IV. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Transkript

1

2 Osmanlı Devleti nde Kültür ve Medeniyet 2015 KPSS Tarihin Pusulası IV. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET Bu bölümden ortalama 2 soru çıkmaktadır. KPSS DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) (1) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Osmanlı Devleti nin Kültür ve Medeniyeti KPSS deki en yoğun tarih konularından biridir. ÖSYM, bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli sorulara ve yine ağırlıklı olarak devlet yönetimi, kültür, sanat ve bilim konularına yer vermektedir. Ancak bu bölümle ilgili sürpriz sorular gelme ihtimali de göz ardı edilmemelidir. Bu noktada siz değerli adaylara yol göstermesi ve kolaylık sağlaması bakımından, ele alınan her konuyla ilgili, konunun anlatıldığı sayfalarda çıkması muhtemel soru örneklerine olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Verilen örnek soruların çok iyi incelenmesini ve konuyla ilgili bol soru çözülmesini öneriyoruz KPSS de 2 sorunun geldiği bu üniteyle ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili özellikle kavram bilgisine son derece önem verilmesi gerektiğidir. Osmanlı Devleti nin hemen her alandaki teşkilât yapısına ilişkin kavramların çok iyi bilinmesi gerekmektedir. 78

3 Osmanlı Devleti nde Kültür ve Medeniyet 2015 KPSS Tarihin Pusulası VII. OSMANLI DEVLETİ NDE VERGİ SİSTEMİ Osmanlı maliyesinin en önemli gelir kaynakları arasında vergiler geliyordu. Vergiler, Osmanlı vesikalarında resm ya da rüsûm adlarıyla geçmektedir. Osmanlı Devleti nde vergiler Şer i (Tekâlif-i Şer iye) ve Örfî (Tekâlif-i Örfiye) olmak üzere iki ana bölüme ayrılmaktadır. Şer i Vergiler (Tekâlif-i Şer iyye): Şeriat kuralları ile Kur an-ı Kerim ve sünnete dayanan vergilerdir. Örfî Vergiler (Tekâlif-i Örfiye): Malî sıkıntılar nedeniyle devlet tarafından zorunluluk sonucu uygulanan vergilerdir. 1. I. öşür II. cizye III. haraç Osmanlı Devleti nde yukarıdaki vergilerden hangileri sadece gayr-i müslim halktan alınan vergilerdir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III OSMANLI DEVLETİ NDE VERGİLER Şer i Vergiler Öşür (Âşar) Haraç Cizye Adet-i Ağnam Resm-i Çift Çiftbozan Bâc-ı Bazar Amediye İhtisap Resmi Resm-i Tapu Arusâne Cerîme (Niyâbet) İspenç Yâve (Kaçgun) Canavar Resmi Otlak Resmi Mücerred Bennak A) ŞER İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER İYYE) Öşür (Âşar) Avârız Örfî Vergiler Bâd-ı Heva İmdadiye-i Seferiye İmdadiye-i Hazariye İâne-i Cihadiye Kürekçi Bedeli Derbent Resm-i Sürsat Resm-i Nüzül Tabloda verilen sınıflama, MEB 11. Sınıf Tarih kitabı, s.143 teki çizelgede yer alan bilgilerle Prof. Dr. Ziya Kazıcı, Osmanlı da Vergi Sistemi, Bilge Yayıncılık, İstanbul, 2005, s adlı eserin karşılaştırılması sonucunda oluşturulmuştur. Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir I. cizye II. öşür III. avârız Yukarıdakilerden hangileri şer i vergiler arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I. derbent D) II ve III E) I, II ve III II. resm-i nüzûl III. iâne-i cihadiye Osmanlı Devleti nde, yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler arasında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 4. Osmanlı Devleti nde askerlik çağına gelmiş gayr-i müslim erkeklerden, askerlik yapmamaları karşılığında alınan ve edna, âlâ, evsat gibi çeşitli ödeme kademeleri olan vergi aşağıdakilerden hangisidir? A) Cizye B) Haraç C) İspenç D) Yâve E) Cerîme Haraç Cizye Adet-i Ağnam Bâc-ı Bazar Gayr-i müslimlerden yaptıkları üretim karşılığında alınan vergi. Gayr-i müslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığında alınan vergi olup; edna, âlâ, evsat gibi ödeme kademeleri vardı. Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş hayvanlar üzerinden alınırdı. (Daha çok konar-göçerlerin ödediği vergidir.) Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir. 5. I. ağnam II. amediye III. mücerred Yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler arasında yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 1-D 2-C 3-E 4-A 5-E 96

4 XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi) 2015 KPSS Tarihin Pusulası VIII. BÖLÜM XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DAĞILMA DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama 3-4 soru çıkmaktadır. KPSS DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) (1) (1) (1) (4) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyıl (Dağılma Dönemi) da son derece önemli bir dönemdir. ÖSYM nin her yıl ortalama 2-3, 2013 KPSS de 4, 2014 KPSS de ise 3 soru sorduğu bu bölümde Osmanlı Devleti nde hemen hemen her alanda bir ilk yaşandığını göreceksiniz. Bu bölüm ile ilgili çıkan sorulara baktığımızda ise, özellikle II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit Dönemi ıslahatları (askerî, yönetim, hukuk...), Osmanlı Devleti nin demokratikleşme çabaları, anayasal gelişmeler ve döneme damgasını vuran fermanlar ile ilgili olduğu görülmektedir. Öte yandan, bu bölümde siyasî gelişmelerle ilgili soru da sorulabilmektedir. Özellikle bu yüzyıla damgasını vuran antlaşmalar ve özellikleri dikkat edilmesi gereken konulardır. Ancak konular çalışılırken, daha çok yapılan ıslahat çalışmalarına odaklanmanızı ve soru çözümleriyle birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz. 148

5 2015 KPSS Tarihin Pusulası XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi) 2) Askerî Alanda Yapılan Islahatlar Nizâm-ı Cedit e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır. Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştır. Osmanlı tarihinde bu olaya Vak ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir. 1. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan yenilikler arasında yer almaz? A) Seraskerlik makamının oluşturulması B) Yeniçeri Ocağı nın kaldırılması C) Nizam-ı Cedit Ocağı nın kurulması D) Redif Birlikleri nin kurulması E) Darü ş-şûrâ-yı Askerî nin kurulması Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasıyla; Islahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır. Bektaşî Tarikatı kapatılmış, merkezî otorite güçlenmiştir. Hazinenin yükü hafiflemiştir. Yeniçeri Ocağı nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuş böylece Osmanlı da Ocak Anlayışı terk edilmiştir. Genelkurmay ın çekirdeğini oluşturan Bâb-ı Âli Seraskerliği makamı kurulmuştur. İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826 da yönetime katılmıştır. 2. Osmanlı Devleti nde, 1826 da gerçekleşen ve Vak a-yı Hayriye olarak nitelendirilen Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasıyla; I. Avrupa tarzı bir ordunun oluşturulması, II. yenilik hareketlerinin hızlanması, III. merkezî otoritenin güçlenmesi gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için; Anadolu da Rumeli de Redif Birlikleri 1831 de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır. Müşirlikler kurulmuştur. (Müşir Beylerbeyi statüsündedir.) 1834 te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun) kurulmuş ve Mehterhâne kapatılmıştır te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839 da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır. Askerî işleri düzenlemek için Darü ş-şurây-ı Askerî kurulmuştur. İstanbul da ilk silah fabrikası açılmıştır. 3. II. Mahmut döneminde, 1834 te Giuseppe Donizetti Paşa tarafından kurulan askerî bando okulu aşağıdakilerden hangisidir? A) Dârü l-bedayi B) Mızıka-yı Hümâyun C) Dârü l-elhan D) Dârü l-fünûn E) Mehter Takımı 3) Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar 1835 te Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur. Böylece Divân-ı Hümayun un yerini sadrazam başkanlığında Meclis-i Vükelâ almıştır. Bu gelişme doğrultusunda merkez teşkilâtında da şu düzenlemeler yapılmıştır: Sadrazam Defterdar (Darphane Hazinesi) Reisü l-küttap Başvekâlet Maliye Nezareti Hariciye Nezareti 4. II. Mahmut Dönemi nde yapılan düzenlemeyle şeyhü l-islamlık makamının yerini alan kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Şûrâ-yı Devlet B) Meclis-i Vükelâ C) Darü ş-şûrâ-yı Bâb-ı Âli D) Bâb-ı Meşihat Dairesi E) Evkaf-ı Hümâyun Nezareti Sadaret Kethüdası Vakıflar Şeyhü l-islam Dahiliye Nezareti Evkaf-ı Hümâyun Nezareti Bâb-ı Meşihat Dairesi 5. Osmanlı Devleti nde Kabine Sistemi ne ilk kez hangi padişah döneminde geçilmiştir? Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi ne geçilmiştir. A) II. Mahmut B) Abdülaziz C) III. Selim D) Abdülmecit E) I. Abdülhamit Posta Teşkilatı ile salgın hastalıkları önlemek için Karantina örgütü kurulmuştur. Memurlara fes, setre (ceket) ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir. 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A 155

6 Atatürk ün Hayatı ve Eserleri 2015 KPSS Tarihin Pusulası XIV. BÖLÜM ATATÜRK ÜN HAYATI VE ESERLERİ Bu bölümden ortalama 1 soru çıkmaktadır. KPSS DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS) Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM nin 2014 KPSS Lisans sınavında soru sormamasına rağmen özelllikle 2014 KPSS Ön Lisans ta bu konu doğrultusunda 1 soru yöneltmesi çalışmamızda bu üniteye ayrı bir başlık altında yer vermemizi gerektirmiştir. Bu ünitede; Mustafa Kemal in eğitim, askerî ve siyasî hayatı ile eserleri ve O na yönelik yazılan eserler gibi konular üzerinde durulacaktır. Ayrıca ÖSYM nin soru sorma eğilimine paralel olarak çıkması muhtemel sorulara da, sizlere fikir vermesi açısından, olabildiğince yer verilecektir. 254

7 2015 KPSS Tarihin Pusulası Atatürk ün Hayatı ve Eserleri Mustafa Kemal in askerî hayatı kadar siyasî yaşamı da oldukça yoğun geçmiştir. Nitekim; 1919 da Temsil Heyeti başkanlığına seçilmiştir. 12 Ocak 1920 de Son Osmanlı Mebusan Meclisi ne Erzurum milletvekili olarak seçilmiştir. 1. Mustafa Kemal Atatürk yaşamı boyunca kaç kez cumhurbaşkanı seçilmiştir? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 23 Nisan 1920 de TBMM de Ankara milletvekili olarak yer almıştır. 24 Nisan 1920 de TBMM tarafından Meclis Başkanı seçilmişir. 19 Eylül 1922 de ünlü şair Yahya Kemal Beyatlı nın önerisiyle Dârü l-fünun tarafından Fahri Doktora unvanı verilmiştir. Dârü l-fünun aynı yıl İsmet İnönü ye de Fahri Doktora unvanı vermiştir. 11 Eylül 1923 te Halk Fırkası nın genel başkanı seçilmiştir. 29 Ekim 1923 te Türkiye Cumhuriyeti nin ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Mustafa Kemal hayatı boyunca toplam 4 kez cumhurbaşkanı seçilmiştir. (1923, 1927, 1931 ve 1935 yıllarında) 2. Mustafa Kemal, 29 Ekim 1923 te cumhurbaşkanı olarak seçildiğinde aşağıdaki illerden hangisinin milletvekili olarak görev yapmaktaydı? A) Sivas B) Amasya C) İstanbul D) Erzurum E) Ankara Ekim 1927 tarihleri arasında gerçekleştirilen Cumhuriyet Halk Fırkası nın II. Büyük Kurultayı nda Nutuk adlı eserini 36 saat 33 dakikada okumuştur te Yunan Başbakanı Venizelos tarafından Nobel Barış Ödülü ne layık gösterilmiştir. 22 Ocak 1938 de Yalova gezisinde Dr. Nihat Reşat Belger tarafından rahatsızlığına ilk teşhis konmuştur. (siroz başlangıcı) 6 Ağustos 1938 de Times Gazetesi O nun adına özel sayı yayımlamıştır. 5 Eylül 1938 de Dolmabahçe Sarayı nda vasiyetnâmesini yazmıştır de Mustafa Kemal Atatürk e ve İsmet İnönü ye Fahri Doktora unvanı veren kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Dârü l-fünun B) Gazi Eğitim Enstitüsü C) Türk Tarih Kurumu D) Musiki Muallim Mektebi E) Güzel Sanatlar Akademisi 10 Kasım 1938 de, saat 09:05 te Dolmabahçe Sarayı nda hayata veda etmiştir. Atatürk ün cenaze namazını, dönemin İslâm Tetkikleri Enstitüsü direktörü Ord. Prof. Dr. Şerafettin Yaltkaya kıldırmıştır. 20 Kasım 1938 de naaşı Ankara ya getirilerek TBMM de katafalka konmuştur. 21 Kasım 1938 de ise naaşı geçici olarak (1953 e kadar) Etnografya Müzesi nde hazırlanan katafalka konmuştur. 9 Ekim 1944 te Anıtkabir in inşasına başlanmış, ilk harcı da Başbakan Şükrü Saracoğlu koymuştur. Atamızın ebedî istirahatgâhı olan Anıtkabir in mimarları ise Prof. Dr. Emin Onat ve Prof. Dr. Orhan Arda dır Ağustos 1938 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk ün adına özel sayı yayımlayan yabancı basın organı (gazete) aşağıdakilerden hangisidir? A) Times B) Guardian C) Washington Post D) Aftenbladet E) Chicago Tribune 10 Kasım 1953 te ise naaşı Anıtkabir e nakledilmiştir de UNESCO tarafından doğumunun 100. yıldönümünün çeşitli etkinliklerle dünya çapında kutlanması kabul edilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk vasiyetinde, mal varlığını aşağıdaki kişi ve kurumlara bırakmıştır. Cumhuriyet Halk Fırkası Türk Tarih Kurumu Türk Dil Kurumu Kız kardeşi Manevî evlatları İsmet İnönü nün çocuklarının eğitim giderleri Kasım 1938 de hayata veda eden Atatürk ün naaşı 1953 e kadar geçici olarak aşağıdaki kurumların hangisinde muhafaza edilmiştir? A) Yıldız Sarayı B) Dolmabahçe Sarayı C) Etnografya Müzesi D) Beylerbeyi Sarayı E) Arkeoloji ve Sanat Müzesi 1-C 2-E 3-A 4-A 5-C 257

8