ÝLGÝNÇ VAKIFLAR SERGÝSÝ

Transkript

1 246 ÝLGÝNÇ VAKIFLAR SERGÝSÝ

2 Ýlginç Vakýflar Sergisi Vakfý bir yaþam tarzý ve gelenek haline getirmiþ bir milletin evlatlarý, bugün vakýf ruhunu yeniden yakalama çabasý içerisindedir. Tarihimizdeki bazý vakýflarý bugün duyduðumuzda anlamakta zorluk çekiyoruz. Çünkü vakýf tarihimizde adý, amacý ve hizmet alaný çok farklý, sýra dýþý ve þaþýrtýcý olan onlarca vakýf bulunmaktadýr. Bu vakýflarýn gün yüzüne çýkarýlmasý ve yaþatýlmasý, hem toplumsal yaþantýmýza çok önemli katkýlarda bulunacak, hem de medeniyetimizin eþsizliðinin daha iyi anlaþýlmasýný saðlayacaktýr vakýf medeniyeti çevre yýlý çerçevesinde, geçmiþimizde çevre ile ilgili var olan vakýflarýmýzýn bir kýsmýný, günümüz insanýmýza tanýtarak, ecdadýmýzýn çevre konusundaki hassasiyetini vurgulamaktayýz. Böylece, ecdadýmýzýn çevre konusundaki sýra dýþý ve ilginç hassasiyetini ortaya koyacaðýz. Bu çerçevede, medeniyetimizin ne kadar yüce olduðunu somut bir þekilde ortaya koyarak, modern yaklaþýmlara ýþýk tutmayý hedeflemekteyiz. 247

3 LEYLEK VAKFI Vakfiyesinden... Ödemiþ Yeni Cami civarýndaki leyleklerin beslenmesi için senelik yüz kuruþ verilecek. Vakfýn adý: Mürselli Ýbrahim Aða Kurulduðu yer: Ýzmir / Ödemiþ Kuruluþ tarihi: 1307 H. (1189 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Ödemiþ Kalpleri sevgi ve þefkatle dolu atalarýmýz, insanlarýn ihtiyaçlarýný görüp gözettikleri gibi, hastalanan kuþlarýn, daðda aç kalan kurtlarýn, yaralanan atlarýn da hizmetlerine koþmuþlar, onlarýn tedavisi, beslenmesi ve nesillerinin devamý için çeþitli vakýflar kurmuþlardýr. Cami, medrese, mektep, saray gibi her türlü yapýnýn bol güneþ alan ve rüzgâr vurmayan cephelerinin ulaþýlamayacak yüksekliklerine Kuþ Köþkü veya Kuþ Sarayý da denilen kuþ evleri yerleþtirmiþler, mezarlarýndaki mermer sandukalarýn yanýna yaðmur suyu birikip kuþlarýn içmesi için küçük tekneler yapmýþlardýr. Mesela; Bursa da Gurabâhâne-i Lâklâkan denilen Leylek Hastanesi yeryüzü tarihinde eþsiz bir müessesedir. Leylekler, güvercinler, serçeler, kýrlangýçlar, kovulma tehlikesine asla mâruz kalmaksýzýn, istediði Türk evinin üzerinde yuvasýný yapabilirlerdi. Eski evlerin mimarisi de bu güzel hizmete uygundu zaten. Özellikle Ýstanbul da olmak üzere, sayýlarý azalsa da hala kuþ evleri bulunmaktadýr. Tarihi bir yapýnýn yanýndan geçerken bunlarý görebiliriz. Ödemiþ te Mürselli Ýbrahim Aða tarafýndan kurulan vakýf da, atalarýmýzýn inceliðini, sevgisini göstermesi bakýmýndan önemlidir. Türkülerimizde, ninnilerimizde, masallarýmýzda, atasözlerimizde ve daha birçok yerde konu olan leyleklerimiz için Ödemiþ te Mürselli Ýbrahim Aða nýn kurmuþ olduðu vakfýn hizmetleri arasýnda leyleklerin beslenmesi için senelik 100 kuruþ para ayrýlmasýný istemiþtir. Kimbilir bu vakýf sayesinde kaç tane leylek havada uçmaya devam etmiþtir. Bizim atalarýmýz mahallesindeki ihtiyaçlýyý, hapisteki mahpusu, çatýlardaki leylekleri unutmamýþ ve unutmamamýz için bizlere örnek olmuþlardýr. 248

4 DÝNLENME ÝÇÝN BAHÇE VAKFI Vakfiyesinden... Vâkýf; vakfettiði ev ve divanhanenin yanýnda bulunan arsayý ahalinin gezi ve oturma mekâný olarak vakfettiðini belirtip, arsa üzerine karþýsýnda bulunan Hamidiye Camiinin manzarasýný bozacak ve görüntü kirliliðine sebep olacak baraka veya baþka bir yapý yapýlmamasýný, buranýn sadece bahçe olarak düzenlenmesini, ihtiyaç olmasý halinde buraya sadece kahve, limonata, dondurma satýlacak bir yapý yapýlmasýný ve münasip mahallere iskemle ve kanepe konmasýný, buradan gelecek kiranýn bahçe düzenlemesini yapacak bahçývana ve cami duvarýnýn üzerine veya yanýna dikilecek çiçeklere sarf edilmesini, arsanýn münasip bir yerine aðaçlarýn gölgesinde insanlarýn muhabbet edeceði bir yere, geçici direkler dikilerek üzerine kadifeden örtü örtülerek insanlarý güneþten koruyacak þerbetçi çadýrýnýn kurulmasýný þart koþmuþtur... Vakfýn adý: Mehmed Hayri Paþa Kurulduðu yer: Selanik Kuruluþ tarihi: 1321 H. (1903 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Selanik Doðru görüyordum: Hamidiye Camii nin önü burasý. Dedeme baktým, o da çok sevinmiþti, ne kadar beðendiðini anladým bakýþlarýndan. Yakýndan bakalým mý dedeciðim, çok güzel görünüyor Bakalým yavrum dedi dedem, en az benim kadar heyecanlýydý. Yaklaþtýkça yeni açmýþ çiçeklerin kokusu doluyordu içimize. Çok çalýþtýlar, deðdi doðrusu diyordu dedem, maþallah cennet bahçesi mübarek! Dedeciðim buralar böyle deðildi, geçen hafta buradaki barakalarý yýkýyorlardý. Bu bahçeyi yapmak içinmiþ demek. Dedem baþýyla doðruladý sözlerimi. Bir þeyler bildiði belliydi. Peki, bütün bu iþleri kim yapmýþ olabilir? Mehmet Hayri Paþa hayratý Mehmet Hayri Paþa kim dede? Çok zengin bir adam galiba, baksana þerbetçi çadýrý bile kurmuþ. Mehmet Hayri Paþa ya Allah geniþ imkânlar vermiþ yavrum, þimdiye kadar üzerinde barakalar gördüðümüz bu arsa da ona aitti. O burayý gelip geçenlerin dinlenmesi için böyle güzel bir bahçe yaptý, renk renk çiçeklerle süsledi. Dede bak ileride dondurmalar da var, alalým mý? Ýkimize al madem, sen gelinceye kadar ben þerbetçi çadýrýndayým, gölgelik orasý. Dondurmalar elimde dedemin yanýna dönerken aklýma bir þey takýldý: Dede, dondurmayý aldýk, Mehmet Hayri Paþa bu kadar zenginmiþ, koskoca bahçe yaptýrmýþ, herkese de açmýþ kapýsýný, dondurmayý da bedava daðýtsa, deðil mi? Ýyi söyledin, onun da bir sebebi var, tabii. Neymiþ? Burada satýlan her þeyin parasý Mehmet Hayri Paþa vakfýnda toplanýyor, etrafýmýzda gördüðümüz çiçekler, onlarýn bakýmýný üstlenen bahçývanýn maaþý, üzerinde oturduðumuz sandalyeler, hatta bizi güneþten koruyan bu çadýr... Hepsinin ücreti burada toplanan para ile karþýlanýyor. Dedeciðim öyleyse ben bir dondurma daha alayým, belki bir çadýr daha kurulur, bir bahçe daha yapýlýr böyle. Dedem güldü: Ýyilik yapmayý seviyorsun demek, senin dondurmanla beraber bana da bir kahve söyle. Selanik in en güzel bahçesindeyiz, bu manzarayý kahvemi yudumlarken seyretmek istiyorum. Aldým geldim bile dedem, biz böyle Selanik te ne bahçeler kurarýz seninle. Afacan çocuk... Allâh ým, sen bu vakfýn hayratýný kabul et diye mýrýldanýyordu dedem sandalyesine huzurla yaslanýrken. 249

5 KÖPRÜLERÝ SELLERÝN ZARARINDAN KORUYAN VAKIF Vakfiyesinden... Vâkýfýn Amasya da yaptýrdýðý köprünün, selin getirdiði aðaç ve taþlardan temizlenerek þehre vereceði zararýn önlenmesi. Vakfýn adý: Bayezid Han-ý Sani Kurucunun lakabý: Sultan, Veli Kurulduðu yer: Amasya Kuruluþ tarihi: 901 H. (1496 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Amasya ve Civarý Yaðmur bazen çok yaðar, taþkýnlaþýr. Dizginlenemez hale gelir de bir kaçan kurtulur ondan bir de uçan. Engel tanýmaz, önüne kattýðý ne varsa alýr götürür; dik yamaçlardaki tarlalar da nasibini alýr bu sürüklenmeden; mahsulü toptan kaldýrdýðý olur selin; bu, köylüler için hiç de kolay telafi edilmez. Aylarca kullanýlabilecekleri sularý vardýr artýk ama yiyecekleri kalmamýþtýr. Önü alýnmazsa yaþadýklarý yerlere kadar gelebilir su taþkýný. Evlerine, yollarýna vs. yapýlarýna zarar verdiði de olur. Amasya da da buna benzer sýkýntýlar yaþanmýþ, öyle ki þehirlerinde kurulmuþ Sultan Bayezid Han Vakfý yaptýrdýðý köprüyü sellerin vereceði zarardan muhafaza edebilmek için buraya bir adamýný yerleþtiriyor; bu adam gece demeden gözetip kolluyor köprüyü. Coþkun sularla gelen taþlarý, kopmuþ aðaçlarý temizleyerek bunlarýn köprüye zarar vermesine müsaade etmiyor. Ýcab ederse köprüyü saðlam taþlarla destekliyor, onun için her türlü tedbiri alýyor velhasýl. Sultan Bayezid Han Vakfý bu hizmetiyle sadece dertleri hafifletmekle kalmadýðýný gösteriyor; o hem imar ediyor hem de imar ettiðini muhafaza ediyor, zamanýmýza taþýnýp hala anýlýyor olmasýnýn sýrrý bu olsa gerek

6 HERKESE MEYVE VAKFI Vakfiyesinden... Vakfedilen bahçedeki armut ve elma aðaçlarýndan fakirler yiyecek, birer destemal miktarý götürmelerine müsaade edilecektir. Doðancýyeri bahçesinin mahsulünden ise zengin fakir herkes faydalanacaktýr. Vakfýn adý: Mehmed Aða Bin Hüseyin Nasrullah Kurulduðu yer: Bursa / Ýznik Kuruluþ tarihi: 1003 H. (1594 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Ýznik Bursa ve Ýznik te bað ve bahçeleri bulunan Mehmet Aða, hayatý boyunca bakýp yetiþtirdiði aðaçlarýnýn meyvelerini zengin fakir demeden daðýtmýþ, ikram etmiþ, yedirmiþ. Hata insanlarýn birer destemal (baþörtüsü olarak kullanýlan büyükçe bez ölçüsü) miktarý istedikleri meyvelerden ailelerine ve evlerine de götürmelerine müsaade edilmiþtir. Hüseyin Nasrullah oðlu Mehmed Aða 1594 yýlýnda kendi adýna bir vakýf kurarak Ýznik te bulunan bað ve bahçeleri bu vakfa akar (gelir getiren mülk) olarak býrakmýþtýr. Böylece kendi elleriyle daðýttýðý meyvelerin, kendi vefatýndan sonra, yok olmasýnýn önüne geçmek istemiþtir. Ýstemiþ ki, yine meyvelerin olgunlaþtýðý mevsimlerde bahçeleri þenlensin, mahsul devam ettiði müddetçe zengin fakir herkese daðýtýlsýn, yedirilsin. Çünkü bu aðaçlar ürün verdikçe onu diken, yetiþtiren insana sevap yazýlýr. Hz. Muhammed Eðer Müslüman bir kimse aðaç diker de, ondan bir insan veya hayvan yahut kuþ yerse, bu mutlaka onun için kýyamet gününe kadar bir sadaka olur diye müjde vermiþtir. Biriniz elinizde bir fidan bulunduðu halde kýyamet kopar da, henüz kopmadan o fidaný dikebilirse hemen diksin diye buyuran Peygamber Efendimiz Ýslam ýn aðaçlandýrmaya verdiði önemi göstermiþtir. Büyüklerimiz sevap niyetiyle aðaçlar dikmiþ bizlere yemyeþil diyarlar, topraklar býrakmýþtýr. 251

7 NEFES ALDIRMAK ÝÇÝN KURULAN VAKIF Vakfiyesinden... Bebek te yaptýrdýðý köþk ve limanda ümmet-i Muhammed teneffüs eyleyecektir. Vakfýn adý: Ahmed Nureddin Kurucunun lakabý: Ekmekçi Kurulduðu yer: Ýstanbul Kuruluþ tarihi: 1143 H. (1730 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Ýstanbul Ýnsanlarýn suya ne kadar ihtiyacý varsa, havaya da en az onun kadar ihtiyacý vardýr. Ancak temiz havada alýnan nefesle kirli havada alýnan nefes ayný deðildir. Bazen fayda umduðumuz hava, saðlýksýz gazlar çok yoðun olduðu için zararýmýza olabilir. Böyle durumlarda, temiz havaya duyulan ihtiyaç daha da artar. Þimdilerde bunun en belirgin yolu bir ormana gitmek olsa da, ekmekçi Ahmet Nurettin Paþa, 1730 yýlýnda Ýstanbul da kurduðu Ekmekçi Nurettin Vakfý ile o zamanýn Ýstanbullularýnýn bu ihtiyaçlarýný daha kolay karþýlamalarýný amaçlamýþ. Bunun için de Bebek te Ümmet-i Muhammed teneffüs eyleyecektir diyerek köþk ve liman yaptýrmýþ, bunu insanlarýn hizmetine sunmuþtur. Ýnsanlar da bu sayede dinlenmiþler, denizi seyretmiþler, sohbet etmiþlerdir. Ekmekçi Nurettin Paþa, insan saðlýðýna ilaçtan önce gereken þeyin temiz ve havadar yerler olduðu fikrinden hareket ederek, þehir halkýna bu konuda imkân sunmuþ ve her insanýn ciðerlerine dolan her hava zerresinden, hayýr konusunda nasibini almýþtýr. 252

8 PÝKNÝÐE GÖTÜREN VAKIF Vakfiyesinden... Talebeler her yaz pikniðe götürülecek. Ýbrahim Çavuþ Mahallesinde yaptýrdýðý mektepte okuyan talebelere, hocalarýna ve belletmenlerine her sene Kurban Bayramýnda kýrk kat kapama, kýrk çintiyan ve kýrk adet kýrmýzý çuha Arakçin ve kýrk adet pabuç alýnarak giydirilecek. Vakfýn adý: Mustafa Efendi Bin Ahmed Kurucunun lakabý: Kaþýkçý Kurulduðu yer: Ýstanbul Kuruluþ tarihi: 1144 H. (1731 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Ýstanbul Belli zamanlarda yaþanan güzellikler hafýzalardan silinmez. Çocukken ve öðrenciyken yaþananlar da bunun en güzel örnekleridir. Bir de çocukluk ve öðrencilik birleþti mi, hayatýn, tadýna en doyulmaz anlarý yaþanýr. Tabii, bu anlarý öncelikle derslerimize, yani görevlerimize göstereceðimiz titizlikle deðerlendirmeliyiz. Ondan sonrasý, muhakkak kendiliðinden gelen mutluluklar yaþanacaktýr. Tarihte kurulan vakýflarýmýz, bunun da farkýnda ve bilincinde olduklarý için, bu konuda da çalýþmalar yapmýþlar. Ýstanbul da 1731 yýlýnda, Kaþýkçý nýn kurduðu Mustafa Efendi bin Ahmet Vakfý, Talebeler her yaz pikniðe götürülecek diyerek, öðrencilerin bu konudaki ihtiyaçlarýný göz önünde bulundurmuþlardýr. Yýl boyunca sorumluluk sahibi olup, belli derslerle meþgul olan ve dinlenme ihtiyacý duyan öðrenciler, bu þekilde rahatlatýlmýþ, derslerinde baþarýlý olmalarý da, dolaylý olarak saðlanmaya çalýþýlmýþ. Mustafa Efendi bin Ahmet Vakfý, Ýbrahim Çavuþ Mahallesinde yaptýrdýðý mektepte okuyan talebelere, hocalarýna ve belletmenlerine her sene Kurban Bayramýnda olmak üzere, yardýmlarda bulunmuþ ve hocalar ile talebelere de, ayný anda yardým etmiþtir. 253

9 DUVAR ve SOKAK TEMÝZLÝÐÝ ÝÇÝN KURULMUÞ PADÝÞAH VAKFI Vakfiyesinden... Aklý baþýnda dirayetli birisi vakfýn mahi nukuþu olup her an cami, medrese, darü talim, imaret vs. hangisi olursa olsun duvarlarýnýn temiz kalmasýna dikkat edecek, yazý yazan veya pisleyen kendini bilmezlerin pisliklerini temizleyecektir. Ýstanbul un her sokaðýna ikiþer kiþi tayin eyledim. Bunlar ki, ellerindeki bir kap içerisinde kireç tozu ve kömür külü olduðu halde günün belirli saatlerinde bu sokaklarý gezerler, bu sokaklara tükürenlerin tükrükleri üzerine bu tozu dökerler. Vakfýn adý: Sultan Mehmed Kurucunun lakabý: Fatih Kurulduðu yer: Ýstanbul Kuruluþ tarihi: 875 H. (1470 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Ýstanbul Ýlmin kapýsýný açýyor kelime. Bu kapýdan girenler de aydýnlanýyor önünden geçenler de. Ýlmiyle hem fethiyle meþhur padiþahýmýz Sultan Mehmed istiyor ki, akla düþen her kelime kaðýtta yerini alsýn. Olur olmadýk yere; caminin, medresenin, hanýn, hanenin duvarýna aksetmesin. Kelimeler aydýnlýktýr, kimseyi gölgelemesin. Harfler, kelimeler, cümleler kirlilik vesilesi olmasýn... Ayrýca insanlar, sokaklara, kaldýrýmlara yani insanlarýn yürüdüðü, gezdiði ve oturduðu yerlere tükürmesin istiyor. Dikkatini bunlara vakfediyor Fatih. Fethin 17. yýlýnda kurulan Sultan Mehmed Vakfýyla da üzeri yazýlmýþ, karalanmýþ her duvar temizletiliyor, sokaklardaki tükrüklerin üzeri külle kapatýlýyor. Çünkü Fatih Sultan Mehmet, Ýstanbul u çok seviyor... Ýstanbul onun þehri... Onun fethettiði bir inci adeta... Sadece insanlar deðil, sokaklar, kaldýrýmlar, duvarlar da temiz olsun istiyor. Ne güzel deðil mi.. Kocaman padiþah ne kadar önemli bir detayý düþünüyor, bunun için de vakýf kuruyor. Osmanlý padiþahlarýnýn ve diðer yöneticilerinin buna benzer çok sayýda vakýflarý vardýr. 254

10 ÇEVRE DÜZENLEME VAKFI Vakfiyesinden... Vakfýn gelirlerinden bir kýsmýnýn vâkýfýn yaptýrdýðý Cami, Zaviye, Çeþmeler ve Kilit bahir deki Limanýn, Meydüs Köyü ne giden yolun tamir, temizlik, düzenleme ve sair masraflarýna sarf edilmesi. Vakfýn adý: Hasan Paþa Kurucunun lakabý: Kaptan-ý Derya, Gazi Kurulduðu yer: Ýstanbul Kuruluþ tarihi: 1192 H. (1778 M.) Akar ve hayratýn bulunduðu yer: Ýstanbul-Çanakkale v.s. Güneþ baharla kendini hissettirmeye baþladý. Havadaki kokuyu alan her þey birer ikiþer uyanýyor. Kýþ boyu saklanan, büzüþen tabiat dalga canlanýp geniþliyor. Hayvanlarý minicik yavrularýyla görüyoruz. Artýk onlarsýz bir adým atmýyor anneleri. Aðaçlar var güçleriyle tomurcuklanýyor; patlayan tomurcuklar bir anda dolduruyor her dalý. Dal artýk yapraksýz, çiçeksiz hele de meyvesiz düþünülmüyor. Bundan sonra aðacýn bütün iþi dallarý, tomurcuklarý ve meyvelerini köklerinden taþýdýðý suyla büyütüp olgunlaþtýrýp tatlandýrmak. Böylece rengi parýldar meyvenin de davetkâr kokusu etrafa yayýlýr. Ýnsana dair birçok þey de uyanýþa geçiyor baharla. Kar suyu eriyince çeþmeler þenleniyor ilk. Çaðýldamak istiyor ama gözesine týkanan çer çöp engel oluyor buna. Kýþ boyu pencereleri kapalý tutulan camiler temiz havayla nefes almak istiyor. Her daim üzerinden geçip gittiðimiz yollar bakým istiyor. Yalnýzca toprak yollar deðil elbette, denizdeki yollar, limanlar da temizlenmek güzelleþmek arzusuyla göz kýrpýyor. Bunlarý görünce insan meyvenin aðacýný hatýrlýyor, yavrunun annesini; yalnýz olarak, büyümek, yenilenmek mümkün deðil çünkü. Tabiat böyle iþliyor. Öyleyse çeþmeyi kim çaðýldatýyor bakalým, ona suyunu taþýyan el, gözesini açmayý da ihmal etmiyor. Camiyi inþa eden el ise vakti gelince taptaze havayla ciðerlerini bayram ettiriyor caminin. Limaný kurup denizleri birbirine baðlayan el de eserinin güzelleþmek niyetiyle kýpýrdanmasýna cevapsýz kalmýyor tabii. Hayatýmýzý þenlendiren bu eli tanýmak bilmek isteriz. Örneklerini büyüklerimizin yaþadýðý baþka yerlerde de görebileceðimiz bu hizmetlerin sahibi Ýstanbul da kurulan Kaptan-ý Derya Hasan Paþa Vakfý. Hasan Paþa Vakfý, vakýf geleneðine baðlý kalarak meydana getirdiði her hayratýn ömür boyu koruyuculuðunu yapýyor. Ýhtiyaç hasýl oldukça onlarýtemizliyor, tamirattan geçiriyor, bakýp süslüyor; aziz halkýna yaraþýr bir hizmet sunuyor. 255