TÜRKİYE NİN İÇ SU ALANLARINDA KEREVİTİN ÖNEMİ VE GELECEKTE KEREVİT STOKLARINI BEKLEYEN TEHDİTLER

Transkript

1 TÜRKİYE NİN İÇ SU ALANLARINDA KEREVİTİN ÖNEMİ VE GELECEKTE KEREVİT STOKLARINI BEKLEYEN TEHDİTLER ÖZET Baybars SAĞLAMTİMUR MERSİN ÜNİVERSİTESİ, SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ Ülkemizde yaygın olarak bulunan tek kerevit türü yabancı literatürde Türk kereviti olarak da anılan Astacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) tur. Bu türün sadece avcılık yolu ile üretimi yapılmakta ve elde edilen ürünün tamamına yakını ihraç edilmektedir. Kerevit, ekonomik açıdan önemli olduğu kadar, iç sulardaki besin zincirinde oynadığı önemli rol nedeni ile de değerlidir. Türk kereviti, 1984 yılının sonuna kadar Türkiye nin en önemli iç su ürünü durumundaydı. Ancak, 1984 yılında ülkemiz sularına bulaşan kerevit vebası nedeni ile üretim miktarları hızla düşmeye başladı. Kerevit stoklarının yeniden eski değerlere ulaşıp ulaşmayacağı şu an için bilinmemektedir. Bazı Avrupa ülkeleri, kerevit vebası nedeni ile azalan stoklarını desteklemek için Amerika dan getirttikleri vebaya dirençli Pacifastacus leniusculus ve Procambarus clarkii türü kerevitleri kendi iç sularına aşılamışlardır. Ancak, bu kerevitlerin aşırı çoğalması, yerli kerevit türleri üzerinde kurdukları baskı ve ekosistemdeki diğer canlılarla olumsuz etkileşimler nedeni ile sıkıntılar yaşamaya başlamışlardır. Bu çalışmada Türk kereviti üzerinde devam eden kerevit vebası ve yabancı kerevit türleriyle ilgili görünmeyen tehditler ele alınmış; doğal kerevit stoklarının ve iç sularımızın bu tehditlere karşı korunması amacı ile alınması gereken tedbirler belirtilmiştir. Anahtar Kelimeler: kerevit, kerevit vebası, tehdit, yabancı türler. SIGNIFICANCE OF CRAYFISH IN TURKISH INLAND AQUATIC AREAS AND AWAITING THREATS TO CRAYFISH STOCKS IN THE FUTURE ABSTRACT The single crayfish species inhabiting Turkish inland aquatic areas is Turkish crayfish Astacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823). Supply of this species is only from crayfish fisheries and nearly all the production is exported. This species is not only important for its economic value but also for its important role playing in inland aquatic food web. Until the end of 1984, Turkish crayfish has been the most important inland fisheries product. However, the spread of the crayfish plaque in inland aquatic areas in 1984, declined the production values sharply. It is not yet known whether the stocks will recover to the stage before the spread of the plaque. Some European countries imported and implanted Pacifastacus leniusculus and Procambarus clarkii crayfish species which are known for their plaque resistance to support their crayfish plaque damaged, declining crayfish stocks. But, excessive breeding of these species started to make pressure on the native crayfish stocks and interaction with the other living biota caused new problems. This study evaluated the ongoing crayfish plaque and unforeseen threats caused by the foreign species in order to protect the natural crayfish stocks in Turkish inland aquatic areas. Keywords: crayfish, crayfish plague, threat, alien species. 57

2 TÜRKİYE DE KEREVİTİN DURUMU Türk kereviti adı ile yabancı literatürde anılan Astacus leptodactylus Eschscholtz (1823) ülkemiz tatlı ve acı sularında yayılmış bulunan tek kerevit türüdür (Köksal, 1988). Doğal ortamda bulunup çoğalmasının yanında, şu anda ülkemizde yetiştiriciliği yapılmamaktadır (Harlıoğlu, 2004). Türk kerevitinin doğal yayılış alanı her türlü akarsu, durgun tatlı su ve estuarin alanlarıdır (Köksal, 1988). Kerevit Türkiye de; Akşehir, Apa, Beyşehir, Çivril (Işıklı), Eber, Eğirdir, Gölcük, Gölmarmara, İznik, Manyas, Mogan, Sapanca, Terkos ve Uluabat (Apolyont) Göl leri; Keban ve Seyhan Baraj Göl leri; Tunca Nehri; Cori, Gelemen ve Miliç Çayları nda; ayrıca pek çok göl, gölet ve akarsuda bulunmaktadır (Sarıhan ve Erdemli, 1982; Köksal, 1982; Rahe ve Soylu, 1989; Aydın ve Polatsü, 1992; Çevik ve Tekelioğlu, 1997). Kerevit, 1970 ve 1985 yılları arasında Türkiye nin ticari açıdan en önemli iç su ürünü iken, 1860 lı yıllarda Amerika dan ilk önce İtalya ya, oradan da diğer Avrupa ülkelerine ve Rusya ya sıçrayan kerevit vebası hastalığının (Ackefors, 1989), ülkemizde ilk kez 1984 yılında Çivril Gölü ndeki kerevitlerde gözlenmesi ve hastalığın hızla diğer su kaynaklarındaki kerevitlere de bulaşması sonucunda, populasyonlarda yüksek ölümler meydana gelmiş, bu nedenle 1986 nın sonlarına doğru populasyonlar büyük ölçüde azalmıştır (Fürst, 1988; Baran ve Soylu, 1989; Rahe ve Soylu, 1989). Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre, 1984 yılında 7936 ton olan kerevit üretimimiz, 1987 yılında 1565 tona ve 1991 yılında 320 tona kadar azalma göstermiştir (Anonim, 1984; Anonim, 1987; Anonim, 1991). Türkiye de, 2003 yılında kerevit üretimi 2183 ton olarak gerçekleşmiştir (Anonim, 2003). Kerevit vebasının yayılmış olduğu su kaynaklarımız; Akşehir, Beyşehir, Çivril (Işıklı), Eber, Eğirdir, Gölmarmara, İznik, Manyas, Mogan, Sapanca ve Uluabat (Apolyont) Göl leri şeklinde çeşitli araştırmalarda rapor edilmiştir (Baran ve Soylu, 1989; Rahe ve Soylu, 1989; Aydın ve Polatsü, 1992). Ancak hastalığın henüz bildirilmemiş pek çok su kaynağına bulaşmış olma olasılığı da vardır. KEREVİTLERİN SUCUL EKOSİSTEMLERDEKİ ÖNEMİ Kerevitler gerek doğal olarak bulundukları tatlı su alanlarında ekolojik dengenin birer parçası halindedirler. Beslenme özellikleri bakımından omnivor ve detritivor olduklarından su kaynaklarındaki pek çok organizmayı tüketebilirler (Huner, 1994). Ayrıca, her türlü organik materyalin işlenmesinde oynadıkları önemli rol nedeni ile ekosistemde enerji dengeleri üzerinde etkindirler (Hessen ve ark., 1993; Wallace ve ark., 1997; Zhang ve ark., 2003). Ayrışmakta olan materyaller üzerinden beslenen, detritusun işlenmesi ve mineralizasyonunda, bentik çeşitlilik ve partikül organik madde birikiminde önemli etkileri bulunan bu canlılar için ekosistem mühendisi benzetmesi yapılmaktadır (Zhang ve ark., 2004). Kerevitlerin ortamdaki döküntü bitkisel materyali tüketim düzeyinin incelendiği bir çalışmada, 30 günlük süre sonunda, kerevitlerin bulunduğu kanaletlerde, kerevitlerin bulunmadığı kanaletlere oranla, kuru ağırlık yönünden bu materyallerin 8 kat daha fazla kayba uradığı saptanmıştır (Zhang ve ark., 2004). Kerevitler ekosistemde oynadıkları bu roller nedeni ile durgun ve akarsu habitatları için anahtar tür olarak görülmektedirler (Hogger, 1988; Momot, 1995; Nyström, 2002). Ortamdan yok olmaları veya yeni bir ortama sokulmaları sucul ekosistemler üzerinde çok ciddi etkiler doğurabilir (Matthews ve Reynolds, 1992; Nyström ve Strand, 1996). TÜRK KEREVİTİ POPULASYONLARI ÜZERİNDEKİ TEHDİTLER A. KEREVİT VEBASININ YAYILIMI Kerevit vebasının etmeni Aphanomyches astaci adında bir tür mantardır. Bu mantar, doğal su alanlarına bulaştığında, hastalığa dayanıklı olmayan kerevit türleri arasında hızla yayılmakta ve çok yüksek oranda ölümlere neden olabilmektedir. A. astaci nin, hastalığı 58

3 yayan sporlarının konak bulamadığı taktirde bir kaç gün kadar yaşayabildiği bildirilmiştir (Huner, 1994). Yetiştiriclik ünitelerinde hastalığın gözlenmesi durumunda havuzlardaki tüm kerevitlerin çıkartılarak imha edilmesi ve boş havuzun bir kaç gün bekletilmesinin sporların da ölümüne neden olacağı ve bu sayede hastalık etmenini pratik bir şekilde elemine etmenin mümkün olduğu ifade edilse de (Huner, 1994) bu uygulamayı, geniş doğal su alanlarında yapabilmek pratikte mümkün değildir. Doğal su alanlarında kerevitler arasında hastalığın yayılımını engellemek için henüz başarılı ve pratik bir yöntem bulunamamıştır. Bu nedenle, hastalığın henüz bulunmadığı doğal sulara kerevit vebasının bulaşımını önlenmek birinci derecede önem taşımaktadır. Kerevit vebasının yayılımında kerevit türlerinin yanı sıra, balıklar da taşıyıcı olarak rol oynamaktadır. Diğer bulaşım şekli de insanlar aracılığı ile olmaktadır. Enfekte olmuş kaynakla temas etmiş her türlü ekipman ve balıkçılık malzemesi de hastalığı taşıyabilmektedir. B. YABANCI KEREVİT TÜRLERİNİN YARATTIĞI SORUNLAR Yerli olmayan sucul canlıların, bir yerden başka bir yere taşınarak yayılması kasıtlı veya kaza eseri gerçekleşebilmektedir. Dünyanın pek çok yerinde, yerli olmayan sucul canlıların yayılımı, tatlı sulardaki biyolojik çeşitlilik ve ekosistem işleyişi üzerinde tehdit oluşturma anlamında ilk veya ikinci sırada yer almaktadır (Lodge ve ark., 2000). Yerli olmayan türlerin etkileri farklı düzeylerde ve şiddetli olabilir. Örneğin, ekosistemleri değiştirebilir, yerli türlerin kaybolmasına neden olabilir, balıkçılığa zarar verebilir ve ekonomik kayıplara neden olabilir (Vitousek ve ark., 1996). Yerli olmayan kerevit türlerinin farklı alanlara yerleştirilmeleri ve yayılımı nedeni ile 20. yüzyıl boyunca pek çok kerevit türünün dağılımı ciddi ölçüde değişmiştir (Taylor, 2002). Amerika kökenli olan Pacifastacus leniusculus ve Procambarus clarkii türü kerevitler, yoğun stres altında bulunmadıkları sürece kerevit vebasına bağışık türler olarak bilinirler (Thompson, 1990). Bu özellikleri yüzünden, 21 Avrupa ülkesinde, kerevit vebası nedeni ile azalan stokları desteklemek için yerleştirilmiştir (Lowery ve Holdich, 1988; Westman ve Westman, 1992). Ancak, bu türler sonradan yarattıkları sorunlar nedeni ile işgalci olarak nitelenmeye başlanmışlardır (Bubb ve ark., 2004). Yerli olmayan türlerin, bu şekilde ait olmadıkları habitatlara sokulmaları, dünyada bulunan kerevitlerin yarısı veya üçte birinin yok olma tehditi altına girmesine -kısmi düzeyde de olsa- neden olmuştur (Taylor, 2002). Avrupa, sadece 5 yerli kerevit türüne sahiptir ve bu türlerin tamamı yerli olmayan türlerin ortama girişinden etkilenmiştir. Şu anda Avrupa daki yerli kerevit türleri tehdit altında görülmektedir (Gherardi ve Holdich, 1999). Örneğin, İngiltere nin tek yerli kerevit türü olan Austropotamobius pallipes in neslinin, Amerika kökenli P. leniusculus türünün ülkeye sokulması ve yayılımı nedeni ile artık tehlike altında olduğu ifade edilmektedir (Holdich ve ark., 1995). Başka bir araştırmada, Amerika kökenli P. leniusculus türünün Finlandiya da bir gölete stoklandıktan sonraki 30 yıl içerisinde, gölette bulunan yerli tür olan A. astacus populasyonunun tamamen ortadan kalkmasına neden olduğu bildirilmiştir. Her iki türe ait bireylerin de kerevit vebası taşımadığı, ancak türler arası etkileşim ve türler arası çiftleşme sonucunda steril yumurta veren A. astacus bireylerinin oluşması nedeni ile yerli türün ortadan kalktığı ifade edilmektedir (Westman ve ark., 2002). Kuzey Amerika kökenli, P. leniusculus türü kerevitlerin İngiltere deki yerli kerevit türlerine veba hastalığını yaydığı da bilinmektedir (Alderman ve ark., 1990). P. clarkii türü işgal ettiği tüm tatlı su alanlarında baskın kerevit türü haline gelmiştir (Henttonen ve Huner, 1999). Ekolojik toleransı yüksek olan ve hızla artışa geçebilen bir türdür (Hobbs ve ark., 1989; Huner ve Barr, 1991; Correia, 1995; Gutiérrez-Yurrita ve ark., 1998; Frutiger ve ark., 1999; Lindquist ve Huner, 1999). Bu tür, çeşitli kuş, memeli ve predatör balık türleri için besin olsa da (Godinho ve Ferreira, 1994; Correia, 2001), işgal ettiği alanlarda genellikle negatif etkilere neden olmuştur (Hobbs ve ark., 1989). P. clarkii yeni bir ortama sokulduktan hemen sonra hızla üreyerek her türlü besin kaynağını tüketebilir ve bu durum diğer canlılar üzerinde olumsuz etkilere neden olur (Huner ve Barr, 1991; Gutiérrez-Yurrita ve ark., 1998). 59

4 Afrika da yerli kerevit türü bulunmamaktadır, ancak P. clarkii türünün yayılımı Kenya, Uganda ve Zambia da söz konusudur (Arrignon ve ark., 1990). Bu türün yeni alanlara yayılımı yerli bazı su bitkilerin azalması veya yok olmasına neden olmuştur. Ayrıca, tüneller kazması nedeni ile kıyılara da zarar veren bir türdür (Sommer ve Goldman, 1983). Naivasha Gölü nde yapılan arazi çalışmaları P. clarkii türünün yüzen yapraklı ve su altında yaşayan yerli su bitkilerinin 20 yıl içerisinde tamamen ortadan kalkmasından sorumlu olduğunu işaret etmektedir (Harper, 1991; Harper ve ark., 1995; Hickley ve Harper, 2002). Sonradan ait olmadığı bir ortama sokulan kerevitlerin doğal olarak ortamda bulunan kerevitleri baskılayarak makro-omurgasızların oranında değişikliğe neden oldukları ifade edilmiştir. Orconectes rusticus türü kerevitlerin, yerli tür olan Orconectes limosus ile besin ve barınak rekabetine girdikleri laboratuvar şartlarında gösterilmiştir. Aynı araştırmada bivalviyaların bu kerevitlerce baskı altında tutulduğu da ortaya konulmuştur (Klocker ve Strayer, 2004). Gil-Sanchez ve Alba-Tercedor (2006), 1980 lerde İspanya için yabancı bir tür olan P. clarkii nin ülkenin kuzey-doğusunda yayılımı nedeni ile Austropotamobius cinsine ait yerli türleri baskıladığını ve tahminen 13 yıl içerisinde yerli türülerin tamamen ortadan kalkma ihtimalinin bulunduğunu bildirmişlerdir. Ülkemiz iç sularında, A. leptodactylus dışında henüz belirlenmiş bir yabancı kerevit türü yoktur. Fakat ileride, özellikle de Amerika kökenli türlerin ülkemize girmesi ile, yukarıda sayılan sonuçları doğurma tehlikesi söz konusudur. C. DİĞER TEHDİTLER Kerevit vebasının yanı sıra, Türk kereviti miktarlarındaki azalışın, aşırı avcılık, su kirliliği ve sulama amaçlı drenajların göl ve göletlerde su seviyesini düşürmesine bağlı olduğu da bildirilmektedir (Köksal, 1988). Bu anlamda, iç sulardaki habitat değişimleri (ya da degredasyonu) kerevitlerin yaşama şansını doğrudan etkileyen, çok önemli bir etmendir. SONUÇ Kerevitler, iç sulardaki ekolojik dengenin sağlanmasında önemli etkileri bulunan canlılardır. Bu nedenle, populasyonları üzerindeki değişimler ve yabancı türlerin oluşturduğu tehditler dikkatle üzerinde durulması gereken konulardır. Öncelikli olarak yerli türümüzün korunması büyük önem arz etmektedir. Bu anlamda, ülkemiz iç sularında yaygın olarak bulunan kerevit vebası hastalığının daha fazla yayılımını önlemek için kontamine olmuş her türlü tekne, çizme ve avcılık malzemesinin (pinter, kepçe, olta, ağ, serpme, v.b.) başka bir su kaynağına götürülmeden önce birkaç gün boyunca tamamen kurutulması ya da mantara karşı etkili dezenfektanlarla dezenfekte edilmesi; ayrıca, hastalığın bulunduğu kaynaktaki kerevitlerin ve balıkların henüz bulaşımın olmadığı başka bir su kaynağına taşınmaması gerekmektedir. Metinde bahsedilen nedenlerden ötürü, akvaryum sektöründe satış amacı ile ithal edilen Amerika kökenli kerevit türlerinin, ülkemiz iç sularına bulaşması durumunda çok ciddi sorunlar yaratacağı açıktır. Bu sorunlar sadece kerevit vebasına dayanıklı olmaları ve yerli türümüze vebayı yayma ihtimali bulunmasından değil, tatlı su ortamında ve zeminle bağlantılı olarak yaşayan, başta su bitkileri olmak üzere pek çok canlı üzerinde kurdukları baskı dolayısı ile, ekolojik dengeyi bozabilme potansiyelleri nedeni iledir. Ayrıca, bu türlerden özellikle P. clarkii, derin yuvalar kazması nedeni ile her türlü set ve seddeye zarar verebilir. Gelecekte söz konusu olabilecek bu tehlikelere karşın, özellikle de Amerika kökenli kerevit türlerinin ülkemize girişini engellemek için şimdiden önlemlerin alınması şarttır. 60

5 KAYNAKLAR Ackefors, H., Intensification of European Freshwater Crayfish Culture in Europe. Freshwater Crayfish Aquaculture in North America, Europe, and Australia: Families Astacidae, Cambaridae, and Parastacidae (ed. Huner J.V.), Food Products Press, New York, USA, 200. Alderman, D.J., Holdich, D., Reeve, I., Signal Crayfish as Vectors in Crayfish Plague in Britain, Aquaculture, 86: 3-6. Anonim, Devlet İstatistik Enstitüsü Su Ürünleri Anket Sonuçları, Ankara, Yayın No: Anonim, Devlet İstatistik Enstitüsü Su Ürünleri Anket Sonuçları, Ankara, Yayın No: Anonim, Devlet İstatistik Enstitüsü Su Ürünleri Anket Sonuçları, Ankara, Yayın No: Anonim, Devlet İstatistik Enstitüsü Su Ürünleri Anket Sonuçları, Ankara, Yayın No: Anonim, Devlet İstatistik Enstitüsü Su Ürünleri Anket Sonuçları, Ankara, Yayın No: Arrignon, J.C.V., Huner, J.V., Laurent, P.J., L écrevisse Rouge des Marais. Maisonneuve et Larose, Paris: 87 pp. (in: Smart, A.C., Harper, D.M., Malaisse, F., Schmitz, S., Coley, S., and Gouder de Beauregard, A-C., Feeding of the exotic Louisiana red swamp crayfish, Procambarus clarkii (Crustacea, Decapoda), in an African tropical lake: Lake Naivasha, Kenya Hydrobiologia, 488: ) Aydın, F., Polatsü, S., Mogan Gölü Tatlısu İstakozlarının (Astacus leptodactylus ESCH. 1823) Mantar Hastalığının Ortaya Çıkmasını Kolaylaştıran Olumsuz Fiziksel ve Kimyasal Parametreler, Akdeniz Üniv. Su Ürünleri Müh. Dergisi, 3: Baran, İ., Soylu, E., Crayfish Plague in Turkey (Short Communication), Journal of Fish Diseases, 12: Bubb, D.H., Thom, T.J., Lucas, M.C., APPLIED ISSUES: Movement and dispersal of the invasive Pacifastacus leniusculus in upland rivers, Freshwater Biology, 49: Çevik, C., Tekelioğlu, N., Seyhan Baraj Gölünde Yaşayan Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus, Esch., 1823) nun Bazı Biyo-Ekolojik, Morfometrik Özellikleri ile Hastalık Durumunun Saptanması, IX. Su Ürünleri Sempozyumu, Eğirdir/Isparta, 1: Correia, A.M., Population dynamics of Procambarus clarkii (Crustacea: Decapoda) in Portugal, Freshwater Crayfish 8, Correia, A.M., Seasonal and interspecific evaluation of predation by mammals and birds on the introduced red swamp crayfish, Procambarus clarkii (Crustacea, Cambaridae) in a freshwater marsh (Portugal), J. Zool. (London) 55, Frutiger, A., Borner, S., Büsser, T., Eggen, R., Müller, R., Müller, S., Wasmer, H.R., How to control unwanted populations of Procambarus clarkia in central Europe?, Freshwater Crayfish, 12: Fürst, M., Future Perspectives for Turkish Crayfish Fishery, İstanbul Üniv. Su Ürünleri Dergisi, 2(2): Gherardi, F., Holdich, D.M. (eds), Crayfish in Europe as an Alien Species: How to Make the Best of a Bad Situation?, A.A. Balkema, Rotterdam. Gil-Sanchez, J.M., Alba-Tercedor, J., The decline of the endangered populations crayfish (Austropotamobius pallipes) in southern Spain: It is possible to avoid extinction?, Hydrobiologia, 559: Godinho, F.N., Ferreira, M.T., Diet composition of the largemouth black bass. Micropterus salmoides (Lacepède), in southern Portuguese reservoirs: its relation to habitat characteristics, Fisheries Manag. Ecol., 1, Gutiérrez-Yurrita, P.J., Sancho, G., Bravo, M.Á., Baltanás, Á., Montes, C., Diet of the red swamp crayfish Procambarus clarkii in natural ecosystems of the Doñana National Park temporary freshwater marsh (Spain), J. Crustacean Biol. 18, Harlıoğlu, M.M., The Present Situation of Freshwater Crayfish, Astacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) in Turkey, Aquaculture, 230:

6 Harper, D.M., Primary production in Lake Naivasha, Kenya, Verh. int. Ver. Limnol. 24: (in: Smart, A.C., Harper, D.M., Malaisse, F., Schmitz, S., Coley, S., and Gouder de Beauregard, A-C., Feeding of the exotic Louisiana red swamp crayfish, Procambarus clarkii (Crustacea, Decapoda), in an African tropical lake: Lake Naivasha, Kenya Hydrobiologia, 488: ) Harper, D.M., Adams, C., Mavuti, K., The aquatic plant communities at the Lake Naivasha wetland, Kenya: pattern, dynamics and conservation, Wetlands Ecology and Management, 3: Henttonen, P., Huner, J.V., The introduction of alien species in Europe: a historical introduction. Crayfish in Europe as Alien Species (Eds.Gherardi, F., Holdich, D.M.), Crustacean Issues, 11. A.A., Balkema, Rotterdam, Hessen, D.O., Kristiansen, G., Skurdal, J., Nutrient Release From Crayfish, and Its Potential Impact on Primary Production in Lakes, Freshwater Crayfish, 9: Hickley, P., Harper, D.M., Fish population and habitat changes in the artificially stocked fishery of Lake Naivasha, Kenya (in: Smart, A.C., Harper, D.M., Malaisse, F., Schmitz, S., Coley, S., Gouder de Beauregard, A-C., Feeding of the exotic Louisiana red swamp crayfish, Procambarus clarkii (Crustacea, Decapoda), in an African tropical lake: Lake Naivasha, Kenya Hydrobiologia, 488: ). Hobbs, H.H., Jass, J.P., Huner, J.V., A review of global crayfish introductions with particular emphasis on two North American species (Decapoda, Cambaridae), Crustaceana, 56: Hogger, J.B., Ecology, population biology and behaviour, Freshwater crayfish: Biology, Management and Exploitation (Eds. Holdich, D.M.; Lowery, R.S.), Chapman & Hall, London, Holdich, D.M., Rogers, W.D., Reader, J.P., Crayfish Conservation, National Rivers Authority R & D Report 378, Bristol, UK. Huner, J.V., Freshwater Crayfish Aquaculture in North America, Europe, and Australia: Families Astacidae, Cambaridae, and Parastacidae, Food Products Press, New York, USA, 312s. Huner, J.V., Barr, J.E., Red Swamp Crawfish: Biology and Exploitation. The Louisiana Sea Grant College Program, Center for Wetland Resources. Louisiana State University, Baton Rouge. Klocker, C., Strayer, D.L., Interactions Among an Invasive Crayfish (Orconectes ruticus), a Native Crayfish (Orconectes limosus), and Native Bivalves (Sphaeriidae and Unionidae), Northeastern Naturalist, 11(2): Köksal, G., Akşehir Gölü İstakozunun (Astacus leptodactylus salinus Nordmann, 1842) Sakaryabaşı Balık Üretim ve Araştırma İstasyonunda Üretimi ve Genç Yavruların Beslenmesi Üzerinde İncelemeler, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doçentlik Tezi, Ankara, 133s. Köksal, G., Astacus leptodactylus in Europe. Freshwater Crayfish Biology, Management and Exploitation (Eds. Holdich, D.M.; Lowery, R.S.), Croom Helm, London, Lindquist, O.V., Huner, J.V., Life history characteristics of crayfish: what makes some of them good colonizers. Crayfish in Europe as Alien Species. Crustacean Issues (Eds. Gherardi, F.; Holdich, D.M.), 11. A.A. Balkema, Rotterdam, Lodge, D.M., Taylor, C.A., Holdich, D.M., Skurdal, J., Nonindigenous crayfishes threaten American freshwater biodiversity, Fisheries, 25, Lowery, R.S., Holdich, D.M., Pacifastacus leniusculus in North America and Europe, with details of the distribution of introduced and native crayfish species in Europe. Freshwater crayfish: biology, management and exploitation (Eds. Holdich, D. M.; Lowery, R. S.), Croom Helm, Matthews, M., Reynolds, J.D., Ecological impact of crayfish plague in Ireland, Hydrobiologia, 234: 1-6. Momot, W.T., Redefining the role of crayfish in aquatic ecosystems, Reviews in Fisheries Science, 3: Nyström, P., Strand, J.A., Grazing by a native and an exotic crayfish on aquatic macrophytes, Freshwater Biology, 36:

7 Nyström, P., Ecology. Biology of Freshwater Crayfish (Ed. Holdich, D.M.), Blackwell Scientific, Oxford, Rahe, R., Soylu, E., Identification of the Pathogenic Fungus Causing Destruction to Turkish Crayfish Stocks (Astacus leptodactylus), Journal of Invertebrate Pathology, 54: Ramos, M.A., Pereira, T.M., Um novo astacidae para a fauna portuguesa: Procambarus clarkii (Girard, 1852), Bol. Inst. Nac. Invest. Pescas, 6: Sarıhan, E., Erdemli, Ü., Beyşehir, Eğirdir, Akşehir, Eber Gölleri ile Apa Baraj Gölü nde Tatlısu İstakozu (Astacus leptodactylus Esch. 1823) Populasyonlarının Bazı Biyolojik ve Morfolojik Özellikleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma, TÜBİTAK Veteriner Hayvancılık Araştırma Grubu. Proje No: VHAG-490. Sommer, T.R., Goldman, C.R., The crayfish Procambarus clarkii from California ricefields: ecology, problems and potential for harvest, Freshwater Crayfish, 5: Taylor, C.A., Taxonomy and conservation of native crayfish stocks. Biology of Freshwater Crayfish (Ed. Holdich, D.M.), Blackwell Scientific, Oxford, Thompson, A., Plague- some lessons to be learned, Fish Farmer, 13(3): Vitousek, P.M., D Antonio, C.M., Loope, L.L., Westbrooks, R., Biological invasions as global environmental change, American Scientist, 84: Wallace, J.B., Eggert, S.L., Meyer, J.L., Webster, J.R., Multiple trophic levels of a forest stream linked to terrestrial litter inputs, Science, 277: Westman, K., Westman, P., Present status of crayfish management in Europe, Report from the EIFAC Workshop on Crayfish Management and Stocking, August 1991, Kuopio, Finland. Finn. Fish. Res., 14: Westman, K., Savolainen, R., Julkunen, M., Replacement of the native crayfish Astacus astacus by the introduced species Pacifastacus leniusculus in a small, enclosed Finnish lake: a 30-year study, Ecography, 25: Zhang, Y., Negishi, J.N., Richardson, J.S., Kolodziejczyk, R., Impact of marine-derived nutrients on stream ecosystem functioning, Proceedings of the Royal Society of London, Series B, 270: Zhang, Y., Rihardson, J.S., Negihi, J.N., Detritus processing, ecosystem engineering and benthic diversity: a test of predator-omnivore interference, Ecology Journal of Animal, 73: