ENGELSİZ TASARIM MELİS TOPRAK

Transkript

1 GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ MİMARLIK FAKKÜLTESİ MİMARLIK BÖLÜMÜ ENGELSİZ TASARIM MELİS TOPRAK

2 İÇİNDEKİLER ENGELLİLİK KAVRAMI TÜRKİYE DE ENGELLİLİK DÜNYA DA ENGELLİLİK EVRENSEL TASARIM EKLER YÖNETMELİKLER TASARIM KILAVUZU

3 ENGELLİLİK KAVRAMI Engellilik konusunda değişik kaynaklarda çoğunlukla da aynı anlama gelecek şekilde farklı kavramlar kullanılmaktadır. Bunlar arasında en sık rastlanılanları ise bozukluk, engelli, özürlü ve sakat kavramlarıdır. Bu kavramlar üzerinde henüz bir anlaşma sağlanamamıştır ve tek bir anlam için farklı durumlarda farklı kavramlar kullanılmaktadır. Engellilerle ilgili kavram konusunda Türkçenin yanı sıra bir-çok dilde de yaklaşık olarak aynı anlama gelen birden fazla sözcük bulunmaktadır. Örneğin Türkçede genel düzeyde engelli, özürlü, sakat sözcükleri aslında aralarında anlam fakları olduğu halde aynı anlama gelmek üzere kullanılmaktadır. Engelliliğin her zaman her yerde geçerli ölçülerle tanımını yapmanın bir hayli güç olmasından dolayı literatürde çok değişik tanımları yapılmaktadır. Birleşmiş Milletler Sakat Hakları Bildirgesi nde, Kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri (bedensel ya da sonradan olma) herhangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar engelli olarak tanımlanmaktadır. Engelli sözcüğü genelde hareket yeteneği sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır. Hareket yeteneğini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen, doğum sırasında karşılaşılan ya da sonradan yaşanan bir hastalık veya kaza sonucu ortaya çıkan bir işlev bozukluğundan kaynaklanıyor olabilir. Engelliliği: doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşit-li derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük ihtiyaçlarını karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi olarak tanımlamak mümkündür. TÜRKİYE DE ENGELLİK Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı nın, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü ile müştereken 2002 nin Aralık ayın-da yapmış olduğu araştırma sonuçlarına göre; engelli olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı % 12,29 dur. Buna göre ülkemizde (12,29) kişi özürlü (engelli) olarak yaşamlarını sürdürmektedir. % 12,29 özürlü oranının; % 7,092 u erkek, % 5,022 si kadın olarak ifade edilmektedir.

4 DÜNYADA ENGELLİLİK Bir milyardan fazla insanın veya (2010 dünya nüfus tahminlerine göre) dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 15 inin bir tür engellilik ile yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu, Dünya Sağlık Örgütü nün yaklaşık yüzde 10 olduğunu ileri sürdüğü 1970 lere ait önceki tahminlerden daha yüksektir. 15 yaş ve üstünde kişiler arasında engellilik ile yaşamak durumunda olan kişi sayısını Dünya Sağlık Araştırması (World Health Survey) 785 milyon (% 15.6) olarak belirtirken, Küresel Hastalık Yükü (Global Burden of Disease) çalışması bu sayıyı yaklaşık 975 milyon (% 19.2) olarak tahmin etmektedir. Dünya Sağlık Araştırması bu kişiler arasından 110 milyon kişinin (% 2.2) işlevlerini yerine getirme konusunda çok ciddi zorluklar yaşadığını tahmin etmekteyken, Küresel Hastalık Yükü kuadripleji, şiddetli depresyon veya körlük gibi durumlara denk düşen engellilik kategorisi olarak- şiddetli engellilik yaşayan kişi sayısını 190 milyon (% 3.8) olarak tahmin etmektedir. 13 milyonu (% 0.7) şiddetli engellilik olmak üzere 95 milyon olarak tahmin edilen çocuk engelliliğini (0-14 yaş) sadece Küresel Hastalık Yükü çalışması ölçmektedir. Artan Sayılar Engelli insanların sayısı artmaktadır. Bunun nedenleri nüfusların yaşlanıyor olması - yaşlı insanlarda engellilik riski daha yüksektir - ve diyabet, kalp ve damar hastalıkları ve akıl hastalığı gibi engellilik ile ilgili kronik sağlık sorunlarının dünya çapında artıyor olmasıdır. Düşük gelirli ve orta gelirli ülkelerde, engellikle geçen toplam yılların %66.5 ini kronik hastalıkların oluşturduğu tahmin edilmektedir Belirli bir ülkede engelliliğe ilişkin örüntüler, sağlık sorunlarındaki eğilimler ile trafik kazaları, doğal afetler, çatışma, beslenme ve madde bağımlılığı gibi çevresel ve diğer faktörlerden etkilenmektedir. Farklı Deneyimler Engelliler hakkında klişe görüşler tekerlekli sandalye kullanıcıları ve görme veya işitme engelli insanlar gibi birkaç klasik grup üzerinde durur. Ancak, sağlık sorunları, kişisel etkenler ve çevresel faktörlerin etkileşiminden ortaya çıkan engellilik deneyimleri geniş ölçüde farklılık arz eder. Engellilik ile dezavantaj arasında bir ilişki söz konusu olmakla birlikte, engelli insanların hepsi eşit derecede dezavantajlı değildir. Engelli kadınlar, kendilerini işlevsiz hale getiren engellerin yanı sıra toplumsal cinsiyet ayrımcılığına maruz kalır. Farklı sakatlık kategorilerinde okul kayıt oranları da farklıdır, fiziksel sakatlığı olan çocukların durumu zihinsel ya da duyusal sakatlığı olan çocuklarınkinden daha iyidir. İşgücü piyasasından en fazla dışlananlar akıl sağlığı sorunları ya da zihinsel sakatlığı olanlardır. Guatemala nın kırsal bölgesinden Tutun da Avrupa ya kadar bulgularla gösterildiği üzere, daha şiddetli sakatlıkları olan insanlar daha büyük dezavantaj yaşarlar.

5 Savunmasız Nüfuslar Engellilik savunmasız nüfuslar üzerinde ölçüsüz etkiler bırakır. Dünya Sağlık Araştırması sonuçlarına göre, engellilik düşük gelirli ülkelerde yük-sek gelirli ülkelere göre daha yaygındır. Aynı za-manda, en yoksul beşte birlik refah diliminde yer alan insanlarda, kadınlarda ve yaşlı insanlarda engellilik daha fazla yaygınlık gösterir (4). Düşük gelire sahip olan, çalışma yaşamının dışında kalan veya daha düşük eğitsel vasıflara sahip olan insanlar daha yüksek engellilik riski taşır. Seçilmiş ülkeler için Çoklu Göstergeli Kümeleme An-ketleri verileri, daha yoksul hane halklarından ve etnik azınlık gruplarından olan çocukların diğer çocuklara göre kayda değer derecede daha yük-sek engellilik riski taşıdığını göstermektedir (5). Türleri Dünya da ve Türkiye de Bilinen En Yaygın Engel Ortopedik engelliler Görme engelliler İşitme ve konuşma engelliler Zihinsel engelliler Otistik engelliler (Otizm) Süreğen hastalıklılar Engelli Profili Günümüz Türkiye sinde engelli profilini incelediğimizde, söz konusu sorunlar nedeniyle, engellilerin toplumla bütünleş-me yönünde büyük sorunlar yaşadıkları görülmektedir. Adlandırmadan başlayarak, yaşamın pek çok alanına yayılan sorunlar, her geçen gün kartopu gibi büyüyerek, içinden çıkılmaz hale gelmiştir.

6 Bu durum engelli bireylerin, toplumla işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını da güçleştirmektedir. Toplumun engelliyi anlamaması, paylaştıkları hayatın içinde onları fark etmemesi, engellinin de ön yargılı bir tutumla nasıl olsa önemsenmiyorum deyip, kendini topluma takdim etmek-ten kaçınması, iletişim adına çok ciddi bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Sürekli sorunlarla boğuşan, anlamlı çözümler üretemeyen özürlü bireyler, kendilerini mutsuz hissediyorlar. Özürlülük sadece bu sorunu yaşayan kişiyi değil, ailesini ve yakın çevresini; ekonomik, sosyal ve psikolojik olarak etkileyen bir sorundur. 1. Eğitim Özürlülerin en temel sorunu eğitimdir. Özürlülerin eğitimsizliği, toplumla bütünleşmesinin önündeki en önemli sorunlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı nın 2002 yılında yapmış olduğu araştırmaya göre, genel nüfusun göstergeleriyle özürlü nüfusun göstergeleri arasında çok büyük uçurumlar olduğu gözlenmiştir. Buna göre; yapılan araştırmada Türkiye genel nüfusunun % 13 ü okuma yazma bilmiyorken, engelli nüfusun % 36 sı-nın okuma yazma bilmediği görülmüştür. Özürlülerin % 41 i ile süreğen hastalığı olanların yaklaşık % 47,1 i ilkokul mezunudur. İlkokul sonrası eğitim düzeyi ise oldukça düşüktür. Yüksek okula devam eden özürlü (bedensel, görme engelliler, işitme ve konuşma) oranı % 2,24, kronik hastalığa sahip olanlarda ise % 4,23 tür. Sonuç olarak, okuryazarlığı olmayan ve eğitim seviyesi düşük bir engelli kitlesinin varlığından söz edilebilir.

7 2. Yoksulluk Yapılan araştırmalar; dünyanın her yerinde engellilerin çok büyük çoğunluğunun toplumun yoksul kesimlerinden geldiğini ve yoksulluk içinde yaşadıklarını göstermektedir. Bu belirleme, gelişmiş/endüstrileşmiş ülkeler için de geçerlidir. Ülke nüfusunun dörtte biri açlık sınırının altında yaşarken, engelli nüfusun dörtte ikisi açlık sınırının altında yaşamaktadır. Kuşkusuz yoksulluk, bireylerin içinde yaşadıkları toplumla işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını güçleştirmektedir. Temel insani ihtiyaçlarını gideremeyen bireylerin engelliliklerin-den kaynaklanan bakımının yanı sıra sağlık ve sosyal sorunlarının üstesinden gelmesi epey zordur. Bu durum bir ekonomik kaynaktan beslenmeyi zorunlu kılar. Engelli bir çocuğa sahip olan sabit gelirli vatandaşımız normal bir vatandaşımızın 4-5 katı masrafı üstlenmiş demektir. Bu da sizin, yoksul değilseniz bile hızla yoksullaşmanız demektir. Engelli bir çocuğun eğitimi özel eğitimi gerektirmektedir. Buna tedavi ve ilaç masrafları da eklenince durum, çoğu zaman için-den çıkılamaz ekonomik bir sorun haline gelir. Ayrıca her engel kümesinde yer alan bireylerin gereksinim duydukları kimi araç gereçler vardır ki bunlar engelliler için son derece önemlidir ve yaşamlarının adeta bir parçası gibidir. Bu araç gereçler engellinin hareket yeteneğini artırıcı özelliklere sahiptir. Bu da, toplumla daha çok bütünleşme demektir.

8 TABLO : Toplam ve Engelli Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Eğitim Durumu Genel Nüfus Engelli Nüfus Sayı Okuryazar değil Okuryazar fakat bir okul bitirmemiş İlkokul İlköğretim Ortaokul Orta ve dengi Lise Lise ve dengi Yüksekokul veya Yüksek lisans, Ara Toplam Toplam Yüzd e Geçer li Yüzde ,3 12, ,5 20,1 Sayı Yüz de , Geçe rli Yüzd e ,7 36, ,5 4, , ,6 7, , ,2 0, , ,2 11, , , , ,4 5, , ,2 0, , , , Kaynak: DİE ve Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2002 Özürlüler Araştırması

9 3. Rehabilitasyon Rehabilitasyon ve araç-gereç gereksiniminin yeterince karşılanamaması da engellilerin toplumla bütünleştirilmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Bilindiği gibi rehabilitasyon çok genel olarak, yitirilen bir yeteneğin yeniden kazandırılması, yerine başka bir yeteneğin ikame edilmesi demektir. Herhangi bir sebeple engelli hale gelen birey önceden var olan işini artık yapamıyorsa, o işi yapabilmek için yeniden yeteneklendirilmesi, rehabilite edilmesi gerekmektedir. Böyle bir rehabilitasyon sürecinden geçmemiş olan birey, topluma ve içinde yaşadığı aileye yük olmaktan kurtulamayacaktır. 4. Ulaşım, Fiziksel Çevre ve Konut Özürlülerin topluma katılmalarının önündeki en büyük engellerden biri de ulaşım, fiziksel çevre ve konut sorunudur. Engellilerin içinde yaşadıkları fiziksel çevre, yaşadıkları fiziksel işlev bozuklukları/yetersizlikleri ve bunların yol açtığı sınırlamalar sebebiyle büyük önem taşımaktadır. Yaşama alanları tasarlanırken, bir toplum modeli ortaya koyarken, içinde yaşanılan fiziksel çevreyi de o toplumun içinde yaşayan herkesi düşünerek tasarlamak gerekir. Yollar, kaldırımlar, kamu binaları, parklar ve bahçeler, okullar, içinde yaşanılan konutlar, ulaşım araçları ve bunun gibi daha bir çok fiziksel çevre unsuru, engellilerin topluma katılmasının önünde ciddi birer engel oluşturmaktadır. Engeli nedeniyle hareket yeteneği sınırlanmış insanların bu ve benzeri sebeplerle yaşadıkları sıkıntılara böylece yenileri eklenmiş olmaktadır.

10 5. Erişebilirlik/Ulaşabilirlik Özürlü insanların kentsel yaşama katılım alanındaki ihtiyaçları, özürlü olmayanlarla farklı olmakla birlikte benzerdir. Özürlü olarak tanımlanan bireyleri, toplumun ayrı bir kesimi olarak niteleme yerine bütünleşmiş bir parçası olarak algılayabilmek ve yaşanılan mekânda da buna olanak sağlayabilmek amacıyla fiziksel çevreye ulaşılabilirliğini sağlamak gerekmektedir. Tüm insanlar gibi özürlü insanların da ulaşım hizmetlerinden eşit fırsatlarda yararlanması ve işine, okuluna, alışverişe, spor alanlarına, parklara, özürlü olmayan insanların kullandığı yollar-la ve taşıtlarla gidebilmesi gerekmektedir. Yerel yönetimler, yaptıkları sosyal ve teknik altyapı yatırımlarıyla kent mekânının şekillenmesinde önemli role sahiptir. Kentsel ulaşım hizmetlerinin, kentteki her türlü açık alan ve yapının özürlüler için ulaşılabilirliğinin yerel yönetimlerce sağlanıyor olması, özürlülerin sosyal yaşama katılmasında fırsat eşitliğini sağlayan en önemli unsurdur.

11 EVRENSEL TASARIM İçinde yaşadığımız çevrelerden ve kullandığımız ürünlerden zaman zaman memnun olmadığımız ya da bize uygun olmadığını düşündüğümüz olmuştur. Her birimiz, farklı yeteneklerle dünyaya gelmiş, farklı eğitimlerden geçmiş ve en nihayetinde farklı ihtiyaçlarımızın karşılanmasını isteyen, farklı kullanım kolaylıkları arayan bireyler haline gelmişizdir. Bu çerçeveye bir de insanoğlunun oldukça geniş bir çeşitlilik sergileyen profilini, başka bir deyişle çocukları, yaşlıları, özürlü insanları, farklı boyutları olan, çok kısa, çok uzun, zayıf ya da kilolu insanları, hasta ya da sakatlanmış insanları, hamile bayanları, çocuklu anne ve babaları ve daha nice farklı insanlık durumunu kattığımızda tasarımcılar ve mimarlar olarak işimizin ne denli geniş bir yelpazeye hitap ettiği ortadadır. Bir ürünü ya da içerisinde yaşadığımız çevreyi tüm bu farklı yeteneklere sahip insanlar ve çeşitli insanlık durumları için tasarlamak mümkündür ve bu yaklaşıma Evrensel Tasarım adı verilir. Evrensel tasarım, ürünlerin ve çevremizin tüm yaşlardaki ve farklı yeteneklerdeki insanların olabilecek en büyük kitlesi tarafından kullanılacak şekilde tasarlamak olarak tanımlanır (Story, Mueller ve Mace). Evrensel tasarım, tüm kullanıcıların isteklerini eşit olarak değerlendirmeyi öngörür. Tasarım geleneksel olarak ortalama bir kullanıcı grubunun ihtiyaçlarına göre şekillenir. Geçmişte, bu geleneksel görüşün tasarımlarına paralel olarak sadece özel ihtiyaçları olan kullanıcı grupları için ayrı tasarımlar yapmak geçerliliği olan bir yaklaşım idi. Böylece tasarım, standart bir çözüme özel ve ayrı bir çözümü eklemek yoluyla gerçekleştiriliyordu (Demirkan). Evrensel tasarım yaklaşımına göre bu tutum kullanıcı grupları arasında ayrımcılığa yol açmaktadır. Günümüzde ortalama yaşam süresinin artması, buna bağıl yaşlı nüfusun fazlalaşması ve kişilerin alıştıkları ortamlarda yaşlanmayı istemeleri tasarımcıları evrensel tasarım

12 ilkelerini kullanmaya teşvik etmektedir. Evrensel tasarım terimi, uzun süredir kullanılmasına rağmen Avrupa'daki mimar, tasarımcı ve mühendislerin dikkatini pek çekememiştir. Avrupa'da evrensel tasarım yerine herkes için tasarım deyişi kullanılmaktadır. Trost, bu iki terim arasındaki farkı, evrensel tasarımın kapsamlı bir felsefe, herkes için tasarım ın ise uygulamalar olması şeklinde açıklar. Evrensel tasarım bütüncül bir felsefedir ve özürlü insanların ayrı, özel bir grup olarak ele alınmasına karşı çıkar. Evrensel tasarım bu bakış açısını yedi temel ilke ile pekiştirir (Story, Mueller ve Mace): 1- Eşit kullanım Tasarım farklı yeteneklerdeki insanlar için kullanışlı olmalı. a. Tüm kullanıcılar için aynı kullanım kolaylığı sağlanmalı: ne zaman mümkünse benzer, mümkün olmayan durumlarda eş değer uygulamalar yapılmalı. b. Herhangi bir kullanıcıyı ayırmaktan ya da açığa çıkarmaktan kaçınılmalı. c. Mahremiyet, koruma ve güvenlik tüm kullanıcılara eşit olarak sağlanmalı. d. Tasarım tüm kullanıcılara çekici hale getirilmeli. 2- Kullanımda esneklik Tasarım çeşitli kişisel tercih ve yetenekleri barındırmalı. a. Kullanım metodları arasında seçenekler yaratılmalı. b. Sağ ve sol el erişimi ve kullanımı sağlanmalı. c. Kesin ve tam kullanım sağlanmalı. d. Kullanıcı hızına uyum sağlanmalı.

13 3- Basit ve içgüdüsel kullanım Tasarımın kullanımı, kullanıcının tecrübesinden, bilgisinden, dil yeteneğinden ve o anki konsantrasyon seviyesinden bağımsız olarak kolay anlaşılır olmalı. a. Gerekli olmayan karmaşıklık barındırılmamalı. b. Tasarım, kullanıcı beklenti ve içgüdüleri ile tutarlı olmalı. c. Bilgiyi önemine göre düzenlemeli. d. İş süresince ve bitiminde etkin geri bildirim sağlanmalı. 4- Algılanabilir bilgi Tasarım, çevresel koşullara ve kullanıcının duyusal yeteneklerine bakmaksızın gerekli bilgiyi kullanıcıya etkin olarak iletmeli. a. Önemli bilginin okunabilirliğini en üst seviyeye çıkarmalı. b. Elemanlar tarif edilebilir şekillerde ayrıştırılmalı (örnek: kullanım talimatlarını ve yön tarifini kolay hale getirmek). c. Duyusal sınırlamaları olan insanların kullandıkları aygıt ve tekniklere uyum sağlayabilmeli. 5- Hatalara dayanım Tasarım, kaza ya da istem dışı hareketlerin kötü sonuçlarını en aza indirmeli. a. Elemanları tehlike ve hataları en aza indirecek şekilde düzenlemeli: en çok kullanılan elemanlar en erişilebilir, tehlikeli elemanlar çıkarılmış, izole edilmiş ya da korumaya alınmış olmalı. b. Tehlikeler ve hatalara karşı uyarılar sağlanmalı. c. Yanlış yapmayı engelleyici düzenekler sağlanmalı.

14 d. Dikkat gerektiren işlerde bilinçsiz hareketler cesaretlendirilmemeli. 6- Düşük fiziksel çaba Tasarım en az yorulma ile etkin ve rahat olarak kullanılmalı Kullanıcıların doğal vücut pozisyonlarının korunması sağlanmalı Makul işletim gücü kullanılmalı Tekrar eden hareketler en aza indirgenmeli Devamlı fiziksel çaba en aza indirgenmeli. 7- Yaklaşım ve kullanım için yer ve boyut Kullanıcının bedensel boyutu, duruşu ve hareket yeteneğinden bağımsız olarak yaklaşım, uzanım, çalıştırma ve kullanım için uygun boyut ve yer sağlanmalı. a. Oturan ya da ayakta kullanıcı için önemli elemanlara açık görsel bakış sağlanmalı. b. Oturan ya da ayakta kullanıcı için tüm elemanlara uzanımı rahat hale getirmeli. c. Tasarım, el ve tutma boyutlarındaki çeşitliliği barındırmalı. d. Yardımcı araçların kullanımı ya da kişisel yardım için gerekli yer sağlanmalı.

15 EKLER YÖNETMELİKLER İLGİLİ HÜKÜMLER 1. KANUNLAR 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun Adli Tıp Kurumu Kanunu Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun Başarılı Sporculara Aylık Bağlanması ile Devlet Sporcusu Unvanı Verilmesi Hakkında Kanun Belediye Kanunu Büyükşehir Belediyesi Kanun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görev-leri Hakkında Kanun Deniz İş Kanunu Dernekler Kanunu Devlet Memurları Kanunu Emlak Vergisi Kanunu Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Evrensel Hizmet Kanunu Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Gelir Vergisi Kanunu Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri

16 Hakkında Kanun Gümrük Kanunu Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu İl Özel İdaresi Kanunu İlköğretim ve Eğitim Kanunu İmar Kanunu İş Kanunu Kalıtsal Hastalıklarla Mücadele Kanunu Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkın-da Kanun Karayolları Trafik Kanunu Kat Mülkiyeti Kanunu Katma Değer Vergisi Kanunu Mesleki Eğitim Kanunu Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Milli Eğitim Temel Kanunu Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun Noterlik Kanunu Nüfus Hizmetleri Kanunu Nüfus Planlaması Hakkında Kanun Ordu Yardımlaşma Kurumu Kanunu Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılan-

17 ması Hakkında Kanun Özel Öğretim Kurumları Kanunu Özel Tüketim Vergisi Kanunu Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun Özürlüler ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkın-da Kanun Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu Tabii Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar ve Tahribata İliş-kin Hizmetlerin Yürütülmesine Dair Kanun Terörle Mücadele Kanunu Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanma-sı Hakkında Kanun Türk Ceza Kanunu Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu Türkiye Emekli Subaylar, Emekli Astsubaylar, Harp Malulü Gaziler, Şehit Dul ve Yetimleri ile Muharip Gaziler Dernek-leri Hakkında Kanun Türkiye İş Kurumu Kanunu Türk Medenî Kanunu

18 Ulaştırma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Umumi Hıfzısıhha Kanunu Yurtdışında Görevli Personele Nakdi Tazminat Verilmesi ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun 2.KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Özürlüler İdaresi Başkanlığı Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Bakanlar Kurulu Kararları 1. Gümrük Vergilerinden Muafiyet Ve İstisna Tanınacak Haller Hakkında 2000/53 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (113, 114, 115, 116, 117, 118 Ve 119 Uncu Maddeleri) (R. G. Tarih:05/02/2000 Sayı 23955) Not: Kararın 116 ncı Maddesinin İkinci Fıkrası, Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan 2008/13676 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Değiştirilmiştir. 3. YÖNETMELİKLER 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Özürlü ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelik Asansör Yönetmeliği Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmi Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği

19 Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik Başarılı Sporculara Aylık Bağlanması ve Devlet Sporcusu Unvanı Verilmesi Hakkında Yönetmelik Bedensel Engelliler Tekerlekli Sandalye Basketbol Hakem Yönetmeliği Bedensel Engelliler Tekerlekli Sandalye Basketbol Müsa-baka Yönetmeliği Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönet-meliği Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği Emekli ve Malullük Aylığı Bağlanmış Olanlarla, Bunların Kanunen Bakmakla Yükümlü Bulundukları Aile Fertleri, Dul ve Yetim Aylığı Alanların Muayene ile Tedavileri Hakkında Yönetmelik Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği Gümrük Yönetmeliği Halk ve Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği İşaret Dili Tercümanlığı Hizmeti Verecek Personelin Yetiştirilmesi ile Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik Kamu Kurum ve Kuruluşlarında İşçi Olarak İstihdam Edilecek

20 Özürlü ve Eski Hükümlülere Uygulanacak Sınav Yönetmeliği Karayolu Taşıma Yönetmeliği Karayolları Trafik Yönetmeliği Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik Koruyucu Aile Yönetmeliği Kent Konseyi Yönetmeliği Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Ve Kurumların Yönetici Ve Öğretmenlerinin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmelik Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği Millî Eğitim Bakanlığı Özel, Özel Eğitim Kursları Yönetmeliği Milli Eğitim Bakanlığı Özel, Özel Eğitim Okulları Çerçeve Yönetmeliği Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği Milli Kütüphane Kullanıcı Hizmetleri Yönetmeliği Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü Sayısal Oyunlar Yönetmeliği Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Yönet-melik Nüfus Hizmetleri Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik Ortez-Protezleri Ismarlama Olarak Üreten ve/veya Uygulayan Merkezler ile İşitme Cihazı Satış ve Uygulaması Yapan Merkezler Hakkında Yönetmelik Otopark Yönetmeliği Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderleri-nin Devlet Tarafından Karşılanması ve Yeşil Kart Uygulaması Hakkında Yönetmelik

21 Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik Özel Öğrenci Yurtları Yönetmeliği Özürlü Bireylere Uygulanacak Destek Eğitim Programları ve Eğitim Giderlerinin Karşılanmasına Dair Yönetmelik Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırmayan İşverenlerden Ceza Olarak Kesilen Paraları Kullanmaya Yetkili Komisyonun Kuruluşu ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Özürlüler İdaresi Başkanlığı Özürlüler Şurası Yönetmeliği Özürlüler Veri Tabanı Oluşturulmasına ve Özürlülere Kimlik Kartı Verilmesine Dair Yönetmelik Özürlülerin Devlet Memurluğuna Alınma Şartları ile Yapılacak Yarışma Sınavları Hakkında Yönetmelik Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Veril-cek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik Özürlüler Şurası Yönetmeliği Özürlüler İdaresi Başkanlığı Özürlüler Yüksek Kurulu Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hak-kında Yönetmelik Sakatlık İndiriminden Yararlanacak Hizmet Erbabının Sakatlık Derecelerinin Tespit Şekli ile Uygulanması Hakkında Yönetmelik

22 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özürlülerin Tespiti, İncelenmesi, Bakım ve Rehabilitasonuna Dair Yönetmelik Spor Hizmet ve Faaliyetlerinde Üstün Başarı Gösterenlerin Ödüllendirilmesi Hakkında Yönetmelik Subay ve Astsubay Atama Yönetmeliği Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları İle Muayenelerine Dair Yönetmelik Telekomünikasyon Sektöründe Hizmet Kalitesi Yönetmeliği Telekomünikasyon Kurumunun Teşkilat ve Görevleri İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Terör Eylemleri Nedeniyle Şehit ve Malul Olanların Yakınlarının ve Çalışabilecek Durumdaki Malullerin Kamu Kurum ve Kuruluşlarında İstihdamı Hakkında Yönetmelik Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Yönetmelik Toplu Konut Fonundan Şehit Ailelerine Maluller ile Dul ve Yetimlerine Açılacak Faizsiz Konut Kredisi Yönetmeliği Türk İşaret Dili Sisteminin Oluşturulması ve Uygulanma-sına Yönelik Usul ve Esasların Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmeti Hakkında Yönetmelik Türkiye İş Kurumu İşgücü Yetiştirme ve Uyum Hizmetleri

23 Yönetmeliği Vakıflar Yönetmeliği Yapılarda Özürlülerin Kullanımına Yönelik Proje Tadili Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik Yüksek Öğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği 4. GENELGELER Özürlüler İle İlgili 2002/58 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Özürlülerin İstihdam Yılı Konulu 2004/28 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Özürlülerin İstihdamı Hakkındaki 2006/15 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Kamu Binaları, Kamuya Açık Alanlar Ve Toplu Taşıma Araçlarının Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi İle İlgili 2006/18 Sayılı Başbakanlık Genelgesi

24 Başbakanlık Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kuru-mu Genel Müdürlüğünün Özel Huzurevleri Ve Yaşlı Bakımevleri Hizmet Binası Bünyesinde Bakıma Muhtaç Özürlüler İçin Özel Bakım Merkezleri Açılması Konulu 2008/6 Sayılı Genelgesi 5579 Sayılı Kanun Değişikliği Hakkında SHÇEK Genel Müdürlüğünün Yayınladığı 2007/2 Sayılı SHÇEK Genelgesi Başbakanlığın Acil Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Konulu Genelgesi Başbakanlık Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünün Bakıma Muhtaç Özürlülerin Acil Yerleştirme İşlemleri Konulu 2008/7 Sayılı Genelgesi İçişleri Bakanlığının Özürlülerin Kurumlarınca Karşılana-mayan Giderleri Konulu Genelgesi İçişleri Bakanlığının Malul, Gazi Ve Engellilere Ait Araçların Park Etmeleri Konulu Genelgesi Milli Eğitim Bakanlığı nın Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Uygulamaları Hakkında Genelgesi (2008/60) Sağlık Bakanlığının Özürlü Sağlık Kurulu Raporlarından Ücret Alınıp Alınmayacağı Hakkındaki 2004/30 Sayılı Genelgesi Sağlık Bakanlığının Özürlü Kişilere Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Konulu 2008/43 Sayılı Genelgesi Sendikal Gelişmeler Doğrultusunda Alınacak Önlemler Hakkında Genelge

25 35.5. TEBLİĞLER Emlak Vergisi Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 47) Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 222) Gümrük Vergisi Genel Tebliği (Seri No:2) Katma Değer Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 110) Özel Tüketim Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 7) Kamu Görevlilerinin Maluliyet İşlemleri Hakkında Tebliğ Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği Tedavi Yardımına İlişkin Uygulama Tebliği 6. İLGİLİ TSE STANDARTLARI TS Özürlü İnsanların İkamet Edeceği Bi-naların Düzenlenmesi Kuralları TS Şehir İçi Yollar-Raylı taşıma Sistemleri Bölüm 5: Özürlü ve Yaşlılar İçin Tesislerde Tasarım Kuralları TS Şehir İçi Yollar- Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları TSENISO Özürlülerin taşınması asansörler- özellikler ve deney metotları için TS Demiryolu Taşıtları- Yolcu Vagonları-Özürlü Yolcuların Tekerlekli Sandalyeleri İle Seyahatine Uygun

26 Vagon Düzenlemeleri TSISO Özürlü veya engelli kişiler için teknik sistemler ve yardımcı donanımlar - tekerlekli sandalye bağlantı ve emniyet kemeri sistemleri - Bölüm 1: Bütün sistemler için özellikler ve deney metotları TSISO Özürlü veya engelli kişiler için teknik sistemler ve yardımcı donanımlar - Tekerlekli sandalye bağlantı ve emniyet kemeri sistemleri - Bölüm 2: Dört noktalı kuşak tipi bağlantı sistemleri TSEN Uçak yer destek donanımı özürlü, yetersiz yolcular için uçağa taşıyacak taşıtlar TSENISO Engelli Kişiler İçin- Teknik Yardımcılar- Sınıflandırma TSEN Engelli kişiler için teknik yardım malzemeleri - Genel özellikler ve deney metotları TSISO Özürlü veya engelli kişiler için teknik sistemler ve yardımcı donanımlar - tekerlekli sandalye bağlantı ve emniyet kemeri sistemleri - Bölüm 1: Bütün sistemler için özellikler ve deney metotları TSISO Özürlü veya engelli kişiler için teknik sistemler ve yardımcı donanımlar - Tekerlekli sandalye bağlantı ve emniyet kemeri sistemleri - Bölüm 2: Dört noktalı kuşak tipi bağlantı sistemleri TSEN :00:00 Asansörler - Yapım ve montaj için güvenlik kuralları - Yolcu ve yük asansörleri için özel uygulamalar - Bölüm 70: Engelliler dâhil yolcu asansörleri için erişilebilirlik TSEN 1970/A Ayarlanabilir karyolalar - Engel-li kişiler için - Özellikler ve deney metotları TSEN 81-70/A Asansörler- Yapım ve Montaj için Güvenlik Kuralları- Yolcu ve yük asansörleri için özel uygu-lamalar - Bölüm 70: Engelliler dâhil yolcu asansörleri için erişilebilirlik TSEN ISO Engelliler için teknik yardımcılar - Günlük yaşama yönelik çevre kontrol sistemleri

27 Engelsiz Dolaşım 1) Bu bölümdeki şartlar veya Bölüm antreye ait izinler dışında engelsiz dolaşım için genişlik 920 mm den az olmamalıdır. 2) Engelsiz yaya dolaşımı için iç ve dış yürüme yüzeyleri; a) 13 mm çapından büyük bir parçanın geçişine izin verecek açıklıkta olmamalıdır. b) Geçiş doğrultusuna dik yönelmiş uzanan açıklık olmamalıdır. c) Sabit, sağlam olmalı ve kaygan olmamalıdır. d) 13 mm den fazla olmayan seviyelerdeki değişimlerde maksimum ½ eğim olmalıdır. e) 13 mm den fazla olmayan seviyelerdeki değişimlerde eğimli zemin veya rampa sağlanmalıdır.

28 3) Farklı seviyelerin üstesinden gelmek için kullanılan rampa, asansör veya diğer yolcu kaldırma cihazı platformları ile engelsiz dolaşım sağlanabilir. Dış Yollar ve Rampalar Dış Yollar 1) Engelsiz dolaşım alanındaki dış yollar aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: a) Arazi eğimi 1:50 den fazla olmamalı b) Genişlik 1100 mm den az olmamalı c) Madde (1)(c) ye uygun seviyede antre girişine bitişik olmalı d) Yol zemininden 75 mm den fazla dikey yüksekliğin olduğu ve korunmayı sağlayacak duvar, korkuluk ve diğer bariyerlerin olmadığı yerlerde 75mm yükseklikten az olmayan bordür olmalı e) Eğer yaya yolu düz ve zemine bitişikse, 1100 mm genişlikten az olmayan farklı doku ve renkte zemin kaplaması olmalı f) Her iki tarafında 100 mm den fazla açık alan bulunmayan parmaklığa izin verilecek yerler dışında kalan, 1980 mm den az olmayan yol genişliği olan yerler engellerden arındırılmalı, g) Eğimin 1/20 fazla olduğu yerlerde rampa tasarlanmalı. Rampalar 1) Engelsiz dolaşım alanındaki rampa aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: a) Parmaklıklar arasındaki genişlikler 870 mm den az olmamalı b) Eğim 1/12 den fazla olmamalı (Bkz. Ek.A) c) Alt ve üst noktada ve kapıya giden rampanın ortasında düz alan 1500mm x 1500 mm den az olmamalı, yandaki düz alan genişliği; i) Rampaya doğru açılan kapı kenarının önünde 600 mm den az olmamalı ii) Rampadan uzaklaşan kapı kenarının önünde 300 mm den az olmamalı (Bkz. Ek.A) d) Düz alan 1200 mm uzunluğundan az olmalı ve en az rampayla aynı genişlikte olmalı, rampanın uzunluğu 9 m den fazla olmamalı.

29 e) 2.maddede izin verilenler dışında, parmaklık ve korumalıklar Bölüm ve te belirtildiği gibi olmalıdır. f) Rampanın 90 o döndüğü yerlerde düz alan 1200 mm x 1200 mm den az olmamalı g) Rampanın 180 o döndüğü yerlerde düz alan 1500 mm x 1500 mm den az olmamalıdır. Rampa eğiminin 1/10 dan fazla olduğu yerler; yürüme ve hareket güçlüğü çekenler, yaşlı kişiler ve hareketlilik cihazları kullananlar için zordur. Motorlu tekerlekli sandalye kullananlar için problemlere neden olur, böyle rampalar özellikle kar ve buzla kaplandığında herkes için tehlikeli olabilir. Bölüm te rampa uzunluğu 9 m den fazla ise eğimin 1/12 olacağı belirtilmiş olmasına rağmen, 1/20 eğim daha güvenli ve daha az yorucudur.

30 RAMPALAR UZUNLUK (mm) YÜKSEKLİK (mm)

31 Rampa Eğimi a) Toplantı, kongre, bakım veya hapishane ve iskan amaçlarıyla kullanılan yerlerde 1/10 b) Daire veya odalarda, ticari veya endüstriyel amaçlı kullanılan yerlerde 1/6 c) Diğer dairelerde 1/8 d) Dış rampalarda 1/10 Sirkülasyon Erişilebilir Girişler

32 Antreler ve Kapılar 1) Engelsiz dolaşım alanında bulunan her antre kapı açık durumunda iken 800 mm den az olmayacak genişlikte açık alana sahip olmalıdır. 2) İskân dairesi içinde odalar içindeki girişler 800 mm den az olmayacak genişlikte açık alana sahip olmalıdır. 3) Kapı çalıştırma cihazları sıkı tutma ve bilek bükme gerektirmeyecek şekilde tasarlanmalıdır.

33 Başın Üstündeki Tehlikeler Baş Üstü Açıklıklar 1) Depolama garaj alanları dışındaki yerlerde, her erişilebilir çıkış için minimum baş üstü açıklıklarda çıkış şartları uygulanmalıdır.. Baş Üstü Açıklıklar 1) Madde (3) ve (4) te izin verilenler dışında, her çıkışta 2100 mm den az olmayan baş üstü açıklık olmalıdır. 2) Merdiven için baş üstü açıklığı iniş, çıkış veya merdiven kenarı üstünde dikey alanlar olarak düzenlenmelidir. 3) Madde (4) te izin verilenler dışında, antredeki baş üstü açıklığı 2030 mm den az olmamalıdır.

34 4) Kapı kapatıcılar veya cihazların olduğu antrelerdeki baş üstü açıklığı 1980 mm den az olmamalıdır. Merdivenler, Parmaklıklar, Tırabzanlar Merdivenler Rampa ve Merdivenlerde Kaygan Olmayan Zemin 1) Rampa, iniş-çıkış ve basamak zeminleri; a) bitişleri kaygan olmamalı. b) eğer toplum için erişilebilirse, basamağı ön kenardan ayırmak için, iniş-çıkışların ön kenarında, rampanın başında ve sonunda zıt renkler veya ayırıcı şablon bulunmalıdır. 1) 10 m den fazla yükseklikteki merdivenlere çıkışlarda, dıştaki basamak ve iniş-çıkışlar buz ve kar birikmesini önleyecek şekilde tasarlanmalıdır.

35 KAYNAKLAR 1. Evrensel Tasarım, Nilgün Olguntürk 2. Türkiye de Engelli Gerçeği, Mustafa Öztürk, 2011 İstanbul 3. Engelsiz Tasarım Kılavuzu, Dünya Engelliler Vakfı