insanlar aracılııyla ekillendirilen yaam alanlarını içermektedir. nsanların yaam alanlarını ekillendirmesinde ve kendi kültürüne özgün her sosyal

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 37 Volume: 8 Issue: 37 Nisan 2015 April Issn: OSMANLI DAN GÜNÜMÜZE KIBRIS TÜRK ETM SSTEMNN GEÇRM OLDUU EVRELER THE UNDERGONE PHASES OF TURKISH CYPRIOT EDUCATION SYSTEM FROM THE OTTOMANS TO THE PRESENT Ömer GÖKEL Gökmen DALI Öz Kıbrıs, jeopolitik konumu ve doal zenginlikleri nedeniyle M.Ö yılından itibaren birçok medeniyetin hâkimiyetine girmitir. Bu medeniyetlerden bazıları, kendi kültürünü ve tarihini Kıbrıs adasına yerletirmi, bir önceki medeniyetin tarihsel ve kültürel zenginliklerini korumu, bazıları ise yıkım ve yamalarla birçok tarihi ve kültürel zenginlikleri yok etmitir. Bu medeniyetler arasında, bir önceki medeniyetin kültürel ve tarihi eserlerini koruyarak gelitiren, kendi kültürünü de ada üzerine yerletiren ve uzun süre hâkimiyetini sürdüren (307 yıl) en önemli medeniyet Osmanlı mparatorluudur. Osmanlılar, sosyal ve kültürel yapıyı gelitirebilmek için eitim ve öretim sistemine büyük önem vermi ve fethettikleri her bölgeye Kıbrıs da dâhil olmak üzere kendi sistemlerini yerletirmitir. Bu çalımada öncelikle; Kıbrıs taki Osmanlı kültürüyle sentezlenen eitim ve öretim sistemiyle ilgili uygulamalar ve gelimeler ele alınmı, daha sonra ngiliz idaresindeki eitim ve öretim sistemi, müteakiben de Kıbrıs Türk idaresindeki eitim ve öretim sistemindeki gelimeler tarihsel olarak incelenmitir. Anahtar Kelimeler: Kültür, Eitim ve Öretim, Osmanlı daresinde Eitim, ngiliz daresinde Eitim, Türk daresinde Eitim Abstract Cyprus was remained under the domination of many civilizations since B.C due to its geopolitical location and natural riches. Some of these civilizations were placed their culture and history to the Cyprus island and maintained historical and cultural richness of the previous civilization, but some of them were partially destroyed many historical and cultural richness with the destruction and looting. One of the most important civilizations was Ottoman Empire who developed preserving a previous civilization's cultural and historical landmarks, placed their own culture on the island and continued its longer dominance from A.C till Ottomans considered special emphasis to education and instruction systems in order to develop social and cultural structure and placed their own system to the every region was conquered including Cyprus. In this work, first of all, applications and developments of the education and instruction systems which synthesized by the Ottoman culture in Cyprus are discussed, after that the education and instruction systems in the British period are discussed, and finally, developments in the education and instruction systems of the Turkish period are analyzed historically. Keywords: Culture, Education, Education in the Ottoman Administration, Education in the British Administration, Education in the Turkish Administration. 1. GR Kültür; evrensel olarak, bireyin doa haricinde oluturduu ve ona ilave ettii maddi ve manevi deerlerdir (SOS203U, 2013:112). Tylor a (1871) göre ise kültür, bir topluluun veya cemiyetin ferdi olarak, sahip olunan maharet, davranı, töre, alıkanlık, sanat, malumat, vb. becerileri kapsayan karıık bir bütündür (Akt. SOS203U, 2013:114). zbul un (1983:28) tanımına göre kültür, bir toplumun toplumsal olarak birbirlerini etkilemesi ve bu etkileimle kazanılan maddi-manevi deerlerin bütünlemesi olup, ortama ayak uydurma veya ortamı kendi amaç ve çıkarlarına göre deitirmedir. Nieke ye (2000:182) göre kültür, bir toplumun sosyal etkileimlerini kurgulama ve ekillendirme tarzıdır. Bu balamda kültür, bu ekillerin ne ekilde örenileceini, kavranılacaını ve deerlendirileceini ifade etme yöntemidir. Otton ve Treueheit e (1994:73) göre ise kültür, insanlarca üretilen ve sürekli olarak Yakın Dou Üniversitesi, Atatürk Eitim Fakültesi, Lefkoa/KKTC, omergokel@yahoo. Doç.Dr.,Yakın Dou Üniversitesi, Atatürk Eitim Fakültesi, Lefkoa/KKTC, gokmendagli@ kibrisonline.com

2 insanlar aracılııyla ekillendirilen yaam alanlarını içermektedir. nsanların yaam alanlarını ekillendirmesinde ve kendi kültürüne özgün her sosyal kurumun özelliklerini kavrayabilmesinde eitim ve öretimin büyük bir önemi bulunmaktadır (Akt. Ültanır, 2003:294). Eitim, Tyler (1949:4) tarafından insan davranılarının belli hedeflere yönelik olarak deitirilmesi veya kiilerin davranı tarzlarındaki deiiklik süreci eklinde tanımlanmıtır (Akt. Fidan, 2012:41). Eitimle birlikte insan davranılarında, kiisel tercihleri dorultusunda ve maksatlı olarak istendik deiiklikler oluabilmektedir (Ertürk 1982:79). Eitim, evrensel olarak bireylerin belirli amaçlara göre yetitirilmesidir. Bu süreçle birlikte elde edilen bilgi, maharet, davranı ve deerler de insan kiiliinin farklılamasına yol açmaktadır (Fidan, 2012:42). Baaran (1992) ve Kaya ya (1993) göre eitim kısaca, bireyi gelitirdii kadar ülkenin kültürel, sosyal ve ekonomik kalkınmasını gerçekletirdii için güçlü bir araç olarak kabul edilmektedir (Akt. Dalı, 2013:120). Eitimin sonunda, kiilerin yeni davranılara sahip olması beklenmektedir. Davranı deitirmenin hangi etkinlikler vasıtasıyla ve ne ekilde olabilecei gerçei de örenme ve öretme sürecini dourmaktadır. Eitim sistemindeki bütün etkinlikler, örenmenin meydana geldii ve birbirini etkiledii ortamdaki müessiriyet seviyesini artırmaya yöneliktir. Eitimle oluan etkileimler ve davranı deiiklikleri toplum yapısını da etkilediinden eitimcilerden ziyade devlet politikalarında da en çok önem verilmesi gereken hususlardan birisi olarak görülmektedir (Fidan, 2012:44). Eitim, aile içinde balayan, okul yaantısı ve sosyal çevreyle birlikte yaam boyu devam eden bir etkileimdir. Her uygarlık, kendi milletinin deer kavramlarına, içinde bulunan çaın sosyal, iktisadi ve dier koullarına uygun bir eitim düzenini ve anlayıına önem vermektedir. Bu uygarlıklar içerisinden en önemlisi, kuruluundan itibaren özellikle kendi bünyesindeki müesseselere, eitim kurumlarına, eitime ve kültüre vermi olduu büyük önem sebebiyle sürekli olarak gelime kaydetmi ve neredeyse dünyanın yarısına hükmeden güçlü bir devlet haline gelmi olan Osmanlı Devletidir (Baltacı, 1996:68). Osmanlı Devletindeki idareciler ve aydın kesim, eitimin bir toplumun gelimesinin ve büyümesinin güvencesi olduunu bilmekteydiler. Böylece, kurulutan itibaren eitim ve eitimle ilgili müesseselerin tüm imparatorluk genelinde yaygın duruma getirilmesi için çaba gösterilmitir (Özkan, 2010:1783). Osmanlıların yönetim sisteminde baarılı olmalarındaki dier etkenler ise fethettikleri yerlerdeki insanların dinine, diline, ırkına, yaam tarzlarına, örf, adet ve kültürlerine müdahale etmeden hakkaniyet ve hogörü ile devleti yönetmeleridir (Baltacı, 1996:69). Osmanlı Devleti, slami temellere dayalı olarak yönetildiinden bütün sistemde olduu gibi eitim ve öretimde de slam esaslı uygulamalara yer verilmitir. Temel olarak ise Kuranı Kerim ve Hadislerle birlikte Müslüman toplumlarının kültür ve uygarlıklarından faydalanılmıtır. Osmanlı Devleti ilke olarak eitimöretim ve dier uygulamalarda slami usulleri benimsemesine ramen kendi kültürüyle birletirerek yeni bir sistem oluturmutur. Osmanlıların baarılı bir yönetim sergilemesindeki en büyük etkenlerden biriside, kendisinden önceki kültür ve uygarlıkların tarihini koruyup, kollaması, gelitirmesi ve bunları en verimli ekilde kullanarak kendi kültürüne uyarlamasıdır (Halaçolu, 1989:71). Osmanlılardaki devlet politikalarının baında da fethedilen bölgelerin kültürünün sentezlenmesi ve Osmanlı eitim ve öretim sisteminin yaygınlatırılması gelmektedir. Bu balamda öncelik olarak örgün eitim kurumlarının kurulmasına önem verilmi ancak eitimin sadece okullarda deil camiler, tekkeler ve kütüphanelerde de verilebilecei prensibinden hareketle dier eitim kurumlarının yerletirilmesine de özen gösterilmitir. Bu prensip, 1571 yılından itibaren Kıbrıs adasında da uygulanmaya balanmı ve Osmanlı kültürüne özgü eitim ve öretim sistemi yürürlüe girmitir. 2. Osmanlı daresinde Eitim ve Öretim ( ) Osmanlılar, fethettikleri topraklardaki varlıının belirtisi olan müesseseleri oluturduktan sonra bazı toplumsal kurumları, yapıları ve hizmetleri de hayata geçirmilerdir. Bu sosyal kurumların ve hizmetlerin baında vakıflar gelmektedir. Vakıflar; sosyal güvenliin temeli olduu kadar eitim ileri, din ileri, kültür, imar, salık ve sosyal yardım hizmetlerini de uygulayan malî bir kurumdur (Yediyıldız, 1982:46). Osmanlı Devleti, eitimde vakıfların finanse ettii bir uygulama sergilemi ve dier faaliyetleri olan idare, müdafaa ve siyasi ilerini Tanzimat Dönemine kadar bu ekilde yürütmütür. Kıbrıs için de aynı politikalar uygulanmı ve eitim hizmetleri devlet ilerinden baımsız olarak vakıflar sorumluluunda yürütülmütür (Haim, 1986:112). Vakıflardan elde edilen gelirlerle de çeitli hayır kurumları (cami, medrese, zaviye, hastane, kervansaray), eitim hizmetleri, din ileri, imar, salık ve sosyal yardım kurumları ile sosyal güvenlik sisteminin mali ihtiyaçları karılanmıtır (Kara ve Çelik, 2011:162). Kıbrıs taki vakıfların kontrolü ve finansmanıyla toplumsal, dinî, kültürel ve iktisadi yönden Türk toplumuna özgü okullar, kütüphaneler, camiler, hanlar, sarnıç ve benzeri müesseseler ve hayır kuruluları

3 ina edilmitir. Bunlar arasında üphesiz en önemlileri kendi kültürlerine has bir ekilde ina edilen ve Osmanlı kültürü ile eitim ve öretim sistemini yaygınlatırılan eitim kurumlarıdır (Kara ve Çelik, 2011:162) Osmanlı daresindeki Eitim ve Öretim Kurumları Osmanlılar fethettikleri her bölgede sosyal yaantıya ilikin müesseselerin ekillenmesinde ve bu münasebetle eitim kurumlarının oluturulması ve yönetilmesinde, slam dini ve kültürünü temel almılardır. Kıbrıs adasında da slam dini ve kültürünün temel alındıı vakıfların giriimleriyle, Osmanlılardaki en popüler ve düzenli örgün eitim kurumları olan Sıbyan Mektepleri, ptidai Mektepleri, Rütiyeler ve Medreseler ile yaygın eitim kurumları olan tekke, cami ve kütüphaneler kurulmutur (Atalay, 2003:29) Örgün Eitim Kurumları Sıbyan Mektepleri: Osmanlılardaki ilköretim düzeyindeki okullar sıbyan (mektep veya küttab) veya Mahalle mektebi olarak adlandırılmaktadır. Bu mekteplerden, maddi durumu iyi olmayanlar için hizmet verenlere ise Küttab-ı Sebil veya Mekteb-i Sebil denilmekteydi. Sıbyan mekteplerine 5-6 yalarında balanmakta ve yalarında bitirilirmekteydi. lk dönemlerde yazı eitimi ve sadece yazı öretilen küttab veya mekteplerde sonraları slâm a yönelik temel bilgiler de verilmeye balanmıtır (Ergün, 2014:1). Osmanlılardaki eitim felsefesinin temeli; çocukları erden uzak tutmak ve hayır ilerine yönlendirmektir. Sıbyan mekteplerinin genel amacı da; okuma yazma öretilmesi, slam dinine ait kuralların öretilmesi ve Kuranı Kerim'in ezberletilmesiydi. Bu vesileyle sıbyan mekteplerinde; elifba, sureler, Kuranı Kerim dersleri, slam dininin kuralları, yazı yazma eitimleri ve dört temel aritmetik ilem (kara cümle) eitimi verilmekteydi. Eitim de ceza olarak ise dayak ve falaka kullanılırdı. Mekteplerden mezun olabilmek için Kuranı Kerim'in en az bir kere hatmedilmesi gerekliydi (Memiolu, 2003:242). Halis e (2014:6) göre, örgün eitimin ilk dönemini kapsayan sıbyan mektepleri, her mahallede ina edildii için Mahalle Mektebi veya tatan ina edildii için de Tamektep olarak adlandırılmıtı. Sıbyan mekteplerinde günümüz okullarında görülen derslikler, ders saatleri ve teneffüs gibi uygulamalar bulunmamaktaydı. Dersler, sabah saatlerinde balamakta, öle arasını müteakip ikindi vakitlerinde bitirilmekteydi. Sıbyan mekteplerinin ilk dönemlerinde yapılan dersler, öretmen ve okul tarzında olabilecek bina sıkıntısı çekildiinden genellikle özel evlerde, mescit ve cami kenarları gibi yerlerde yapılmıtır. Sıbyan mektepleri devlet katkısıyla yapılmamı ancak devlet yönetiminde söz sahibi olan kiiler (padiah, sadrazam, vezir), ilim sahipleri ve varlıklı kiiler tarafından yaptırılmıtır. Bu kiiler sadece okulları yaptırmakla kalmayıp dier ihtiyaçların (etkinlikler, bakım, onarım, personel ve örenci giderleri) karılanması için çeitli vakıflar kurarak eitim ve öretim için devlet hazinesinden katkı almadan hizmetlerin yürütülmesini salamılardır (Ergün, 2014:2). Küttab veya Mekteblerdeki öretim elemanı (muallim) olabilmek için bir camide imam veya müezzin olmak, biraz okuma yazma bilmek, vefat eden bir öretmenin uygun vasıflarındaki olu olmak, hafız veya okumu bir kadın olmak yeterliydi. Bu muallimler çeitli zamanlarda ve Kuran ın bitiminde, örgencilerden ve ana babalarından hediyeler alırlardı (Demirta, 2007:175). Bütün Müslüman topluluklarında sıbyan mekteplerinde genelde Kuran ın mealine bakılmaksızın sadece okunuuna önem verilmekteydi. Ancak Osmanlılardaki Sıbyan mekteplerinde; çocuklara temel dini bilgiler yanında ahlaki bilgiler, ibadet etme ve hafızlık eitimi de verilmekteydi (Akyüz, 1994:43; Türk, 2003:16). Sıbyan mekteplerinde eitim alan çocukların üç sene içerisinde Kuran ı bitirmesi salanırdı. Kuran ı bitiren çocua on yaından sonra da dilbilgisi, sözcüklerle ilgili malumat, konuma yetenei, edebiyat ve tarihi konularla ilgili üç yıl daha ilave eitim verilirdi. Bu mekteplerde, Perembe öleden sonra ve Cuma günleri tatil verilmekteydi (Demirta, 2007:176). Önceleri zorunlu olmayan sıbyan mektepleri, Sultan II. Mahmut'un 1824 yılındaki Talim-ı Sıbyan fermanı ile 4-7 ya çocuklarına da zorunlu hale getirilmitir (Unat, 1964:74). Sıbyan mekteplerinin açılması ve yayılmasıyla birlikte ortaya çıkan denetim ve gözetim ihtiyacı 1826 yılında kurulan Evkaf-ı Hümayun Nezareti ile karılanmıtır. Eitimle ilgili hizmetlerin tek bir merkezden yönetilmesi maksadıyla da 1857 tarihinde kurulan Maarif-i Umumiye Nezareti faaliyetlerine balamıtır. 1 Eylül 1869 tarihinde yürürlüe giren Maarif-i Umûmiye Nizâmnâmesi ile de eitim alanında çadalamaya yönelik giriimler balatılmıtır (Ezen, 1964:108). Aslan (1991:37), Akyüz (1994:44), Baaran (1994:42), MEB (2001:76), Nafi (2002:16), Türk e (2003:18) göre Maarif-i Umumiye Nizamnamesiyle (Genel Eitim Tüzüü); eitimde denetim ve incelemeye dair usuller, eitim alma hakkı, eitimin idaresi, okulların seviyelerinin belirlenmesi, finansman, öretmenlerin

4 yetitirilmesi ve atanması, yerel yönetimler ve sınav sistemleri gibi hususlar yeniden düzenlenmitir. Bu nizamnameye göre kurulacak devlet okullarının yeni kademeleri, ilköretim seviyesi için sıbyan mektepleri, îbtidai, rüdiye; ortaöretim seviyesi için idadi ve sultani; yüksek öretim seviyesi için darülfünun ve meslek yüksek okulları eklinde düzenlenmitir (Akt. Demirta, 2007:177). Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, Kıbrıs için de uygulanmı, sıbyan mekteplerinin yanı sıra, iptidai mektepleri, rütiye ve medreseler de eitim ve öretim sisteminde yerini almıtır. Kıbrıs ın Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra açılan ve devlet vakıfları tarafından yönetilerek finanse edilen ilk eitim kurumu Lefkoa'daki Ayasofya Sıbyan Mektebi olmutur. Bununla birlikte Kıbrıs ta Osmanlı döneminde vakıflarca açılan vakıf sıbyan mektepleri ile kii, kurum ve kurulularca açılan vakıf olmayan sıbyan mekteplerine ilikin detaylı bilgiler Tablo 1 de sunulmutur (Atalay, 2003:53). Tablo 1: Kıbrıs ta Osmanlı Dönemindeki Vakıf ve Vakıf Olmayan Sıbyan Mektepleri Lefkoa Gazimausa Girne Limasol Larnaka Baf Vakıf Sıbyan Mektepleri 1. Ayasofya 2. Tahtel Kale 3. Ömeriye 4. Minareliköy 5. Yenicami 6. Pir Paa 7. Sarayönü 8. Balikitre 9. Debbahane 10. Nevbethane 11. Abdi Çavu 12. Çulhahane 1. Mausa 2. Kara Nikola 3. Argaca 4. Fethiye 1. Girne 2. Lapta 3. Kazafena 4. Melatya 1. Camii Cedid 2. Piskobu 3. Malya 1. Zuhuri 2. Camii Saır 3. Kasaba 1. Omorfo 2. Ayoszomeno 3. Peristerona Vakıf Olmayan Sıbyan Mektepleri 1. Arabahmet 2. Kaymaklı 3. Deftera 4. Dizdarköyü 5. Abohor 6. Lefke Orta Cami 7. Gönyeli 8. Ambeliku 9. Orunda 10. Linu 11. Angolem 12. Ayakebir 13. Elye 14. Petre 15. Mora 1. Galatya 2. Kaleburnu 3. stroncilo 4. Konetra 5. Yenagra 6. Vadili 7. Ay Antroniko 1. Templos 2. Vasilya Evdim 1. Kasaba Camii Kebir 2. Tuzla 3. Köfunye 4. Dohni 5. Vuda 6. Tatlısu 7. Lefkara 1. Hirsofu 2. Poli 3. Aaı Arodez 4. Aynikola 5. Hulu 6. Yalya 7. Antroliku ptidai Mektepleri: Maarif-i Umumiye Nezaretinin denetimi altında hizmet veren iptidaî mekteplerinde 3-4 yıl süreli okuma-yazma, dini bilgiler, tarih, corafya, aritmetik gibi dersler verilmekteydi (Gökmen, 2006:152). Kodaman a (1991:27) göre, Tanzimat a kadar hizmet veren ve tek eitim kurumu olan sıbyan mekteplerindeki geleneksel yöntemlerin yeterli olmaması nedeniyle beklenen sonuçlar elde edilememitir. Bu sebeple Tanzimat döneminde iptidaî mekteplerde uygulamaya balanılan Usûl-i cedîde, sıbyan mekteplerinde de uygulanmaya balanmı ve sıbyan mekteplerinin iptidaiye dönütürülmesi salanmıtır (Akt. Gökmen, 2006:153). Akyüz ün (1994:48) tanıma göre Usûl-i cedîde; derslerde kullanılan eitim malzemelerindeki yeniletirme ve öretmenlerin en son gelimelere uygun ve verimli öretim tekniklerinin uygulamasıdır. Akyüz e göre (2008:217) Usûl-i cedîdeden sonra iptidâi mekteplerinde sıralar, öretmen masaları, tahtalar, harita vb., eitim araçları olarak kullanılmıtır. Bu mekteplerde uygulanan yeni yöntemlerle birlikte, örencilerin okuma yazma kapasiteleri artmı ve ilerleme kaydedilmitir. Akyüz (2008:180), Usûl-i Cedîdeyle birlikte ptidâi mekteplerindeki öretmenlerin belirli özelliklere sahip olduunu, maaa balandıklarını, mahalle imamı ve karısının muallimlik yapamayacaını ve ilkokulların da medreseden ayrıldıını belirtmitir. Okuma ve yazma eitiminde ise heceleme yönteminden vazgeçilerek Usul-i Savtiye ve Meddiye yöntemi olarak adlandırılan yeni sistem okuma modeli tercih edilmitir. Ergin e (1993:29) göre bu usulde; her harfin farklı irdelenmesiyle harf odaklı eitime dönüülmü, derslerde yalnızca okuma deil yazma eitimi de balamı, ders kitapları çocukların anlayabilecei ekilde derlenmi, kızlara da farklı okullarda yazma eitimine balanmıtır (Akt. Gökmen, 2006:157).

5 Rütiye: Osmanlılardaki eitim sisteminin ilk dönemlerinde mekteplerde verilen eitim dinle ilgiliydi. Böylece, yabancı dil eitimi veren askerî okullar ile üniversite seviyesindeki okulların örenci ihtiyacı karılanamamı, bununla birlikte kamu kurulularındaki personel ihtiyacı da karılanamadıından yeni ve üst düzey eitim veren bir eitim kurumu olan rütiye mekteplerinin gereklilii ortaya çıkmıtır. lk zamanlarda sıbyan mekteplerinin bir üst seviyesi olarak faaliyet gösteren ve 1868 yılında kurulan sultanilerden (lise) sonra ortaöretimin en alt seviyesine dönütürülen ve günümüzdeki ortaokullar seviyesinde olan rütiyelerde eitim süresi üç yıl olarak belirlenmitir (Sungu, 1941:213; Akt. Tenger, 2005:16). Rütiyelerdeki eitimler; sınıflarda, masa veya sıralarda ve kısımlar halinde verilmekteydi. Böylelikle eitim büyük gruplara yönelmi, sınıf sistemi uygulaması tam anlamıyla balatılmı ve yükseköretim düzeyinin de altına inilmitir (Tekeli, 1985:466; Akt. Tenger, 2005:18). Rütiye Mektepleri, 1838 yılında faaliyetlerine balayan Mekâtib-i Rütiye Nezareti nin kurulmasından sonra hizmetlerine balayabilmitir. Kıbrıs ta kurulan ilk ve tek rütiye mektebi ise (Lefkoa-1862) lmiye Mektebi veya Selimiye Rütiyesidir. Rütiyelerde; Arapça, dini bilgiler, Kuran hatmi, basit hesap ilemleri, aritmetik, yazı yazma, tarım gibi dersler okutuluyordu. Ek ders olarak ise geometri, resim ve Farsça gibi dersler verilmekteydi (Kıbrıs'ta Türk Eserleri, 1982:13) Medrese: Arapçada derase kökünden gelen medrese, bilim eitimi ve ders verilen yer anlamındadır. Eitim ve öretim olarak sıbyan mekteplerinin bir üst seviyesi olan orta ve yüksek eitim kurumlarıdır (Atay, 1983:30). Medreselerde yetitirilen yönetici, doktor, öretmen, bilim adamları gibi uzman kiilerin Osmanlıların kuruldukları dönemden 1800 lü yıllara kadar eitim alanında ve devletin yönetiminde büyük etkisinin ve hâkimiyetinin olduu söylenebilmektedir. Dolayısıyla bu medreseler, devletin ihtiyaç duyduu uzman ve faydalı insanların yetitirilmesine olanak salamılardır. Ancak daha sonra medreselerin gelime ve ilerlemenin önünde bir engel olduu deerlendirilmi ve 19. yüzyıldan itibaren kapatılmaya balanmıtır (Antel, 1940:75). Medreselerdeki öretim görevlilerine Müderris, yardımcılarına ise Muid denilmekteydi. Örencilerin almı olduu eitim ve öretim, yiyecek, giyecek, yatakhane gibi giderleri ücretsiz olarak verilmekte bazen de örencilere harçlık daıtılmaktaydı. Medreseler, Sıbyan mektebini bitirenlerin tetimme (devam eitimi) eitimine baladıı eitim kurumlarıdır. Medreselerde ders geçme odaklı eitim verildiinden örencilerin kabiliyetleri ve çalıma derecelerine göre derslerinde baarılı olmaları halinde mezun olmaları salanırdı. Mezun olanlar ise taleplerine göre bir üst seviye olan Sahn-ı Seman (en üst düzeyde eitim veren yüksek örenim kurumu) medresesine devam edebilirdi. Medresede eitim gören ve tetimme seviyesinde olanlara softa (medrese örencisi-ortaöretim seviyesinde), sahn-ı seman medresesinde eitim görenlere ise danimend (bilgili, ilimli-lisans örencisi) denilmekteydi. Medreseden mezun olan örencilere müderrislerin kanaatlerini belirttii bir icazetname (diploma) verilirdi (Alasya, 1977:117). Kıbrıs'taki medreseler, sıbyan mektebinin devamı niteliinde olan, genel olarak dier Osmanlı medreselerine benzeyen ve eitim müfredatı da stanbul medreselerinin aynısı olan türdedir. Medreselerde eitim verilen bilim dalları Sarf (dil bilgisi), Nahiv (Arapça cümle yapısı bilgisi), Usul-i Fıkıh (Fıkıh felsefesi), Kelam (din bilgisi), Fıkıh, Belagat (diksiyon), Hesap, Hendese (geometri), Heyet (astronomi), lm-i Hikmet (eski felsefe), Hikemiyat (felsefi düünme), Tarih ve Corafya dır (Akyüz, 1989:92). Kıbrıs'ta ilk medrese (Büyük Medrese) 1573 yılında Lefkoa da açılmı ve bu tarihten sonra tüm medreselerin korunması ve yaygınlatırılması cami ve vakıfların himayesi altında gerçeklemitir. Büyük medreseden sonra 14 medrese daha açılmı ve bunlardan sadece 8 tanesi ngiliz dönemine kadar eitimlerini sürdürebilmitir. Günümüzde tarihi eser olarak korunan bu medreselerden 10 tanesi Türk tarafında, 5 tanesi ise Rum tarafında bulunmaktadır (Alasya, 1977:118). Kıbrıs ta Osmanlılar idaresinde faaliyetlerini sürdüren medreselerde üst düzeyde eitim verilmekteydi. Bu sebeple Anadolu nun Mersin, Anamur, Antalya ve Adana vilayetlerinden de örenciler eitime gönderilmekteydi. Ancak 16. yüzyıldan itibaren medrese eitiminde sıkıntılar balamı ve eitim kalitesi dümütür (Süha, 1971:172). Kıbrıs'taki medreseler, Osmanlı Devletinin eitim ve öretim alanındaki modernizasyon faaliyetleri, ngiliz yönetiminin eitim ve öretime müdahaleleri ve Türkiye'deki modernizasyon faaliyetleri kapsamında kabul edilen Tevhid-ı Tedrisat Kanunu nun da etkisiyle 1939 yılından itibaren yürürlükten kaldırılmıtır (Atalay 2003:42). Kıbrıs ta 1573 yılından itibaren açılmaya balanan medreselere ilikin detaylı bilgiler Tablo 2 de sunulmutur (Alasya, 1977:118).

6 Tablo 2: Kıbrıs ta Osmanlı Döneminde Açılan Medreseler Bölgeler Lefkoa Medreseler ve Açılı Tarihleri 1. Büyük Medrese (1573) 2. Küçük Medrese (1578) 3. Küçük Ayasofya Medresesi (1640) 4. Sarayönü Medresesi (1748) 5. Arab Ahmed Medresesi (1764) 6. Sezaizade Medresesi (1791) 7. Laleli Medrese (1827) 8. Peristerona Medresesi (1837) Gazimausa Kutup Osman Medresesi (1826) Lefke Pir Paa Medresesi (1580) Limasol Limasol Medresesi (1825) Larnaka skele Medresesi (1816) Baf 1. Baf Medresesi (1688) 2. Hoca brahim Medresesi (1850) Yaygın Eitim Kurumları Kıbrıs ta Osmanlı döneminde yukarıda belirtilen örgün eitim kurumlarının yanında yaygın eitim kurumlarından ve halk okulu olarak kabul edilen Tekkeler (ibadet ve tören yapılan yer) de faaliyet göstermitir. Tekkelerde; din eitimin yanı sıra dil eitimi, müzik eitimi, sanat, spor, bilim ve halk edebiyatı eitimleri de verilmitir. Kıbrıs taki tekkelere örnek olarak Lefkoa'daki Mevlevihane verilebilmektedir. Kıbrıs ta Osmanlı döneminde faaliyet gösteren dier yaygın öretim kurumlarına örnek olarak cami ve kütüphaneler verilebilmektedir. Kıbrıs'taki camilerde özellikle din eitimi, bilim, sanat ve müzik eitimi verilerek millî duyguların güçlendirilmesi, devlet ile vatandalar arasındaki iletiimin de koparılmaması salanmıtır. Kıbrıs taki bu camilere örnek olarak; Bayraktar, Ayasofya, Ömeriye, Kebir camileri verilebilmektedir (Kıbrıs ta Türk Eserleri, 1982:17). 3. ngiliz daresinde Eitim ve Öretim ( ) Osmanlı mparatorluu 19. yüzyıldan itibaren gerileme dönemine girmi ve çökü dönemi balamıtır yılındaki Osmanlı-Rus harbi neticesinde Rusların ilerleyiini durdurmak için ngilizlerin teklifini ve yardımını kabul eden Osmanlılar bu yardıma karılık Kıbrıs'ı ngiltere ye 4 Haziran 1878 tarihinde kiralamıtır. Kiralama artlarına göre; Kıbrıs, Osmanlı topraı olmaya devam edecek, geliri Osmanlılara ait olacak ve Rusya nın igal ettii toprakları Osmanlı Devletine geri vermesi halinde, ngiltere Kıbrıs'tan çekilecektir. ngiltere nin asıl hedefi Osmanlı Devletinin zayıflıını kullanarak Kıbrıs ı tamamen ilhak etmekti. Bu fırsatı da 1914 yılında Osmanlı Devletinin 1.Dünya Savaına katılmasıyla bulan ngiltere, 5 Kasım 1914 tarihinde Kıbrıs adasını resmen ilhak ettiini duyurmu ve Türkiye de bu ilhakı 24 Temmuz 1923 tarihindeki Lozan Antlaması yla kabul edilmitir (Kocaba, 1988) yılında Kıbrıs adasını kiralayan ngilizler öncelikle yönetim ve dier yapısal alanlarda birçok deiiklikler yapmılardır. Bunlardan en önemlisi ise eitim alanında uygulamaya geçirdikleri yeniliklerdir. Buradaki amaç, kendi uygulamalarını ve eitim alanındaki müfredatlarını sömürge ülkelerine adapte etmektir. ngilizlerin adayı kiralamasından hemen sonraki ilk uygulaması hızlı bir ekilde Kıbrıs ta bir Eitim Müdürlüünün (1880) kurulmasıdır. Bu müdürlüe balı olarak ise Kıbrıslı Türkler (Lefkoa Türk Maarif Encümeni) için ayrı ve Rumlar için ayrı olmak üzere Eitim Encümeni kurulmutur. Bu encümenin faaliyetlerinin hafifletilmesi için de her ilçede olacak ekilde ve o bölgenin eitimine katkıda bulunmak maksadıyla Köy Komisyonları oluturulmutur. Lefkoa da kurulan Türk Maarif Encümeni, adadaki Türk ilköretim okullarının idaresinden, öretmen atamasından, maaların belirlenmesinden ve yapılacak yardımların köylere daıtılmasından sorumluydu (Behçet, 1969:40). Eitim faaliyetlerinin ve bütün eitim kurumlarının tek bir merkezden yönetilmesini planlayan ngilizler 1920 yılındaki yeni eitim yasası ile bu emellerini gerçekletirmitir. (Ezen, 1964:42). Ancak, bu yeni yasayı kabullenmek istemeyen Rumlar, 1931 yılından itibaren birçok isyan balatmı, bu durum sonucunda da Türk ve Rum tarafı üzerinde özellikle eitim alanında ngiltere nin sert yaptırımlarıyla karılaılmıtır. Bu yasak ve yaptırımlardan bazıları;

7 Türkiye ve Yunanistan'a ait ders kitapları ile tarih kitaplarının adaya getirilmesinin ve okutulmasının yasaklanması, bunların yerine ngiliz Tarihinin ders olarak verilmesi, okullarda ngiliz Kraliyet marı okunarak ve ngiliz bayraı çekilerek derslere balanması ve Türkiye ile Yunanistan'dan gelen öretim görevlilerinin adaya girmelerinin yasaklanmasıdır (Feridun, 2002:69; Akt. Temiz, 2009:635). ngiliz yönetimi, 1920 yılında yürürlüe koyduu Eitim Yasasının istenilen verimi salayamaması ve eitimde tam merkeziyetçiliin salanması maksadıyla 1935 yılında Maarif Kanununu yürürlüe koymutur. Bu kanundan en büyük zararı Türkler görmütür Maarif Kanununun Türklere yansıyan olumsuz yönleri; 1880 yılından itibaren Türk Maarif Encümeni nezaretinde hazırlanan müfredatın ngilizler tarafından denetlenmeye balanması, ilkokulların eitim süresinin 5 yıldan 6 yıla çıkarılması ve rütiyelerin kapatılması, okullardaki yönetici, kurul ve komisyon üyelerinin ngilizler tarafından belirlenmesi, ayrı ayrı ders gören kız ve erkek örencilerin karma sınıflarda eitim alması, Türkiye'den getirilen ders kitaplarının yasaklanarak kitapsız eitime geçilmesi olarak sıralanabilmektedir (Weir, 1952:67). Kıbrıs ın ngiltere ye kiralandıı dönemde (1878) evkaf idaresince yönetilen 65 sıbyan mektebi, 7 medrese ve 1 rütiye faaliyetlerini sürdürmekteydi. Bu okullarda ise Osmanlı Devletinden 47, Evkaftan 47 ve 20 tanesi de hizmet verdikleri köylerin halkından maa alan 114 öretmen görev yapmaktaydı (Süha, 1971:44) yılında 65 olan sıbyan mektebi sayısı ngilizlerin her 10 yılda bir düzenlemi oldukları mevzuatlar ve yeni düzenlemeler ile 1900 yılından itibaren 14 e, 1910 yılında 11 e ve son olarak ise 1919 yılındaki verilere göre de 6 ya dümütür. Mevcut okulların giderleri 1920 yılına kadar Osmanlı Devleti tarafından finanse edilmekteydi ancak 1920 yılındaki eitim yasası ile bütün okulların yönetimi ngilizlere balanmı ve Osmanlı ile irtibatı kesilmitir (Behçet, 1969:82) yılları arasında 4 yıl olarak eitim verilen sıbyan mekteplerinde ngilizlerin yeni uygulamalarıyla birlikte 1905 yılından 5 yıl olarak eitim verilmeye balanmıtır. Bu okullardaki eitim müfredatı da 1935 yılına kadar Türkiye deki gelimelere paralel olarak aynen uygulanmıtır. Örnein Türkiye de 1928 yılında uygulamaya geçilen harf inkılâbı 1929 yılından itibaren Kıbrıs ta da uygulanmıtır. Bir dier uygulama ise Kuranı Kerim ve dini içerikli derslerin Türkiye deki uygulamalara paralel olarak okul programlarından çıkarılmasıdır (Weir, 1952:72) Maarif Kanununun yürürlüe girmesiyle birlikte halen faaliyetlerini sürdüren sıbyan mektepleri kapatılarak yerlerine ilkokullar açılmı, mevcut binalar farklı amaçlar için kullanılmı veya bakımsızlık nedeniyle yıkılmılardır. Yine bu kanunla birlikte ilkokullardaki eitim süresi 6 yıla çıkarıldıından Selimiye Rütiyesi kapatılmıtır Maarif Kanunun her iki toplum için dier bir olumsuz yanı ise kitapsız eitime geçilmesi, iki toplumun kitap seçme özgürlüünün ellerinden alınması, Türk ve Rumlara da ngilizlere ait müfredatlar okutulmaya balanmasıdır (Baıkan, 2014:18). ngiliz idaresinde Osmanlı dönemindeki mevcut uygulamaların deitirilmesi ve kendi uygulamaların yürürlüe konması üphesiz ki Kıbrıs Türklerini olumsuz yönde etkilemitir. Ancak ngiliz yönetiminde tüm bu olumsuzluklara ramen mesleki alanda faydalı bir uygulama da gerçeklemitir. Bu uygulama ise bazı sanat ve meslek dallarında kalifiye eleman ihtiyacının karılanması maksadıyla 1905 tarihinde açılan sanayi mektebidir. Bu mektepte; apka yapımı, ayakkabı ve emsiye tamircilii dallarında eitim verilmitir. Ancak bu mektepteki faaliyetler birçok baskı neticesinde 1907 yılında durdurulmu, 1913 yılında ise Türk ve Rum talebelerin birlikte ders almaları artıyla yeniden açılmıtır. Bu mektepler Ziraat Mektebi, Islah Mektebi, Ebe ve Hemire Kursları, Polis Mektebi, Körler Okulu, Omorfo Köycülük Okulu, Erkek ve Kız Öretmen Koleji, Sanat Okulu, Orman Koleji, Saır ve Dilsizler Okulu dur (Ciciolu, 1983:217). ngilizler eitim alanında yapılan deiikliklere paralel olarak yönetimde de özellikle Türklere karı olumsuz ve caydırıcı tutumlar sergilemi, bu baskılara dayanamayan birçok Türkün adayı terk etmelerine sebep olmulardır. Geriye kalanlar ise ngiliz idaresi altında ngiliz vatandalıını zoraki olarak kabul etmek zorunda kalmılardır. ngilizlerin Türklere karı olumsuz tutumlarına ramen Rumlar a karı aırı müsamaha göstermeleri çeitli isyanlara, yıkım ve yamalara sebebiyet vermitir. Özellikle 1950 li yıllarda Rumlar tarafından Türkler üzerine silahlı mücadele balatılmı ve ENOSS giriimleriyle adanın Yunanistan a balanmasına çalıılmıtır (Gaziolu, 2000:77). Rumların bu katliamları TC hükümetinin de giriimleriyle 1959 yılındaki Londra ve Zürih Anlamalarıyla sona ermi ve 16 Austos 1960 tarihinde onaylanan Kıbrıs Cumhuriyeti ile ortak bir devlet kurulmutur (Açıkses ve Cankut, 2014:1250). Ancak bu Cumhuriyet 1963 yılında dönemin Cumhurbakanı Makarios un giriimleriyle tek taraflı olarak fesih edilmitir. Rumların 1963 yılından itibaren yeniden Türkler üzerine saldırmaya balamaları ve Türklerin Kıbrıs Cumhuriyetinden dılanmaları üzerine Kıbrıs Türkleri de kendi yönetimlerini kurmulardır. Dr. Fazıl Küçük önderliinde 29 Aralık 1967 tarihinde kurulan Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi 1974 yılında kurulan Kıbrıs Türk Federe Devletine kadar varlıını sürdürmütür (engör, 2004:25).

8 Tüm giriimlere ve görümelere ramen Rumların Türklere karı toplu kıyım ve katliamları devam etmi ve bu vesileyle 20 Temmuz 1974 tarihinde gerçekletirilen Mutlu Barı Hareketi ile Rumların ilerleyii ve Türkler üzerindeki toplu kıyımları sona erdirilmitir (Kıbrıs Anlamazlıı Kronolojisi ) Mutlu Barı Harekâtından sonra Kıbrıslı Türkler ekonomik, siyasal ve kültürel alanlarda Türkiye nin koruması ve güvencesi altına girmilerdir. Mutlu Barı Harekâtıyla salanan yeni statünün resmilemesi, halkın huzuru ve güvenliinin tesis edilmesi maksadıyla da 13 ubat 1975 tarihinde Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD) ilân edilmitir (Vatansever, 2012:1517). Kıbrıslı Türkler ile Rumların iki kesimli federasyon oluturulmasına yönelik balatılan müzakere giriimleri 1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devletinin ilanına kadar devam etmi ancak Rumların ada üzerindeki tüm egemenliin kendileri üzerinde olması için izledikleri politika ve müzakerelerdeki uzlamaz tutumları Kıbrıs Türk tarafının baımsız bir devlete olan ihtiyaçlarını daha fazla artırmıtır yılına kadar sürdürülen müzakerelerdeki olumsuz sonuçlar ve Rumların tek egemenlik üzerindeki ısrarcı politikaları neticesinde self-determinasyon hakkına sahip olan Kıbrıslı Türkler 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ni (KKTC) ilan etmilerdir. KKTC nin ilanı özellikle Rum tarafı ve ba destekçisi Yunanistan ile dier devletlerin ve BM Güvenlik Konseyi nin tepkisine yol açmı ve Kıbrıslı Türklerin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda olmak üzere çeitli ambargolara maruz kalmasına neden olmutur. Ancak KKTC, Türkiye Cumhuriyeti nin (KKTC yi ilk ve tek tanıyan ülke) de desteiyle bu ambargo ve baskılara karı mücadelesini günümüze kadar sürdürmü ve halen de sürdürmektedir (Acun, 2010:5). 4. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde (KKTC) Eitim ve Öretim ( ) 15 Kasım 1983 tarihinde kurulan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile özellikle eitim alanında büyük giriimler ve yatırımlar balatılmı, Türkiye Cumhuriyeti nin de desteiyle çada uygarlıklar seviyesinde eitim ve öretim verilmeye balanmıtır. Bu balamda Kıbrıs Türk eitim sisteminin hedefleri; Kıbrıs Türklerini, Atatürk ilke ve inkılâplarına balı olarak çada uygarlıklar seviyesine ulamayı hedefleyen, Atatürk milliyetçilii ııında milli birlik ve beraberlik duygularıyla demokratik, sosyal ve hukukun üstünlüünü özümseyen, bunları muhafaza eden ve gelimesine katkıda bulunan vatandalar olarak yetitirmektir. Bununla birlikte, Kıbrıs Türklerinin yaamı oldukları toplumsal var olma giriimlerinin temelinde yatan gerçekleri bilen, mücadele tarihini özümseyen, manevi deerler ile kültürel deerleri koruyup kollayan, vatanını ve milletini seven, Türkiye ve Türk milletine, vatanına, milletine balı, ülkesine karı vazife ve mesuliyetlerini bilen, bilinçli, barıçı ve haklarına sahip çıkan vatandalar olarak yetitirmektir (Karakütük, 1992:213). Bununla birlikte, bedenen ve zihnen, ahlaki ve duygusal yönden istikrarlı, sıhhatli ve güçlü bir karaktere sahip, ilmi düünce yetenei olan, hayatın anlamını, amacını, deerini, insan varlıını, haklarını ve davranılarını bütünüyle kavrayan ve kollayan, giriimci ve sorumluluk bilincinde olan, milletinin menfaatlerini kendi menfaatlerinden üstün tutan, bireysel saadetini milletinin bolluk, huzur ve saadetinde görebilen, yaadıı topluluun varlıını ve milletini koruyup, kollayan, gelimesine katkıda bulunan, yürekli, ahsiyetli, yaratıcı ve verimli vatandalar olmalarını salamaktır (Karakütük, 1992:215). Ayrıca, ilgi ve kabiliyetlerini belirlemek, kıymetlendirmek ve gelitirmek artıyla ihtiyaç duyulan bilgi ve becerilerle teçhiz etmek; faaliyetlerin birliktelik ve dayanıma duygusu ile yerine getirilmesini salayarak, hayata hazırlama aamasında, öncelikle kendisinin ve ailesinin daha sonra da ülkesinin gelimesine etki edebilecek bir meslee sahip olmalarını salamak; böylece, toplumdaki huzur, mutluluk ve refahın tesis edilmesini, birlik ve beraberlik içerisinde iktisadi, toplumsal ve kültürel gelimenin desteklenmesini; halkının ve milletinin çada medeniyetler seviyesine ulamasını salayan ve bu ülkü dorultusunda sürekli gayret içerisinde olan vatandalar olmasına katkıda bulunmaktır (Karakütük, 1992:216) KKTC Eitim ve Öretim Kurumları KKTC milli eitim sistemi Kıbrıs Türk Federe Devletinde de uygulanmı olan eitim sisteminin devamı niteliinde ve Türkiye Cumhuriyeti eitim sistemi temel alınarak örgün ve yaygın olmak üzere iki ana bölümden olumaktadır Örgün Eitim: Okul öncesi, ilkokul, ortaöretim, yükseköretim ve özel eitim dönemleri olarak 5 kategoride incelenmektedir Okul Öncesi Eitimi: ilkokuldan önceki, 4-5 (oyun sınıfı) ve 5-6 (anaokulu) ya grubu çocukların eitimini kapsayan dönemdir. Devlet eliyle yürütülen bu dönemde bir veya iki yıl süreli eitim verilmektedir (KKTC MEB, 2005:13). Okulöncesi eitimde öncelik; 4-6 ya grubu çocukların bedenen, zihnen ve duygusal yönlerden gelimelerine olanak salamak, onların iyi huylu, faydalı ve maharetli olmalarını salayarak ilkokul dönemine hazırlamak ve Türkçenin etkin ve doru kullanılmasını salamaktır. Ayrıca, bu çocuklardan ailevi

9 durumu ve maddi durumu iyi olmayanlara da elverili okul ortamı salamak en temel görevlerdendir (KKTC Milli Eitim Yasası, 1986:66) lkokul: Bu dönem 6-7 ile ya grubunu ve ilkokul 1 den 5 inci sınıfa kadar olan 5 yıllık dönemi kapsamaktadır. 5 yıllık eitim süresini tamamlayanlar diplomalarını almalarını müteakip ortaokula balarlar. lkokul döneminde belirli bir hedefe ulaabilmek ve kaliteyi yükseltebilmek maksadıyla ders materyalleri, öretimdeki usul, sistem ve uygulamalar ile bunların ölçülmesi ve deerlendirilmesinde örenci merkezli ve yapılandırıcı bir eitim anlayıı uygulanmaktadır (KKTC MEB, 2005:15). lkokullarda dersler saat de balamakta ve te sona ermektedir. Günde toplam 6 ders olarak, 45 dakika süreyle verilen bu derslerde her 3 dersten sonra 20 dakikalık teneffüs arası verilmektedir. Bununla birlikte 1 inci ve ikinci sınıflar hariç dier sınıflara Pazartesi ve Perembe günleri öleden sonra a kadar spor, satranç, resim, bilgisayar gibi faaliyetlere yönelik dersler verilmektedir (Kılıçolu, 2013:27). lkokulda öncelik; Atatürk lke ve inkılâplarının yanı sıra milliyetçilik duyguları ile Kıbrıs Türkünün toplumsal var olma giriimlerinin temelinde yatan gerçekleri öretmektir. Buna ilaveten, örencilerin istenilen vasıflarda ve faydalı birer vatanda olabilmeleri için ihtiyaç duyulan temel bilgilerin, kabiliyet, tutum, davranı ve alıkanlıkların kazandırılmasını salamaktır. Örencilerin tercihleri ve kabiliyetleri yönünde yetitirilmesi gelecek yaantılarında ve bir sonraki öretim döneminde etkili olabilmektedir. Ayrıca, ilkokul seviyesindeki örencilerin sahip olduu duygu ve düüncelerin (Karakütük, 1992:217). lkokul eitim programında örencilere aaıda belirtilen konularda eitim verilerek bir sonraki eitim dönemine hazırlanılmaktadır (Kıbrıs Türk Eitim Sistemi, 2005:12): stikrarlı beslenme alıkanlıklarının kazandırılması, Temizlik, tertip ve düzen konularında bilgiler verilmesi, Zihinsel geliimlerine yönelik ihtiyaçların karılanması ve hafızalarını güçlendirmeye yönelik faaliyetlere önem verilmesi, Örenci odaklı ve uygulamalı eitime yönelik olarak Yaparak ve yaayarak örenme prensibine dayandırılması, Derslerin öretiminde toplu öretime önem verilmesi ve bireysel olarak bütün örencilerin katılımcı olmasının salanması, Konuların tenkitlerle ve sorgulayıcı ekilde ilenmesi, Esas ve ana konular üzerinde gelitirici talim ve faaliyetlerin uygulanması, Okuma-yazmanın gelitirilebilmesi için düünce ve duygularını özgün bir ekilde, sözel ve yazılı olarak ifade edebilmelerine olanak salamak maksadıyla kitap okuma alıkanlıının salanması, uygulanması, Duygusal ve toplumsal yönden gelimelerini salamak maksadıyla istikrarlı bir eitim Ders ortamlarında veya çevredeki dier faaliyetlere katılımın salanması Muvaffak olunan konularda tevik yapılarak güven kazandırılması, Birlik ve beraberlik duygularının pekitirilmesi ve gelitirilmesi salanmaktadır Ortaöretim: KKTC eitim ve öretim sisteminde ortaöretim ortaokul ve lise eklinde ikiye ayrılmaktadır. Ortaöretimin birinci basamaı olan ortaokul dönemi, ya grubunun dâhil olduu, orta birinci sınıftan orta üçüncü sınıfa kadar olan dönemi kapsamaktadır. Ortaokulu baarıyla tamamlayanlar baarı durumlarına, arzu, ilgi ve kabiliyetlerine göre lise veya mesleki liselere devam edebilmektedir. Ortaokullarda verilen eitim; iletiim becerileri kazandırma, okuma yazmanın gelitirilmesi, bilgisayar kullanabilme, çeitli sanat alanlarına yöneltilerek kabiliyetlerin ortaya çıkarılması, barı, demokrasi, adalet, eitlik gibi deerleri benimseme, Atatürk ilke ve inkılâplarını özümseme, mesleki yeteneklerin ve potansiyellerin belirginlemesidir (KKTC MEB, 2005:22). Ortaöretimin ikinci basamaı olan lise dönemi; eitim müfredatlarına göre 3 ya da 4 yıllık programların uygulandıı, çok programlı modern liseler, kolejler, Anadolu liseleri, mesleki teknik liseler ve güzel sanatlar liseleri olarak ayrılmaktadır. Ortaokuldan sonraki dönem olan lise seviyesinde örencilerin tercihleri, kabiliyetleri ve kiisel istekleri önemsenmekte, Kıbrıs Türkünün toplumsal, iktisadi, ulusal ve kültürel nitelikleri de dikkate alınarak eitimde fırsat eitlii sunulmakta, kiiler arasında dostluk ve ibirliinin gelitirilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca, örencilerin ilgileri ve kabiliyetleri ile devletin ihtiyaç duyduu alanlardaki branlar çerçevesinde yönlendirilmesi ve gelitirilmesi, bu kapsamda üniversiteye, bir

10 meslee veya i hayatına hazırlanması da salanmaktadır. Çok programlı liselerde müfredata göre; fen, matematik, tarih, fizik, kimya, biyoloji, corafya, edebiyat, ngilizce (ve dier seçmeli yabancı diller), felsefe, mantık, psikoloji müzik, sanat, spor dersleri verilmekte, teknik liselerde ise çeitli meslek dallarına yönelik olarak mesleki veya çıraklık eitimi verilmektedir (KKTC MEB, 2005:23). Ortaokul ve liselerde de ders saatleri da balamakta ve da sona ermektedir. Dersler 45 dakika ve günde 6 ders olacak ekilde her 3 dersten sonra 20 dakikalık teneffüs verilerek uygulanmaktadır. Tüm ortaokul ve liselerde Pazartesi ve Perembe günleri olmak üzere ve saatleri arasında öleden sonra, çeitli spor etkinlikleri, bilgisayar, vb. seçmeli dersler verilmektedir. Bununla birlikte ortaokul ve liselerde iki ara sınavı ve bir dönem sınavı yapılmakta, bu sınavlar önceden belirlenen sınav haftalarında uygulanmakta ve sınav haftasında ders yapılmamaktadır (Kılıçolu, 2013:34). Ortaokul ve liselerde örencilere aaıda belirtilen konularda eitim verilmekte ve bir sonraki eitim dönemine hazırlanılmaktadır (Kıbrıs Türk Eitim Sistemi, 2005:17): Estetiksel olarak, ahlaka uygun, toplumsal, bireysel ve teknik açıdan gelimelerini ve çeitli problemlere ba etmelerine imkân salayacak bilgileri kazanmaları salanır, Türkçe dilinde iletiim kurma becerisi ile tenkitsel olarak okuma ve yazma becerisinin kazandırılması, Bilgisayar kullanma yetisinin kazandırılması, Çeitli sanat etkinlikleriyle urama ve bireysel kabiliyetlerinin belirlenmesi, letiim becerilerinin gelitirilmesi, Ortak duygu ve deerler açısından hak, hukuk, adalet, eitlik gibi kavramların benimsenmesi ve Atatürk ilke ve inkılâplarının öneminin irdelenmesi, Meslee yönelik olarak çeitli bireysel ilgi ve kabiliyetlerinin ortaya çıkarılması, ngilizce, Almanca, Fransızca ve Yunanca gibi dillerin örenilmesi hedeflenmektedir Yüksek Öretim: lise eitiminden sonraki dönem olan ve iki veya dört yıl ve üzeri eitim veren üniversite, yüksekokul gibi kurumları kapsayan eitim dönemidir. Yüksek öretimde öncelik; Atatürk ün milliyetçilik ilkesine istinaden toplumsal ve kültürel birlikteliin salanması ve korunması, örencilerin tercih ve kabiliyetleri kapsamında ülkenin ihtiyaç duyduu alanlardaki insan gücünün yetitirilmesi, farklı alanlarda ve niteliklerde toplumun ve ülkenin ihtiyaç duyduu alanlarda bilimsel eitim verilmesidir. Bunlara ilaveten toplumsal, iktisadi, kültürel, genel ve teknik eitim verilmesi ve bu konular çerçevesinde meydana gelen problemlerin bilimsel yöntemlerle çözümlenmesi, farklı bilim dallarının aratırılması, geniletilmesi, irdelenmesi ve aratırmalar yapılması ve toplumu aydınlatıcı bilgi ve yayınlar yapılmasıdır (KKTC Milli Eitim Yasası, 1986:22) Özel Eitim: Beden ve zihin fonksiyonları engelli kategorisinde olan ve özel bir eitim ve örenime ihtiyaç duyan çocukların 4-5 yaından 18 yaına kadar olan eitim dönemini kapsamaktadır. Engelli kategorisinde olan her çocuk, ilgi ve kabiliyetleri dorultusunda, zorunlu ve parasız veya parasız yatılı olarak özel eitim hakkından yararlanabilmektedir. Bunlardan, ayrıca özel eitim almak isteyenlere de devlet tarafından gerekli eitim imkânı verilmektedir (KKTC Milli Eitim Yasası, 1986:34). Engelli statüsünde olan iitme, görme, zihinsel ve duygusal yönden sıkıntılar yaayan veya ortopedik sorunu olanların öncelikli olarak uygun eitim almaları salanarak okula alıtırmaları sonrasında ise toplumla bütünletirilmeleri salanmaktadır. Bunun içinde her engelli bireyin ruhsal, bedensel, konuabilme, duyabilme ve dier yönlerden eitimine ihtiyaç duyduu alanlarda özel sınıf veya gruplar oluturulmakta ve özel eitim konusunda eitim almı öretmenler aracılııyla eitimler verilmektedir. Bununla birlikte örencilerin durumları, geliimleri, eitim ve öretim süreci hakkında da velilere bilgi ve danımanlık verilir. Bu sayede bütün engelli örencilerin özel sorunlarına, tercihlerine, kabiliyetlerine ve ihtiyaçlarına uygun olarak kiisel eitim ve öretim hakkı salanmaktadır (Kıbrıs Türk Eitim Sistemi, 2005:24) Yaygın Eitim: Örgün eitim faaliyetleri/kurumları haricindeki dier faaliyetleri (okumayazma kursları, mesleki eitim, sertifika programları, yabancı dil eitimleri vb.) kapsamaktadır (KKTC MEB, 2005:41). Yukarıda belirtilen esaslarda yürütülmesi öngörülen eitim faaliyetlerinin tüm KKTC genelinde uygulanabilmesi maksadıyla eitim ve öretimde zorunluluk ilkesi getirilmi ve bu ilke Milli Eitim Yasasına ithal edilerek esasa balanmıtır. Zorunlu eitimle ilgili KKTC Milli Eitim Yasasının 9. Maddesi (Zorunlu Eitim ve Öretim Hakkı) aaıda belirtildii ekilde düzenlenmitir.

11 Zorunlu eitim, 15 yaına kadar her kız ve erkek evladının hakkı ve ödevidir. Her vatandaın ilgi, kabiliyet ve tercihlerine göre ücretsiz eitim hakkı bulunmaktadır. Her çocuun zorunlu eitim çaı olarak ifade edilen dönemde ya gruplarına göre örenim görmesi temel alınmaktadır. Zorunlu eitim çaında yapılan sınavlar, örencilerin kapasitelerinin belirlenmesi ve eitim materyallerinin denetlenmesi amacıyla uygulanır (KKTC Milli Eitim Yasası, 1986:33). 5. Sonuç Kıbrıs adasında, Osmanlı Devletinden günümüze eitim sistemindeki gelimelerin tarihsel olarak incelenmesi amacıyla hazırlanan bu çalımada, Türk eitim sisteminin geçirmi olduu evreleri ve meydana gelen deiiklikler detaylı olarak incelenmitir. Osmanlıların adadaki ilk dönemlerinde kurulan okullarda eitim müfredatı olarak Kuranı Kerim talimi, temel ilmihal bilgileri, tecvit, yazı yazma ve kara cümle denilen dört temel aritmetik ilem, din bilgisi, tarih, corafya, el ileri verilmi, eitim de ceza yöntemi olarak ise dayak ve falaka kullanılmıtır. Daha sonraları ise eitimdeki yeni düzenlemelerle okuma-yazma, aritmetik, Türkçe, Arapça, Kuran okuma, Fıkıh, Kelam, din bilgisi, aritmetik, güzel yazı, tarım vb gibi dersler okutulmu ek ders olarak ise Farsça, resim, geometri ve salık bilgisi gibi dersler verilmitir. Günümüzde ise Türkiye Cumhuriyetinde olduu gibi KKTC devletinde de eitim alanında meydana gelen deiiklikler ve teknolojik gelimeler çaın yeniliklerine göre uygulanmı, tüm vatandaların hiç bir ayırım gözetilmeksizin eitim ve örenim alması salanmıtır. Osmanlı döneminde önceleri mahalle mektepleri, cami, tekke gibi yerlerde tamamen slami temellere dayalı eitim görülen ve ders materyalleri olarak kısıtlı eitim verilen yerler bulunurken, günümüzdeki modern ortamlarda, karma sınıflarda ve sıralarda, belli ders programları ve saatlerine göre eitim verilmektedir. Eitim müfredatı olarak ise çaın yeniliklerine ve teknolojik gelimelere uygun olarak matematik, fizik, kimya, edebiyat, felsefe, tarih, yabancı diller, bilgisayar ve dier konularda ve faaliyetlerde bireysel ve sosyal yönden gelimeye yönelik, Atatürk ilke ve inkılâplarına balı eitimler verilmekte ve milli duygu ve düüncelere sahip vatandalar yetitirilmeye çalıılmaktadır. Bununla birlikte eitimde süreklilik esas alınarak tüm vatandaların yaamları boyunca eitim almalarına, hayata ve i alanlarına yönelik destek ve yardım almalarına imkân verilmi, eitimin sadece örgün, açık ve yaygın eitim kurumlarında olamayacaı, evde, iyerlerinde, her yerde ve her fırsatta da olabilecei ilkesi benimsenmitir. Ayrıca, eitim ve öretim programları ve yöntemleri ile derslerde kullanılan araç ve gereçler, bilimsel ve teknolojik yeniliklere, toplumsal ve ülke ihtiyaçlarına uygun olarak gelitirilmi, eitimde üretkenliin, gelimenin ve modernlemenin salanması maksadıyla, KKTC ye uygun bilimsel aratırma ve deerlendirmelerle eitimin ve kültürün gelitirilmesine özen gösterilmitir. Bu vesileyle de tüm öretim kurumları ile dier kurumlar maddi ve manevi yönden desteklenerek eitim ve öretim alanında batılı ülkeler seviyesine ulaılmaya çalıılmaktadır. KAYNAKÇA ACUN, Vecihi (2010). Kıbrıs Sorunu: Bir Hatırlama, Ankara: Kök Sosyal ve Stratejik Aratırmalar Vakfı Yayınları. AÇIKSES, Erdal ve CANKUT, Ayhan (2014). Kıbrıs Meselesinin Tarihsel Geliimi ve Uluslararası Hale Gelme Sebepleri, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/4, s AKYÜZ, Yahya (1989). Türk Eitim Tarihi Balangıçtan 1988 e, Ankara: Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. AKYÜZ, Yahya (1994). Türk Eitim Tarihi (Baslangıçtan1993 e), stanbul: Kültür Koleji Yayınları. AKYÜZ, Yahya (2008). Türk Eitim Tarihi, Ankara: Pegem Akademi. ALASYA, H. Fikret (1977). Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs ta Türk Eserleri, Ankara: Turk Kulturunu Arastırma Enstitusu Yayınları. ANTEL, S. Celal (1940). Tanzimat Maarifi, stanbul: Maarif Vekâleti Yayınevi. ATALAY, Talip (2003). Geçmiten Günümüze Kıbrıs (dari Yapılanma ve Din Eitimi), Konya: Mehir Vakfı Yayınları. ATAY, Hüseyin (1983). Osmanlılarda Yüksek Din Eitimi, stanbul: Dergâh Yayınları. BAIKAN, Tuncer (2014). Kıbrıs ta Osmanlı Türk Eserleri (5), Sıbyan Mektepleri ve Medreseler. Kıbrıs: Yenidüzen Gazetesi, Sayı:183. BALTACI, Cahit (1996). Eitim Sistemi, Osmanlı Dünyayı Nasıl Yönetti, stanbul: z Yayınları. BEHÇET, Hasan (1969). Kıbrıs Türk Maarif Tarihi ( ), Lefkoa. CCOLU, Hasan (1983). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Eitim, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, s DALI, Gökmen (2013). Kuzey Kıbrıs ta Eitim Bakanlıı, Öretmen, Veli ve Sendika Yöneticilerinin Eitim Reformlarına Yönelik Görüleri le lgili Olarak Karılatırmalı Durum Çalıması, Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi,13(1), DEMRTA, Zülfü (2007). Osmanlı da Sıbyan Mektepleri ve lköretimin Örgütlenmesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, s ERGÜN, Mustafa (2014). Medreseden Mektebe Osmanlı Eitim Sistemindeki Deime, Türkiye Sanal Eitim Bilimleri Kütüphanesi, [Eriim: ]. ERTÜRK, S. (1982). Eitimde Program Gelitirme, Ankara: Yelkentepe Yayınları. EZEN, Afif (1964). Kıbrıs Tarihine Bir Bakı, "Türk Kültürü", Lefkoa. FDAN, Nurettin (2012). Okulda Örenme ve Öretme, Ankara: Pegem Akademi Yayınları. GAZOLU, A. C. (2000). Enosis Çemberinde Türkler, Lefkoa: Kıbrıs Aratırma ve Yayın Merkezi.

12 GÖKMEN, Ertan (2006). Aydın Vilayeti nde Sıbyan Mekteplerinin ptidâi Mekteplere Dönütürülmesi, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Aratırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 20 Sayfa: HALAÇOLU, Yusuf (1994). Osmanlılarda lim-din ve Sosyal Müesseseleri, Doutan Günümüze Büyük slâm Tarihi, Konya: TTK Yayınları. HALS, Enver (2014). Osmanlı Eitim Sistemi, [Eriim: ]. HAM, M.A. (1986). Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi, Lefkoa: Kıbrıs Vakıflar daresi Yayınları. ZBUL, Yalçın (1983). Kültür ve Kültürel Süreçler Üstüne. Çada Eletiri Dergisi, 2/6, s KARA, Adem ve ÇELK, Cemil (2011). Kıbrıs ta Vakıf Yönetimi ve Denetimi Sorunu, History Studies, Volume 3/3, s KARAKÜTÜK, Kasım (1992). Amaç, Yapı ve Yönetim Süreçleri Açısından Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Eitim Sistemi, Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 2, s Kıbrıs Anlamazlıı Kronolojisi ( ). Lefkoa: Kıbrıs Tarihi Aratırma Cemiyeti Yayınları. Kıbrıs'ta Türk Eserleri (1982). Lefkoa: Kıbrıs Türk Federe Devleti Eitim, Gençlik, Kültür ve Spor Bakanlıı Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüü Yayını. KILIÇOLU, Mahir (2013). Kıbrıs ta Eitimin Sorunları, [Eriim: ]. KKTC MEB (2005). Kıbrıs Türk Eitim Sistemi, Lefkoa: KKTC Milli Eitim Bakanlıı Yayınları. KKTC Milli Eitim Yasası (1986). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhuriyet Meclisi'nin 23 Mayıs 1986 tarihli birleiminde kabul olunan Milli Eitim Yasası, Lefkoa. KOCABA, Süleyman (1988). Tarihte ve Günümüzde Türk-Yunan Mücadelesi, stanbul: Vatan Yayınları. MEMOLU, A. Zeki (2003). mparatorluktan Cumhuriyete lköretimimiz, Türkiyat Aratırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 10, Sayı 21, s ÖZKAN, S.H. (2010). Osmanlı Devletinde Yabancı Dil Eitimi, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3, s SOS203U (2013). Antropoloji Ders Kitabı, Eskiehir: AÖF yayınları. SÜHA, Ali (1971). Kıbrıs'ta Türk Maarifi, Milletler Arası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi Türk Heyeti Teblileri. Ankara: Türk Kültürü Aratırma Enstitüsü Yayınları. ENGÖR, Gökhan (2004). Osmanlıdan Günümüze Kıbrıs Türk Arivcilii, Yayınlanmı Yüksek Lisans Tezi. Lefkoa: Yakın Dou Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. TENGER, Süleyman (2005). Rütiye Mekteplerinin Tarihi Geliimi ve Din Eitimi ve Öretimi, Yayınlanmı Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. TEMZ, E.Töre (2009). Kıbrıs Türk Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapının Taınmasında Öretmenlerin Rolü, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, Volume 2/6, s TÜRK, Ercan (2003). Dünden Bugüne Milli Eitim Bakanlıı Kurulu ve Tarihsel Süreç, Bilim ve Aklın Aydınlıında Eitim, Yıl:4, Sayı: 44, s UNAT, Faik R. (1964). Türkiye Eitim Sisteminin Gelimesine Tarihi Bir Bakı, Ankara: Milli Eitim Bakanlıı Yayınları. ÜLTANIR, Gürcan (2003). Eitim ve Kültür likisi-eitimde Kültürün Hangi Boyutlarının Genç Kuaklara Aktarılacaı Kaygısı, Gazi Eitim Fakültesi Dergisi, Cilt 23, Sayı 3, VATANSEVER, Müge (2012). Kıbrıs Sorununun Tarihi Geliimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Özel Sayı, s WER, W.W. (1952). Education in Cyprus, Nicosia: Cosmos Press. YEDYILDIZ, Bahattin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye'de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih ncelemesi, Ankara:TTK Yayınları.