Satürn ün Buzlu Uydusu Tethys!

Transkript

1 Satürn ün Buzlu Uydusu Tethys! Satürn ün pek çok uydusu gibi Tethys de neredeyse tamamen su buzundan oluşur. Nedeni bilinmez ama bu gezegenin hangi uydularına el atarsanız atın bir ilginçlik veya bir sıradışılık ile karşı karşıya kalıyoruz. Gezegenemi çektiler bilinmez ama her uydunun ayrı bir hikayesi var. Satürn ün km çapı ile orta boylu en büyük aylarından birisi olan Tethys, Giovanni Domenico Cassini tarafından 1684 yılında keşfedildi. Cassini, 1684 te yapmış olduğu bu gözlemini Dione uydusu ile süslemişti. Zira iki uydu beraber bulundu. Cassini ayrıca 1671 ve 1672 yılları arasında Satürn ün diğer uyduları Iapetus ve Rhea yıda keşfetti. Cassini, bulduğu dört yeni uyduyu Fransa Kralı XIV. Louis i onurlandıran Louis in yıldızları olarak isimlendirdi.

2 Giovanni Domenico Cassini nin temsili bir resmi. Cassini ömrü boyunca astronomide önemli keşiflere imza attı. Satürn ün uyduları arasında Enceladus tan sonra en parlak uydu olan Tethys, su ve buz ile kaplı olabileceği ihtimali üzerinde durulan uydulardan bir tanesidir. Yapılan araştırmalar uydunun buz ve kayadan oluştuğunu doğrulamıştır. Buzla kaplı olduğu da araştırmacılar tarafından teyit edilen uydunun yüzeyinde az miktarda kimliği belirsiz koyu renkli malzeme de mevcuttur. Yapılan araştırmalar sonucunda karanlık malzemenin, Satürn ün uyduları Iapetus ve Hyperion un yüzeyinde de gözlenen malzeme ile aynı spektral özelliğe sahip olduğu gözlemlenmiştir. Bu madde için en muhtemel aday hematit ve nanofaz demiridir. Mimas, Dione ve Rhea uydularına, buzlu sudan oluşma özelliği ile benzerlik gösteren Tethys, adını yunan mitolojisinden almıştır. Uydunun isminin doğru sıfat formu Tethyan olmasına rağmen diğer formlarda kullanılır. Tethys, Güneş Sistemindeki en büyük 16. uydudur.

3 Tethys in yüzeyinden bakıldığında görülebilecek olası manzaranın bir sanaçtı tarafından tasviri. Yaklaşık 200 yıldır Satürn ün uyduları, gezegenden uzaklıklarına göre sayısal olarak adlandırıldı. Bulunduğu sıraya göre üçüncü olan uydu, bu nedenle Saturn III olarak da isimlendirilir. Tethys, Satürn uydularının büyüklük sıralamasında beşinci sıradadır. Gezegene yaklaşık km mesafede bulunan uydu, sürekli gezegenin manyetosferindeki enerji parçacıkları (elektronlar ve iyonlar) tarafından istilaya uğruyor. Tethys in atmosferi yoktur ve bir yüzünü sürekli olarak ana gezegenine doğrultur. Satürn ün halkaları etrafındaki bir turunu dünya zamanı ile 1888 günde tamamlar. Ortam sıcaklığı eksi 187 derecedir.

4 Tethys, Satürn ün halkaları ve halkaların gezegen üzerinde oluşturduğu gölge. Kaynak: NASA Tethys üzerindeki çukurlar şaşırtıcı bir biçimde gezegenin düzlüğü ile muhteşem bir uyum içerisindedir. Tethys üzerindeki çarpışmaların belirtisi nispeten küçüktür fakat Güneş Sistemi ndeki en büyük kraterlerden birisi olan Odysseus uydunun beşte ikilik bölümünden fazlasını kaplıyor. Çapı yaklaşık 400 km olan krater neredeyse Mimas uydusunun büyüklüğündedir. Büyük bir graben olan Ithaca Chasma ise ayın kuzey kutbundan güney kutbuna kadar uzanıyor. Yaklaşık 100 km genişliğinde ve 2000 km uzunluğunda olan Graben gezegenin neredeyse dörtte üçüne yayılıyor. Grabenin, Ay ın öbür tarafında uzanan Odysseus kraterini oluşturan etki her ne ise, onu da bunun oluşturabileceğine dair ciddi şüpheler var.

5 Cassini tarafından alınan Ithaca Chasma nın güneye uzanan tarafı. Fotoğraf: NASA Bir başka olası açıklama ise, yüzeyin iç kısımdan önce donmuş olabileceği ve bunun üzerine kabuğu kıran bir genişlemeye yol açabileceği ihtimalidir. Bu iki büyük çukurun yüzey ile ilişkisi olabileceği düşünülüyor zira yüzeyin küçük bir kısmı, buz volkanı kökenli düz ovalarla kaplanmış durumda. Tethys te aynı zamanda ay denizlerine benzer yapılara da sıkça rastlanıyor. Bu bölgelerde yapılan incelemeler bize gösteriyor ki, su ve amonyak katı halden sıvı hale geçip yüzeyde akarak eskimiş çarpma izlerini ortadan kaldırıyor. Tethys e, Pioneer 11 (1979), Voyager 1 (1980), Voyager 2 (1981) ve 2004 ten beri

6 Cassini tarafından birçok kez uzay sondaları tarafından ziyaret gerçekleştirildi. Tethys hakkında yapılan son araştırmalar şunu gösteriyor ki bu uydu daha cazibeliğini koruyacağa benziyor. Ne kadar ihtişamlı ve bize karşı çekinik dursa da onun sır perdesini aralamak için daha çok keşif yapmamız gerektiğini iyi biliyoruz. Taner Göçer