TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİNİN 6331 SAYILI KANUN KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 T.C. YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİNİN 6331 SAYILI KANUN KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Bitirme Projesi Cemil YILDIZ Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd.Doç.Dr.Mehtap CİVİR (Şubat, 2014)

2 Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını 3. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için etik kurul onay yazısı alındığını bildiririm. İstanbul, 2014 Cemil YILDIZ i

3 TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİNİN 6331 SAYILI KANUN KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ (ÖZET) Atık yönetimi birçok ülke tarafından uygulanan çevresel bir gerekliliktir. Bu yüzden bir çok gelişmiş ülke ikinci dünya savaşından bu yana bir atık yönetim politikası oluşturmuştur. Atık yönetimi depolama sistemi, çerçeve atık yönetimi ve paketleme sistemlerinden oluşur. Her ne kadar basit bir sistem gibi görünse de aslında yapılması düzgün bir plana dayanan karışık bir sistemler topluluğudur. Basit olarak bu sistem sokaklardan ve sanayi bölgelerinden çöplerin toplanması ile başlar. Daha sonra ayrıştırma yoluna gidilir ve daha sonra geri kazanım sistemleri ile hem ekonomiye bir getiri sağlanmış olunur hem de çevre ve insan sağlığı için tehlikeler önlenmiş olur. Türkiye de atık yönetimi net olarak yaklaşık yirmi yıldır yer almaktadır. Bu yüzden bizim ülkemiz düzenli olarak bir sisteme sahip değildir. Ancak Avrupa birliği geri dönüşümü bir bilim dalı, disiplin olarak görmüş ve bu yüzden gerekli çalışmaları yapmıştır. Özellikle kamuoyunun bilinçlendirmesi ile büyük yarar sağlanmıştır.ayrıca bu projede atık yönetiminde iş sağlığı ve güvenliğinden de bahsedilmiş ve bu iki sektörün ayrılmaması gereken bir parça olduğundan bahsedilmiştir.en tehlikeli atık çeşidi ise tıbbi atıklardır. Zira bu atıklardan tehlikeli hatta ölümcül hastalıklar bulaşabilmekte çok daha önemsiz davranmalarda toplumsal yıkımlara dahi sebep olmaktadır. Bu yüzden bu proje önem verilmesi gereken tıbbi atıkların yapılması gerekenleri ve iyi bir tıbbi atık yönetiminin sahip olması gerekenleri hakkında da bigi vermiştir. Ayrıca bu işlemler yapılırken kullanılması gereken kişisel koruyucu donanımlar söylenmiş böylece tehlike için bir adım daha fazla önlem alınması sağlanılmak istenmiştir. Bu proje için tıbbi atıkların yönetimi hakkında bir rehber niteliği taşınması amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: atık yönetimi, katı atık, tıbbi atık yönetimi ii

4 WASTE MANANGEMENT İN TURKEY ACCORDİNG TO 6331 LAW (SUMMARY) Waste management that is is the international requirements is implemented by many countries. Therefore, developed countries has done waste policies since second world war. Waste management means landfill system, framework waste system and packaging system whereat waste management even looks like easy in fact waste management is complicated systems comunity. As a simple this system starts with collecting waste from street or industrial areas than classifys. After classification finished, it starts recovery of waste. Finally through waste management the enviromental is cleared and helps to recovery of economy. This Project includes Turkey waste management, waste recyling policies of The European Union, recovery of waste, solid wastes, classification of waste and medical waste management. Also this research mentions The importance of recycle Turkey waste management has started clearly since twenty years so we have not good waste management and we did not reserve a share of the economy. However waste management is discipline for The European Union because good waste management benefits the economics. There are many laws about waste management in The European Union besides governments raise awareness the public about environmental awareness and the importance of waste management. Also this Project informs occupational health and safety of waste management because there are people centre of waste management system so ıf people work, accidents, deaths could be so this Project mentions things to do about occupational health and safety. The most dangerous waste types is medical wastes because this wastes can infect dangerous diseases and terminal illness. This research informs based on historical madical waste management. Safe medical waste systems was aimed. İn addition personal protective equipment was mentioned also this Project is likea guide about medical waste management. iii

5 And also some instructions were mentioned in this Project such as household waste collection instructions, instructions of collection of waste recycling, medical waste collection instructions. This instructions includes PPE, necessary information about waste manangement. İn addition this Project is not a official document so informations in it is only to inform people. Key words: waste management, solid management, medical waste management iv

6 İÇİNDEKİLER ÖZGÜNLÜK BİLDİRİSİ.i ÖZET ii SUMMARY.iii,vi 1.TÜRKİYE ATIK YÖNETİMİ TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİNE GENEL BİR BAKIŞ..1 2.AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATI VE ATIK YÖNETİMİ..3 3.ATIKLARIN GERİ KAZANIM POLİTİKALARI 4 4.KATI ATIKLAR KATI ATIKLARIN TANIMI KATI ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI BİLEŞİMLERİNE GÖRE KATI ATIKLAR KAYNAKLARINA GÖRE KATI ATIKLAR KATI ATIKLARIN TOPLANMASI KAI ATIKLARIN TOPLANMASINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞ KAZASI MEYDANA GETİREN DURUMLAR GÜVENSİZ HAREKETLER GÜVENSİZ ORTAM ŞARTLARI 9

7 4.3.3.TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI VE TAŞINMASI TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI TIBBİ ATIKLARIN TAŞINMASI ATIK TOPLAMA İŞLEMLERİ HAKKINDA BAZI TALİMATLAR EVSEL ATIKLARIN TOPLANMASI TALİMATLARI GERİ DÖNÜŞÜM ATIKLARININ TOPLAMA VE TAŞIMA TALİMATLARI TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI TALİMATLARI.16 TANIMLAR..17 SONUÇ..19 ŞEKİLLER VE TABLOLAR 20 KAYNAKLAR..21 2

8 1.TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİ 1.1.TÜRKİYE DE ATIK YÖNETİMİNE GENEL BİR BAKIŞ Teknolojik gelişmeler ile sanayileşmeye paralel olarak gerçekleşen hızlı kentleşme ve nüfus artışı tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de insan olgusunun çevre üzerinde ki baskısını artırmıştır.insan ihtiyaçlarının giderek artması ile doğal kaynakların tahrip edilmesi ve üretilen her ürünün sonuç olarak atığa dönüşmesi ile çevre ve insan sağlığını olumsuz etkilemektedir.bu nedenle gerek üretim ve pazarlama gerekse tüketim sürecinde atıkların en aza indirgenmeye çalışılması ve vuku bulan atıkların geri dönüşümünün sağlanması atık yönetiminde tüm dünyada ve ülkemizde sürdürülebilir kalkınma yaklaşımının ana hedef olması durumuna gelmiştir. Atık yönetimi, bizim ülkemizde 1930 lu yıllarda yasalarımıza konu olmuştur ve bu iş için belediyeler görevlendirilmiştir.ilk başlarda Sağlık Bakanlığının sorumluluğunda olan bu iş günümüzde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafınca yürütülmektedir TÜİK (Türkiye istatistik kurumu)2004 yılı verilerince belediyeler tarafından yıllık toplanan atık miktarı 34 milyon ton dur ki buda kişi başı 1,34 kg atık yapmaktadır.imalat sanayinde üretilen ve büyük bir kısmı yeniden değerlendirilen atık miktarı 2004 yılı için 17,5 milyon ton olup kişi başına atık miktarı günlük 2 kg dır. Yine TÜİK 2004 verilerince yılda yaklaşık 2 milyon ton tehlikeli atık oluşmaktadır.bunun da ancak 100 bin tonu tehlikeli atık bertaraf tesisi İZATDAŞ tarafından yakılmakta, sağlıklı bir şekilde depolanmaktadır.tehlikeli atıkların %40 ının endüstriye geri kazandırılmakta ancak geriye kalan yarısından fazlası evsel atıklarla birlikte boşaltıldığı yerlerde çevre için ve insan için ölümcül tehlike oluşturmaktadır. 1

9 Şekil1: atıkların mavi ve yeşili kirletmesi Yararlı bir atık yönetim sisteminde gerekli unsurlarında başında atıkların kaynakta önlenmesi gerekmektedir ki bu atık yönetimi çevre güvenliği açısından birinci basamakta gelmektedir zira asıl iş hijyeni kişi den ziyade evre hijyeni ile başlamalıdır.ikinci hedefte geri dönüşümle ekonomiye kazanım ve zararın azaltılması ve bu yöntemle depolama zararının da azaltılması sağlanmalıdır.ülkemizde bu durumların oluşması için köklü bir değişime ihtiyaç vardır. Ülkemizde atık yönetimi açısından kamuoyu bilincinin artırılması gerekmektedir.bu nedenle cezalandırma, özendirme veya ödüllendirme yolları ile bu işe halkında desteğini alarak kitlesel bir atık yönetim politikası ve çevre hijyeni oluşturulabilir. Atık yönetimin de etkin ve sürdürülebilir bir çevre politikasının oluşmamasında ki büyük nedenlerden bazıları arasında, Atık yönetiminin ulusal politika haline getirilmemesi Atık yönetiminin ülke düzeyinde ve yerel olarak etkili bir kurumsal yapıya sahip olmaması Çok sayıda kurum ve kuruluş olmasına rağmen bunlar arasında etkin koordinasyon ve işbirliğinin olmaması 2

10 Yeterli kaynak ayrılmaması Küreselleşen Dünyada ve AB sürecinde etkin bir rol almak isteyen ülkemizin atık yönetimi açısından; çevre politikasını güçlendirmesi, yükümlülüklerini yerine getirme de azami hassasiyet göstermesi ve ciddi adımlar atması gerekmemektedir. 2.AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATI VE ATIK YÖNETİMİ AB Birliğinin her geçen zaman daha da önemli verdiği çevre politikası,ab müktesebatının en geniş bölümünü oluşturmaktadır ki 300 e yakın tüzük, direktiflerle düzenlenmektedir.bu müktesebatta çevre açısından ana ilkeler, çevre korumanın diğer bütün politikalarla entegre edilmesi ve AB kurumlarının üst düzey önemle çevre korumasını hedeflemeleri ayrıca şüphe durumunda kesin kanıt aranmaksızın hemen önlem alınması ve kirleten öder ilkeleridir. AB atık yönetimi politikasında atık yönetim hiyerarşisi ve üretici sorumluluğu bu politikanın temelini oluşturmaktadır.hiyerarşide ilk basamağı atıkların üretimde önlenmesi veya azaltılması yer almaktadır.bununla birlikte atıkların yeniden kullanımı, geri dönüşüm ile enerji elde edilmesi ve çevreye verecekleri zararın en aza indirgenmesi ve güvenli bir şekilde depolanması diğer ve önemli basamaklardır. Üretici sorumluluğu başlığı ise atıklardan kaynaklanan her türlü maddi sorumluluğun üretence karşılanmasını ön görmektedir ki buna kirleten öder prensibinin bir yansımasıdır. AB çevre müktesebatını meydana getiren direktiflerin 14 tanesi direk olarak atık yönetiminin düzenlenmesi ile ilgilidir. Bu direktiflerden bazıları üye ülke statüsü ile ülkemize ağır sorumluluklar yüklemektedir. Bu direktiflerden bir tanesi Düzenli Depolama Direktifi(1999/31/EC), bu direktif depolamanın teknik koşulları ile depolanan atıkların çevre üzerinde ki etkilerini minimize etmek amacıyla oluşturulmuştur ki bu da bu müktesebatın üretimden depolanmaya kadar ne kadar düzenli ve çevre merkezli olduğunu açıkça ifade etmektedir.bu müktesebat esas alınmak suretiyle 2006 yılında %75, 2009 yılında %50, 2016 yılında % 35 oranında depolanacak miktarı belirlemiş ve bunu yakalayamayan ülkeler için ağır yaptırımlar ve cezalar belirlemiştir. 3

11 3.ATIKLARIN GERİ KAZANIM POLİTİKALARI Atıkların geri dönüşümü, kompostlaştırma, enerji elde edilmesi ve tekrar kullanımı gibi hem ekonomik olarak hem de atık miktarının azaltılması ile hem çevre hem de insan için daha az zararlı hale getirilerek bertaraf maliyetlerinde önemli bir tasarruf sağlanmaktadır. Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi geri kazanılan atıkların üretim girdileri içindeki oranın artmasıyla ekonomik faaliyetlerin doğal kaynaklar üzerinde ve atıkların da çevre üstündeki baskıları azalacaktır.bu yolla atık bertarafına ve bertaraf alanlarına olan ihtiyaç azalacak, bertaraf maliyetlerinde tasarruf sağlanacak ve üretimde kullanılan girdilerin bileşiminin değişmesi girdi ve üretim maliyetleri önemli ölçüde düşecektir.bu kazanımların her birinin insan sağlığı, güvenliği ve çevre üzerinde çok önemli müspet etkileri olacaktır. Şekil 2: atık oluşum ve dönüşüm şeması Etkili geri kazanım ise atıkların kaynakta ayrıştırılmasıyla müspet hale gelecektir.kaynakta ayrıştırma; Geri kazanım materyallerinin organik maddelerle karıştırmamakla geri dönüşüm oranları artırılabilir. Bertaraf edilecek atıkların miktarı ve hacmi azaltılırsa depolama sahalarının ömrü uzatılabilir. Ekonomik açıdan büyük girdiler sağlanır. 4

12 Halkın çevre bilincinin artmasında müspet etki sağlar Bilimsel araştırmalara göre geri kazanım için harcanan enerji bunların ilk kullanımları için harcanan enerjinin sadece % 5 i kadardır.keza ton kağıt için harcanan 7600 kwh enerji, 1 ton geri dönüştürmüş kağıtta 2800 kwh a kadar inmektedir.ezcümle her geri dönüşüm işlemi doğanın ve canlı yaşamının üzerinde göz arda edilemez bir müspet etki oluşturmaktadır buda geri dönüşüm işleminin sadece çevre sağlığı ve güvenliği açısından değil doğanın var olan döngüsü için vazgeçilmez bir parça olduğunu açıkça ifade etmektedir. Çevre mevzuatında geri kazanım teşvik edilmiş ve belirli atıklar için üretimlerinin belirli bir kısmının geri toplanılması şartı konulmuştur.böylece üretimle, tüketim sonrası oluşacak atıkların denetlenmesi ve kontrol altına alınmak istenmiştir. Tablo 1: Yıllara Göre Geri Kazanımı Hedeflenen Ambalaj Oranları (%) Ülkemizde 1950 lerden bu yana cam ve kağıt gibi atıkların geri kazanımı ticari bir işlem olarak devam etmektedir. Ancak geri dönüşüm atıklarının toplanması çoğunlukla bireysel ya da sokak toplayıcıları tarafından yapılmaktadır. Bu yöntemle Türkiye de atık maddelerin (organik maddeler hariç) %25-30 unun geri kazanıldığı tahmin edilmektedir. 4.KATI ATIKLAR 4.1.KATI ATIKLARIN TANIMI İnsanların sosyal ya da ekonomik faaliyetleri ve kullanımları sonucu ortaya çıkan ve içerisinde akıcı olabilecek kadar sıvı içermeyen atıkların geneline katı atık denilebilir. 5

13 Yönetmeliğe göre katı atık; üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeler ve arıtma çamuru olarak tanımlanmaktadır. Şekil 3:Araziye terk edilmiş katı atıklar 4.2.KATI ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI Katı atıkların kaynağına, bileşimine ve özelliklerine göre sınıflandırılması; toplama, taşıma ve bertaraf yöntemlerinin tasarımı,işletilmesi ile tesisi, geri kazanılabilir maddelerin ekonomiye kazandırılması ve bu atıklardan enerji üretimi açısından son derece önemlidir. Sınıflandırma işleminde değişik yaklaşımlar olmasına karşın genellikle katı atıklar: Bileşimine ve özelliklerine göre katı atıklar Kaynaklarına göre katı atıklar BİLEŞİMLERİNE GÖRE KATI ATIKLAR Organik 1: kompostlanabilir ve yanabilir organikler (bitkisel, hayvansal, kağıt, tekstil atıkları ) Organik 2 :biyokimyasal ayrışması imkansız yada çok yavaş olan organikler (odun, kağıt, deri, lastik, kemik, plastik atıklar) İnert maddeler : yanmayan maddelerdir. (cam, porselen, taş, kil atıkları) 6

14 4.2.2.KAYNAKLARINA GÖRE KATI ATIKLAR 1) Evsel nitelikli atık 2) Endüstriyel atıklar 3) Tehlikeli atıklar 4) Tıbbi atıklar 5) Özel atıklar 4.3.KATI ATIKLARIN TOPLANMASI Katı atıkların toplanmasında dikkat edilmesi gerekmektedir. Zira katı atık toplama işleminde çöplerin taşınması maddi kısmın büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Düzenli depolama işlemlerinde taşıma gideri tüm harcamaların yaklaşık % ini oluşturmakta buda taşımanın nedenli önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bununla birlikte taşıma sırasında iş güvenliği ve hijyeni bi o kadar da önemlidir. Toplama işlemi yapılırken çevreyi kirletmemek ve hijyenden ödün vermemek çok önemlidir bu yüzden taşıma kapalı kutularda ve usulune uygun yapılmalıdır. Bununla birlikte taşıma sırasında yetkili görevlilerinde iş güvenliği açısından hem kendileri hem de çevreleri için sorumluluklarına dikkat etmeleri gerekmektedir. Ülkemizde katı atıkların toplanması, taşınması ve insan ve çevre sağlığına zarar vermeden bertarafına ilişkin yetki ve sorumluluk 1580 ve 3030 sayılı kanunlarla belediyeler ve büyükşehir belediyelerine verilmiştir 7

15 Şekil 4 : katı atıkların konutlardan ve işyerlerinden toplama ve taşıma işleminin şematik ifadesi KATI ATIKLARIN TOPLANMASINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İş kazası meydana getiren durumlar İş kazalarını meydana getiren nedenler yapılan araştırmalara göre aşağıda ki sonuçlara ulaşılmıştır. % 79.5 Güvensiz hareketler % 19,5 Güvensiz şartlar dan ve % 1 Nedeni bulunamayan faktörlerden dolayı meydana gelmektedir Güvensiz Hareketler Sorumsuz biçimde görev verilmeden ya da uyarılara aldırmadan güvensiz çalışmak Tehlikeli hızda çalışmak ya da alet kullanmak Güvenlik donanımını kullanılmaz hale sokmak Tehlikeli cihazları güvensiz biçimde kullanmak Güvensiz yükleme, istif, karıştırma vb.durumlar Şaşırmak, kızgınlık, suistimal gibi durumlar 8

16 KKD kullanmamak ve güvenliği önemsemez tavır içinde olmak Güvensiz ortam şartları İş yerlerinde koruyucu şartların kötü olması yada hiç olmaması Kusurlu çalışma aletlerinin bulunması Güvensiz yapılmış tesis, alet vb. durumlar Yetersiz yada fazla yapılan aydınlatma Yetersi havalandırma yada kötü ortam şartları Güvensiz çalışma yöntemleri Tıbbi atıkların toplanması ve taşınması Bu çeşit atıklar özelliklerinden ötürü toplanmaları, depolanmaları, taşınmaları ve bertaraf edilmeleri ayrı olarak yapılmalıdır. Zira bulaşıcı hastalıklar veya tehlikeli hastalıkların toplum içerisinde yayılması kaçınılmaz olup büyük riskler oluşabilmektedir. Kanuni yaptırımlar ve yönetmelikler gereği belediyeler veya büyükşehir belediyeleri tıbbi atıklar için bir yönetim planı oluşturmakla yükümlüdür. Bu plan yapılırken; Personelin kullanacağı KKD ler Atık taşıma güzergahları Beklenmedik durumlarda (kaza gibi) alınması gereken önlemler Araç dezenfeksiyonu Atıkların bertarafını içeren bilgiler Tıbbi atık risklerinin önlenmesi amacıyla Çevre Bakanlığı tarafından 20 mayıs 1993 tarih ve sayılı Tıbbi atıkların kontrolü yönetmeliği çıkarılmıştır. Tıbbi atıkların toplanması, depolanması ve sağlık kuruluşlarının her türlü denetimi bu bakanlığa verilmiştir Tıbbi atıklarla ilgili işlemlerde görev alan çalışanların periyodik olarak sağlık kontrolünden geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca özel olarak eğitimleri, özel kıyafetler kullanmaları ve bu 9

17 elbiselerin batma kesme gibi durumlara çelik tabanlı çizmeler, solunum yolu tehlikelerine karşı gözlük, maske, bone ve dayanıklı eldivenler olmaları gerekir. Şekil 5: Toplama ve taşıma personelinin kullandığı KKD örnekleri Tıbbi atıkların toplanması Tıbbı kuruluşlarda atıklar birbirinden rahatlıkla ayırt edilebilen üç farklı renkte torbalarda toplanır. Evsel atıklar SİYAH, ambalaj, ilaç ve serum şişesi gibi cam atıklar MAVİ torbada toplanır. Patolojik ve patolojik olmayan, enfekte, kimyasal, farmasotik aatıklarile kesicidelici malzemeler ile hastalık etkenleri bulaşmış yada bulaşma riski olan her türlü ; insan doku ve organları, idrar kapları, kan ve plasenta bulaşmış atıklar, bakteri kültürleri, intaniye ve acil servis atıkları, bakteri ve virüs tutucu hava filtreleri, kanlı sargı bezleri ve pamuklu bezler ile diğer pansuman ve ameliyat atıkları, ilaç kutuları, dışkı ve bunlara bulaşmış eşyalar, araştırma amacıyla kullanılan hayvan leşleri, karantinada ki hastaların atıkları KIRMIZI torbada toplanır. Şekil 6: toplama torbaları örnekleri 10

18 Kırmızı torbalar ; 100 mikron kalınlığında(çift kat) 50cm en ve 80 cm boy ebadında sızdırmaya dayanıklı, nem geçirmeyen normal şartlarda yırtılmaya ve patlamaya dayanıklı, ve orta yoğunluklu polietilen malzemeden yapılmıştır ve üzerinde uluslar arası klinik atıklar amblemi ve tıbbi atık ibaresi bulunmalıdır. Şekil 7: hastanelerde atıkların ayrı toplanması Tıbbi atıkları taşınması Tıbbi atıkların geçici depoları, konteynerler ile ilgili yönetmelikte belirtilen diğer ünitelerden alınarak bertaraf tesisine taşınmasından belediyeler veya büyük şehir belediyeleri yada bunların yetkilerini devrettiği kuruluşlar sorumludur. Tıbbi atıkların; Etrafa yayılmadan ve sızıntı olmadan bertaraf sahalarına ulaştırılmaları Ara transfer istasyonlarının kullanılmaması Taşıma araçlarının günde en az bir defa dezenfekte edilmesi ve temizlenmesi Beklenmedik durumlarda (kırmızı torbanın patlaması gibi) derhal dezenfekte müdahelesinin yapılması Kullanılan araçların başka işlerde kullanılmaması zorunludur Tıbbi araçların; Tamamen kapalı, içi paslanmaz malzemeler ile kaplanmış olması ve kolaylıkla temizlenmeli ve sızdırmazlık özelliğine sahip olmalı Dış yüzeyleri turuncu renkle kaplanması ve üzerlerinde görülebilir şekilde tıbbi atık taşıma aracı olduğunu gösteren yazı ve amblemler olması 11

19 Şekil 8: tıbbi atık taşıma aracı şekil 9: iç kısmının görünümü Şekil 10 : bazı Ek 2: Atık Yönetimini Düzenleyen Yönetmelik ve tebliğler 5.ATIK TOPLAMA İŞLEMİ HAKKINDA BAZI TALİMATLAR 12

20 5.1.EVSEL ATIKLARIN TOPLANMASI TALİMATLARI Evsel nitelikli atıklar toplanırken personel eldiven giyer Tüm evsel nitelikli atık poşetlerine birim ismi yazılır. Uygun büyüklükte siyah poşetler içerisinde toplanır. Evsel atık kovalarına uygun büyüklükte ve siyah renkte atık poşetleri yerleştirilir. Çöp toplanırken poşetler birbirine transfer edilmemelidir. Evsel nitelikli atıklar içerisinde tıbbi atıklar kesinlikle bulunmamalıdır. İçerisinde tıbbi atık bulunan evsel nitelikli atıklar tıbbi atık olarak değerlendirilmeli ve kırmızı renkli tıbbi atık poşetleri içerisine konularak tıbbi atık olarak atılmalıdır. Çöp toplanırken poşetlerin sızdırmadığından emin olunmalı, sızdıran poşetler sızdırmaz poşetler içerisine yerleştirilerek evsel atık deposuna atılır. Toplanan çöp poşetleri ağzı bağlanabilecek seviyeye kadar doldurulmalı ve ağzı kapatılmalıdır. Evsel atık transferi uygun taşıma araçları ile yapılmalıdır. Evsel atıklar belirlenen saatlerde, uygun güzergah ve asansör kullanılarak yapılmalıdır. Evsel atık çöplerinde birim ismi yazıldığı kontrol edildikten sonra atılmalı, birim ismi yazılmayan poşetler birim ismi yazılarak atılmalıdır. Evsel atık çöpleri geçici depolama alanında mevcut konteynırlara konulmalı; yerlere gelişi güzel atılmamalıdır. Geçici depolama ünitesi kapalı tutulmalıdır. Evsel atık konteynırları transfer sonrası yıkanıp temizlendikten sonra ünite içerisine alınmalıdır. 13

21 Birimlerde bulunan çöp kovaları, çöp sepetleri ve çöp konteynırları gibi malzemeler belirlenen periyotlarda ve gerektikçe yıkanıp dezenfekte edilmelidir. 5.2.GERİ DÖNÜŞÜM ATIKLARI TOPLAMA VE TAŞIMA TALİMATLARI Geri döşüm atıkları toplanırken personel eldiven giymelidir. Tüm geri döşüm atık poşetlerine birim ismi yazılır. Uygun büyüklükte mavi poşetler içerisinde toplanır. Geri döşüm atık kovalarına uygun büyüklükte ve mavi renkte atık poşetleri yerleştirilir. Geri döşüm atıkları toplanırken poşetler birbirine transfer edilmemelidir. Geri döşüm atıkları içerisinde tıbbi atıklar kesinlikle bulunmamalıdır. İçerisinde tıbbi atık bulunan geri döşüm atıkları tıbbi atık olarak değerlendirilmeli ve kırmızı renkli tıbbi atık poşetleri içerisine konularak tıbbi atık olarak atılmalıdır. Geri döşüm atıklar toplanırken poşetlerin sızdırmadığından emin olunmalı, sızdıran poşetler sızdırmaz poşetler içerisine yerleştirilerek geri döşüm atık deposuna atılır. Toplanan geri döşüm atık poşetleri ağzı bağlanabilecek seviyeye kadar doldurulmalı ve ağzı kapatılmalıdır. Geri döşüm atıklarının, atık transferi uygun taşıma araçları ile yapılmalıdır. Geri döşüm atıkları belirlenen saatlerde, uygun güzergah ve asansör kullanılarak yapılmalıdır. 14

22 Geri döşüm atık poşetlerinde birim ismi yazıldığı kontrol edildikten sonra atılmalı, birim ismi yazılmayan poşetler birim ismi yazılarak atılmalıdır. Geri döşüm atıkları konteynırları transfer sonrası yıkanıp temizlendikten sonra ünite içerisine alınmalıdır. Birimlerde bulunan geri dönüşüm kutuları, belirlenen periyotlarda ve gerektikçe yıkanıp dezenfekte edilmeli yada değiştirilmelidir. 5.3.TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI TALİMATLARI Atıklar; tıbbi atıklar, evsel nitelikli atıklar, (genel atıklar, ambalaj atıkları), kesicidelici atıklar, radyoaktif atıklar, tehlikeli atıklar şeklinde Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanmıştır. Atıklar bu tanımlamalara uygun şekilde atığın üretildiği noktada ayrıştırılmalıdır. Evsel nitelikli atıklar, kontamine olmamak koşuluyla tıbbi, tehlikeli ve ambalaj atıkları ile karıştırılmadan siyah renkli evsel atık poşetlerinde toplanmalıdır. Cam malzemeler, ambalaj atıkları, atık kağıtlar, atık metal malzemeler kontamine olmamak koşulu ile mavi renkli geri dönüşüm poşetlerinde toplanmalıdır. Tıbbi atıklar üzerinde Dikkat Tıbbi Atık ve Uluslararası Biyotehlike amblemi bulunan kırmızı renkli tıbbi atık poşetlerinde toplanıp, tarihli Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uygun şekilde toplanmalı, taşınmalı ve geçici tıbbi atık depolama alanında depolanmalıdır. Kesici/delici tıbbi atıklar, Uluslararası Biotehlike ve Dikkat Kesici ve Delici Tıbbi Atık ibaresi bulunan sarı renkli, özel koşulları olan enfekte atık kutu veya toplayıcılarında toplanmalıdır. Radyoaktif atıklar, üretildikleri yerden Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Talimatı na göre işlem görmelidir. Tehlikeli atıklar diğer atıklardan ayrı olarak toplanıp Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre işlem görmelidir. 15

23 Atık torbaları ağzına kadar doldurulmamalı, torbadan torbaya boşaltılmamalı, 3/4 oranında dolmuş atık torbası hemen yenisi ile değiştirilmeli, toplama ekipmanları atıkların kaynağına yakın yerlerde bulundurulmalıdır. Atık toplamada görevli personel göreve başlamadan önce hastane atıklarının ayrımında dikkat edilmesi gereken hususlar konusunda eğitilmelidir. Bu eğitim belgelenmelidir. Personelden Hepatit B hastalığına karşı duyarlı olanlar aşılanmalıdır. Kesici-delici alet yaralanmaları durumunda Hastane Enfeksiyon Kontrol Ekibine müracaat etmeli ve kesici deli alet yaralanma formu düzenlenmelidir. TANIMLAR Atık minimizasyonu: Atıkların hem miktarının ve hem de tehlikelilik düzeylerinin azaltılması. Atıkların öncelikle kaynağında azaltılması (atık önleme), üretilen atıkların ise tekrar kullanım, geri dönüşüm ve yakılarak enerjiye dönüştürülmesi yoluyla ekonomiye kazandırılması suretiyle tabiata bırakılan atık miktarının en aza indirilmesini hedefler. Atık yakma: Düzensiz depolama alanlarında atıkların hacimce azaltılması amacıyla kontrolsüz bir şekilde yakılması (açıkta yakma) ya da atıkların özel olarak projelendirilmiş tesislerde hacim olarak azaltma ve/veya enerji elde etmek amacıyla yakılarak uzaklaştırılması ve enerji kazanımı yöntemidir. Başlıca amacı depolama ile uzaklaştırılacak atık miktarının azaltılması olan yakma yöntemi ile katı atıklar hacimce %80-90, ağırlık bakımından %75-80 oranında azaltılabilmektedir. Düzensiz depolama: Atıkların rahatsız edici görüntü ve kokulara, su, toprak ve hava kirliliğine yol açacak biçimde açık alanlara, deniz ya da ırmaklara hiçbir önlem alınmadan gelişigüzel biçimde dökülmesi. Entegre atık yönetimi: Atık yönetiminde etkinliğin ve güvenliğin sağlanması amacıyla, insan ve çevre sağlığı üzerinde en az etkiyi doğuracak şekilde atıkların azaltımı, kaynağında önlenmesi, geri kazanım, tekrar kullanım, kompostlaştırma, enerji kazanımı için yakma ve depolama gibi katı atık yönetimi uygulamalarının birlikte ele alınması gereğini ifade eder. Geri dönüşüm: Atıkların fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirildikten 16

24 sonra ikinci hammadde olarak üretim sürecine sokulmasıdır. Kağıt, cam, plastik gibi kullanılmış maddelerin yeniden işlenerek ekonomiye kazandırılmasını amaçlar. Geri kazanım: Atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenleri fiziksel, kimyasal ya da biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesidir. Bir başka deyişle tekrar kullanım, geri dönüşüm ve enerji üretimi yoluyla, kullanım dışı kalmış atığın yeni bir ürün olarak geri kazanılmasıdır. Kompostlaştırma: Organik esaslı katı atıkların oksijenli ortamda ayrıştırılmasıyla yüksek verimli toprak düzenleyicisinin (bir tür gübrenin) elde edilmesi işlemidir. Kompostlaştırma, atıklar içerisindeki organik maddelerin ayıklanması, ebat küçültme, nemlendirme, havalı şartlarda kararlı hale getirme ve kullanıma hazırlama işlemlerinden oluşur. Radyoaktif atık: Nükleer reaktör işlemlerinden ya da tıpta araştırma, askeri ve sınai etkinlikler gibi kaynaklardan üretilen atık. Sürdürülebilir atık yönetimi: Depolama alanlarında ve yakma tesislerinde kaybolan atıkların/kaynakların en aza indirilmesi, geri kazanım oranlarında maksimum düzeye ulaşılması, geri kazanımı ve tekrar kullanımı mümkün olmayan materyallerin ise tekrar kullanımı ve geri kazanımı mümkün olanlarla değiştirilmesi şeklinde tanımlanabilir. Temel amaç, doğal kaynakların aşırı kullanımının önlenmesi ve üretilen atıkların çevresel, ekonomik ve sosyal maliyetlerinin en aza indirilmesidir. Sürdürülebilir kalkınma: Mevcut kuşakların ihtiyaçlarının gelecek kuşakların ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan karşılanmasına olanak veren ekonomik büyüme politikaları. Temel amaç, kalkınma çabaları ile çevrenin korunması arasında bir denge oluşturmaktadır. Tehlikeli atıklar: Atıkların çevre ve insan sağlığına yönelik potansiyel olumsuz etkilerini önlemek amacıyla uzaklaştırma sürecinde özel işlemler gerektiren biyolojik, kimyasal ve fiziksel özellikte yanıcı-yakıcı, zehirleyici, yok edici veya diğer bir madde ile etkileşimi sonucu zararlı ve tehlikeli olabilen atık maddelerdir. Tekrar kullanım: Atıkların temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan aynı şekliyle defalarca kullanılmasıdır. Vahşi depolama: Bkz. Düzensiz depolama 17

25 SONUÇ Türkiye de atık yönetiminin uygun bir plan ve program dahilinde yapılmadığı ve bu sebeple hem sosyo-ekonomik hemde iş güvenliği açısından zarar ve menfi durumlar meydana gelmemektedir. Bu yüzden bu projede de belirtildiği üzere öncelikle uygun bir plan oluşturulmalı ve bu plana entegre olarak uygun ve yeterli iş güvenliği oluşturulup hem ülke ekonomisine hemde insan ve çevre sağlığına yeterince yarar sağlanacak duruma getirilmelidir. Ayrıca meydana gelen iş kazaları diğer sektörlerden ziyadesiyle tehlikeli olup hatta bazen toplumsal yıkımlara ve salgınlara yol açmaktadır. Bu yüzden bu sektörde ki risk seviyesini maksimumu çekip gereken önlemlerin alınması elzem bir durumdur. Sonuç olarak iş kazaları % 2 önlenemez ve % 98 önlenebilir oranlara sahiptir. Buda eğer gerekli ve yerinde önlemler alınırsa istenilen sonuçlara ulaşılabileceğinin bir işaretidir denilebilir. 18