copyright 2009, EFLATUN YAYINEVİ

Transkript

1

2 Genel Yayın Nu.: 25 Sertifika Nu.: ISBN: Basım, Ağustos 2009 copyright 2009, EFLATUN YAYINEVİ Bu kitabın bütün hakları Eflatun Yayınevi ne aittir. Yayınevinin izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının ya da kitabın ekinde verilen CD ve haritanın; elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Sayfa Tasarımı Türkan Sarı Kapak Tasarımı Meryem Kocabay Baskı ve Cilt Rulo Ofset (0 312) EFLATUN YAYINEVİ Gazi Mustafa Kemal Bulvarı 118/3-4 Maltepe/ANKARA Tel: (0 312) GSM:

3 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi nde Hayatını Kaybedenlerin Anısına

4 ÖNSÖZ Bu kitap, 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi nin 10. yılında kaybettiklerimizin anısına ithaf edilmiştir. Marmara Depremi, toplum olarak deprem konusunda ne kadar unutkan olduğumuzu ve yaşadıklarımızdan, başkalarının yaşadıklarından ders almak konusunda ne kadar başarısız olduğumuzu çok acı bir şekilde hatırlatmıştır. Sanki hiç beklenmeyen bir anda gerçekleşen bilinmedik bir olaymış gibi, can-mal kayıplarını tüm ülkenin sırtına yükleyerek; yeter artık, ülkeniz deprem tehlikesi altında, siz deprem riski altındasınız, her şeyiniz yüksek risk altında, uyanın ve yapmanız gerekenleri yapın! demiştir. Yaraların kısmen sarılmasını izleyen yıllarda bizim yine unutmaya ve uyutmaya başladığımız deprem gerçeğini hatırlatmak üzere pusuda beklemektedir. Yine, yakında uyarı görevini yapacak; doğal bir olayın insanlar tarafından nasıl da afete dönüştürüldüğünü yüzümüze çarpacak, gözümüze sokacaktır. Depremlerin neden, nasıl, nerede oluştuğunu, nasıl zarar verdiğini bilmekteyiz. Yer kabuğunun doğal devinimini doğru anlayamaz ve doğaya meydan okumaya kalkışırsak uğradığımız yenilginin boyutları gelecek kuşakları bile etkileyecek mertebelere ulaşacaktır. Bundan kaçış yoktur. Bu kitapta depremler bütün boyutlarıyla ele alınarak herkesin anlayabileceği basitlikte açıklanmaya çalışılmıştır. Jeolojik dönemler, tarihsel dönem ve aletsel dönemde meydana gelen depremler, dünyanın deprem kuşakları üzerinde meydana gelen belli başlı depremler ve sonuçları, Türkiye nin depremselliği, il il olabildiğince ayrıntılı bir şekilde ele alındı. Kişiler ve kurumlar olarak yapılması gerekenler, depremler hakkında bilinmesi gereken basit bilgiler kitapta ve eki cd de verilmeye çalışıldı. Gelmiş geçmiş deprem bölgeleri haritalarını da içerecek şekilde Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası kitaba eklendi. 17 Ağustos Marmara Depremi nin Onuncu yılında kaybettiklerimize ve her şeyin en önemli nedeni olduğuna inandığımız bilinç eksikliğinin giderilmesi konusunda elimizden geleni yapmaya çalışıyoruz. Sizi geri döndüremeyiz ama bundan sonrası için bir şeyler yapabiliriz. Bunlardan biri de insanlarımıza bu konuda yardımcı olacak bilgileri hazırlayıp sunmaktır. İçerdiği cd ve haritasıyla bu kitabın amacı da budur. Bundan önce yaptığımız hataları tekrarlamamak konusunda yapabileceklerimiz bunlardır. Sizleri asla unutmadık, unutturmamak için elimizden geleni yapmaya devam edeceğiz. VII

5 D EPREMLER DOĞAL AFET MİDİR? DEPREMLERLE BAŞ EDEBİLMEK Toplumun tüm fertleri, hükümetler, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve diğerleri Bu konu hepimizin, insanımızın, ülkemizin, dünyanın sorunudur. Farkına varmalı ve hiç de zor olmayan basit önlemleri hep birlikte almalıyız. Umarız ki bu konuda bu kitabın olabildiğince katkısı olsun. Saygılarımızla. Süleyman Pampal* Bülent Özmen** VIII

6 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII ŞEKİLLER LİSTESİ...XI TABLOLAR LİSTESİ...XIII 1. GİRİŞ DEPREMLERİN OLUŞUMU Yeryuvarının iç yapısı Yerkabuğunun evrimi, levha tektoniği teorisi Depremlerin yeryüzünde dağılışı Faylar Deprem nedir? Deprem Dalgaları Deprem Türleri Deprem Parametreleri Odak Mekanizması Çözüm Diyagramları Deprem hasarını etkileyen faktörler Sıvılaşma Tsunami DÜNYADA ve TÜRKİYE DE ÖNEMLİ DEPREMLER Dünyada meydana gelmiş önemli depremler Türkiye de meydana gelmiş önemli depremler Tarihsel Dönemde (1900 yılı öncesi) Aletsel Dönemde (1900 Yılı Sonrası) DEPREMLERİN ÖNCEDEN TAHMİNİ TÜRKİYE NİN DEPREMSELLİĞİ TARİHSEL VE ALETSEL DÖNEMDE HASAR YAPMIŞ DEPREMLER TARİHSEL DÖNEM ALETSEL DÖNEM TÜRKİYE DEPREM BÖLGELERİ HARİTALARI Yersarsıntısı Bölgeleri Haritası Yersarsıntısı Bölgeleri Haritası Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası IX

7 D EPREMLER DOĞAL AFET MİDİR? DEPREMLERLE BAŞ EDEBİLMEK X 7. İL İL TÜRKİYE NİN DEPREM TEHLİKESİ TÜRKİYE NİN DEPREM KAYIT AĞLARI Ulusal Ölçekte Hizmet Veren Ağlar Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi Türkiye Ulusal Deprem İzleme Ağı Türkiye Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Ağı Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Yerel Ölçekte Hizmet Veren Ağlar Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi (SABONET) Deprem Zararlarının Azaltılması ve Araştırılması Türk Japon Ortak Projesi kocaeli Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri Araştırma Merkezi (YUBAM) Atatürk Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi DEPREM ÖNCESİ, SIRASI ve SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER ve DEPREM KONUSUNDAKİ HATALI İNANIŞLAR Deprem Öncesi, SIrası ve Sonrasında Yapılması Gerekenler Deprem Öncesinde Yapılması Gerekenler Deprem Anında Yapılması Gerekenler Deprem Sonrasında Yapılması Gerekenler Deprem Konusunda Hatalı İnanışlar Ev veya Arsa Alırken Nelere Dikkat Etmeli? mevcut Binaların Deprem Güvenliğinin Araştırılması AFET YÖNETİMİ ve TÜRKİYE NİN AFET YÖNETİM SİSTEMİ Afet Yönetimi Afetin Etkileri, Aşamaları, Tehlike ve Risk Kavramları Afete Hazırlık ve Afet Planlaması Afetten Sorumlu Ana Kurumlar Afete Müdahale FAYDALI BİLGİLER İlk Yardım DEPREM TERİMLERİ YARARLANILAN KAYNAKLAR...273

8 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1:. Yeryuvarı nın çekirdek, manto ve kabuğunu gösteren bir kesit... 3 Şekil 2.2:. Bugünkü kıtaların oluşum evreleri... 6 Şekil 2.3:. Levhalar, levha sınırları, görece hareket yönü ile cm / yıl cinsinden hareket hızları ve sıcak noktaları gösteren dünya haritası... 7 Şekil 2.4:. Uzaklaşan bir levha sınırının geçmişi... 9 Şekil 2.5 a:.. a) İki kıtasal levhanın çarpışması b) milyon yıl önce Hindistan ın Asya ile çarpıştığı zaman oluşan Himalayalar ın üstten görünümü...10 Şekil 2.5 b:.. a) İki okyanusal levhanın çarpışması b) Okyanusal bir levhanın diğerinin altına dalmasının bir ürünü olan Japon adalarının uydu görüntüsü...10 Şekil 2.6:. a) Okyanusal - kıtasal levha çarpışması b) Okyanusal - kıtasal levha çarpışmasının en iyi örneklerinden biri olan And Dağları nın havadan görünümü...11 Şekil 2.7:. Levhalar arasında transform fay boyunca yatay hareketler gerçekleşir. a) İki okyanus sırt parçasını birleştiren transform fay b) İki çukuru birleştiren bir transform fay c) Bir sırt ile bir çukuru birleştiren transform fay...12 Şekil 2.8:. Yeryuvarı levhalarının hareket mekanizmasını gösteren bir kesit...14 Şekil 2.9:. Dünya deprem kuşakları...15 Şekil 2.10:.. Normal bir fayın kısımlarını gösterir blok diyagram...16 Şekil 2.11:.. Faylanma teorisi...17 Şekil 2.12:. Fay çeşitleri...17 Şekil 2.13:. Deprem oluşum mekanizması...18 Şekil 2.14:. Farklı türdeki dalgaların kayaları etkileme biçimleri...19 Şekil 2.15:. Depremin odak noktasından yayılan P ve S dalgalarının yakın bir istasyon ile daha uzaktaki bir istasyona ulaşma zaman aralıkları...20 Şekil 2.16:. Deprem Parametreleri...23 Şekil 2.17:. Deprem büyüklüğünü saptamak için sismograflardan dalga genliği okumanın nasıl yapıldığının gösterimi...24 Şekil 2.18:. 3 Şubat 2002 Çay (Afyon) Depremi nin Eşşiddet Haritası...26 Şekil 2.19:. Yerel bir depremin Richter Büyüklüğü nün hesaplanışı...28 Şekil 2.20:. P, S ve L dalgalarının geliş sırasını gösteren bir sismograf çizimi...28 Şekil 2.21:. Depremin yerinin belirlenmesi...29 Şekil 2.22:. Faylanma türüne göre odak mekanizması çözüm diyagramı...31 Şekil 2.23:. Zeminlerde sıvılaşma davranışının basitleştirilmiş mekanizması...33 Şekil 2.24:. Türkiye de Kuvaterner çökellerinin ve sıvılaşma lokasyonlarının dağılımı...34 Şekil 3.1:. Dünyada meydana gelmiş en büyük, en öldürücü ilk beş deprem...43 Şekil 3.2: Erzincan Depremi nin yüzey kırığı...48 Şekil 3.3: Erzincan Depremi nin hasar yaptığı bölgeler...49 Şekil 3.4:. 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi nin Eşşiddet Haritası...52 Şekil 4.1:. Türkiye ve yakın civarında yer alan olası sismik boşlukların diri faylara göre dağılımı...54 Şekil 5.1:. Dünya Deprem Kuşakları...60 Şekil 5.2:. Türkiye ve çevresindeki tektonik levha hareketleri...61 Şekil 5.3: yılları arasında oluşmuş M 3 olan depremlerin dağılımı...62 Şekil 5.4:. Türkiye yi etkileyen aktif tektonik bölgeler...64 Şekil 5.5:. Kuzey Anadolu Fayı...65 XI

9 D EPREMLER DOĞAL AFET MİDİR? DEPREMLERLE BAŞ EDEBİLMEK XII

10 TABLOLAR LİSTESİ XIII

11 D EPREMLER DOĞAL AFET MİDİR? DEPREMLERLE BAŞ EDEBİLMEK XIV

12 tablolar listesi XV

13