TORKIYAT MECMUASI. Cilt ID O. Prof. Dr. M. Fuad Köprülü. Istanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü tarafından. Müdür

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TORKIYAT MECMUASI. Cilt ID O. Prof. Dr. M. Fuad Köprülü. Istanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü tarafından. Müdür"

Kelebek Dalkılıç
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Cilt ID TORKIYAT MECMUASI Istanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü tarafından ç ıkarı lır Müdür O. Prof. Dr. M. Fuad Köprülü İ STANBUL- DEVLET MA T BAASI

2 MENÂKIB-i HÂCE-I CİHAN. Ahdülbâkî Gölpınar. Balıkesir M. Mektebi ve Lisesi Edebiyat Muallimi Nûr ül-hüdâ li-men ihtedâ us-^b.? ya esas olan bu kitaptan evvelâ Adsız mecmua da Melâmîlik - Hamzavîlik ve Bâtinîlikte mütekabil temayüller adlı makalemizde bahsetmiştik (Nu. 3, Sa. 8). Kâtip Çelebi, bu kitabı görmemiş. Müellif, (ji-iin J J J jüb başlığı altında Ederdim bir gece fikr-i ser-encâm Ururdum sineye seng-i melâmet O sâat gûş- câna nâgehânî Dedi Ey Vâhidî - i neîs-i bed-hâl Ki ııiçe gaflet ile geçti eyyâm Edüp neîs-i siyeh-ruyu nedamet Erişti bir nidây - âsmânî Seni etti tarik - Haktan idlâl beyitleriyle adının Vâhidî olduğunu, fl>'l» t j fw UoL o*i J J faslında Hicretin dokuz yüz dokuz senesi S af er ayının evâilinde bu kitâb-ı pür suâl-ü cevab tamam oldu sözleriyle de kitabın yazılış tarihini bildiriyor. Bizdeki nüshada p^- Jb-^ e - J V *^, öj*>. ı ^ij oi^uil j-a's) <-b»j^'l ir' < J ^ ^ ketebesi var. Yazan belli değilse de 03 hicrîde yazıldığı muhakkak bulunduğundan telif tarihinden 84 sene sonra kopya edilmiştir. 4.7 uzunluğu, 0.0 enliliği vardır. Eski mukavva ciltlidir. 9 yapraktır. Baştan iki yaprağı düşmüş, sonradan kimin eline geçmişse diğer bir nüshadan yazıp eklemiştir. Bu yapraklardaki yazı, aşağı yukarı hicri 200 senelerine aiddir. Kitabın ilk boş yaprağı eskidir ve üstünde uur ^5l^ ^j-" ıs-^l» ^ yazılıdır. Sonra kimin 5 eline geçmişse bu yazının yanı başına W- yazısını da eklemiş. Yazı, güzel bir taliktir. Başlık olmıyan sayfalarda onbeşer satır var. - Menâkıb - Hâce - i cihanın diğer bir nüshasına Süleymaniye kütüphanesinde Hâlet Ef. kitapları arasında rasladık. 242 numarada kayıtlı olan bu nüshanın yazanı ve yazılış yılı belli değil. Ancak yazı ve kâğıt bakımından bizimkinden çok yenidir. Arada ufak tefek nüsha farkları var. Türkiyat Mecmuası 9

3 30 Menâkıb-ı Vahidî, İstanbulludur. Latiîî'ye göre bir gözü kör olduğu için Vâhedî mahlasını almış olan bu soîî şairin Zeynî tarikatından olduğunu ve Süleyman devri şâirlerinden olup Saadet - nâme ve Şîfâus - sudur adlı iki kitabı daha bulunduğunu Osmanlı müellifleri söylüyor (II. inci cildin II. inci kısmı, Sa. 475). Aynı zamanda Tâhir Beyden Vâhidî'nin, 948 de Bursada ölüp Yıldırım civarında yaptırdığı mescid avlusunda gömülen İzmitli Kara Davud'un torunu olduğunu da öğreniyoruz. (Aynı cilt ve aynı sayfa. Kara Davud için yine aynı kitabın birinci cildinin 399 uncu sayfasına bakınız!). Celvetî şeyhlerinden Karakaşzade Ömer Eî. (Ölümü: 047. Bakınız! Osmanlı müellifleri, Cilt.l, Sa.47), ıs-^ı o ıs^jf başlangıcında bir düş gördüğünü ve bir pîrin kendisine bir kitab verdiğini, sonra dostlarından bir merd-i sâhib-ihtişâmm, evine gelerek "Bu bendede bir kitab-ı müstetab vardır ki mazmun-ı mektubunda ol tavâif - i acîbe ve latâif - i garibe beyan ve iyan olunmuştur. Lâkin bu diyâr - celîl - ül mıkdârın ahalisi muktazasmca lisân-ı türkîde arabî ve îârisî edâlarla mülemma ve ibarât-ı enîka-i faika ile murassa' olmamağın makbûl-i tab'-ı zurafây-ı cihân ve pesendîde-i ebnây-i zaman olmayup nazar-ı irfandan dûr ve meclis-i ehl i dilden mehcûr olup nesyen mensiyyâ olmuştur,, dediğini, bu suretle rüyasının çıktığını ve bu kitabı arapça ve acemce ile karıştırarak ^-H ' jy yı yazdığını söylüyor. Fakat he kitabın aslından, ne de müellifinden hiç bahsetmiyerek âdeta kendisine mâlediyor ( ı S ^ i J - ı S ^ j j y Tasvir-i efkâr matbaası, Şevval, 286. Sa. 6-7). Karakaşzade, kitabını Murad III. zamanında yazmış ve Vezir Ali Paşaya sunmuştur. ^M^jy' şöyle böyle, Vâhidî'nin kitabından bir asır sonra yazılmıştır. Menâkıb-ı Eâce-i cihân bulunduktan sonra ^s-^hy nm ehemmiyeti ancak kalenderi, Haydarî gibi Bâtınî zümrelerin Kanûnî Süleyman zamanındaki imha hareketine rağmen Anadolu ve Rumeli'de hicrî XI. inci asra kadar geldiğini ve hatta ondan sonra da bulunduğunu göstermekten ibarettir (Bu imha hareketi için bakınız: Nişancı tarihi, Matbaa-i âmire, Muharrem 279, Sa ). Menâkıb-ı Hâce-i cihân da şu fasıllar vardır: Başlangıç: Hamd ve salâvât,

4 Hâce-i Cihan 3 : ubi^ ju \ jjlgj- 4^-ly- j ^ ^ o s L i «ı^*-5 (jkj* tir*"-" J- 3 ı_s_jj 3' LS^-^ civi-ju.l >^ ow=r- u- 3 '- 3 < jl jl**- j-jjuvijul jtj 3' öjjy ' j l * ^ ou/uı (j _J_Uİ5 <iı'll j j u l oij^ jl j-ui5 _^ (jl^--»; ^İJ=- ü-ib <_JI j>- ijl j--uis jbj jl dr"* "b>m>- j.i : jl4>- 4=~l^»- olöj'li - j l j j - ^ - "U/IL j - ^ l j L j j ^ - ju jlıi^j ıjuj=- 'tş-lıj^b ı-jly? ' ul>j-v^ j jl if ^$>- y*z* ' u^4^"."i>-l^»- OUJU jlol- «UJ'IL j j u l, o^^" j*\ (j^-*"--; ^b»- o^l- < 'oû- u^j jl (j"*-"' ^Mi- ^î-» 3 : jl4=- u-iy- olfli'lsi- jli^lı5ü" "ü/lt j j u l < - - j l - i L ^ T jv ^ l ^ * u^b I_JI_J>-'Î j L i L - ^ T jlj jl _p ^jî» : <jw^ "Îj.»- oliı'u j y JÛ (j k-i* â"li> u-^l. jl~~«-i< ju ju>=_j û^4^ **?\y~ Ö I J < >l_j.=- Î<3W^- ol-"»-^ J <^>-l_j^l OÎJ ı_>l«=»- ü^*^- ou/us- o\)y- <i c U»,jUi~j jl^^- "^-l_^=- u^l- - l> :^ < o^_5-" J jl "UJMİ- J J ^^^«3, j O^l- 3 ^ \ y? 'ö^yy '. jl4>- <^-l_^>- oli'li jl^ji Sju'lL j j u l : uw^- *>-\y>- oli'li <j^^ "li'll j j u l Ğ>\y ıjbt_; 0^4^ ^\y~ O' 3!- 3 > >l^- '(Jl^ ö *3 r >i -^ Jlil». <Us.^>- J J tsjii» iıjvşy öî^ y~ ü- 3!- 3 <->\'ü^y* ö^j j ' LSy-* Jjlt 40jîc Jaîl j öb J- 'J'"^' 3 J- ' ^y ^' >i öl ' j J Jl«s 3 cî'^''. öi c Bitim :. _jl jljs's'j ö^l^ juilc j jl». ^^" j ul*^- *^\y~

5 32 Menâkıb-ı Görülüyor ki is-^hy bu kitabın aynıdır. Karakaşzade, sözleri ve sırayı olduğu gibi korumuş, yalnız fasıllara ilâveler yaparak ve ilmini göstererek kitabı büyütmüş ve sonuna da Nakşbendî esaslarını, Atvar-ı seb'ayı, cezbe ve meczubları, ibadet derecelerini, tevhid mertebelerini, insân-ı kebîri, Hazarât-ı hamsi, vilâyet, derecelerini eklemiş, Menâkıb'm dilini arapça, acemce ıstılahlarla,, kendince, süslemiş, bu suretle kendi adına meydana bir kitab çıkartmıştır. Menâkıb-ı Hâce-i cihan, mensurdur, fakat sayılan taifelerin sözleri mesnevi tarzında manzumdur. Nesir arasında küçük beyit,, kıt'a, mesnevi parçalan da vardır. Başlıklar, acemce ise de metin,. Lî-^by nm dediği kadar sade değildir. ıs-^by kadar da karışık değildir. Öz türkçe kelimeler pek çoktur. Meselâ, Abdallar, anlatılırken "Rum Abdalları, katı hayran ve cism-i pür dâğları ve yâl-ü'hâlleri üryan şedde ve çerağla dâire ve kudümlerin döğe döğe ve boynuzların çala çala, sîne-zenân, nara-künân, başları kabak ve yalın ayak, Tanğrı çıplak, bir tennureleri var ancak,, bellerindş birer yünden örülmüş kuşak, birer omuzlarında Ebu Müslimî nacak ve birer omuzlarında birer Şücâî çomak, miyanlarmda ikişer eur'a-dân, birinde kav ve çakmak ve birinde gubardur muhakkak ve birer yanlarında birer abdalım san kaşık,, şöyle ki.bir kere şorba ile dolsa doyar iki ışık ve her kaşık sapinda asılür birer aşık ve birer yanlarında birer keşkül kuşaklarından sarkık ve bedenleri pul pul yanık, âteşîler idüğüne anlar tanık, ve kimisünün sinesinde resm-i hilâl ve kiminin şekl-i zülîikar,, Haydarîler anlatılırken "Haydarîler güruhu, birbirine benzetmişler vücûhu, yani yüzleri yölük ve bıyıkları çün sülük, sınıp çenğelerinden aşup kulaklarına ermiş ve bıyıklarınun ön kılları kıvrılup ağızlaruna' girmişve başlarunda birer perçem, ol dahi pür-ham sözlerini okuyoruz. Bu zümreleri birer tablo yapar gibi çok mükemmel tasvir eden ve an'anelerini kendiağ ızlarından söyliyen Menâkıb-ı Hâce4 cihan, yalnız din ve tasavvuf tarihi bakımından değil, aynı zamanda içindeki öz türkçe sözler bakımından da çok değerli bir kitaptır.

Benzer belgeler

ü ü üü İ Ç İİ ü ü üü İ Ç Ü ö üü ü Ç Ü ü ü İ ü İ ö ü üü ü ö ü ö üü ü ü ö ö Ç Ş ü İŞ ö ü ü İ İ İ İ Ç İ Ç ü ü ü ü ö ü ü ü ö Ü ü ü İ Ö Ö ü ü üü ö ü ü üü Ö

ü ü ü üü İ Ç İ ü ü üü İ ü ü üü ü ü ü üü ü Ç ö ü ö İ İ ü ü ü İ İ İ ü ü ü üü İ Ç İİ ü ü üü İ Ç Ü ö üü ü Ç Ü ü ü İ ü İ ö ü üü ü ö ü ö üü ü ü ö ö Ç Ş ü İŞ ö ü ü İ İ İ İ Ç İ Ç ü ü ü ü ö ü ü ü ö Ü ü ü İ Ö Ö