YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU OLARAK KA11 A 11KLAR

Transkript

1 YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU OLARAK KA11 A 11KLAR GiRiş Vedat PıNARLı Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de nüfus artışı, düzensiz kentleşme, büyük yerleşim merkezlerine olan hızlı nüfus akımı ve sanayileşme gibi temel nedenler sonucu oluşan katı atıkların tanımı ve tipleri ve değerlendirilme yolları makalede ayrı ayrı sunulacaktır. Bunun yanısıra Türkiye'deki katı atıkların durumu, yerleşim merkezlerinde katı atıkların toplanma ve taşınma sorunları, depolanması, dönüştürüm olanakları ve teknolojileri ile belediyelere düşen görevlere değinilecektir. KURUMSAL VE HUKUKI YAPI Yurdumuzda çöp ve atıklarla ilgili ayrıntılı bir düzenleme bulunmamakla birlikte, çeşitli kanun, yönetmelik ve tüzüklerde bazı düzenlemeler yapılarak bir kısım kuruluşlar görevlendirilmiştir. Bunlardan; Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve bu kanunla ilgili çıkarılan yönetmelik ve tüzüklerde konuya ışık tutacak hükümler yer almaktadır sayılı Belediye ve 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunlarında genel temizlik ve atıkların toplanması ve bertarafedilmesi işleri, belediyelerin görevleri arasında yer almıştır. Bunlardan başka; başta 2872 sayılı Çevre Kanunu olmak üzere 3621 sayılı Kıyı Kanunu'nda, Su Ürünleri Kanunu'nda, Zirai Mücadele ve Karantina Kanunu' nda, İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğünde, Belediye Sıhhi Zabıta Talimatnamesinde, Gayrisıhhi Müesseseler Yönetmeliğinde, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde ve Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde çöp ve katı atıkların toplanma, depolanma ve bertaraf edilmesi ile ilgili konularda düzenlemeler yer almaktadır. 1 Konu ile ilgili resmi kuruluşlar arasında, Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşları, Turizm Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve beledi Y. Doç. Dr., 19 Mayıs Üniversitesi. Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi. 1 Ahmet Samsunlu ve Veysel Eroğlu. V.D., (1991) "Çevre Korumada Öncelikler" Boğaziçi Üniversitesi, Türkiye'de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu, s Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt I, Sayı 4, Temmuz 1992, s

2 24 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER yeler sayılabilir. Üniversitelerin Çevre Mühendisliği bölümleri ile Tübitak Çevre Araştırmaları Grubu konunun teknik yönünde çalışmalar yapmaktadır. Diğer yandan, Çevre Bakanlığı tarafından, Katı Atık Yönetmeliği hazırlanmıştır. 14 Mart 1991 tarih, sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren, bu yönetmelik ile zararlı atık sınıfına girmeyen, evsel, sanayi ve ticarethane atıklarının evsel nitelikli olanları ile sanayi tesislerinin arıtma çamurları kontrol altına alınabilecektir. Yine bu yönetmelik ile katı atık üretim ve bertaraf aşamalarında uyulacak esaslar belirlenmiş, atıkların kaynağında minimize edilmesi ve ayrı ayrı toplanması konularında yönlendirmeler yeralmıştır. Yönetmelikte plastik ve metal esaslı malzemelerden imal edilen kaplar ile bunların içlerinde bulunan maddelere göre tasnifler yapılmış ve kota ile depozito uygulaması getirilmiştir. Yönetmelik kota uygulamasında izin yetkisini Çevre Bakanlığı bünyesinde toplamıştır. Ruhsat mekanizması getirilen yönetmelikte, valiliklere ve belediyelere inşaat ve işletme ruhsatı verme yetkisi tanınmıştır. Diğer yandan yönetmelik taslağında katı atıkların değerlendirilmesi ve bertarafı, toplanması ve taşınması, depolanması, kompostlaştırılması, yakılması, katı atık işleme tesislerine inşa ve işletme ruhsatı verilmesi, arıtma çamurlarının tarımda kullanılması konularında hem idari, hem de teknik detaylandırmalar yer almıştır. 2 Bu yönetmeliğin uygulamada aktif olarak yer almasıyla özellikle sanayi tesislerinden oluşan ve zararlı atık sınıfına girmeyen arıtma tesisi çamurlarının, faydaya dönüşmesinin sağlanması yönünde, olumlu gelişmeler sağlanacaktır. KATl ATıKLARıN TANıMı VE ÖZELLİKLERİ Genelolarak katı atık terimi: Meskun bölgelerde evlerden atılan katı atıkları (çöpler), - Park, bahçe ve yeşil alanlardan atılan bitki atıklarını, - Cadde süprüntülerini, - İri katı atıkları (büyük hacimli atıkları), - Zararlı atık sınıfına girmeyen, evsel katı atık özelliklerine haiz sanayi ve ticarethane katı atıklarını, Evsel atıksu arıtma tesislerinden atılan arıtma çamurlarını, Hafriyat toprağı ve inşaat molozlarını, - Ve özel veya resmi kuruluşlar ve şahıslarca üretilen ve çeşidi, özelliği ve miktarı itibarı ile insan sağlığına zarar veren, su ve havayı kirleten, yanıcı ve patlayıcı madde içeren, hastalık mikrobu taşıyabilen zararlı ve tehlikeli atıkları kapsar. 2 Resmi Gazete, 14 Mart 1991, Sayı: 20814, s. 4.

3 YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU 25 Halk dilinde 'çöp' olarak bilinen katı atıkların toplanmasında, değerlendirilmesinde ve uzaklaştırılmasında kullanılacak yöntemleri sağlıklı bir şekilde seçebilmek için atıkları tanımak ve özelliklerini bilmek gerekir. Söz konusu bu özellikler şunlardır: Miktar Ebat Bir yörede şahıs başına ortaya çıkan çöp miktarı veya toplam miktar, mevsimsel değişikliklerden başka, hayat standartlarının değişmesi ile de zamanla önemli değişmeler gösterir. Katı atıkların ebat dağılımı, tekrar kullanma, geri kazanma ve uzaklaştırma işlemleri için önemli bir veri teşkil edebilir. Ebat dağılımını belirlemek üzere atıklar periyodik olarak elek analizine tabi tutulmalı ve her elekte kalan atık miktarı tayin edilmelidir. KompozisyonÇöplerin içinde bulunan maddelerin cins ve miktarının bi (Bileşimi) linmesi hangi maddelerin tekrar kullanılabileceği veya geriye kazanılabileceği ve bunlardan sağlanacak gelirin hesaplanması ile birlikte en uygun imha veya uzaklaştırma yönteminin tespiti için de gereklidir. 3 TÜRKİYE'DE UYGULANMAKTA OLAN ÇÖP TOPLAMA VE İMHA İŞLEMLERİ Çöpler yurdumuzda önemli bir çevre ve sağlık problemini oluşturmaktadır. Zira evlerden ve sokaklardan başlanılarak gelişigüzel toplanmakta ve depolanmaktadır. Bu konuda toplumumuzda yeterli bilincin oluşturulamaması yanında, gerekli teknik ve hukuki düzenlemelerin yapılmamış olması, çevre sağlığı yönünden çöplerin yol açtığı olumsuzlukları daha da artırmaktadır. ÇÖPLERIN TOPLANMASı Şehirlerimizde çöpler belediyeler tarafından toplanmaktadır. Ancak çöpler toplanırken kaynakta ayıklama veya en basit şekilde kuru-yaş ayırımı yapılmadığından, depolama, imha ve geri kazanmada büyük sorunlar meydana gelmektedir. Teknolojik gelişmelerle birlikte çöplerin miktarı ve bileşenleri de değişmektedir. Son yıllarda evsel çöpler içindeki plastik madde miktarında büyük artışlar görülmektedir. Ayrıca, pil, akü, boya kutusu, kullanılmış ilaç vb. tehlikeli atıkların oranı da her geçen gün artmaktadır. Kamuoyunun yeterli bilinçte olmaması yanında, yetersiz ve eksik çöp toplama sistemimiz de, kaynakta ayırma 3 Kriton Curi, "Katı Atıklar", çevrevelnsan, T.C. Başbakanlık çevre Genel Müdürlüğü Yayını, Yıl: 3, S. 9, 1988, s. 8.

4 26 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER ya imkan vermemektedir. Bu durum sokaktan başlayarak depolama ve imha noktasında sorunlara neden olmaktadır. Türkiye genelinde tek tip çöp toplama ve taşıma araçları kullanılmamaktadır. Kap ve araçlar şehirden şehire farklılık gösterdiği gibi, aynı şehir semtlerinde de farklılık göstermektedir. Evlerde çöp kovalarında veya naylon torbalarda biriktirilen çöpler değişik boyut ve hacimdeki çöp toplama kaplarına boşaltılmaktadır. Çöp toplama kapları ile taşıma araçları farklı özellikte olduğundan, çöp bidonunun araca boşaltılması zaman ve işgücü kaybına neden olmakta, ayrıca göze hoş olmayan görüntüler sergilenmekte, koku ve benzeri kirliliğe sebep olmaktadır. Çöp bidonlarının zamanında boşaltılmaması, devrilmesi, sıvı atıkların sokaklara sızması şehirlerimiz ve çevre sağlığı yönünden hiç de hoş olmayan görüntüler sergilemektedir. 4 ÇÖPLERIN DEPOLANMA VE IMHA EDILMESI Depolama, atıkların son olarak yerleştirildikleri yer olarak tanımlanırsa da, atıklar depolandıkları yerde az veya çok hareket halindedirler. Yağmur suyu katı atığın bünyesine girer, çeşitli mineral esaslı veya organik maddeler çöker ve kirli sızıntı suyu olarak çıkar. Bu sızıntı suyu, zemin suyunu korumak amacı ile, taban geçirimsiz yapılarak veya drenaj yolu ile toplanmalı ve temizlenmelidir. Katı atığın bünyesinde oksijensiz yaşayabilen organizmaların bulunduğu bir ortam mevcuttur. Atığın organik komponentleri mikro-organizmalarca ayrıştırılır. Büyük ölçüde metan ve karbondioksit içeren gazlar oluştuğu gibi, çok yoğun koku çıkaran, kısmen sağlığa zararlı olarak nitelendirilebilecek bileşikler de oluşur. Modern bir depolamada gazlar emilir ve olanaklar içinde, bir işlem sonunda, elektrik veya ısı elde etmek amacı ile enerji taşıyıcı olarak değerlendirilir, yoksa yakılır. Bir depolama tesisinden çevreye gürültü, toz ve koku emisyonları yayılır. Hatta depolama yerine doğru yoğun bir çöp arabası trafiği de kamuya açık yollarda ek bir yük yaratabilir. Depolama yerinde kemirgen hayvanlar, kargalar, martıların daha sık gözlenmesi de nadir bir olay değildir. Depolama tesisi, çevreye zarar verecek etkilerini karşılamak için, yerinin seçimi ile, yapı, teknik ve personel donanım ı ve işletme açısından özel İsteklere cevap verebilecek nitelikte olmalıdır. 5 Evsel atıkları düzenli depolamak maksadıyla inşa edilen depolara, insan ve çevre sağlığını korumak amacıyla; 4 T.C. Çevre Bakanlığı. 2000'li Yıııara DOAnı çevre, Ankara 1991, s Oktay Tabasaran, "Katı Atık Depolama Tekniği", Türk-Abnan Çevre Teknolojisi Semineri, İstanbul 1987.

5 YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU Sıvıların ve sıvı atıkların, 2. Akıcılığı kayboluncaya kadar suyu alınmamış arıtma çamurlarının, 3. Patlayıcı maddelerin, 4. Hastane ve klinik atıklarının, 5. Hayvan kadavralarının, 6. Depolama esnasında aşırı toz, gürültü, kirlenme ve kokuya sebep olabilecek atıkların, 7. Radyoaktif madde ve atıkların, 8. Tehlikeli atık sınıflarına giren katı atıkların, depolanması yasaktır. 6 ÇÖPLERİN IMHASı VE UZAKLAşTıRıLMASı Katı atıkların uzaklaştırılmasında: 1. Gelişigüzel atma (düzensiz depolama), 2. Düzenli depolama, 3. Kompostlama, 4. Yakma, 5. Piroliz, yöntemleri kullanılmaktadır. Çöplerin uzaklaştırılması için yöntem seçerken aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir. Seçilen yöntem: a. Halkın bedeni ve ruhi sağlığını olumsuz etkilememeli, b. Yerüstü ve yeraltı suları ile toprağı kirletmemeli, c. Bitki örtüsü ve canlıları olumsuz etkilememeli, d. Havayı kirletmemeli, e. Çevreye estetik açıdan zarar vermemelidir. 7 GELIşIGÜZEL ATMA VE DÜZENSIZ DEPOLAMA Türkiye'de en yaygın şekilde kullanılan bu yöntemde, çöpler hiçbir önlem alınmadan bir alana atılıp bırakılmaktadır. Sonuç olarak yeraltı suları kirlenmekte, rahatsız edici kokulara, yangınlara ve bulaşıcı hastalıkların yayılmasına neden olmaktadır. DÜZENLI DEPOLAMA Bu sistemde seçilen alanın önce geçirimsizliği sağlanmaktadır. Çöplerden kaynaklanan sızıntı sulannı toplayacak drenaj sistemi de yapılmaktadır. Bu ola 6 Resmi Gazete, 14 Mart Sayı: 20814, s Georg Tchobanoglous., (et. al.) Solid W utes Engineering Principles and Management Issues, Mc Grow Hill Book Company, 1977, s

6 28 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER naklar sağlandıktan sonra çöplerin sahaya dökülmesine başlanmaktadır. Bu yöntemle, depolama sahasına dökülen çöplerde bir arada bulunan organik maddeler bozuşma neticesinde, CO 2, CH 4, NH 3 ve H 2 S gazları ile suya dönüşmektedir. Bunlardan metan (CH 4 ) kalorifik değeri yüksek yanıcı bir gazdır. Bu nedenle, sözkonusu gazın eneıji üretimi için kullanılması önerilmektedir. Ayrıca, bozuşma sonucunda sahada çökmeler görülmekte ve bu sahaların yeşil alan olarak bırakılması önerilmektedir. KOMPOSTLAMA Bu, proses çöplerin içinde bulunan organik maddelerin aerobik şartlar altında bozuşmasından ibarettir. Proses tarifi şöyle özetlenebilir: a. Organik maddeleri ayıklama, b. Ebat küçültme, c. Homojenize etme, d. Aerobik şartlarda stabilize etme, e. Kullanıma hazırlama. Kompost, birçok kişinin ileri sürdüğünün aksine gübre değildir. Kompost, organik madde muhtevası yüksek bir toprak düzenleyicisidir. Kompost, toprakta humus etkisini göstermektedir. Kompostun topraktaki olumlu etkisi şu şekilde izah edilebilir: Komposttaki organik maddelerin bakteriyel parçalanması neticesinde meydana gelen organik asitler, topraktaki fosfatla bitkilerce daha kolayalınabiten kompleksler meydana getirmektedir. Ayrıca azot ve fosforun depolanmasına da olumlu etkisi olmaktadır. Kompostun bitkiler için diğer olumlu bir etkisi su tutma kapasitesinden doğmaktadır. Kompostun diğer bir özelliği humuslu topraklarda olduğu gibi asiditedeki ve alkalinitedeki hızlı değişiklikleri çok kısa bir zamanda emmesi ve bazı toksik maddeleri nötralize etmesidir. 8 YAKMA Yakma, çöpleri stabil hale getiren ve hacimlerini % azaltan bir yöntemdir. Bu yöntemi uygularken, hava kirlenmesine karşı özel tedbirler almaktan başka meydana gelen küller uzaklaştırılırken içinde bulunması muhtemel toksik maddeler için önlem alınmalıdır. ÖZEL ÇÖP VE KATI ATıKLAR 1. HASTANE ATıKLARı: Ülkemizde, içlerinde enfekte atıklar bulunduran hastane çöpleri, genellikle tedbir alınmadan gelişigüzel bir şekilde çöp sahaları 8 T.C. Çevre Bakanhğı, a.g.e., s. 236.

7 YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU 29 na atılmaktadır. Hastane atıkları içerisinde hastalık yapıcı bakteri ve koliform organizmalar yanında zararlı ve tehlikeli kimyasal maddeler ile radyoaktifmaddeler de bulunmaktadır. Bu durum çöplerin toplanması, depolama ve ayırma işlemlerinde önemli çevre ve sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Hastanelerden kaynaklanan enfekte çöplerin ayrı toplanması ve diğer çöplerle karıştırılmadan, sağlık ve çevre kurallarının öngördüğü usul ve tekniklere uygun olarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Ancak yurdumuzda pek az hastanelerde çöp bertaraf işlemi kısmen tekniğine uygun olarak yapılmaktadır ENDÜSTRIYEL KATI ATıKLAR: Her türlü endüstriyel işlem ve imalat sonucunda oluşan katı atıklar, toplum sağlığına zararlı olan ve olmayanlar olarak iki grupta değerlendirilebilir. Endüstriyel katı atıkların bileşimi, evsel atıkların (çöpler) bileşimi gibi karmaşık olmamakla beraber, üretimin türüne göre önemli ölçüde farklılıklar gösterebilmektedir. Toplum ve çevre sağlığı açısından zararlı endüstriyel katı atıklar arasında, toksik, radyoaktif, patlayıcı atıklar ile mezbahaneler ve kombinalarda üretilen kokuşabilir atıklar önem taşımaktadır. Son yıllarda birçok gelişmiş ülkenin, tehlikeli atık üreten sanayilerin problemlerinden kaçınmak için bu tip sanayi tesislerini kendi ülkelerinde kurmaktansa gelişmekte olan ülkelerde kurmakta veya kurulmasını teşvik etmekte olduğu görülmektedir. Bir kısım endüstriyel atıklar, toplum sağlığına zararlı olmamakla birlikte çevre ve doğal kaynakları olumsuz yönde etkilemektedirler. Yurdumuzun çeşitli yörelerinde bu tür atıklardan kaynaklanan arazi kayıpları, toprak, su ve deniz kirlenmesi örnekleri görülmektedir. 3. ARITMA TEsİSİ ÇAMURLARI VE TEHLİKELİ ATıKLAR: Evsel pis su arıtma tesislerinden çıkan çamurlarla, endüstriyel işlemler ve arıtma tesislerinden çıkan çamurlar, çevreye genelde gelişigüzel atılmakta ve çevre sorunlarına neden olmaktadırlar. Özellikle arıtma tesisi çamurlarının kimyasal ve diğer özelliklerine göre ayrılmadan, şehir çöplerine katılarak işleme tabi tutulması, çevre sağlığı açısından son derece sakıncah durumlar ortaya çıkarmaktadır. Bu tür çamurların kimyasal özelliklerine göre normal atık ve tehlikeli atık işlemine tabi tutularak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Arıtma çamurunun depolanabilmesi için içinde bulunan su oranının % 65 olması gerekir. Ancak, depo yeri işletmecileri, çamurun su oranının daha fazla olması halinde, deponun stabilitesini bozmayacağı, koku problemi ortaya çıkarmayacağı kanaatine varırlarsa, su oranı 0;0 75'e kadar olan çamurları kabul edebilirler. 9 Lee C.C., HufTınan G.L., Nalesnik R.P., "Medical Waste Management", Environ. Sei. Technol., Vol. 25, No. 3, 1991, s. 360.

8 30 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER TÜRKİYE'DE ÇÖPLER VE TEHLİKELİ ATıKLAR AÇısıNDAN MEVCUT PROBLEMLER VE ÇÖZÜM ÖNERILERI Önlem kısmında "Çöp ve Tehlikeli Atıklar" aşağıdaki başlıklarla ele alınacaktır. - Evsel atıklar, - Hastane atıkları, - İnşaat ve hafriyat atıkları, Sanayi atıkları, Ticari atıklar, - Radyoaktif atıklar. 10 EVSEL ATıKLAR A. Şehirlerimizde çöp toplama ve depolama hizmetleri genellikle yetersizdir. Çöp depolama sahalarının seçimi ve bu sahalardaki uygulamalar plansız yapılmaktadır. Bu nedenle; 1. Bu hizmetlei'le ilgili sınırlama ve yasaları ortaya koyan ayrıntılı bir yönetmelik hazırlanması, 2. Çöpleri depo alanlarına taşıyan araçların seçiminde, toplamanın yapılacağı bölge özelliklerinin dikkate alınması, nüfus yoğunluğuna bağlı olarak sıkıştırmah-sıkıştırmasız konteyner tipi veya damperli araçlar tercihinde dikkatli seçim yapılması, 3. Depo alanının sızdırmaz özelliklere sahip olması ve su kaynaklarıyla bağlantısı olmaması, 4. Belirli zamanlarda depo sahalarında sıkıştırma, ilaçlama, çevre düzenlemesi ve yeşillendirme yapılması, 5. Çöp sahalarında bir kazanç kaynağı olan ticari unsurla toplama faaliyetlerinin, b<.>lediyelerce denetlenmesi, 6. Şehir çöplerine, ileride büyük problemlere sebep olabilecek hastane ve sanayi atıkları, piller ve laboratuvar atıkları gibi tehlikeli ve zararlı atıkların hiçbir zaman karıştırılmaması için gerekli önlemlerin alınması, 7. K<.>ntlerde yaşayan ve kirleten vatandaşların, çöplerden bedel alınması mecburiyeti getirilerek belediye giderlerine katılımının sağlanması, ıo T.C, çp\'i'p Bakanlığı, a.g.c'., s

9 YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU Belediyelerin bu hizmetlerle ilgili bilimsel ve teknik problemlerin çözümü için ilgili kurumlarla işbirliği ve koordinasyon yapması, gerekmektedir. B. Bazı şehirlerimizde çöplerin depolanabileceği alan bulunmasında zorluklarla karşılaşılmaktadır. Bu sebeple; 1. Şehrin ve çevrenin, arazinin kullanım durumunun özelliklerine ve çöplerin karakterine bağlı olarak alternatif bertaraf yöntemlerinin uygulanması, 2. Kompost tesisleri kurulması uygun bulunduğunda, ilgili belediyelerce kompostun tanıtımının ve pazarlanmasının yapılması, bu tesislerde çalışacak teknik eleman istihdamının sağlanması, 3. Yakma tesisleri kurulması uygun bulunduğunda, üretilecek enerjiden maksimum istifade yollarının araştırılıp uygulanması, 4. Kırsal kesimde biogaz uygulamasının teşviki, 5. Turizm ağırlıklı bölgelerde çöp imha merkezleri veya düzenli depolama alanlarının geliştirilmesi, 6. Su ürünleri İstihsal sahalarına çöp atıklarının atılmaması, sağlanmahdır. c. Plastik kaplar ve teneke meşrubat kapları çöp hacmini çok büyük oranda Bu sebeple; arttırmaktadır. 1. Kullanımını azaltan tedbirlerin alınması, 2. Bu gibi çöplerin geri dönüşümünün (depozit uygulaması veya konteynerlerle toplanması gibi) sağlanması. 3. Üreticilerine geri dönen atıkların, uygun yollarla bertaraf edilmesi, gerekmektedir. HASTANE ATıKLARı Hastanelerin, laboratuvar ve kliniklerin; yara sargıları, alçılar, bir defa kullanılıp atılan malzeme ve enjektörler, hayvan kadavraları, infeksiyöz çöpler, dezenfekte edilmiş çöpler gibi atıklarının şehir çöpleriyle birlikte atılması, çevre sağlığı açısından büyük bir risktir. Bu yüzden; 1. Bu gibi atıklar özel ihtisas konusu olup, bertarafı için Sağlık Bakanlığı'nın organizasyonunda şehirlerde merkezi birimler kurulması, bu tesislerde uygun imha veya yakma tekniklerinin uygulanması,

10 32 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER 2. Bu tür atıkları, toplayan kişilerde özel kıyafet ve önlemlerle toplama işleminin uygulanması, gerekmektedir. İNŞAAT VE HAFRİYAT ATıKLARı Özellikle inşaat sahalarının çevresinde rastgele bırakılmış malzeme atıkları ve inşaatla~da kullanılan mineral maddelerin alındığı arazilerdeki yığıntılar çevreyi rahatsız etmektedir. Bu nedenle; 1. Bu gibi atıkların belediyelerce belirlenmesi ve boşaltılacağı alanların tespit edilmesi, atılması, 2. Bu atıkların, arazi yükseltilmesi ve çukur doldurulması gereken alanlara 3. BoşaItım alanlarında çevre düzenlemesi ve yeşillendirme yapılması, gerekmektedir. SANAYİ ATıKLARı A. Türkiye'de kimyasal işlem ve sentezlerden, metal ve mineral madde üretimlerinden, çok miktarda sanayi atığı ortaya çıkmakta, bunlarla insan sağlığı ve su kaynakları üzerinde büyük risk doğmaktadır. Bu yüzden; 1. Sanayi atıklarının önce toksik ve ekotoksik niteliklerine, fizikokimyasal özelliklerine göre sınıflandırılması, Mart 1989 tarihli Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tebliğindeki esaslar uyarınca; a. Bu atıkların hiçbir zaman sulara atılmaması, b. Arıtma, depolama, yeniden değerlendirme, gömme ve yakma gibi yollardan en uygun olanının seçilerek atıkların bertaraf edileceği entegre tesislerinin kurulması, c. Sanayi atıklarının mutlaka özelliklerine göre değerlendirerek geri kazanımına gidilmesi, d. Tesislerin kurulma aşamasında yetkili kurumlardan Teknoloji Proses Uygunluk Belgesi almalarının sağlanması, böylece atık sorununun en aza indirilmesi, 3. Uygulanan bertarafyolunun 12 Mart 1989 tarihli İdari Usuller Tebliğindeki esaslara göre valiliklerce incelenmesi ve bu incelemeye göre uygunluk belgesi verilmesi, lazımdır.

11 YEREL YÖNETİMLER VE ÇEVRE SORUNU 33 B. Türkiye'de sanayinin gelişmesi, özel nitelikli atıkları depolama tesisleri kurulması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle, 1. Mevcut sanayi tesislerinin atıklarının detaylı bir incelemeye tabi tutularak; a. Teknolojide değişiklik yaparak çevre etkisinin ekonomik olarak kabul edilebilecek düzeye indirilmesi, b. Mevcut ikame teknolojilerle kıyaslayarak değerlendirilmesi, 2. Sanayi kuruluşlarının yakınlığı ve arazi özellikleri incelenerek belirlenecek modern inşaat teknikleri ve her türlü tedbir gözetilerek özel nitelikli atıklara bölgesel depolama tesisleri kurulması, 3. Sanayi atıklarının bu tesislerde kurulacak laboratuvarlarda yapılacak analizlerie nitelik ve sınıfları belirlendikten sonra kabulü ve birbiriyle etkileşmemelerini sağlayacak yerleştirmelerle depolanması, 4. Bölgesel bazda hazırlanan tehlikeli atık projelerinin belediyelerle işbirliği yapılarak değerlendirilmesi, sağlanmalıdır. C. Trafo yağları başta olarak, transformatör, kondansatör yağları olarak kullanılan PCB'li mineral yağların ve diğer halojenli aromatik bileşiklerin atıkları çevre için tehlikelidir. Bu nedenle; 1. Bu yağların PCB ihtiva etmeyen yağlarla değiştirilmesi, 2. Eldeki atıkların PCB'li aromatik halojenli bileşikler için öngörülen özel tekniklerle bertaraf edilmesi, lazımdır. D. Kullanılmış pil ve akülerin şehir çöpleriyle atılmasına engel olunmamak Bu yüzden; tadır. 1. Bu konuda kamuoyunun uyarılması, 2. Uygun toplama metodları için yöntem geliştirilmesi, 3. Üreticileri veya yeniden değerlendiren kuruluşlar tarafından bertarafı veya değerlendirilmesinin sağlanması, gerekmektedir. E. Kimyasal maddelerin zehirli ve tehlikeli özelliklerinin yeterince bilinmemesi, bu maddelerin depolanması ve taşınması yanında kullanılması sonucu doğacak atıkların bertarafı konusunda çevreye zarar verebilen yanlış uygulamalara yol açmaktadır. Bu yüzden;

12 34 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER sayılı Çevre Kanunu'nun 13 üncü maddesinde öngörülen yönetmeliğin çıkarılması, 2. Kimyasal maddelerin, özelliklerine uygun şekilde ambalajlanması, 3. Etiketleri üzerinde uyarıcı yazı ve sembollerin bulunması, 4. Bu etiketlerden, oral, dermal ve solunum yoluyla karşılaşılabilecek zehirlilik durumlarının, yanıcılık ve parlayıcılık vasıflarının, tahriş edici etkilerinin parçalanma durumlarının anlaşılabilmesi, 5. Bu tür kimyasal maddelerin gerektiğinde her türlü analizini yapabilecek bölgesel, referans laboratuvarlar kurulması, sağlanmalıdır. TİcARİ ATıKLAR Hurda demir, cam, kağıt ve plastik gibi maddelerden oluşan atıklar, çok kıymetli hammaddelerdir. Yeterince değerlendirilememeleri ekonomik kayıplara sebep olmaktadır. Bu yüzden; 1. Bu ticari atıkların şehir çöplerinden seleksiyonu veya ayrı toplanması ve geri kazanımı için modern teknikler uygulanması, 2. Demir-çelik, kağıt, cam ve plastik fabrikaları ile koordineli sevkiyat ve değerlendirme projeleri geliştirilmesi, 3. Milli Prodüktivite Merkezi ile işbirliği yapılması, gerekmektedir. RADYOAKTİF ATıKLAR Hastane, laboratuvar, tıp merkezlerinden; ışıklı boya ve saat üretiminden; kimya endüstrisinde malzeme kontrolü ve ölçme cihazlarından radyoaktif katı atıklar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca radyasyon kalmış gıda maddeleri atıkları Türkiye'de problem yaratmaktadır. Bu yüzden; 1. Bu gibi atıkların düzenli olarak, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'na bildirilmesi, 2. Küçük miktarda olanların Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun tali depolarında, büyük miktarda olanların anaradyoaktif atık depolarında toplanması, gerekmektedir.