Ülkemizin Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Agricultural Mechanization Level in Turkey, Problems and Suggestions

Transkript

1 121 Ülkemizin Tarımsal Mekanizasyon Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri ÖZET Necla Toğa Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Ankara Ülkemizdeki tarımsal mekanizasyon düzeyinin gelişmesini, çiftçinin satın alma gücünün azalması ile birlikte gelişmiş tarım tekniğinin bir aracı olarak kabul edilen tarım alet ve makinelerin fiyatlarındaki artışlar etkilemektedir. Ürün ve girdi fiyatı ile destekleme politikaları gibi faktörlerden kaynaklanan çiftçi gelir düzeyini etkileyen dalgalanmaların engellenmesi sağlanarak çiftçinin satın alma gücü artırılmalıdır. Mekanizasyon yüksek maliyetli bir üretim girdisidir. Doğru seçilmemesi ve uygulanmaması durumunda işletme ölçeğinde üretimin karlılığını olumsuz etkileyebilmektedir. Bu girdinin en ekonomik kullanımı ancak yöresel koşullara uygun planlama modelleri ile mümkün olabilecektir. Anahtar Kelimeler: Çiftçi, Mekanizasyon. Agricultural Mechanization Level in Turkey, Problems and Suggestions ABSTRACT Both, decreasing steadily of farmers purchasing level and increasing prices of machines of agricultural tools, which are accepted as an instrument of modern agriculture techniques, effect the growing of agricultural mechanization level in Turkey. Purchasing power of the farmers should be increased by implementing appropriate agricultural policies like preventing fluctuation of input prices, set up a stable output market. Mechanization is costly production input. It could have a negative effect on the production profitability in case of choosing and application by wrong way. The better economical usage of this input depends on suitable planning models regionally. Keywords: Farmer, Mechanization. GİRİŞ Değişen ve gelişen dünya koşullarında DTÖ ve Avrupa Birliği ortak tarım politikasına uyum sürecinde; özellikle verimlilik ve rekabet gücünün yakalanabilmesi için, kırsal ve tarımsal alt yapının ve tarımsal işletmelerin yapısının iyileştirilmesi, etkin teknoloji kullanımı zorunluluğu bulunmaktadır. AB 2004 İlerleme Raporuna göre; Türkiye nin tahıl, pamuk, tütün, meyve sebze, kuruyemiş, şeker pancarı, kuzu ve keçi etinin dünya çapında önemli bir üreticisi olduğu belirtilerek olası bir üyelikte, Türkiye nin meyve, sebze, kuruyemiş, baklagil ve koyun etinde rekabetçi bir yapıda olacağı vurgulanmıştır. Ancak çoğu tarım ve hayvancılık işletmelerinin yapısındaki bozukluk, teknoloji kullanımındaki yetersizlik toplulukla rekabet etme konusunda zorlanacağımızı göstermektedir. Mekanizasyon yüksek maliyetli bir üretim girdisidir. Doğru seçilmemesi ve uygulanmaması durumunda işletme ölçeğinde üretimin karlılığını olumsuz etkileyebilmekte, plansız mekanizasyon sonucu tarım ve sanayi kesimleri arasındaki denge tarım aleyhine bozulabilmekte ve kırsal kesimdeki işsizliğin artmasına neden olabilmektedir. Bu girdinin en ekonomik kullanımı ancak yöresel koşullara uygun planlama modelleri ile mümkün olabileceği için, tarımsal mekanizasyonun tarımsal üretim içindeki fonksiyonunun artırılabilmesi ancak tarımsal mekanizasyon planlamasının doğru bir şekilde yapılması ile sağlanacaktır. ÇİFTÇİLERİMİZ TARAFINDAN TARIMSAL MEKANİZASYONUN KULLANILMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Dünya nüfusunun gün geçtikçe arttığı, buna karşılık tarım arazilerinin ve temiz su kaynaklarının giderek azaldığı yüzyılımızda, gıda ve suya ulaşmak ülkeler için daha zor olacak ve tarım 2000 li yılların en stratejik sektörü olmaya devam edecektir. Ancak stratejik bir sektör olan tarımda üretimin artırılması her zaman amaçlanan tarımsal gelirlerin yükseltilmesi için yeterli değildir yılı sonlarında, Türkiye önemli bir ekonomik krizle karşı karşıya kalmıştır. Ardından 21 Şubat 2001 de yaşanan yeni bir kriz, üreticilerimiz adına zorlu bir sürecin başlamasına neden olmuştur yılında ülkemizde yaşanan ekonomik kriz ve Ziraat Bankasının özerkleştirilme kapsamına alınması

2 122 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale ile de; yılları arasında açılan kredi miktarlarında %52 oranında bir azalma meydana gelmiştir. Tarımsal kredi kullanamayan üreticilerimiz de bu dönemde elinde bulunan tarım alet ve makinelerini satmak zorunda kalmıştır yılından itibaren sektörde yaşanan sıkıntılar azalırken, kolay ve ucuz kredi kullanabilme imkanının sağlanması yönünde çalışmalar da başlamıştır ve 2005 yıllarında ise üreticinin düşük faizli kredi kullanılabilmesine ilişkin kredi desteğinin sağlanmasına yönelik karar alınmıştır. Ancak 2005 yılında tarımsal ürün fiyatları, genel olarak maliyetlerin ve girdi fiyatlarının gerisinde kalarak üretici gelirlerini önemli ölçüde azaltmıştır. Örneğin; Buğday üreticisinin alım gücüne baktığımızda; üretici 2000 yılında 4 kg buğday ile 1 lt. mazot alabilirken, 2005 yılında 6 kg buğday ile 1 lt. mazot alabilmiştir. Satın alma gücü azalan çiftçi her şeye rağmen üretmeye devam etmektedir. Hedef ithalata bağımlı olmadan üretimi artırabilmektir. Üretimin verimli olarak artırılabilmesi ise bilinçli teknoloji kullanımından geçmektedir. Ülkemizde tarımsal nüfusun yaklaşık % 30 u hala tarımsal alanda faaliyet göstermekte olup, tarımda işgücünün %10 oranlarına çekilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefi gerçekleştirmenin bir ayağı modern tarımsal üretim tekniklerinin kullanılmasıdır. Tarımda mekanizasyon işlemlerinin çok büyük oranda traktörle çalıştırılan iş makinelerinden oluştuğu düşünülürse, traktöre olan ihtiyaçta kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Daha az nüfusla, modern teknolojileri kullanarak daha kaliteli ve ucuz üretim hedefini belirleyen tarımımız için, ülkemizde traktör satışlarının artması çok önemlidir. Çizelge Yılları arasında traktör üretimi ve satış miktarı (Adet) Üretim Satış Kaynak: Otomotiv Sanayii Derneği, 2000 yılındaki traktör üretimi 1999 yılına göre % 36 oranında artarak adet olarak gerçekleşirken satışta % 44 oranındaki artışla adet olmuştur yılı traktör üretimi 2000 yılına göre % 60 oranında azalarak adet, satış ise % 64 oranında azalarak adet olarak gerçekleşmiştir yılı traktör üretimi 2001 yılına göre % 29 luk bir azalma ile adet, traktör satışı da % 37 oranındaki azalış ile adet olarak gerçeklemiştir. Bu değer ile, son 25 yılın en düşük üretim seviyesine ulaşıldığı görülmektedir. (OSD,2005) yılı traktör üretimi 2002 yılına göre % 170, 2004 yılı traktör üretimi ise 2003 yılına göre % 34 oranında artışla adet olarak gerçekleşmiştir yılı traktör satışlarında görülen % 71 oranındaki artışın nedeni ise kredi sisteminde meydana gelen yeniliklerden kaynaklanmıştır yılı Ocak Aralık dönemindeki toplam traktör satış miktarı adet olarak gerçekleştirilmiştir yılı Ocak Aralık dönemindeki traktör satışı ise adet olarak gerçekleşirken 2005 yılı satışı 2004 yılına göre % 3 oranında azalma göstermiştir. Ziraat Bankasının 1999 yılında başlayan Yeniden Yapılandırma ile ilgili kredilerinin azaltılması sonucunda üreticiler traktörlerini yenileyememiştir. Son yıllardaki traktör üretimin ve satışındaki artışın nedeni ise Ziraat Bankası yanı sıra diğer bankaların da zirai kredi kullandırmaya başlaması ile birlikte üreticilerin eski traktörlerini satıp, kredi kullanarak yeni traktör satın almalarından kaynaklanmıştır. Çizelge Dönemi traktör satış fiyatları ve artış oranları (1000 TL/Adet) % Fıat 54 C (11*28) MF- 240(Normal) Yılı Serbest Piyasa Ortalama Fiyatlarıdır yılı traktör satış fiyatlarında; Uzel firması tarafından üretilen Massey Ferguson (MF- 240) tipi traktörlerde artış % 114, Türk Traktör tarafından üretilen (Fiat 54 C) Türk Fiat tipi traktörlerde ise % 110 olarak gerçekleştiği görülmektedir. l döneminde meydana gelen traktör fiyatlarındaki artış ise, Uzel firması tarafından üretilen Massey Ferguson (MF-240) tipi traktörlerde % 38, Türk Traktör tarafından üretilen (Fiat 54 C) Türk Fiat tipi traktörlerde ise % 33 olarak gerçekleşmiştir. Türk Traktör tarafından Fiat 54 C serisi 2004 yılı Nisan ayı itibariyle üretimden kaldırılarak, yerine NewHolland TT 55 B serisi üretime alınmıştır. Türk traktör tarafından üretilen traktörlerin 2003 yılı fiyat artışı 2002 yılına göre % 27.9 oranında, 2004 yılı traktör fiyatı 2003 yılına göre % 27.4 oranında gerçekleşmiştir. Uzel tarafından üretilen traktörlerin 2003 yılı fiyat artışı 2002 yılına göre % 25.4 oranında, 2004 yılı traktör fiyat artışı 2003 yılına göre % 19.7 oranında gerçekleşmiştir dönemindeki traktör satış fiyatlarındaki artışa baktığımızda, Uzel firması tarafından üretilen Massey Ferguson (MF-240) tipi traktörlerde artış % 321, Türk Traktör tarafından üretilen Fiat 54 C (11*28) Türk Fiat tipi traktörlerde ise % 373 oranında olmuştur. Görüldüğü üzere; traktör fiyatlarında istikrarlı bir artışın olmaması çiftçinin işletmesi ile ilgili planlama yapmasını zorlaştırmaktadır. Ülkemizdeki tarımsal mekanizasyon düzeyinin gelişmesini, çiftçinin satın alma gücünün azalması ve gelişmiş

3 123 tarım tekniğinin bir aracı olarak kabul edilen tarım alet ve makinelerin fiyatlarındaki artışlar etkilemektedir. Bununla birlikte, tarımda mekanizasyonun gelişmesiyle birlikte akaryakıta olan talep önemli ölçüde artmış ve zamanla akaryakıt masrafları önemli bir maliyet unsuru durumuna gelmiştir. l991 yılında TL/litre olan normal benzin fiyatı 50 kat artarak, l998 yılında TL/litreye yükselmiştir. Aynı dönemde mazot fiyatı TL/litre'den TL/litreye yükselerek yine 44 kat artış göstermiştir. l998 yılında normal benzinin fiyatı l997 yılına göre % 18 artarken, mazotun fiyatı da % 22 oranında artmıştır yılında TL, 2000 yılında TL, olan mazot fiyatı, 2001 yılında iken % 67 oranında artarak 2002 yılında TL olmuştur yılı mazot fiyatı 1999 yılına göre % 229 artış gösterirken, 2004 yılı mazot fiyatı 2003 yılına göre % 33 oranında artış göstermektedir yılında ise motorin satış fiyatı TL olmuştur. Tarımsal Faaliyette Kullanılan Mazot İçin Çiftçilere Destekleme Ödemesi Yapılmasına İlişkin Karara göre; tarımsal faaliyette kullanılan mazot için 2004/22 sayılı Tebliğ gereğince çiftçi kayıt sistemine dahil olan çiftçilere, 2004 yılında yetiştirdikleri ürün gruplarına göre 2004 yılı ÇKS ne kayıt yaptırdıkları alanlar (desteklemeye konu tarım arazisi büyüklüğü 500 da.) için mazot desteklemesi yapılmaktadır Yılı çiftçi kayıt sistemine kayıt yaptırılan sebze, meyve, süs bitkileri, özel çayır mera, orman emvali ürün alanları için dekar başına 5 litre mazot tüketimi esas alınarak 1,5 YTL/da, hububat, yem bitkileri, baklagiller ve yumru bitkiler için dekar başına 8 litre mazot tüketimi esas alınarak 2,4 YTL/da, yağlı tohumlu bitkiler ve endüstri bitkilerinin yetiştirildiği alanlar için dekar başına 15 litre mazot tüketimi esas alınarak 4,5 YTL/da mazot destekleme ödemesi yapılmıştır. Mazotta meydana gelen fiyat artışlarının üreticilerimizi mağdur etmemesi için mazotun yeterli miktarda desteklenmesine devam edilmelidir. Ülkemizde tarıma açılacak yeni alanlar bulunmamaktadır. Artan nüfusa karşı yeni tarım alanlarının açılma imkanı olmadığına göre verimliliği artırmamız tek hedef olarak karşımıza çıkmaktadır. Verimliliği artırmanın yolu da bitkisel ve hayvansal üretimde girdilerin bilinçli ve yeterli miktarda kullanımından geçmektedir. Bu girdiler içerisinde önemli bir yeri olan tarımsal mekanizasyonun tarımsal üretim içindeki fonksiyonunun artırılması gerekmektedir. FAO da tarımsal mekanizasyonun planlanmasına çok büyük önem vermekte olup, planlamanın önemini Üçüncü dünya ülkelerinin hemen hemen tümünde ülke kalkınması, tarıma ve tarımın gelişmesine bağlıdır. Tarımın geliştirilmesi de büyük ölçüde tarımsal mekanizasyonun yeterli seviyeye çıkarılması ile mümkündür. Bir çok gelişmekte olan ülkede hükümetler, mekanizasyonu teknik, ekonomik, sosyal ve politik bir etkileme aracı olarak kullanmaktadır şeklinde ifade etmektedir (Alpkent, 1991). Ülkemizde mekanizasyonun yeterli düzeyde gelişememesinin nedeni, tamamen istikrarlı bir tarım politikamızın olmamasından kaynaklanmaktadır. Tarım işletmelerinin yapısı düzeltilmeden, kırsal ve tarımsal alt yapıda gerekli iyileştirmeler yapılmadan teknolojinin verimli kullanımı sağlanamayacağı gibi, istikrarlı bir tarım politikasının uygulanması da mümkün olmayacaktır. Tarımda mekanizasyonun başarılı olabilmesi ise ancak, tarımsal alt yapının geliştirilmesi ile mümkün olacağından ilk önce; Arazi toplulaştırılması, Birim alan maliyetlerinin düşürülmesi Verimliliğin artırılması gerekmektedir. Verimliliğin artırılması için ise. İşlemeye elverişli olmayan arazilerde işlemeli tarıma son verilmeli. İşletme yapılarımızın ekonomik ölçeklere uygun hale getirilebilmesi için toprak reformu ve arazi toplulaştırılması faaliyetlerine hız verilmeli, Ekonomik verimliliği ve işgücü verimliliğini artırmak için; atıl işgücünü (gizli işsizliği) azaltmak üzere tarımsal kalkınma ve kırsal kalkınma politikalarının uygulanabilir olması sağlanmalı, Verim ve üretimi artırmak üzere en önemli potansiyel olan sulanabilecek alanlar (yaklaşık 4 milyon ha.) sulamaya açılmalı, Üretimde verimliliği artırmak için girdiler daha etkin kullanılmalı, modern yöntem ve araçların kullanımını yaygınlaştırmalı, tarımsal eğitim-yayım ve danışmanlık hizmetleri daha etkin hale getirilmelidir. Yatırımların verimliliği büyük ölçüde insan unsurunun eğitimine bağlı bulunmaktadır. Yapılan yatırımların başarısı da çiftçilerin eğitim, bilgi, beceri ve projeyi benimseme derecesine göre belirlenecektir. Çiftçilerinin en önemli özelliklerinden birisi, tarım tekniğini görerek kabul etmesidir. Ülkemizde başta üretimden tüketime kadar tarım ürünlerindeki kayıplar olmak üzere, arazi kullanımı ve sulama alanlarındaki israf, hayvancılık sektöründeki verimsiz yapı, yeterli ve doğru girdi kullanılmaması, çok düşük düzeydeki işgücü verimliliği, gıda sektöründe atıl kapasite kayıpları gibi tarım sektörümüzde önemli israf alanlarının bulunduğu bilinmektedir. Verimlilik, çağdaş dünyanın ekonomik sorunlarını çözümleyecek anahtar kavramlarından biri olup, kalkınmanın da itici gücüdür. Yüksek verimlilik, geçici güçlüklerle sarsılmayan üretme gücü demektir. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler

4 124 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale üretim sürecinde ve üretim tekniklerinde yeniliklere yol açmaktadır. Bizler bu gelişmelere ayak uydurabildiğimiz sürece, verimlilik artışında geri kalmaktan kurtulabiliriz. SONUÇ Ülkemizde tarımsal işletmelerin yarıdan fazlasını küçük işletmeler oluşturmaktadır. Küçük işletmelerin yeterli işletme büyüklüğüne sahip olmamaları, ayrıca işletmelerin dağınık ve parçalı olması, tarımsal mekanizasyondan beklenen faydanın elde edilmesini engellemekte, dolayısıyla da tarım alet ve makinelerinin ekonomik kullanımı sağlanamamaktadır. Bu nedenle, İşletme yapılarımızın iyileştirilmesi, küçük işletmelerin ekonomik ölçeklere uygun hale getirilmesi ve bölünmüş tarım arazilerinin birleştirilmesi ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Ülkemizdeki tarımsal mekanizasyon düzeyinin gelişmesini, çiftçinin satın alma gücünün azalması ile birlikte gelişmiş tarım tekniğinin bir aracı olarak kabul edilen tarım alet ve makinelerin fiyatlarındaki artışlar etkilemektedir. Ürün ve girdi fiyatı ile destekleme politikaları gibi faktörlerden kaynaklanan çiftçi gelir düzeyini etkileyen dalgalanmaların engellenmesi sağlanarak çiftçinin satın alma gücü artırılmalıdır. Tarımsal mekanizasyonda meydana gelen arz talep dengesini etkileyen en önemli faktörlerden bir diğeri ise; ülkemizde uygulanan tarımsal kredi politikalarıdır. Örneğin; Ziraat Bankasının 1999 yılında başlayan Yeniden Yapılandırma ile ilgili kredilerinin azaltılması sonucunda üreticiler traktörlerini yenileyemedikleri için, traktör sektörü son 25 yılın en düşük üretim seviyesine ulaşmıştır. Sektörde yaşanan darboğaz 2003 yılından itibaren dağılmaya başlamıştır. Ancak yeniden üretim ve üretimde sürekliliğin devamı için, çiftçilerimize üretimden pazarlamaya, tarım alet makinelerinin yenilenebilmesine kadar her alanda kolay ve ucuz kredi kullanabilme imkanı sağlanmalıdır. Tarımda mekanizasyonun gelişmesiyle birlikte akaryakıta olan talep önemli ölçüde artmış ve zamanla akaryakıt masrafları önemli bir maliyet unsuru durumuna gelmiştir. Bu nedenle; mazotta meydana gelen artışların üreticilerimizi mağdur etmemesi için mazotun yeterli miktarda desteklenmesine devam edilmelidir. Ülkemizdeki biçerdöver parkının yenilenmesi gerekirken, eski ve çok yaşlı biçerdöverlerin yurda getirilmesi ise, büyük sakıncalar yaratmaktadır. Bilindiği üzere; hububat üretimi tarım sektörünün olduğu kadar genel ekonomimizin de temelini oluşturmaktadır. Ülkemizde ekili alanların % ini hububat alanları oluşturmakta olup, tüm bu alanın % 70 kadarı kendi yürür biçerdöverlerle hasat edilmektedir. Hasat sırasında meydana gelen dane ve sap kayıplarının azaltılabilmesi için, çiftçiler ve biçerdöver sahipleri eğitilmeli ve çok yaşlı biçerdöverlerin yurda girişi engellenmelidir. Tarım alet ve makine üreticilerinin üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde değişik imkanları kullanarak özgün makine modelleri hedefine yönelik AR-GE faaliyetlerine önem vermesi gerekmektedir. Tarım alet ve makinelerini geliştirmek ve verimli kullanımlarının sağlanabilmesi amacıyla üniversitelerde ve araştırma merkezlerinde yapılan araştırmaların sonuçları da üreticilerimize aktarılarak, uygulanabilirliği sağlanmalıdır. Tarım alet ve makinelerin bilinçli kullanımlarının sağlanabilmesi için makinelerin bakımı ve onarımı konusunda çiftçilerin eğitilmesi gerekmektedir. Mart 1922 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi 1. Dönem 3. Yasama Yılı Açış konuşmasında Atatürk; çiftçi refahı ve tarım sektörünün amacı ile ilgili olarak şu konulara değinmiştir; Türkiye'nin sahibi ve efendisi kimdir? Türkiye'nin gerçek sahibi ve efendisi, gerçek üreticisi olan köylüdür. O halde herkesten çok bolluk, mutluluk ve varlığa hak kazanan ve buna layık olan köylüdür. Bundan dolayı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin ekonomik politikası bu önemli amacının sağlanmasına yöneliktir. Diyebilirim ki, bu günkü felâket ve yoksulluğun tek nedeni bu gerçeği ihmal etmiş olmamızdır. Milletimiz çiftçidir. Milletin çiftçilikteki çalışmasını çağın ekonomik tedbirleri ile en yüksek düzeye çıkarmalıyız. Köylünün işlerinin sonucu ve çalışmasının semeresini kendi yararına en yüksek düzeye çıkarmak ekonomik politikamızın ana prensibidir. Bundan dolayı bir yandan çiftçinin çalışmasını artıracak ve verimli kılacak bilgi, araç ve fenni aletlerin tamamlanması ve sağlanmasına ve diğer yandan onun bu çalışmasının sonucundan en fazla yararlanmasını sağlayacak ekonomik tedbirlerin alınması için çalışmak gereklidir demiştir. Görüldüğü üzere aradan geçen 83 yıla rağmen, 2000 li yıllarda üreticilerimiz hala refah ve mutluluğa ulaşamamış, tarım sektörü istenilen gelişmişlik düzeyini yakalayamamıştır. Ülkemizdeki istenilen üretim artışının sağlanması, tarım teknolojisinin kullanılması ve üretim organizasyonunun daha iyi işleyebilmesi için tüm kuruluşların konuya kendi açılarından yaklaşmaları ve eğitime gereken önemin verilmesi ile mümkün olacaktır.

5 125 KAYNAKLAR Anonim., 2001 a. DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Tarım Alet ve Makineleri Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. Anonim., 2001 b. DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu,Sanayi Bitkileri Alt Komisyonu Raporu Ankara. Anonim, 2001 c.tarım ve Köyişleri Bakanlığı Zirai Üretim İşletmesi, Personel Ve Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü., BİÇERDÖVERLER., Ankara. Anonim.,, 2001 d. Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı., GAP II. Tarım Kongresi, 24-26, Şanlıurfa. Anonim., TZOB Zirai Ve İktisadi Rapor., Türk Ekonomisinin Genel Durumu., Ankara Anonim., 2004 a. Tarımsal Finansman Çalışma Grup TZOB Raporu, Ankara Anonim., 2004 b. II. Tarım Şurası Çalışma Belgesi., VII, Komisyon Tarımsal Girdi ve Desteklemeler, Ankara. Alpkent.,N., Tarımsal Kalkınmada Mekanizasyon Planlaması, MPM. Ankara Ertuğrul,C., Türk Tarımının OTP ye Uyumunun Olası Ekonomik Etkileri,.AB GENİŞLEME SÜRECİNDE TÜRKİYE, Tarımsal ve Kırsal Politikalar, Ankara. Evcim.,Ü., Ulusoy., E,.Gülsoylu,.E.,Sındır., O., İçöz.,E.,2005. ZMO. Tarım Haftası 2005 Kongre, Türkiye Tarımı Makinelaşma Durumu, Ankara. OSD., Yıllık Raporu. Yaltırık.,A., Avrupa Birliği Genişleme Sürecinde Türkiye Tarım Makineleri İmalat Sektörünün Değerlendirilmesi, AB GENİŞLEME SÜRECİNDE TÜRKİYE Tarımsal ve Kırsal Politikalar, Ankara.