SINIF ÖRETMEN YETTRME PROGRAMLARI VE SANAT ETM TRAINING PROGRAMS FOR CLASSROOM TEACHERS AND ART EDUCATION

Transkript

1 ! "#$#%$#%&$#' #$$ SINIF ÖRETMEN YETTRME PROGRAMLARI VE SANAT ETM TRAINING PROGRAMS FOR CLASSROOM TEACHERS AND ART EDUCATION Aye ÇAKIR LHAN Doç. Dr. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi ÖZET Bu makalede sınıf öretmeni adayları için sanat eitimi konusunda kuramsal ve uygulamalı çalımalarda neler beklendii tartıılmıtır. Bu beklentilere sınıf öretmeni yetitirme programları yanıt verebiliyor mu? Yetien sınıf öretmenleri ilköretimin ilk be sınıfında sanat eitimine ilikin dersleri yürütebilirler mi? vb. sorulara yanıt aranmıtır. Anahtar sözcükler : Sanat eitimi, Sınıf Öretmeni Yetitirme, Resim- dersleri. ABSTRACT n this paper, it has been sought that what has been expected from the theoreical and practical modules in Art Education for the trainees in Türkish Education System are the expectation sufficient and relavent? Are the classroom teachers able to teach art education during the first five years of basic education? And should they teach? Key Words : Art Education, Primary School Teacher s Training, Painting Eitim kurumlarının en büyük amacı yaratıcı ve yapıcı bir toplum yaratmaktır. Yaratıcılık her alanda yeni, özgün, ie yarar, yeni fikirler ve bulular ortaya koyabilmektir. Türk Milli Eitim Sisteminin amaçlarından biri de yapıcı ve yaratıcı bireyler yetitirmektir. Bugün aratırmalar ortaya koymutur ki yaratıcılıın geliebilmesi için bilim, sanat ve teknoloji birbirini tamamlayan alanlardır. Yine bilimsel aratırmalara göre örgün eitim içinde mümkün olduunca erken yıllarda balatılan sanatsal etkinlik ve süreçler, kısa adıyla sanat eitimi, çocukların daha çok zihinsel ve bilisel alanlar denilen matematik, fen ve doa bilimleri gibi derslerde daha baarılı olmalarına yol açmaktadır. Sanat eitimi gören çocuklarla, sanat eitimi gören çocuklar arasında yapılan kıyaslamalı aratırma ve temaslar bu gerçei dorulamaktadır(g.s.e.raporu 1982). Sanat eitimi, sanatım tüm alanlarında gerçekletirilen eitim ve öretimi kapsamaktadır. Günümüzde Sanat Eitimi daha çok sanatlar eitimi olarak adlandırılmaktadır ve dil (edebiyat); yüzey (resim, grafik, fotoraf, hat. vb.); hacim (heykel); eylem (tiyatro); mekan (mimari); ses (müzik); hareket (bale) vb. tüm sanat alanlarını kapsamaktadır. Sınıf öretmeni yetitirme programları ve sanat eitimi konulu bu aratırma öretmen yetitirme programlarında yer alan sanat eitimi dersleri ile sınırlandırılmıtır. nsanın yetitirilmesinde sanatın yeri antik devirlerden (Platon, Aristo, v.d.) bu yana tartıılmaktadır. Yetimekte olan çocuk ve gencin okul ve okul dıındaki genel eitimi çerçevesi içinde, yaratıcı sanatsal alanda da kuramsal ve uygulamalı olarak eitilmesinden söz edilmesinin ise, Barok döneminin bitiiyle, özellikle kentsoyluların uyumlu kiilikler yetitirmek gibi eitsel birtakım düünceleriyle baladıı söylenebilir lerde sanatın insanı eittii gerçei üzerinde duruluyordu. Sanat eitbilimi açısından önemli olan ilk görüler arasında Herder in ( ) halk sanatlarına eilmesi, Goethe nin renklerin duyusal etkileri üzerindeki incelemesi, Rousseau nun kiinin kendi öz varlıını gelitirmek için doal ve yaratıcı sanatsal ura ve etkinliklerin bir araç olduu düüncesi, Humboldt un resim çizme etkinliini ve

2 resim derslerini bir tür dil, bir iletiim aracı olarak görme eilimleri sayılabilir (G.S.E. Raporu 1983). Schiller in oyun tezi (sanat bir oyundur, etkinlikler içtenlie ve oyuna dayanmazsa insan insan olarak kalamaz) ve 1795 de yayımlanan nsanın Estetik Eitimi Üzerine Mektuplar adlı eseri, estetik eitim kavramını ve bu tür bir eitimin özü, erekleri ve içeriini ilk kez tartıan, sanat yoluyla insanların eitimini sistemli biçimde ilk ele alan, önemli düünceleri içerir. 19.y.y. balarında Pestalozzi ( ) den kaynaklanan ve Homboldt un katkılarıyla Almanya da yapılan eitim reformu içinde, resim ve çizim dersleri üniversiteyi de içine almak üzere, seçmeli olarak her örenim kuruluunda yer almıtı. Bu derslerin gözü ve eli eittiine inanılmakta, doal çizim dürtüsünün matematik ve sayılar yardımıyla dengelenmesiyle belli bir yöntem ııında, daha önceki taklit yoluyla kopya resim yaptırmaya karı çıkılmaktadır lerde bu dersler ilkokullara ve ortaokullar ile liselerin ilk iki sınıflarına zorunlu ders olarak girmi, ortaokul ve lise resim öretmenleri de o zamana dek olduu gibi seminerlerle deil, meslek okullarında yetitirilmeye balanmıtı. Bir iki kuak boyunca etkili olan bu bezeme ve süsleme motiflerinin ve geometrik desenlerin çizimlerin hareketi (Stohlman hareketi), zevk aılayıcı, gücünü zenginletirici, gözü ve kavramayı, biçimleri algılama gücünü keskinletirici yönüyle dikkati çeker. Ancak giderek bir ölçü sanatına dönüen bu anlayı, 20.y.y. ın hemen baında gelien yeni bir anlayıla yer deitirdi; artık bu derslere nesnelerin gözlemi yanında renklerin, duygu ve duyuların ve estetik zevkin de katılması, çizim ve resme balamadan fırça teknii, renk teknolojisi ve renk kuramının temel bilgilerinin verilmesi öngörülmütü (G.S.E.Raporu 1983). 19.yüzyılın ilk yarısından balayarak önce endüstrileme sürecinde bata giden ülkelerde olmak üzere, geni kitlelerde sanat eitimine ilginin arttıı ya da arttırıldıı bir gerçektir. lk ngiltere de kendini gösteren ticari sanat eyasında yapılacak yenilikler için el sanatlarıyla ilgili olarak izlenen geliimlerin (Ruskin, W.Morris, W.Crane, C.R.Ashbee v.d.), uzantıları Almanya ya ve oradan da Avusturya ya ulamıtı lerde Rusya da, 1873 te Avusturya ve 1885 te Amerika Birleik Devletleri ve Kuzey Avrupa Ülkelerinde, de de Almanya da balayan bu yeni eilim ise giderek atölye ve i eitimine kayan yeni bir sanat ya da daha doru deyile zenaat eitimini belirliyordu (G.S.E.Raporu 1983). 20.yüzyılın hemen balarında yer alan dört uluslararası sanat eitimi kongresi (1900 Paris, 1904 Bern, 1908 Londra ve 1912 Dresden) tümel bir sanat eitimi ve sanat eitbilimi (pedagojisi) hareketinin öncü olaylarıdır ve genel eitim sistemleri içinde bir reform olarak anlaılmalıdır. Bu genel eitim reformunun kültürel çökü ve insanın kendine yabancılaması olgusuna karı bir önlemler hareketi olduu ve bu kapsam içinde en bata güzel sanatlar, edebiyat, yaratıcı etkinlikler ile estetik zevkin eitimine gerekli önemin verilmesine ve tüm bu dalların, eitim ve öretimin öz alanı haline gelmesine yöneldiini görmekteyiz. Daha sonraki yıllarda çocuun dünyasına verilmeye balanan önem, çocukta bir küçük sanatçı, bir dahi görme eilimleri ve sanat derslerine eklenmeye balanan psikolojik boyut ile çocuu özgür bırakma anlayıı, aynı yıllarda gelimi, sanat eitimi çocuk resmi olgusunda ve bu olgunun gelitirilmesinde odaklamıtı lerde çocua özgü, çocukça olanın yitirilmemesi ve çocua ruhsal ve fiziksel geliim evrelerine göre davranılması ilkesi, sanat eitimi için ortak bir ilke olarak kabul gördü lerin pek çok sanat eitimi kuramcısına göre sanatsal form bilinç dıından kaynaklanmakta, çocuk da bilinç dıından gelen dürtülerle yapıt vermektedir. Çocuun ba tacı edilmesiyle, sanat eitiminde her türlü planlamayı, baarı ölçümünü, yöntem ve didaktii reddeden tutumlara kadar gidildii oldu. Sanat dersleri serbest dersler olarak ele alınınca pek çok deneme yapıldı, fakat sanat dersleri için gerekli kavramlara ulaılamadı. G.Bribek ile çocuk resimleri, aama aama gelien zihinsel basamakların göstergesi olarak deerlendirildi, çocuun biçimlendirme dili ve düünme biçimleri hakkında bilimsel bilgiler temel oldu ve bunlara uygun yöntemler de aratırıldı da sanat derslerinde, açıklamalar için sanattan yararlanmak, fakat derslerde asıl psikolojik bilgilere dayanmak ve çocuun kendine özgü niteliklerini korumaya çalımak ilkesi benimsendi lerde gestalt psikologlarınca gelitirilen sistem ise, algı ile biçim verme arasındaki ilikiye dayalıdır, görsel algı ön plana çıkar, plastik sanat derslerinde görmeyi öretmek balıca amaç olur. Oyun, yani farkettirmeden bilinçli i e, eyleme yönelme de yöntemler arasına girer. Yaantısal anlatım önemsenir. Bauhaus öretileriyle ise, öznel 14

3 yaantı ile nesnel bilgi sanata giden iki ayrı yol olarak ele alınır. Bauhaus ın getirdii bir anlayı da, toplum için sanatın giderek daha anlaılabilir olmasını, ya da toplumun giderek sanat için daha duyarlı olmasını salamak üzere iletiimin kurulmasını öngörmekteydi. Bu iletiimin toplumsal ilevi de unlardı: sanatçıların kendilerini anlatmaları ve dolayısıyla toplumca anlaılmaları; toplumda sanat ile kurulan bir iletiimin balaması; bu iletiimin kurulabilmesi için bir ön koul olan, sanat olgusu ve sanatsal olan hakkında okullarca verilen bilgilerin gerekliliinin temellendirilmesi. Böylece sanat toplum için bir bilinmezlikler alanı olmaktan çıkabilirdi (G.S.E.1983) da çeitli üniversitelerde kurulan sanat eitimi enstitüleri aracılııyla sanat eitimcilerinin lisansüstü örenimlerinin salanması ve alanla ilgili kuramsal ve yöntemsel temellerin aratırılması çalımalarının balaması, 1958 Basel ve 1962 Berlin uluslararası sanat eitimi kongreleri önemli gelimelerdir lerin baında sanat eitimi ve eitimbilimi bir doktora ve doçentlik uzmanlık alanı olarak benimsenmitir. Batı daki bu gelimelerin, özellikle 19.yüzyıldan bu yana, toplumsal deimeler, kültürel, bilimsel ve teknolojik gelimelerin yanında siyasal gelimelerden de etkilendii ve farklı sanat eitimi politikaları izlendii görülür. Sanat eitimi kimi zaman kültüre az deer verildii söylenerek genel kültür düzeyini arttırıcı, kimi zaman genel yaam biçimindeki zevk düzeyini yükseltici, bazen dünya piyasasına daha nitelikli ve zevkli eya sürebilme gibi ekonomik bir etkenle, bazen de halkla ve halk sanatlarına dönük ya da çocuktan yana olmak gibi bir ilev, erek ve ideoloji yüklenmitir. Yüklendii ileve göre de örgün eitim kurumlarındaki sanat eitiminin verili tarzı baka baka olmutur. Ancak tüm bu gelimeler içinde iki ana sanat eitimi anlayıının saptanması mümkündür : nsan eitiminin aırlık kazandıı sanat eitimi, bir baka deyile sanat yoluyla eitim; bunun karısında sanatın aırlık kazandıı, sanatın kendisi için, sanatın anlatılmasını amaçlayan sanat için eitim anlayıı. lkinde önemli olan, sanatsal yaratıcı uraların genel eitim sistemi içinde insanı yetitirici süreçler olarak yer almasıdır. Özgür yaratıcılık, çocuun iine karımamak, onu kendi haline bırakmak, az yönlendirmek bu anlayıın getirdii düüncelerdir. Dierinde önem verilen ise karmaık ve çok yönlü sanat olgusunun kendisidir. Çocuk, ergen ve yetikinin çaını anlaması bakımından özellikle çada sanat biçimlemelerinin üzerinde didaktik olarak durulur. Burada çocuun kendiliinden ne yapacaı deil, örencinin neye gereksindii ve neler örenmesi gerektii önem kazanmıtır. Dikkat edilirse anlaılacaktır ki, sanat yoluyla eitim, çocuk ve ergende akıldan, aklın denetiminden çok duyulara, duyguya, heyecana yer vererek, eitim sistemlerindeki aırı rasyonalizasyona karı çıkmayı, bu olguyu dengelemeyi amaçlamaktadır. Aırlık duygusallıkta, duygusal yaantıdadır. Sanat için eitim ise, belki biraz daha somut ve gerçekçi bir yaklaımla, çaımızın bilimsel ve teknolojik bir ça olduunu kabul eder ve bu gerçekten yola çıkarak sanat eitimini de akılcı ve bilimsel temellere oturtur. Yaratıcı, yapıcı, üretken süreçlerin önemi kadar, sanat olgusunun türlü biçimleriyle öretilebilirlii üzerinde durur, duygusallıın yanı sıra, tüm yeti ve yetenekleri zihinseli ön plana alır; sanat uralarında çocuu da, ergeni de yaptıını ve yapılanı sözelletirerek, söze dökerek kavramlatırması üzerinde düünerek yargılanmasını, eletiri ve deerlendirmelerin akılcı temellere dayandırmasını ister. Kısaca ve en kolay anlaılacaı için duygusal ve akılcı diye tanımlayabileceimiz bu iki görü, ilk bakıta birbirlerine karıt gibi görünüyorlarsa da, aslında birbiri yanı sıra yer alarak, bir çeit karma görü oluturulabilir. Yapılması gerekli olan, (evrensel anlamda) endüstrileen, teknolojisiyle sürekli ilerleyen ve ister istemez akılcı bir ça olan günümüzü yadsımadan; çaımızın verilerini kabul ederek ona yaklamak; ama bunun uzantıları olan tek yanlı bir eitime, sanat ve estetik eitimin olanaklarını seferber ederek karı çıkmaktır. Türkiye de sanat eitimi alanında yapılanlar 1925 yılına kadar daha çok kiisel çabalarla sınırlı kalmıtır. Ancak 1925 yılında Milli Eitim Bakanlıı dünyaca ünlü eitimci J.Dewey i Türkiye de davet ederek kendisinden Türk Eitim Sistemi hakkında bir rapor hazırlamasını ister. Bu tarihlerde Milli Eitim Bakanlıı yapacaı yeni çalımalar için uzman kiilerin bilgilerine bavurur, onların konu ile ilgili görülerini alırdı. Uzman kiilerin görülerine göre : a. Öretmen yetitiren bazı okullarda resim öretmenliine yönelik derslere yer verilmelidir (J.Dewey in raporu.). b. lkokullardaki resim ve el-ileri derslerini yürütecek öretmenleri hazırlamak üzere bazı 15

4 öretmen okullarının 5.sınıflarında birer özel ube açılmalıdır (lköretim Müfettileri Kongresi Raporu Konya.) yılında Yeni Türk Toplumu nun gereksinimlerine ve ilkokullarına uygun, yeni eitim ilkeleri ve öretim programları hazırlanır. Programda yer alan resim ve i eitimi ile ilgili derslerin daha salıklı uygulanabilmesi için, bu branta öretmen yetitirilmeye balanır. Bu amaçla Ankara da Avrupa nın tanınmı Profesörleri Resim- ilkelerine uygun kurslar açarlar. Kurslara ülkenin çeitli bölgelerinden yüze yakın ilk ve ortaokul öretmeni katılır. Resim eitimi ile ilgili önemli çalımalarda biri de bazı yeni öretmen okulu binalarına resim ve el ileri ile ilgili atelyeler açılmasıdır. Örnein: Ankara Gazi Orta Muallim Mektebi binasına resimi öretmeni yetitirmek için modern i atelyeleri yapılmıtır yılında yapılan Milli Eitim Bakanlıı VII.Milli Eitim urası nda Güzel Sanatlar Komitesi tarafından hazırlanan raporunda Genel Öretim Kurumlarında resim eitiminin durumu öyle açıklanmıtır : Bugün çeitli kademelerdeki bütün okullarımızda bir resim öretiminin varlıı nasıl kabul görüyorsa, bu öretimin istenilen düzeyde olmadıı da bir gerçektir. Bu da göstermektedir ki modern resim öretimi gerçek anlamda ele alınamamı ve resim öretiminin öretimdeki yeri yeterince anlaılamamıtır. Bu nedenle resim öretiminin varlıı sevindirici olmasına ramen, içerii çocua karı ve zararlı yoldadır. Çocuu yaratarak örendii gerçeinin anlaıldıı ve bu anlayıın kabul gördüü bu tarihte yaratmanın en çok sanat yolu ile salanacaı eitimciler tarafından da bilinmektedir. Bu nedenle okullardaki resim-i derslerini sanat eitimi açısından ele alarak programda bu derslere geni yer verilmelidir. Milli Eitimin en önemli görevi yeni nesilleri yapıcı, yaratıcı, giriimci, kiilik sahibi olarak yetitirmektir. Bunun için Eitim sistemini bir bütün olarak gözden geçirmek ve günün gereksinimleri dorultusunda düzenlemeler yapmak zorunludur denilmektedir. Rapor u ekilde devam etmektedir : Bugün çok ey bilme devri geçmi, doymak bilmez bir örenme gereksinimi balamıtır. Bu nedenle çocua hereyi öretmek yerine, gerekenleri istedii zaman örenip elde etme yetenei kazandırmak öretimin tek amacı olmutur. Bütün fizik kanunlarını ezberlemi olduu halde bir elektrik ampülünü takamayan insan tipi yerine bozulan radyosunu tamir etmeye teebbüs edecek ve bu i için gerekli kaynakları kestirecek ve ondan faydalanmasını bilecek insan tipinin yaratılması yolu da budur. leri milletler seviyesine ulamamız ve onlara ayak uydurmamız da ancak bu yolla olanaklıdır, resim öretiminin bugünkü durumu gözden geçirilirse bütün bu gerçeklere uyulmadıı kolayca görülebilir denilen raporda ilkokullardaki o günkü durum u ekilde özetlemektedir (VII.Milli Eitim urası.1961) : lkokul öretmenlerinden Resim- derslerini içeriine uygun bir ekilde yürütenler, resimle ilgilenmi, bu konuda deneyim sahibi, programın istediini, kendi anlayıına göre, yerine getirdiine inanmı olanlardır. Geriye kalanlar ve çounluu oluturanlar, bu bakımdan gerçek bir huzursuzluk içerisindedirler. Çünkü, dier derslerde yeteri kadar yararlandıkları pedagojik bilgileri, resim derslerinde tamamen yetersiz kalmaktadır. Bu durum sadece, resim yapmanın bir yetenek ve uzmanlık ii olduu düüncesine yol açmakla kalmamı, aynı zamanda, resim öretimindeki baarının da bir yetenek ve uzmanlıkla mümkün olacaı inancını uyandırmıtır. Bilindii gibi bu görü, çocua yetikinler gibi resim yaptırmak isteinden domaktadır. Bu açıkça çocuu, çocukluundan çıkarmak demektir ki, bu çocuun doasına aykırı bir harekettir. Bu ekilde çocua yetikinler tarzında resim öretmeye çalımak, sadece çocuk resimlerini anlamamak ve onları yermekten, çocukların ilerde büyüyüp birer yetikin olacaklarını düünmekten deil, aynı zamanda çocuk dünyasına girip onun ilgi ve isteklerine uygun, kurallarına balı bir resim tarzını gösterememektedir. Ancak, bu arada aynı nedenlerle yetikinlerin resim yapma tarzlarını da, çocukların kavramalarının mümkün olamayacaı düünülmemitir. Onun için bu tarzı öretmekte ısrar edilir. Bu yersiz ısrar, okula resmi severek ve bilerek balayan çocuun okuldan, resim yapmasını unutmu, ondan gözü yılmı olarak çıkmasına neden olur. Bu nedenlerle resim dersi, çocuu, çocukluundan çıkarmak yerine, tam tersine ona çocukluunu yaatmak suretiyle, çocukluk çaının gereklerinden yararlanmak zorundadır. Öte yandan iki ile on iki yaına kadar çocuun her ya basamaında ayrı bir gelime gösteren resim yapma eylemi, gerek içerii ve gerekse sonuçları nedeniyle çocuun dünyasına girmenin ve onu anlamanın en iyi yollarından biri ve dünyanın en açık ifade aracı 16

5 olması sebebiyle, Resim- dersleri ilkokul öretiminin iskeleti olarak kabul edilmitir. Bütün bu gerçekler karısında, ilkokulda Resim- derslerinin iyi eitim görmü öretmenlere verilmesi düüncesinin, yalnızca ilkokul öretmenlerinin deil, bütün eitimcilerin benimsedikleri bir görü haline gelmi olması, resim öretimindeki anlayıın ne derece köksüz olduunu göstermeye yeter bir olaydır. Özellikle, dördüncü, beinci sınıflarda Resim- dersleri daha çok, dier dersleri pekitirme veya eksikleri tamamlamak için kullanılmaktadır. Bu hal, dier derslerin yüklü olduunu gösterdii gibi, Resim- derslerinden beklenen amacın da önemsenmediini ortaya koymaktadır. Burada denetim sisteminin böyle bir duruma engel olacaı düünülürse de, uygulamada bunun önemli rol oynamadıı bir gerçektir. Çünkü, Resim- derslerinin gerekliliini savunan ve onu temel sayan bir denetim anlayıı da söz konusu deildir. Genellikle yapılan denetimler formaliteden ve öretmenin kontrolünden olumaktadır. Bütün dikkat, öretmenin konuyu verii, çocuklarla ilgilenii üzerinde toplanır. Çocukların faaliyetlerinin kendilerini ifade edip etmedii, kaos halinde bulunan yaratıcı düüncelerini serbestçe iletilip iletilmedii görülmez. Çünkü, bu konular öretmen kadar, müfetti için de yeterince açık deildir. Resim- derslerinin estetik ve pedagojik içerii hakkında köklü ve belirli bir düünce var olmadıı için, çalımalar sırasında çocua rehberlik edilemedii gibi, yapılan iler hakkında da dersin amaçlarına uygun sonuçlara ulaılamamaktadır. Bu nedenle çocuun gerçek kimliini göstermesi açısından dier dersleri için bir ölçü olması gereken Resim- notu, tersine dier derslerin bir çeit ödülü haline gelmi bulunmaktadır. Ayrıca ilkokul örencilerinin Resim- ödevlerine velilerin fazla müdahale ettikleri ve çounlukla onları bizzat yaptıkları bir gerçektir. Çünkü, okuldaki anlayı, ödevin gösterili, temiz olmasını ve yıl sonunda okul sergisinde sergilenmesini amaçlar. Bu durumun çocukları çekingen, giriim yeteneinden yoksun tipler haline getirmesine neden olduunu söylemeye gerek yoktur. Öretim programının gerek amaçları, gerekse açıklamaları yetersiz olduundan ve açık ifade taımadıından, öretmene rehber olmamaktadır. Bakanlık tarafından hazırlanmı olan öretim programından yararlanamamasını ve onu anlayamamasını, öretmen kendi yetersizlii imi gibi görmektedir. Amaçlar : Resim- derslerinin amacı, çocuun spontane bir ekilde çocukluundan gelen yaratıcılıını gelitirmek, onların oldukları gibi görünmelerine ve kendi olularına göre çalımalarına fırsat vermek suretiyle çocukta ifade kabiliyetinin tabii ve samimi bir ekilde gelimesini salamaktadır. fade kabiliyetinin gelimesi ise çocukta deeri olan zihni ve manevi tek gelimedir. Esasen orijinal olan çocuk ruhu kendi halinde ve kendi aleminde eitildii zaman meydana getirecei eser de mutlak orijinal olur. Yedi ile on be yaları arası çocukların yapmı oldukları resimlerde genel olarak aaıdaki özellikler bulunur : 1. O memleketin yetikin sanatçılarından daha fazla milli üslup özellikleri gösterdikleri, 2. Bir ehir veya kasabanın yaı ve çocuun bulunduu muhitin corafi durumu hakkında esaslı fikir verdii, 3. Çocuun yaayıı düünce ve hayallerini bütün incelikleriyle ortaya koyduu için, öretmeni, Resim- derslerini de tıpkı dier dersler gibi göstermek zorunda olduuna ve bu nedenle elde edecei olanakların önemine inandırmak ve bu dersleri kendisinden daha iyi gösterecek bir uzmanın bulunamayacaı gerçeine ulatırmak, 4. Öretmenlerin Resim-i derslerinde kendilerini yetitirmelerine engel olan tefti sistemini ve aksaklıklarını önlemek. Bu konuların çözümlenmesinde ilköretim okulu öretmeninin yetitirilmesi önem taır. Öretmenin, yukarıda belirtilen amacı gerçekletirebilmesi, Resim- derslerinin de tıpkı dier dersler gibi hak ettii deeri kazanabilmesi için : 1. Öretim programı öretimde birlik ve kolaylık salayacak bir araç haline getirilmelidir. 2. lköretim okulu Resim- derslerinin bugünkü hale gelmesine sebep olan öretmenin sanat anlayıından yoksun pedagojik formasyonunu küçük bir broürle tamamlama yoluna gidilmelidir. 3. lköretim ikinci kademe Resim- öretmenleri konferans ve uygulamalarıyla birinci 17

6 kademe öretmenlerine yardımcı ve yol gösterici bir duruma getirilmelidir. 4. Öretmenlerin Resim- derslerinde kendilerini yetitirmelerine engel olan tefti sistemi ve aksaklıkları önlenmelidir yılında Güzel Sanatlar Komisyonunun hazırladıı rapordan da anlaılacaı gibi ilkokullarda ki sanat eitimi dersleri, program, uygulama yöntemleri, öretmen yeterlilii, ortam, araç, gereç vb. konularda o günün gereksinimlerini karılayamamaktadır. Bu rapordan yaklaık 20 yıl sonra hazırlanan (1982) Türkiye de Güzel Sanatlar Eitimi Çalıma Grubu Raporu nda Temel Eitim Birinci Basamaı olarak bahsedilen ilkokullardaki sanat eitiminin durumu u ekilde özetlenmitir. lkokullarımızın ders programlarında haftalık 25 saatten yalnızca biri resim, biri de müzik dersine ayrılmıtır. Ders saatlerinin azlıı bir yana, asıl önemli konu, bu derslerin programda var, fakat uygulamada yok gölge dersler olmasıdır. Özel okullar ve büyük kentlerdeki bazı okullar dıında bu dersler, dier derslerin manevra alanlarıdır. Programı yetimemi bir ders, resim dersinde yetitirilir, yazdırılması bitmemi konular yazılır ya da örenci dier aır ve aırlıklı derslerin getirdii yorgunluunu gidermek üzere, öretmenle birlikte resim ve müzik derslerinde dinlenir. Resim ve müzik dersleri yapıldıında ise, dersin alanıyla ilgili her hangi bir bilgi aktarımı, aydınlatma, kısaca bir ders verme öretme yer almamakta ya da çok eksik olarak yer almaktadır. Bunun nedeni o alanda yetimi öretmen olmaması, eer varsa, onun da yeterli eitim görmemi ya da zamanla alana yabancılamı olmasıdır larda özel olarak resim ve elileri için yetitirilen öretmenler gerilerde kalmıtır. Okullardaki fiziksel koullara gelince, varsa atelye ya da odaların donatımı yetersizdir, araç gereç ya yoktur ya da eksiktir, deien örenme içerik ve formlarına uymamaktadır, eskimi, çadıı kalmıtır. Görsel iitsel araçlar ve kullanım malzemesi hemen hiç kullanılmamaktadır. Odaların çok ilevli ve çok yönlü kullanılır biçimde donanımları öngörülmemitir. Sanat derslerinin not ile deerlendirilmesi ise, hele bir bilgi aktarımı yapılmadıına göre bir çeliki yaratmaktadır. Gerek anlayı, gerek öretmen yetersizlii bakımından baarı ile verilemeyen bu derslerde örencilerden bir baarı beklenmesi ve bunun ölçüye vurulması doru olmamaktadır yılında hazırlanan ilkokul Resim- dersleri müfredat programında, resim gibi yaratıcılıı gelitirmeye yönelik sanat eitimi ile, i gibi, yarara, hazır kullanıma yönelik teknik-i eitimi birbirine karıtırılmaktadır. Bitmi, hazır ürünleri kullanma anlayıı müzik dersleri için özellikle geçerlidir. Yaratıcı sürece hiç yer verilmemekte, temel eitimin ilk basamaında çocuklar müzik alanında yaratıcı yetinin gelitirilmesi bakımından tümden eksik bir anlayı karısında bulunmaktadırlar. lkokullarda sanat eitimini olumsuz etkileyen ve örenciyi ezber biçimlere yönelten etmenlerden biri de ilkokul kitaplarındaki resimlerdir. Örenciler bu resimlerden etkilenip onları kopya etmeye eilim göstermekte, bu etki ortaokul sıralarına dek sürebilmektedir. Tiyatroya ilikin planlı ve programlı hiçbir ders yer almamakta, yalnızca göstermelik bir eitsel kol çalıması, müsamere kolu biçiminde görülmekte, bu da çok sınırlı örenci ile ve pek az sayıda okulda ciddiyetle ele alınmı olarak karımıza çıkmaktadır. lkokullardaki sanat eitiminin baarıyla yürütülememesinin en temel nedenlerinden biri sanat derslerini iyi yürütebilecek nitelikte öretmenin bulunmamasıdır. Dolayısıyla sanat dersleri arasında gerekli etkileim de yok denecek kadar az olmaktadır. Oysa, ilkokuldaki sınıf öretmenlii sistemi, aynı öretmen yoluyla hem sanat dersleri arasındaki, hem bunların programdaki dier derslerle etkileim kurabilecek niteliktedir. Bu ise yeterince gerçekletirilememektedir. Raporda sanat eitimine ilikin öneriler yer almakta ve yeni bir bakı açısının (sanatlar eitiminin) gereklilii vurgulanmaktadır. Rapora göre : Çocuun ilgi ve yetenekleri dorultusunda yetitirilmesi ilköretimde yer alan resim ve müzik derslerinin saatlerini arttırmakla gerçekleemez. Sanat eitimi için resim ve müzik derslerinin yanı sıra oyun, dramatizasyon, tiyatroya ilikin derslerin yer alacaı bu yeni uygulama için yeni bir ölçme deerlendirme sistemi de önerilmektedir. Bu anlayıa göre deerlendirme ölçütleri, ders baarısı, davranı geliimi ve sanatsal ve yaratıcı geliim olarak gösterilmitir. Davranı geliimi ve sanatsal ve yaratıcı geliim deerlendirilirken not verme tek bir çalımaya göre deil, çalımaların topluca deerlendirilmesi olarak önerilmektedir. 18

7 Bu deerlendirmede öretmen u ölçütleri göz önünde bulundurur : a. Yapılan çalımanın özgünlüü b. Verileni alma, uygulama ve çözümleme yetisi c. Anlatım gücü d. Araç, gereç, ses hareket boya ve dierlerini kullanma yeterlilii e. Düünme, duygu, imgelemi aktarma yetisi f. Çalımalara karı ilgisi, istei ve kendini verme yetisi g. Özenli ve düzenli çalıma yetisi h. Zamanının iyi kullanma ve ii bitirme sorumluluu i. Genel geliim 1982 yılında sanat eitiminin durumu yukarıdaki açıklama ve öneriler eklinde saptanmakta ve raporda öretmen yetitirme konusuna da yer verilmektedir. O yıllarda ilkokul öretmenleri, öretmen okulları ile iki yıllık eitim enstitülerinden yetitirilmekteydi. Rapora göre bu kurumlarda sanat eitimi dersleri aırlıklı deildir. Bu nedenle ilköretimde sanat eitim alanı öretmen açısından önemli boluklar içerisindedir. lkokulda resim ve müzik dersleri biçiminde sürdürülen sanat eitiminin temel eitiminin özelliine uygun olan sanat yolu ile eitim yöntemlerini bu öretmenlerin gerçekletirmesi olanaksızdır. Raporda ilkokul öretmenleri için sanat eitimi açısından aaıdaki önerilere yer verilmitir : 1. Öretmen okulları ile iki yıllık eitim enstitülerinde sanat eitimi dersleri en az üçte bir oranında ve aırlıklı olarak yer almalıdır. 2. Sınıf öretmeni yetitiren kurumlara mutlaka tiyatro dersi konmalıdır. 3. Sınıf öretmenlerinin sanat eitimi ve öretimi alanında iyi yetimeleri salanmalıdır. 4. Sınıf öretmenleri mümkün olduunca bir sanat dalında yetkinlemelidir. 5. Temel eitimin birinci basamaı için yetien sanat eitimcileri ilerde uzmanlatıkları alanlara göre bran öretmeni ya da o alanda rehber öretmen olarak görevlendirilirler yılına gelindiinde sanat eitimi konusunda durumun maalesef yine iç açıcı olduu söylenemez. Türkiye de Cumhuriyetin ilanı ile balayan çadalama hareketleri içerisinde sanat eitimi konusu hep gündemde olmu fakat bir türlü istenilen düzeye getirilememitir. 1962, 1982, 1983, 1991 yıllarında yayımlanan Güzel Sanatlar Eitimine ilikin raporlarda yer alan sorunlar güncelliini hâlâ korumaktadır. Yapılan pek çok olumlu gelimeye ramen örgün eitim kurumlarında uygulanan sanat eitimi programları hedeflenen yapıcı yaratıcı insan tipini yetitirmeyi hedeflenen nitelikte baaramamıtır. Sanat eitimi konusundaki sorunların çözümlenememesinin en önemli nedenlerinden biri öretmenin bu alanda iyi yetitirilmemesinden kaynaklanmaktadır. Günümüzde eitim sistemindeki bütün çacıl kuram, yöntem ve tekniklere ramen öretmenin yani öreticinin rolü hâlâ önemini korumaktadır. Bu nedenle eitim ve öretimin istenilen kaliteye ulatırılmasında öretmenin yetitirilmesi sorunsalı öne çıkmaktadır yılında yürürlüe giren 1739 sayılı Milli Eitim Temel Yasası öretmenin yüksekörenim görmesini öngörmütür yılında kurulan YÖK ise Milli Eitim Bakanlıına balı Eitim Enstitüleri ve Yüksekokulların üstlendii öretmen yetitirme iini üniversitelere vermitir. Artık yetitirilecek bütün öretmenlerin dört yıllık bir lisans eitimi yapmaları zorunlu hale getirilmitir. Ancak yeterli öretim kadrosu, gerekli altyapı hizmetleri ve doyurucu programlar olumadan sadece tabela deiiklii ve süre artırımı ile nitelikli öretmen yetitirilemedii görülmektedir. Öretmen yetitirme konusunda üniversitelerin deneyimi yoktu ve üniversiteler bu önemli göreve hazır da deildi. Yüksek Öretim Kurulu da balangıçta bu konuya gereken önemi vermedi, gerekli özeni göstermedi. Öretmenlik meslei üniversitelerde önemsenmedi, ciddiye alınmadı, hatta küçümsendi (Kavcar 1999). YÖK ün Öretmen yetitirme konusuna 1990 lı yılların balarında eildiini görüyoruz ve 1997 yılları arasında YÖK/Dünya Bankası Milli Eitimi Gelitirme Projesi Hizmet Öncesi Öretmen Eitimi konusunda yerli ve yabancı uzmanlarla panel çalımaları yapıldıı ve deiik 19

8 konu alanlarında örenme-öretme materyalleri hazırlandıı bilinmektedir. Eitim Fakültelerini araç-gereçler, programlar ve öretim elemanlarının eitimi konularında gelitirmeyi amaçlayan bu proje kapsamında ilköretim sınıf öretmenlii programı da hazırlanmıtır. lk olarak öretim yılında uygulamaya konulan sınıf öretmenlii programları incelendiinde dört yıllık örenim süresi boyunca öretmen adayları toplam 152 kredilik ders almaktadırlar (Ek-1). Öretmen adayları dört yıllık eitimleri süresince genel kültür, alan bilgisi ve öretmenlik meslek bilgisine ilikin dersler alarak mezun olurlar.özel bir ihtisas meslei olan sınıf öretmenlii programları daha çok öretim aırlıklı hazırlanmı olup, genel kültür ve alan bilgisi ihmal edilmitir. 21. Yüzyılın öretmeni var olan bilgiyi yeni nesle en iyi ekilde aktaran bir teknisyen olmanın yanı sıra bilgiye ulaan; bilgiyi üretebilen yaratıcı bir birey de olmak zorundadır. Yaratıcı bireyler yetitirme görevi verilen öretmenin kendisinin bu programla ne ölçüde yaratıcı yetitii aratırılmalıdır. Eitimin bir bütün olduu; bilim, teknik ve sanatın bireyin eitimi için aynı derecede önemli olduu bir gerçekse temel düzeyde de olsa felsefe, sosyoloji, estetik vb. temel dersleri almadan yetien bir sınıf öretmeninin yaratıcı olması doal olarak beklenemez. Öretmenin yaratıcılıını, eletirel düünmesini, iletiim becerilerini, estetik duyarlılıını gelitirmede dorudan etkili sanatlar eitimine ilikin derslerle sınıf öretmenlii programları incelendiinde aaıdaki tablo ile karılaılır. Tablo 1: Sınıf Öretmenlii Programında Yer Alan Sanat Dersleri ve Kredileri Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Sanat Eitimi Kavramları ve Yöntemleri Müzik I Çocuk Edebiyatı Resim- Eitimi Müzik II Müzik Öretimi lköretimde Drama 3 Kredi 2 Kredi 2 Kredi 3 Kredi 2 Kredi 2 Kredi 3 Kredi 3 Kredi ====== 20 Kredi Yukarıdaki tablodan da anlaılacaı gibi dört yıllık sınıf öretmeni yetitirme programlarının 152 kredilik lisans eitiminin sadece 20 kredilik kısmı sanatlar eitimine ayrılmıtır. Böyle bir programla yetien öretmenden sanat eitimine ilikin çacıl bir yaklaım beklemek çok zordur. Öretmen eitimlerinde var olan ders saati yetersizliine, ders verecek öretim elemanı, eitim ortamı, araç, gereç ve teknoloji eksiklikleri de eklendiinde ortaya çıkan karamsar tablonun hiç de yadırganmaması gerekir. Türkiye nin geleceini emanet edeceimiz sınıf öretmeni yetitirmede her kuruma ve bireylere düen görevler vardır. Yüksek Öretim Kurulu (YÖK), Milli Eitim Bakanlıı (MEB) ve Üniversiteler öretmen yetitirmeye gereken destei, emei, önemi vermeye çalımı olabilirler, ancak yeterli olmadıı bir gerçektir. Yeterli sayıda öretmen eitimi hedeflerini gerçekletirme sorununu çözmek, niceliin yanında niteliin önemi unutulmamalıdır. lköretim için ayrı bir öneme sahip olan sanat eitimi dersleri hem öretmen adayının yaratıcılıını ve kültürünü gelitirmeli hem de sanat eitimine ilikin yöntem, teknik ve becerileri alanda verimli kullanılabilecek düzeyde verilmelidir. Ayrıca sınıf öretmeninin sanatlar eitiminde adı geçen tüm ilgili disiplinlerle iletiim kurabilecek ve gerekli terminolojiyi bilebilecek düzeyde yetimesi gereklidir. Öretmenin sanatlar eitiminin kiilik gelitirici, eletirel düünmeyi ve yaratıcılıı güçlendirici yanını iyi bilip iyi deerlendirmesi gerekmektedir. Sanatlar eitiminin aynı zamanda bir kültür eitimi olduu unutulmamalıdır. Amaç daha nitelikli öretmen yetitirmek ise program gelitirme çabaları sürdürülmeli, sınıf öretmeninin Sanat Eitimi Yeterlilii konusunda çalımalar yapılmalıdır. Öretmen eitimi konusu 21.yüzyılda artık çözümlenmeli ve daha sonraki nesiller yapılan yenilikçi atılımları örnek alabilmelidir. Ülkemiz bu sorunu çözebilecek bilgi birikimine ve deneyimine sahiptir. Bu konuda önemli çalımalar yapılmaktadır. Örnein; Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Sınıf Öretmeni Programına ilikin yapılan çalımalar Ek: 2 de gösterilmitir. Yapılan ve yapılması beklenen herey daha barıçı, paylaımcı, estetik duyarlılıa sahip mutlu insanı yetitirme çabasından kaynaklanmaktadır. Yeni nesilleri yetitirme sorumluluu doal olarak sadece sınıf öretmenine yüklenemez. Hem kurumlar, hem de bireyler üzerine düen sorumluluu yerine getirmek zorundadırlar. Ben bunu hep böyle yaparım yerine, ben bunu daha iye nasıl yapabilirim, yapabiliriz, yapmalıyız mantıı öne çıkmalıdır. 20

9 KAYNAKLAR Güzel Sanatlar Komisyonu Raporları 1961, 1982, 1983, 1993 M.E.B.Basımevi Ankara lhan, Çakır Aye (1999). Türkiye de Resim Eitiminin 75.Yılı. Cumhuriyet ve Çocuk. 2.Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi A.Ü.ÇOKAUM Yayını Ankara, (2002). Sınıf Öretmeni Yetitirme Programı ve Günümüz Sanatı. I.Ulusal Sanat Eitimi Sempozyumu. Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi. Ankara Kavcar, Cahit (1999) Nitelikli Öretmen Sorunu Eitimde Yansımalar 21.Yüzyılın Eiinde Türk Eitim Sistemi Ulusal Sempozyumu. H.Hüsnü Tekıık Aratırma Gelitirme Merkezi. Ankara 21

10 EK-1 SINIF ÖRETMENL LSANS PROGRAMI BRNC YIL I. Yarıyıl II. Yarıyıl Temel Matematik I Temel Matematik II Canlılar Bilimi Genel Kimya Türk Tarihi ve Kültürü Uygarlık Tarihi Corafyaya Giri Türkiye Corafyası ve Jeopolitii Türkçe I: Yazılı Anlatım Türkçe II: Sözlü Anlatım Yabancı Dil I Yabancı Dil II Atatürk lkeleri ve nkılap Tarihi I Atatürk lkeleri ve nkılap Tarihi II Öretmenlik Mesleine Giri Okul Deneyimi I Kredi 20 Kredi 20 KNC YIL III. Yarıyıl IV. Yarıyıl Genel Fizik Çevre Bilimi Türk Dili I: Ses ve ekil Bilgisi Türk Dili II: Cümle ve Metin Bilgisi Ülkeler Corafyası Çocuk Edebiyatı Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Resim- Eitimi Sanat Eit. Kuramları ve Yöntemleri Müzik II Müzik I Beden Eitimi II Beden Eitimi I Fen Bilgisi Laboratuvarı Bilgisayar Güzel Yazı Teknikleri ve Öretimi Öretimde Planlama ve Deerlen Geliim ve Örenme Kredi 22 Kredi 21 ÜÇÜNCÜ YIL V. Yarıyıl VI. Yarıyıl Müzik Öretimi Beden Eitimi ve Oyun Öretimi Fen Bilgisi Öretimi I Fen Bilgisi Öretimi II lkokuma ve Yazma Öretimi Türkçe Öretimi Hayat Bilg. ve Sosyal Bilgiler Ör. I Hayat Bilg. ve Sosyal Bilg. Ör. II Matematik Öretimi I Matematik Öretimi II Öretim Tek. ve Materyal Gelit Sınıf Yönetimi Seçmeli I Seçmeli II Kredi 20 Kredi 20 DÖRDÜNCÜ YIL VII. Yarıyıl VIII. Yarıyıl Konu Alanı Ders Kitabı ncelemesi Birletirilmi Sınıflarda Öretim Vatandalık Bilgisi Salık ve Trafik Eitimi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Rehberlik lköretimde Drama Öretmenlik Uygulaması Okul Deneyimi II Seçmeli IV Seçmeli III T U K : Haftalık teorik ders saati. : Haftalık uygulama ders saati. : Dersin kredisi. Öretmenlik Formasyonu Ders Kredi 15 Kredi 14 TOPLAM KRED

11 A.Ü.ETM BLMLER FAKÜLTES SINIF ÖRETMENL LSANS PROGRAMI (TASLAK) EK-2 BRNC YIL I. Yarıyıl II. Yarıyıl SÖ 101 Temel Matematik I SÖ 102 Temel Matematik II SÖ 103 Canlılar Bilimi SÖ 104 Genel Kimya EB 101 Eitim Bilimlerine Giri SÖ 106 Uygarlık Tarihi EB 103 Psikoloji SÖ 108 Türkiye Corafyası ve Jeopolitii EB 105 Eitimde Drama EB 102 Geliim Psikolojisi EB 107 Eitim Sosyolojisi EB 104 Türk Eitim Tarihi EB 109 Eitim Felsefesi EB 108 Sanat ve Eitim TO 101 Türkçe I: Yazılı Anlatım TD 102 Türkçe II: Sözlü Anlatım A 101 Atatürk lkeleri ve nkılap Tarihi A 102 Atatürk lkeleri ve nkılap Tarihi YD 101 Yabancı Dil I YD 102 Yabancı Dil Kredi 24 Kredi 25 KNC YIL III. Yarıyıl IV. Yarıyıl SÖ 201 Genel Fizik SÖ 202 Türk Dili II : Cümle ve Metin Bilgisi SÖ 203 Güzel Yazı Teknikleri ve Öretimi SÖ 204 Resim- Eitimi SÖ 207 Türk Dili I (Ses ve ekil Bilgisi) SÖ 206 Müzik II SÖ 209 Ülkeler Corafyası SÖ 208 Beden Eitimi II SÖ 211 Müzik I SÖ 210 Fen Bilgisi Laboratuarı SÖ 213 Beden Eitimi I SÖ 212 Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı SÖ 215 Türk ve Dünya Edebiyatına Giri SÖ 214 Okul Deneyimi BTÖ209 Bilgisayar SÖ 216 lköretimde Drama EB 201 Örenme Psikolojisi EB 202 Öretim lke ve Yöntemleri EB 205 Çocuk Hakları EB 204 statistik Kredi 22 Kredi 22 ÜÇÜNCÜ YIL V. Yarıyıl VI. Yarıyıl SÖ 301 Müzik Öretimi SÖ 302 Beden Eitimi ve Oyun Öretimi SÖ 303 Fen Bilgisi Öretimi I SÖ 304 Fen Bilgisi Öretimi II SÖ 305 lk Okuma ve Yazma Öretimi SÖ 306 Türkçe Öretimi SÖ 307 Hayat Bilgisi Öretimi SÖ 308 Sosyal Bilgiler Öretimi SÖ 309 Matematik Öretimi I SÖ 310 Matematik Öretimi II SÖ 313 Sanat Eitimi Kuramları ve Yöntemleri EB 302 Ölçme ve Deerlendirme EB 301 Öretim Teknolojileri ve MateryalGelitirme EB 304 Sınıf Yönetimi EB 303 Aratırma Yöntemleri EB 306 Eitim Yönetimi ve Denetimi EB 311 Program Gelitirme Seçimlik Ders Seçimlik Ders Kredi 24 Kredi 25 DÖRDÜNCÜ YIL VII. Yarıyıl VIII. Yarıyıl SÖ 401 Vatandalık Bilgisi ve nsan Hakları SÖ 402 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi SÖ 403 Birletirilmi Sınıflarda Eitim SÖ 404 Trafik velkyardım Eitimi SÖ 405 Çocuk Edebiyatı SÖ 406 Konu Alanı Ders Kitabı ncelemesi SÖ 407 Çocuk Ruh Salıı SÖ 408 Öretmenlik Uygulaması II SÖ 409 Öretmenlik Uygulaması I SÖ 205 Çevre Bilimi EB 401 Özel Eitim EB 402 Rehberlik Seçimlik Ders EB 404 Yetikin Eitimi Seçimlik Ders Kredi 18 Kredi 19 TOPLAM KRED 180 T : Haftalık teorik ders saati. U : Haftalık uygulama ders saati. K : Dersin kredisi. 23

12 24