Yaşlılıkla İlgili Tutumların Değerlendirilmesi: Bursa'da 254 Kişi Üzerinde Pilot Çalışma

Transkript

1 Orijinal makale Yaşlılıkla İlgili Tutumların Değerlendirilmesi: Bursa'da 254 Kişi Üzerinde Pilot Çalışma Olgun GÖKTAŞ 1, Oğuz TEKİN 2, Timuçin AKKAŞ 3, Seyfettin Saim ŞENDİL 4 1 Ertuğrulgazi Aile Hekimliği Merkezi, BURSA 2 Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, ANKARA 3 Özel Sema Hastanesi Aile Hekimliği Bölümü, İSTANBUL 4 Büyükçekmece Devlet Hastanesi Aile Hekimliği Bölümü, İSTANBUL ÖZET Yaşlılık olayına yaklaşım, kişinin motivasyonunu etkiler. Bu konuda bir ölçek geliştirmeyi amaçladık yılında Bursa da 60 yaş ve üzeri 254 kişiye anket uyguladık. Faktörler; A-Yaşlanma İle İlgili Düşünceler, B- Ölüm Hakkında Düşünceler, C-Hayata Genel Bakış, D- Aile Statüsü, E-Hedef ve İdealler, F-Sosyal Durum idi. Tutumları 5 li Likert ölçeğiyle ölçtük. SPSS istatistik programında Yapısal geçerlilik için Güvenilirlik ve Faktör analizleri uyguladık. Multifaktöryel analizleri Spearman Korelasyon yöntemi ile yaptık. Çalışmaya 171 erkek (72,6±7,9), 83 kadın(72,7± 8,4) katıldı. Güvenilirlik analizinde, başlangıçtaki 60 soru 21 e düştü ve 5 faktör altında toplandı (Yaşlanma ile İlgili Düşünceler, Yaşam ve Ölümle İlgili Düşünceler, Aile Statüsü, Hedef ve İdealler, Sosyal Durum). Genel güvenilirliğin 0,891 olduğu görüldü (Yüksek Derecede Güvenilir). Ölçeğe Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği ismini verdik. Ortalama faktör skorlarını hesapladık ve persantil tablosu hazırladık. Yaşlanma ile İlgili Düşünceler ile Yaşam ve Ölümle İlgili Düşünceler, Aile Statüsü, Hedef ve İdealler ve Sosyal Durum arasında pozitif korelasyonlar mevcuttu. Yaşam ve Ölümle İlgili Düşünceler ile Aile Statüsü, Hedef ve İdealler ve Sosyal Durum arasında, Aile Statüsü ile Hedef ve İdealler ve Sosyal Durum arasında ek korelasyonlar saptadık. Yaşlılıkla ilgili değişik tutumları belirleyen Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği gelecekteki çalışmalara ışık tutacaktır. Anahtar Kelimeler: Yaşlılık, tutum, hayata bakış ABSTRACT Evaluation of attitudes against elderly; a pilot study in Bursa on 254 subjects Approach to the elderly, effects the motivation of someone. We aimed to develop a scale in this topic. We applied a questionnaire on 254 elder subjects (60 yrs and older) in Bursa, within Factors were; A- Thoughts about Elderly, B-Thoughts about Death, C- Outlook to Life Generally, D-Family Status, E-Aims and Ideas, F-Social Status. We measured the answers with five-fold Likert type scale. We applied Reliability and Factor analyses for evaluation of Structural validity. We performed Spearman Correlation for multi-factorial analyses. 171 male(72.6±7.9) and 83 female (72.7±8.4) elderly people took part in this study. Initial 60 sentences were decreased to 21 and gathered under 5 factors (Thoughts about Elderly, Thoughts about Life and Death, Family Status, Social Status, Aims and Ideas) in the reliability analysis. General reliability of scale was (High degree) in this time. We called this scale as Fatih-Bursa Scale of Attitudes Against Elderly. We calculated mean factor scores and prepared a percentile table. We observed positive correlations between Thoughts about Elderly and Thoughts about Life and Death, Family Status, Social Status, Aims and Ideas as well. Further correlations between Thoughts about Life and Death and Family Status, Social Status, Aims and Ideas, between Family Status and Social Status, Aims and Ideas were also detected. Fatih-Bursa Scale of Attitudes Against Elderly which may detect different attitudes against elderly, will throw light on the studies in the future. Key Words: Elderly, attitude, outlook to life GİRİŞ Aile hekimliğinin odak noktalarından birisi yaşlılardır. Yaşlının bakımı, daha çok fonksiyonel kapasitesinin değerlendirilmesi ve artırılması üzerine yoğunlaşır. Yaşlının fonksiyon durumu; yetenekleri, motivasyon durumu ve çeşitli fırsatlardan etkilenir 1,2. Bu sebeple motivasyon yaşlı bakımında önemli bir yer tutar. Motivasyon dediğimiz zaman, kişiyi aksiyon göstermeye iten etken veya stimulusu kastederiz. Hastalık ve sağlık durumunda motivasyon çok önemli bir konsepttir. Motivasyon, çok açılımlı bir faktördür ve pek çok faktörden etkilenir. Bunlar arasında inançlar, ihtiyaçlar, bedeller, psikolojik yapı, ödüller, iç ve dış etkenler sayılabilir. İç faktörler arasında mental durum, duyu değişiklikleri, ilaçların etkileri, beslenme durumu sayılabilir. Dış faktörler dediğimizde ise sosyal destek, çevreden gelen uyarılar, finans durumu, çeşitli inanışlar, kişinin toplumda oynadığı rol aklımıza gelir 3. Aile Hekimliğinde kişinin çeşitli tutumları, hedefleri, sosyal çevresini de hesaba katan kültürel ve varoluşçu bir anlayışla inceleyen holistik yaklaşım 160

2 önemli bir yer tutar 4. Biyopsikososyal yaklaşım da denilen bu anlayışta biyolojik faktörler, genetik ve çevresel faktörler olabilir. Psikolojik faktörler arasında affektif, kognitif faktörler ve davranışlar sayılabilir. Aile, iş ortamı gibi faktörler de sosyal faktörler arasındadır 5. Yaşlının motivasyonunu etkileyebileceğini düşündüğümüz önemli bir faktör de yaşlılık olayına, hayat ve ölüm olaylarına karşı kişinin yaklaşımıdır. Bu aynı zamanda yaşlının uyum durumunu da belirler. Biz bu çalışmamızda yaşlı grubunda sosyal çevre ve hedefler bağlamında yaşlılığa yaklaşım, hayata bakış konusunda yapılacak olan rehberlik çalışmalarına ışık tutmak üzere bir ölçek geliştirmeyi amaçladık. MATERYAL VE METOT Çalışmamızda anket yöntemi uyguladık. Yaşlılık Dönemi Genel Sağlık Problemlerini Araştırma Projesi kapsamında 2008 yılında Bursa da 60 yaş ve üzeri 254 yaşlı kişiye pilot test uyguladık. Böylece, yaşlı kişilerin yaşlılıkla ilgili tutumlarını belirleyici bir ölçek geliştirmeyi amaçladık. Çalışma için etik kurul kararı alındı. Önce, yaşlılıkla ilgili anket faktörlerini tespit ettik (Tablo 1). (A-Yaşlanma ile ilgili düşünceler, B- Ölüm Hakkında Düşünceler, C-Hayata Genel Bakış, D-Aile Statüsü E-Hedef ve İdealler F-Sosyal Durum). Her bir faktörle ilgili, faktörle olumlu ve olumsuz yönde 10 adet tutum cümlesi tasarladık. Cevapları 5 li Likert tipi ölçekle ölçtük (I.Hiç katılmıyorum II.Katılmıyorum III.Kararsızım IV.Biraz katılıyorum V.Kesinlikle katılıyorum). Faktörle olumsuz yönde olan cümlelerin skorlamasını 6 dan çıkararak yaptık 6. Pilot Test olarak, kullanacağımız 60 soruluk anket taslağının içerik ve kapsam yönünden geçerliliği 3 uzmanın görüşü alınarak araştırıldı 7. Daha sonra anketi 254 kişiye uyguladık, sonuçları SPSS istatistik programına girdik 8. Tablo 1.Yaşlılıkla İlgili Tutum Anketi A Yaşlanma ile ilgili düşünceler 1.Yaşlanma, hayatın normal bir sürecidir 7.Yaşlılık, elden ayaktan düşme dönemidir * 13.Yaşlanma, hayatın meyvelerini toplama dönemidir 19.Yaşlanmayı hiç kabullenemiyorum * 25.Yaşlılık, insanlara muhtaç olmak demektir * 31.Yaşlılık, ikinci bahardır 37.İnsan yaşlanmadan bazı şeyleri anlayamaz 43.Yaş yetmiş, iş bitmiş * 49.Yaşlanmasaydım hayatımda bir dönem eksik kalacaktı 55.Yaşlılık, hayatın güzel geçmişse güzeldir B Ölüm hakkında düşünceler 2.Ölüm, her şeyin sona ermesidir * 8.Ölüm, başka bir hayata açılan kapıdır 14.Ölüm, dostlara kavuşmak demektir 20.Ölüm korkulacak bir şeydir * 26.Ölmek, yeniden var olmak demektir 32.Ölmek, çiçeğin bir daha hiç açmayacak şekilde solması demektir * 38.Ölmek, sonuçları itibari ile güzeldir 44.Ölmek, tamamen yok olmaktır * 50.Ölmek, bir tür yer değiştirmektir 56.Ölüm, kaçınılmaz bir sondur * C Hayata genel bakış 3.Genelde hayata olumlu bakarım 9.Hayat ağır bir yüktür * 15.Yaşamaktan zevk alırım 21.Hayat çekilmez bir şeydir * 27.Dünya hayatı bir tarlaya ekin ekmek gibidir 33.İnsanlar ayaklarından zincirli mahkum gibidir * 39.Hayat insanları öğüten değirmen gibidir * 45.İnsanlar hayata dolu başlar ve tükenişe doğru gider * 51.Genel olarak pozitif bir insanım 57.Problemli bir kişiliğim vardır * D Aile statüsü 4.Aile ortamım çok iyidir 10.Çocuklarım beni sık sık arar sorar 16.Aile ortamı olarak kendimi çok yalnız hissediyorum * 22.Çocuklarım beni hiç aramıyor * 28.Kendimi terk edilmiş hissediyorum * 34.Yakınlarımla birlikte mutlu bir hayat yaşıyorum 40.Aile içindeki pozisyonum çok iyidir 46.Yaşlı olduğum için yakınlarım beni istemiyor * 52.Aile içinde istenmeyen bir kişiyim * 58.Aile içinde popüler bir kişiyim E Hedef ve idealler 5.İnsan topluma hizmet etmelidir 11.İdealler hayat katar 17.Gününü gün etmek ve yarını düşünmemek gerekir * 23.Hayattan her hangi bir beklentim yok * 29.İnsanlığa hizmet edebilmek en büyük idealimdir 35.Hayatta herhangi bir hedefi olmayan insan ölü gibidir 41.Yaşamdan anladığım, ilerisini düşünmeden mevcut anı yaşamaktır * 47.Toplumun beklentileri beni pek fazla ilgilendirmez * 53.İnsanlığa hizmet etmek gerekli bir şey değildir * 59.İdeal sahibi olmak, insan olmanın gereğidir F Sosyal durum 6.İyi bir sosyal çevrem vardır 12.Sosyal olarak yalnız ve kendi başıma bir insanım * 18.Çevremden her zaman sosyal destek alıyorum 24.Kendimi sosyal olarak yalnız hissediyorum * 30.Başım sıkışsa çalacak kapım yok * 36.Şu zamanda, ölsen kimse cenazeni bile kaldırmaz * 42.Arkadaş çevrem bana hep destek olur 48.Sosyal çevreme çok şey borçluyum 54.Sosyal çevremi hiç sevmiyorum * 60.Sosyal çevrem, benim için önemli bir faktördür Not: Sonlarında * işaretli olan soruların skorunu 6 dan çıkararak puanladık. İstatistiksel Analiz Yapısal Geçerlilik araştırması için ankete Faktör analizi yöntemi uyguladık. Başlangıçtaki 60 tutum cümlesine Güven Analizi uyguladık 9. Güvenirliği azaltan cümleleri anketten çıkarttık ve geriye kalan 21 tutum cümlesine SPSS programında Faktör analizi (Varimax yöntemi) yaptık 10. Böylece, tarafımızdan faktörlerle ilgili olduğu öngörülen cümlelerin cevaplayanlar tarafından bu faktörlerle ilgili olarak algılanma durumunu istatistiksel olarak analiz ettik. Bu şekilde 21 cümleyi 5 161

3 faktör altında topladık. Gereksiz bilgiyi dışlamak için 0,4 altında olan Faktör yüklerini suprese ettik. Ölçeğin faktör skorlarının Multifaktöryel analizlerini Spearman korelasyon yöntemi ile yaptık. 0,05 den düşük olan p değerlerini istatistiksel olarak anlamlı kabul ettik. SONUÇLAR Çalışmaya 171 erkek, 83 kadın yaşlı katıldı. Yaş ortalamaları (Erkek: 72,6±7,9 ve Kadın: 72,7±8,4) idi. Verileri SPSS istatistik paket programına girerek Faktör ve Güvenilirlik analizlerini uygulamayı düşündük (Tablo 2). Başlangıçtaki 60 soru, güvenilirliği azaltan cümleler silindikten sonra 21 e düştü. Bu 21 tutum cümlesini 5 faktör altında topladık. Tablo 2. Yaşlılıkla İlgili Tutum Anketi Faktör Analizi Tablosu [SPSS programı Faktör Analizi (Varimax yöntemi) ile elde edilmiştir] Component T46D 0,788 T28D 0,767 T52D 0,720 T12D(F) 0,622 T24D(F) 0,468 T16D 0,463 T17E 0,725 T41E 0,707 T47E 0,667 T23E 0,488 0,418 T32B 0,797 T44B 0,691 T2B 0,646 T45B(C) 0,613 T57F(C) 0,726 T54F 0,715 T22F(D) 0,554 T36F 0,528 T7A 0,741 T25A 0,722 T9A(C) 0,682 (T=Tutum Cümlesi, rakamlar soru numaraları, Harfler tutum cümlelerinin ait olduğu Faktörlerdir) Faktör analizi sonuçlarına göre, ilk önce F- SOSYAL DURUM faktörü ile ilgili gördüğümüz 12 (Sosyal olarak yalnız ve kendi başıma bir insanım) ve 24 numaralı tutum cümlelerinin (Kendimi sosyal olarak yalnız hissediyorum) ankete katılanlar tarafından D-AİLE STATÜSÜ faktörü ile ilgili görüldüğü, başlangıçta C-HAYATA BAKIŞ ve D- AİLE STATÜSÜ faktörü altında öngördüğümüz 57 (Problemli bir kişiliğim vardır) ve 22 numaralı tutum cümlelerinin (Çocuklarım beni hiç aramıyor), katılımcılar tarafından F-SOSYAL DURUM ile ilgili görüldüğü, C-HAYATA BAKIŞ faktörü altında öngördüğümüz 9 numaralı tutum cümlesinin (Hayat ağır bir yüktür) katılımcılar tarafından A- YAŞLANMA İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER faktörü ile ilgili görüldüğünü gözledik. Başlangıçta C-HAYATA BAKIŞ faktörü altında öngördüğümüz 45 numaralı tutum cümlesinin (İnsanlar hayata dolu başlar ve tükenişe doğru gider) katılanlar tarafından B- ÖLÜM HAKKINDA DÜŞÜNCELER faktörü ile ilgili görüldüğünü saptadık, yeni oluşan faktöre B1- YAŞAM VE ÖLÜM İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER ismini verdik. Güvenirliği azaltan cümleler çıkarıldıktan sonra sorular Faktör analizinde 5 faktör altında toplandılar. Bu cümlelere toplu olarak güvenirlik analizi uyguladık. Bu aşamada anketin genel güvenirliğinin 0,891 olduğu görüldü (Tablo 3). Bu değerlere göre ölçeğin Yüksek Derecede güvenilir olduğuna kanaat getirdik. Elde ettiğimiz ölçeğe Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği ismini verdik (Tablo 4). Tablo 3. Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği Güvenilirlik Analizi Tablosu (SPSS programı Reliability (Güvenilirlik) Analizi yöntemi kullanılarak elde edilmiştir) Güvenilirlik İstatistiği Cronbach's Alpha N of s 0, Scale Mean if Scale Variance if -Total Statistics Corrected -Total Correlation Cronbach's Alpha if T2 61,08 271,792 0,402 0,888 T7 61,00 272,399 0,424 0,888 T9 60,97 272,541 0,423 0,888 T12 60,32 270,710 0,411 0,888 T16 60,04 257,635 0,656 0,881 T17 59,74 266,586 0,495 0,886 T22 59,68 269,737 0,419 0,888 T23 60,04 259,592 0,622 0,882 T24 60,08 259,124 0,641 0,881 T25 60,63 267,840 0,472 0,887 T28 59,74 257,535 0,669 0,880 T32 60,98 268,679 0,490 0,886 T36 59,61 271,376 0,400 0,889 T41 60,19 264,436 0,549 0,884 T44 60,30 266,805 0,472 0,887 T45 60,88 274,376 0,423 0,888 T46 59,63 264,139 0,591 0,883 T47 59,96 267,738 0,470 0,887 T52 59,28 267,230 0,572 0,884 T54 59,22 270,876 0,525 0,885 T57 59,39 279,053 0,315 0,890 Ölçeğin faktör skorlarını belirledik. (Yaşlanma İle İlgili Düşünceler, Yaşam ve Ölümle İlgili Düşünceler, Aile Statüsü, Hedef ve İdealler, Sosyal Durum, faktörlerinin herkes için ortalama skorunu hesapladık). Bunların topluca persantil değerlerini tablo halinde belirttik (Tablo 5). Böylece kişi bazında faktör skorunun kabul edilebilir sınırlarda olup olmadığı belirlenebilir. Faktörlerin skorları arasında muhtemel korelasyon ilişkilerini araştırdık. 162

4 Yaşlanma ile İlgili Düşünceler ile Yaşam ve Ölümle İlgili Düşünceler (r=0,394 p<0,001), Aile Statüsü (r=0,469 p<0,001), Hedef ve İdealler (r=0,361 p<0,001) ve Sosyal Durum (r=0,332 p<0,001) skorları arasında pozitif yönde korelasyonlar mevcuttu. Ayrıca Yaşam ve Ölümle İlgili Düşünceler ile Aile Statüsü (r=0,411 p<0,001), Hedef ve İdealler (r=0,513 p<0.001) ve Sosyal Durum (r=0,247 p<0,001) skorları arsında pozitif korelasyonlar saptadık. Bunlardan başka Aile Statüsü ile Hedef ve İdealler (r=0,548 p<0,001) ve Sosyal Durum (r=0,587 p<0,001) arasında da ek pozitif korelasyonlar saptadık. Tablo 4. Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği A-YAŞLANMA İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER 7.Yaşlılık, elden ayaktan düşme dönemidir * 9.Hayat ağır bir yüktür * 25.Yaşlılık, insanlara muhtaç olmak demektir * B-YAŞAM VE ÖLÜMLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER 2.Ölüm, her şeyin sona ermesidir * 32.Ölmek, çiçeğin bir daha hiç açmayacak şekilde solması demektir * 44.Ölmek, tamamen yok olmaktır * 45.İnsanlar hayata dolu başlar ve tükenişe doğru gider * C-AİLE STATÜSÜ 12.Sosyal olarak yalnız ve kendi başıma bir insanım * 16.Aile ortamı olarak kendimi çok yalnız hissediyorum * 24.Kendimi sosyal olarak yalnız hissediyorum * 28.Kendimi terk edilmiş hissediyorum * 46.Yaşlı olduğum için yakınlarım beni istemiyor * 52.Aile içinde istenmeyen bir kişiyim * D-HEDEF VE İDEALLER 17.Gününü gün etmek ve yarını düşünmemek gerekir * 23.Hayattan her hangi bir beklentim yok * 41.Yaşamdan anladığım, ilerisini düşünmeden mevcut anı yaşamaktır * 47.Toplumun beklentileri beni pek fazla ilgilendirmez * E-SOSYAL DURUM 22.Çocuklarım beni hiç aramıyor * 36.Şu zamanda, Ölsen kimse cenazeni bile kaldırmaz * 54.Sosyal çevremi hiç sevmiyorum * 57.Problemli bir kişiliğim vardır * Not: Sonlarında * işareti olan soruların skorunu 6 dan çıkararak puanlayınız TARTIŞMA Çalışmamızda, yaşlılıkla ilgili tutumlar 5 faktör grubunda ele alınmıştır. Her bir kişi için persantil skorlaması kullanılarak, alınan puanların hangi persantilde değerlendirileceği belirlenebilir. Düşük skor alan faktörler kişide ele alınıp verilecek olan terapi, rehberlik, sosyal çalışma, koruyucu uygulamalar bu bağlamda yönlendirilebilir. Yaşlılıkla ilgili düşünceler, diğer tüm faktörlerle olumlu yönde ilişkili idi. Aynı şekilde, yaşam ve ölümle ilgili düşünceler de diğer tüm faktörlerle pozitif ilişkili idi. Yaşlılığa uyumu gösteren bu faktörlerde daha da fazla iyileşme yönünde yapılacak çalışmalarda aile statüsü, sosyal durum, hedef ve ideallerde yapılacak rehberlik ve iyileştirici çalışmaların etkili olabileceğini düşünüyoruz. Bu durum ayrıca yaşlının motivasyonunu artırıcı yönde etki yapacaktır. Yaşlıdaki çeşitli fonksiyonların motivasyondan etkilendiği hatırlanırsa 1 bu çalışmalar ayrıca yaşlının fonksiyonlarını ve dolayısı ile yaşlının bakımını olumlu yönde etkileyecektir. Bir diğer nokta ise bu faktörlerin ortalamalarının diğer faktörlerden daha düşük olması idi. Bunun yaşlılık ve yaşamın sonu ile ilgili toplumdaki çeşitli olumsuz düşüncelerden kaynaklandığını düşünmekteyiz. Bu noktada, çeşitli kognitif yaklaşımların meseleyi değişik yönlerden ele almada ve geniş perspektif değerlendirmede yararlı olacağı varsayılabilir. Örnek olarak, spiritüel boyutta yaşamın ölümle sona ermeyen, sadece şekil değiştirerek değişik bir şekilde sürdüğünü belirten fikirlerden istifade edilebilir. Ayrıca yaşlanmanın sadece olumsuz yönlerine değil torun sahibi olmak, çeşitli meşakkatlerden kurtularak bir anlamda rahata ermek, hayatta tecrübe sahibi olup olayları daha iyi değerlendirebilmek gibi olumlu yönlerine vurgu yapan fikir ve eserlerden yararlanılabilir ve bu yönde çeşitli rehberlik hizmetleri, çeşitli projeler geliştirilebilir. Aile statüsünün de diğer tüm faktörlerle olan ilişkileri ilginç bir diğer noktadır. Yaşlının ailesi ile ilgili rehberlik çalışmalarında buna dayanarak kişiye ve aileye hedef ve ideal kazandırma, yaşlılık, yaşam ve ölüm olayına bakışı, sosyal statüyü düzeltici yönde yapılacak olan çalışmalarla hem aile statüsünün hem de yaşlı bakımının düzelebileceğini düşünmekteyiz. Yaşlının aile içindeki konumunu düzeltici çalışmalarda çeşitli kaynaklardan istifade edilebilir. Bunlar arasında kültürümüzde önemli bir yer tutan Cennet Annelerin Ayağı Altındadır ve Beli Bükülmüş Yaşlılarınız Olmasa İdi Belalar Üzerinize Sel Gibi Gelirdi şeklindeki görüşler güzel örneklerdir. Böylece yaşlıların aile içinde bir yük olarak değil de değeri ölçülemeyecek derecede yüksek olan varlıklar olarak görülmesi sağlanmış olacaktır. Hedef ve ideallerin de diğer tüm faktörlerle olumlu yönde ilişkisi vardı ve çalışmanın can alıcı noktalarından birisini teşkil ediyordu. Hedef ve ideallerin etkisi 11 diğer başka çalışmalarda da ele alınmış ve çeşitli sosyal faktörler üzerindeki etkisi vurgulanmıştı. Bu çalışmada da benzer bir durumu görmekteyiz. Yaşlı yönünden baktığımızda hedef ve ideallerin kısa ömürle sınırlı olmayarak o ana kadar yapılanlar ve geri kalan zamanda yapılması planlananlar olarak ele alınması uygun olur. Yaşlının o ana kadar yapabildiklerini olumlu anlamda gözden geçirebilmesinde, gençlik döneminden itibaren bu yönde verilecek olan rehberlik ve bilinçlendirme faaliyetlerinin büyük tesiri olacaktır. 163

5 Tablo 5. Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği Faktör Skorlarının Persantilleri Yaşlılıkla İlgili Yaşam ve Ölümle Aile Hedef ve Düşünceler İlgili Düşünceler Statüsü İdealler Sosyal Durum Sayı Ortalama 2,2730 2,3278 3,2887 3,1565 3,6624 Standart Sapma(S.S.) 1, , , ,14914,96169 Minimum 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Maksimum 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 Persantiller 10 1,0000 1,0000 1,5000 1,5000 2, ,0000 1,5000 2,1667 2,0000 2, ,3333 1,5000 2,6667 2,2500 3, ,6667 1,7500 3,1667 2,7500 3, ,0000 2,0000 3,5000 3,5000 3, ,3333 2,2500 3,6667 3,7500 4, ,6667 2,7500 4,0000 4,0000 4, ,3333 3,2500 4,1667 4,2500 4, ,0000 4,0000 4,6667 4,5000 5,0000 Gençlik döneminin verimli bir şekilde değerlendirilebilmesi bu açıdan çok önemlidir. Ancak sadece bu açıdan değil geri kalan zaman içinde umutlu bir şekilde planların yapılması yaşlı açısından işin bir diğer önemli boyutudur. Gerçekçi yaklaşımlarla bu çözülebilir. Böylece hayattan hiçbir beklentisi olmayan Ununu elemiş, eleğini duvara asmış kişiler yerine her anını dolu dolu yaşayan, yaşının gerçeklerine uygun işlerle (Kitap okuma, yazma, fikir üretme, spiritüel faaliyetlerde bulunma vb) ömrünü bereketlendiren verimli kişiler haline gelinebilir. Bu durum da yaşlı bakımında olumlu yansımalara netice verecektir. Sosyal durum faktörünün de diğer faktörlerle olumlu ilişki içinde olduğu dikkat çekmektedir. Yaşlının ailesi yanı sıra içinde bulunduğu, kendisine özel sosyal yaşamı bu noktada gözden geçirilmelidir. Arkadaş çevresi, komşular vb. sosyal çevre yaşlı bakım hizmetlerinde ihmal edilmemesi gereken bir noktadır 3. Bu açıdan, sosyal faaliyetlerin desteklenmesi önemlidir. Çeşitli sosyal aktiviteler (Sohbetler, toplu geziler, konferanslar vb) yaşlıya uygun bir şekilde düzenlenebilir. Aynı yaştaki kişilerle ortak fikir platformları kurulabilir. Böylece paylaşım artırılabilir. Sonuç olarak, yaşlılıkla ilgili değişik tutumların belirlenmesi bu konudaki koruyucu ve bakım veren hizmetler ile psikososyal çalışmalara ışık tutacaktır. Bu konuda geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmış olan Fatih-Bursa Yaşlılıkla İlgili Tutum Ölçeği, gelecekteki çeşitli bilimsel çalışmalara ışık tutacaktır. REFERANSLAR 1. Gerald J. Jogerst, Jason K. Wilbur. Care of the Elderly. In: Rakel (Ed): Textbook of Family Medicine, 7th ed. Chapter 7. Saunders, Philadelphia, 2007, pp Glickstein J: Motivation in geriatric rehabilitation. Focus Geriatr Care Rehabil 1990;3 : Reuben DB, Solomon DH: Assessment in geriatrics of caveats and names. J Am Geriatr Soc 1989;37: Syed M. Ahmed, Jeanne P. Lemkau. Psychosocial Influences on Health. In: Rakel (Ed): Textbook of Family Medicine, 7th ed. Chapter 4. Saunders, Philadelphia 2007; pp Engel GL: The need for medical model: A challenge for biomedicine. Science 1977;196: Tekin O, Özkara A ve ark Yaş öğrencilerde sosyal eğilimler anketi. Baş T. ANKET, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2003; Trochim W. The Research Methods Knowledge Base, 2nd ed: Cornell Custom Publishing, Cornell University, Ithaca, New York, Available from: URL: 8. Özdamar K. Biyoistatistik. In: Tıp Biyoloji Eczacılık ve Diş Hekimliği Öğrencileri için SPSS ile Biyoistatistik. Kaan Kitabevi, Eskişehir 2001; Özdamar K. Güvenilirlik ve Soru Analizi. In: Paket Programlar ile İstatistiksel veri Analizi. Bölüm 19. Kaan Kitabevi, Eskişehir 2002; Özdamar K. Faktör Analizi. In: Paket Programlar ile İstatistiksel veri Analizi. Bölüm 9. Kaan Kitabevi, Eskişehir 2004; Tekin O, Göktaş O. Toplumda Sosyal Eğilimlerin Değerlendirilmesi; 270 Kişi Üzerinde Pilot Çalışma. Yeni Tıp Dergisi 2009;26(3) Available from: URL: pdf/4_toplumda_sosyal_ 148_152.pdf Yazışma adresi: Dr. Olgun GÖKTAŞ Ertuğrulgazi Aile Hekimliği Merkezi, BURSA olgun_goktas@hotmail.com Yazının geldiği tarih : Yayına kabul tarihi :