PROTEİN BAKIMINDAN ZENGİN YEMLER: Bitkisel protein kaynakları Hayvansal protein kaynakları NPN Tek hücre proteinleri

Transkript

1 PROTEİN BAKIMINDAN ZENGİN YEMLER: Bitkisel protein kaynakları Hayvansal protein kaynakları NPN Tek hücre proteinleri

2 BİTKİSEL PROTEİN KAYNAKLARI Yağ sanayi yan ürünleri Ekstraksiyon -Hidrolik ekstraksiyon: Kırma Öğütme Kuru ve buharlı ısı ( C, 90 dakika) Hidrolik presleme (65-75 C'de yaklaşık 1 saat) Öğütme Küspede % 5-8 yağ

3 -Ekspeller ektraksiyon Kırma ve kurutma (nem oranı % 2'ye düşünceye kadar) Isı 30 C'den 130 C'ye artırılır Buharlı ekspeller yumuşatma (130 C'de dk) Burgulu presleme Helezonik döndürme, basınç ve C'lik ısı Küspe kalıplar halindedir, öğütülerek tüketime sunulur % 4-5 oranında yağ kalır.

4 Solvent ekstraksiyon Öğütülür, ısıtılır (60 C'de 10 dk) Ezme silindirleri ile tabakalar haline getirilir 45 C'ye kadar soğutularak benzen, hekzan gibi yağ çözücülerle eksraksiyon ısıtılarak çözücüler tamamen uçurulur. Kavurma (104 C'de 90 dk). Soğutulduktan sonra öğütme % 1 veya daha az yağ kalır.

5 Küspeler: Protein, selüloz, N'suz öz maddeler bakımından zengin Küspelerin kalitesi uygulanan ısı, kabuk miktarı ve kalan yağ oranına göre değişir. Isı yüksekse özellikle eksojen amino asitler parçalanır, protein kalitesi düşer. Fazla kabuk bulunuyorsa HP düşer, selüloz artar. Yağ miktarı fazla ise acılaşma (biyotin, A, E, D vitaminleri parçalanmıştır, linolenik asit oksitlenmiştir) İshal, barsak yangısı sütün kokusunda bozulma

6 Küspeler % 90 KM, % HP, % 9-20 HS Ca düşük, P'ca zengin (fitin) Yağda eriyen vitaminlerce fakir, B grubu vitaminlerce zengin Proteinin % 90'ı gerçek protein niteliğindedir, biyolojik değeri yüksektir.

7 PAMUK TOHUMU KÜSPESİ Protein içeriği kabuk miktarına ve elde ediliş metoduna göre oldukça değişkendir (% 25-40). Lizin, metionin, sistin ve triptofan bakımından eksiktir, biyolojik değeri biraz düşüktür. Gossipol (Isıtma yada anilin muamelesi ile serbest gossipol bağlı D-gossipole dönüşür 50 ppm kadar Fe 2 SO 4 (yaklaşık olarak gossipol miktarının 1-4 katı kadar) Soya küspesinin % 80 i yerine (Islah edilmişler).

8 PTK

9 Sterkulik asit %2 (yumurta akında pembe lekeler) Gossipol yumurta verimi ve yumurta ağırlığını düşürür, yumurta sarısında yeşilimsi-kahverengimsi lekeler Civcivlerde büyüme ve yemden yararlanmayı olumsuz etkiler. Besi sığırlarına 1-2 kg, koyunlara 250 g verilir. Sığır karma yemlerine % 20'ye kadar, kanatlı yemlerine % 5-10 oranında katılır.

10 AYÇİÇEĞİ KÜSPESİ Kalitesi içerdiği kabuk miktarına bağlıdır. Protein % arasında değişir. Lizin bakımından biraz eksiktir. Süt karma yemlerine % 25, besi yemlerine % 5, yumurta yemlerine % 20 oranında katılabilir.

11 SOYA KÜSPESİ Soya proteini biyolojik değer bakımından en iyi bitkisel proteinlerdendir. HP oranı kabuk durumuna göre % arasındadır. Selüloz miktarı diğer küspelere göre oldukça düşüktür (5-7). Çiğ soya fasulyesi antitripsin faktör (Isı) Üreaz enzimi bulunmaktadır, bu enzim üredeki amonyağı serbest hale getirir. Bu nedenle üre ile birlikte soya fasulyesi verilmemelidir. (Isı) Pratikte üreaz enzimi aktivitesi tayin edilerek küspenin uygun ısı işlemi görüp görmediği, dolayısıyla küspenin kalitesi hakkında fikir edinilebilir.

12 Genellikle genç hayvanların ve kanatlıların beslenmesinde kullanılmaktadır. Süt ineklerine günde kg, besi sığırlarına 2-3 kg, kuzu ve toklulara g, atlara 1.5 kg kadar verilebilir

13 KETEN TOHUMU KÜSPESİ (KTK) Ham proteini % 26-40, biyolojik değeri yüksektir. Metionin, lizin ve triptofan bakımından yetersiz Karotin ve vit D bakımından fakir Linolenik asit bakımından zengin Sindirim, büyüme, rejenerasyon, yapağı ve tüy oluşumu üzerinde olumlu etki Laksatif etkili olduğu için barsakları düzenlemede kullanılabilir.

14 -Linamarin (glikozit) linaz (emulsin) enziminin etkisiyle parçalanarak siyanik asit açığa çıkarmaktadır (Isı). -% 3-10 oranında musilaj (suda dağılarak sümüksü bir hal alır). Ruminantlarda sindirimi olumlu etkiler, konstipasyonu önler, tek mideli hayvanlarda ise değerlendirilemez. KTK süt yemlerine % 30, civciv yemlerine % 5, tavuk yemlerine % 10 oranında katılır. Süt ikame yemlerinde % At beslemede pres yöntemiyle elde edilen küspe tercih edilir (daha lezzetli ve tüylere parlaklık verir

15 YERFISTIĞI KÜSPESİ (YFK) Proteini lizin, metionin ve triptofan bakımından eksiktir. Biyolojik değeri özellikle tek midelilerde biraz düşüktür. Acılaşma (Aspergillus flavus, aflatoksin (B1, B2, G1, G2)) Karaciğerde nekroz ve tümör, safra yollarının kalınlaşması ve kanser (yazın 6 hafta, kışın 2-3 aydan uzun süre depolanmaması) Lezzetli bir yemdir. Fazla yedirilirse süt ve vücut yağını yumuşatır. Süt ineklerine günde kg, besi sığırlarına 2-3 kg, atlara kg verilebilir.

16 KOLZA KÜSPESİ % arasında HP, kolza yağında % oranında erusik asit (kalp kası hücrelerinde yağ birikimi) Acı glikozit, glikosinolatlar (Mirosinaz enziminin etkisiyle hidrolize olup toksik izotiyosiyanat, goitrin, nitriller performans düşüklüğüne ve guatr) Sığır karma yemlerine % 25, koyun yemlerine % 20, at ve yumurta tavuğu II. dönem yemlerine % 10'a kadar katılabilir. Fötusta tiroid bozuklukları oluşturabildiği için damızlık hayvanlara, yine kanatlıların başlangıç yemlerine katılması tavsiye edilmez.

17 Kolzanın ıslah edilerek glikosinolat ve erusik asit içeriği azaltılmış variyetesi kanola adını almıştır. Kanola tohumları % 40 oranında yağ içerir ve kanola yağı en sağlıklı yağlardan bir tanesidir. Çünkü doymuş yağ asiti oranı % 22 dir. % 61 oranında oleik asit içerir, bu da serum kolesterol ve LDL kolesterol seviyesini düşürürken, HDL kolesterol seviyesini etkilemez. Ayrıca % 22 oranında linolenik asit bulundurur ve bunun % 11 kadarı trigliserit seviyesini düşüren ve koroner kalp yetmezliğini önleyen alfa-linolenik asit şeklindedir

18 SUSAM TOHUMU KÜSPESİ Kaliteli olanlar açık gri ve beyaza yakın renkte Koyu olanların içinde yabancı maddeler olabilir, fazla ısıtılmış olabilir ya da tohumlar bozulmuş olabilir. Pres küspeler oldukça serttir ve hayvanlara kırılarak verilmesi gerekir. % arasında HP içerir. Sindirilme derecesi ve biyolojik değeri iyidir. Ca bakımından diğer küspelerin aksine iyi durumdadır. Beside çok tercih edilir, iç yağını yumuşatıcı etkisi vardır. Besi sığırlarına günde kg, koyunlara 0.5 kg, süt ineklerine kg (fazlası tereyağını olumsuz etkiler), atlara 1 kg'a kadar verilebilir

19 HAŞHAŞ KÜSPESİ: Haşhaş tohumundan yağ çıkarılarak elde edilir. Afyon (alkaloid) Tohumlar, buna bağlı olarak da küspeler değişik renkte olabilir Genelde pres küspe elde edilir. Ham proteini % 33-41, ham yağı % 6 civarında, ham selülozu yaklaşık % 16 dır. Afyonun narkotik etkisi vardır, konstipasyona yol açar. Besi sığırlarına 2-3 kg a, atlara 1 kg a kadar yedirilebilir. Süt ineklerinde daha az kullanılmalıdır.

20 HAYVANSAL KÖKENLİ PROTEİN KAYNAKLARI Orijinlerine göre 4 grupta incelenebilirler. 1. Et ve et ürünleri 2. Kanatlı ve kanatlı ürünleri 3. Süt ve süt ürünleri 4. Balık ve balık ürünleri

21 Besin maddeleri bakımından özellikleri: 1. Tek mideli hayvanlar için eksojen olan amino asitleri yeterli miktar ve oranlarda kapsarlar. 2. Mineral maddeler, özellikle Ca ve P bakımından zengin ve dengelidirler. 3. B grubu vitaminleri yönünden zengin kaynaklardır. 4. Bilinmeyen bazı büyütme faktörleri içerirler. 5. Proteinlerinin biyolojik değeri yüksektir.

22 SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ: Süt ortalama % KM, % 3.6 HP, % yağ, % 4.75 laktoz, % 0.75 kül içerir. Protein; kazein, albumin ve globulinden oluşmuştur. Kolostrum % 25 KM, % 17 HP içerir ve proteinin yarısı gamaglobulinlerden ibarettir. Süt proteini kazein kükürtlü amino asitler bakımından biraz eksik olmakla birlikte bu eksikliği globulin tamamlar. Lizince zengindir. Vitamin ve mineral bakımından zengin bir yem maddesidir. Proteinin biyolojik değeri % 85'dir. Sadece D, E vitaminleri ile Mg ve Fe bakımından fakirdir

23 YAĞSIZ SÜT Enerji ve yağda eriyen vitaminler bakımından yetersizdir. Taze, kestirilmiş veya süt tozu şeklinde kullanılır. Kuzu ve buzağı beslemede önemlidir. Üç aylık yaşa kadar verilir.

24 YAYIK ALTI: Yayık ile yağ elde edildikten sonra kalan kısımdır. Bileşimi yağsız süte benzer. Ancak yağ miktarı biraz fazladır. Yağsız süt yerine buzağı, kuzu, tavuk yemlerine konabilir. YAĞSIZ SÜT TOZU, YAYIK ALTI TOZU: Besleyici değerleri tabii hallerinin 10 katı kadardır. % 8'den daha az su içermeleri gerekir. Ortalama % HP, % 51 laktoz, % 1 yağ ve % 8 oranında mineral içerirler. Buzağı süt ikame yemlerine % yağsız süt tozu katılır. Süt tozu buzağılara 9 misli ılık su ile eritilerek de içirilebilir. Tavuk rasyonlarına % 15 oranında katılabilir.

25 PEYNİR SUYU Protein bakımından yağsız sütten daha fakirdir (% ). Kısa sürede bozulabilir. Taze halde ya da kurutularak kullanılır. Buzağı beslemede 2-3. haftadan itibaren günde 1 lt ile başlanır, 14. haftada günde 12 lt olacak şekilde artırılarak, süt ineklerine lt'ye kadar içirilebilir. Kurutulmuş peynir suyu % 65'in üzerinde laktoz içerir, riboflavin, pantotenik asit ve bilinmeyen faktörler bakımından zengindir. Bundan süt ikame yemlerine % 10, civciv ve broyler yemlerine % oranında katılmaktadır

26 ET VE ET ÜRÜNLERİ: KADAVRA UNU: Karkas, ölü hayvanların deri, boynuz, tırnakları çıkarılıp işkembe ve barsak içeriği boşaltıldıktan sonra geriye kalan kısmın kurutulup öğütülmesiyle elde edilir. Protein miktarı % 40 ile 70, kül miktarı % 15 ile 33 Kanatlı rasyonlarına proteinin % 20'sini karşılayacak şekilde katılır. ET UNU: İçerisinde tırnak, boynuz, kıl, mide içeriği, dışkı, deri gibi maddeler olmamalıdır. Kan unu ilave edilmemelidir. Proteince zengindir (% 55-60) ve biyolojik değeri çok yüksektir. Lizin bakımından zengindir. Et ununda bulunan yağ % oranında oleik asit içermektedir. Kanatlı rasyonlarına % 5'e kadar katılır.

27 ET-KEMİK UNU: Et ve kemiklerin rendering tesislerinde ısı ve buhar basıncı etkisi ile kavrulup, öğütülüp yağı alındıktan sonra geriye kalan kısmıdır. Yaklaşık % HP içerir. Değeri kemik miktarına göre değişir. Ca ve P bakımından zengindir. Kanatlı yemlerine % 5'den fazla katılmamalıdır. KEMİK UNU: Kemiklerin yağı ve kollajen kısımları ayrıldıktan sonra 3-5 cm uzunluğunda kırılarak basınçlı buhar kazanları veya açık kazanlarda pişirilip kurutulduktan sonra öğütülmesiyle elde edilir. Normalde % 25 HP kapsar. Ossein Kül oranı % 40'ın üzerindedir (% Ca, % P) Rasyonlara Ca ve P kaynağı olarak % 1-2 oranında katılır.

28 KAN UNU: Kurutulur ve öğütülür. Isı 70 C'yi geçmemelidir. Kan, kepek ve öğütülmüş yemlere emdirilerek, % 1 oranında sönmemiş, % 3 oranında sönmüş kireç katılarak da güneşte kurutulabilir. Kan unu % 80 oranında HP Isının etkisiyle proteinin değerlendirilebilirliği ve kalitesi pek iyi değildir. Lezzetli bir yem değildir. Kanatlı yemlerine % 1-2 oranında katılır

29 MEZBAHA ARTIKLARI HİDROLİZE TÜY UNU: Tüylerinin basınç altında pişirilmesi, kurutulup öğütülmesiyle elde edilir. % 80 HP içerir (Biyolojik değeri ve sindirilme derecesi çok iyi değildir. Amino asitler bakımından dengeli değildir) Kanatlı yemlerine % 2.5 ruminant konsantre yemlerine % 10'a kadar MEZBAHA ARTIKLARI UNU: Tüy ve telek, kan, baş, ayaklar ve barsaklar (%25) Yağ alınmaz ise antioksidan ilave edilir. % oranında HP (Biyolojik değeri düşük) Enerji, Ca ve P yönünden zengindir. Kanatlı rasyonlarına % 5-10 oranında katılır.

30 BALIK UNU Tüm balık ve balık konserve kalıntıları kurutulup öğütülür. Balığın cinsi, bütün veya parçalar halinde oluşu, avlandığı mevsime, balığın yağ miktarı ve balık unu üretim tekniği (Standardize etmede güçlükler)

31 Tuz miktarı % 2-5 % 30'a kadar kalsiyum fosfat Renk gri- sarıdan koyu kahve rengine kadar değişir Protein içeriği % 60 civarındadır ve iyi kalitelidir (Lizin, metionin, triptofan, histidin) A, D, B 12 vitaminlerince zengindir ve henüz bilinmeyen büyütme faktörleri kaynağıdır Yumurta verimi ve kuluçka yeteneğini artırır Yağ miktarının % 8'den fazla su miktarı % 12 den fazla olmaması istenir (Mikroorganizmalar ürer ve kızışmalar görülür).

32 Fazla miktarlarda depolama: YA polimerizasyonu ve peroksidasyonu, aldehitler, ısı artışı (proteinlerin serbest amino gruplarını etkileyerek balık ununun enerji değerini önemli oranda düşürür). Kanatlılarda protein ihtiyacının % 15-25'i (Rasyona balık unundan girecek yağ miktarının % 1'i geçmemesi gerekir) Ergin ruminantlar rumen mikroorganizmaları sayesinde biyolojik değeri yüksek proteinleri sentezleyebildikleri için bu hayvanların rasyonlarına balık unu katmaya gerek yoktur???. Çok yüksek verimli süt ineklerine günde hayvan başına kg Buzağı büyütme yemlerine % 5-10 oranında katılabilir.

33 TAVUK GÜBRESİ: NPN bileşiklerini ve sellülozca zengin maddeleri rumen mikroorganizmaları aracılığı ile sindirebilme Tavuk gübresi % 30 HP, % 12 HS, % 25 HK, % 6.5 Ca, % 2.2 P Proteince zengin olmasına rağmen proteini NPN bileşikleri, çoğunlukla üratlar halindedir, bu yüzden genelde ruminant beslemede kullanılabilir. Süt inekleri için hazırlanan karma yemlere % 25 besi sığırı karma yemelerine ise % 40 Salmonella, pestisitler ve bazı ilaç kalıntıları Kurutma ve silolama

34 PROTEİN NİTELİĞİNDE OLMAYAN AZOTLU MADDELER (NPN) Ruminantlar rumen mikroorganizmaları sayesinde çeşitli azotlu bileşiklerden protein sentezleme kabiliyetine sahiptir. Amidler, amino asitler (glisin, serin, alanin, prolin, glutamik asit, aspartik asit), azotlu yağlar ve CHO'lar, organik ve inorganik amonyum tuzları (amonyum asetat, amonyum bikarbonat, amonyum karbamat, amonyum laktat), alkoloid, üre, ürik asit, biüret sayılabilir. ÜRE: Saf üre % azot içerir ve HP değeri % 291.7'dir. Yem olarak kullanılan üre ise % 42 azot içerir ve bu da % HP demektir. Üre rumende mikrobiyel üreaz enzimi vasıtasıyla amonyak ve CO 2 'e ayrılır.

35 Üre+ketoasit= aminoasit Ketoasitler enerjice zengin tane yemler ya da diğer kolay eriyebilir karbonhidrat kaynakları Sadece kaba yem mikrobiyal protein sentezinde azalma Üre mısır ya da saf nişasta ile birlikte jelatinleştirilerek çeşitli ticari ürünler (Starea, Golden pro gibi) meydana getirilebilir.

36 Rasyonda yüksek düzeyde üre kullanılması halinde, bakteriyel üreazın etkisi ile hızla açığa çıkan amonyak kendisi ile birleşerek onu detoksifiye edecek kadar enerji kayanağı bulamaz, hızla rumenden emilip kana geçer, kan amonyak düzeyini yükseltir ve daha ileri aşamalarda amonyak zehirlenmesine sebep olur. Rumende gaz birikimi, solunum güçlüğü, tetani, salivasyon, ataksi, kas titremeleri görülür. Bu gibi durumlarda ilk yapılacak işlem hayvana fazla miktarda soğuk su içirmektir. Böylece amonyak konsantrasyonu dilüe edilmiş ve absorbsiyon soğuğun etkisi ile yavaşlatılmış olur. Su ile birlikte sirke gibi asetik asit kaynaklarının verilmesi emilimi daha da azaltır. Toksikasyon belirtileri aşırı ise intravenöz asetik asit uygulanabilir.

37 Hayvanlara zararlı olmayacak şekilde üre kullanımı için dikkat edilecek noktalar: - Üreli yemler alıştırılarak verilir. İlk iki gün total rasyonun 1/4'i, sonraki iki gün 2/4'si, son iki günde 3/4'ü kadar üreli rasyon verilip, 7. günde tamamen üreli rasyona geçilmelidir. - Üreli yemler en az iki öğün halinde ve eşit miktarlarda verilmelidir. - Yem verilmeden önce bir miktar kaba yem verilir. - Rasyon nişasta, şeker gibi kolay eriyebilir CHO'lar bakımından zengin olmalıdır. - Rasyona Co, S, P takviyesi yapılır (N/S oranı sığırlarda / 1, koyunlarda 10/1 olmalıdır) - Ürenin yeme homojen karışması çok önemlidir. - Üre en çok konsantre yeme % 3, total rasyona %1-1.5 oranında katılır. - Hayvanın toplam azot ihtiyacının ancak 1/3'ü üreden karşılanabilir.

38 Küspe fiyatları tane yem fiyatlarından ne kadar pahalı ise üre kullanımı o derece ekonomiktir. Üre; - konsantre yeme karıştırılarak, - melas + üre karışımı halinde sıvı olarak kaba yemlere karıştırılarak, meraya püskürtülerek, - silaj yapımı esnasında karıştırılarak kullanılabilir. - merada tuz bloklarına katılarak BİÜRET: Ürenin 160 C'de ısıtılmasıyla elde edilir. % 34.7 N (% 217 HP) içerir. Ancak hayvanların adaptasyon süresi üreye göre daha uzundur, toksik olmamasına rağmen üre kadar etkin değildir.

39 TEK HÜCRE PROTEİNLERİ: Küf, maya, bakteri ve alg gibi çeşitli mikroorganizmaların besi yerlerinde üretilmeleri sonucu elde edilen mikroorganizmalara ait hücrelerin kurutulmasıyla ortaya çıkan ürüne tek hücre proteini (Single cell protein) denir. Besi yerleri olarak tarımsal artıklar, ham ve rafine petrol ürünleri, metan, alkoller, sülfit sıvısı, nişasta, melas ve selüloz kullanılmaktadır. Ülkemizde daha çok melastan alkol ya da ispirto elde edilirken yan ürün olarak açığa çıkan melas ya da ispirto mayası bulunmaktadır.

40 Mantar, alg, maya ve bakteri proteinlerinin ortalama HP içerikleri sırasıyla % 32, 52, 60 ve 74'dür. Hayvan beslemede en çok mayalar kullanılmaktadır. Metiyonin ve sistin, lizin ve izolöysin aminoasitleri bakımından yetersizdir. B grubu vitaminlerce zengindir, E ve D vitaminleri azdır,