanmamak

47 TEŞEKKÜRLER!

Benzer belgeler

KONU MOTORLARIN ÇEVREYE OLUMSUZ ETKĠLERĠ VE BU ETKĠLERĠN AZALTILMASI

KONU MOTORLARIN ÇEVREYE OLUMSUZ ETKĠLERĠ VE BU ETKĠLERĠN AZALTILMASI HAVA Etrafımızı saran gaz karışımıdır ( Atmosfer). Kuru Temiz hava içerisinde yaklaģık olarak ; - %78 Azot - %21 Oksijen - %0,03 Karbondioksit