ÜLKEMĠZDE HAYVANLARDA KUDUZ HASTALIĞININ GÜNCEL DURUMU

Transkript

1 GIDA ve KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Hayvan Sağlığı ve Karantina Daire BaĢkanlığı ÜLKEMĠZDE HAYVANLARDA KUDUZ HASTALIĞININ GÜNCEL DURUMU Dr. Orhan Aylan 24 Aralık 2014 ANKARA

2 Kuduz Kuduz, insan ve memeli hayvanların çoğunda ensefalit tablosu meydana getiren viral, zoonotik bir hastalıktır.

3 Tarihçe 1804 yılında Zinke, kuduz bir köpeğe ait salyayı sağlıklı bir köpeğe inokule ederek ve daha sonra kuduzun klasik semptomlarının gelişmesiyle salyanın enfeksiyöz tabiatını ilk olarak ortaya koymuştur.

4 Tarihçe Pasteur, Roux ve Thuillier adlı araştırıcılar 1885 yılında kuduz virusunun merkezi sinir sisteminde yerleştiğini ve orada çoğaldığını bildirmişlerdir.

5 Tarihçe Son yüzyılın içinde insan kuduzunun kontrolünde iki önemli olay vardır. Birincisi Kissling tarafından 1958 yılında kuduz virusunun hücre kültürüne adaptasyonu, diğeri ise yine Kissling ve Goldwasser tarafından, enfekte hayvan beyinlerinin teşhisi için Floresan Antikor Tekniğinin geliştirilmesidir.

6 Kuduz Virüsü Morfolojik olarak virion ya da virus partikülleri mermi şeklinde bir yapıya sahip olup, ortalama 180 nm uzunluğunda ve 75 nm çapındadır. Her partikül bir lipid tabakası ile çevrili helikal bir nükleokapsid kapsar. Dış yüzey spike-benzeri uzantılar ile kaplıdır. Bunlar 10 nm uzunlukta olup lipid tabakasının içinden köken alırlar.

7 Kuduz Virüsü Gerek kuduz virüsü, gerekse ilgili (kuduz benzeri virüsler)virüsler aynı genomik yapıya sahiptir. 12 kb lik tek sarmallı, negatif polariteli kuduz virüsü genomu, eşit sayıdaki monosistronik mrna dan 5 adet proteini kodlamaktadır. Bu üç internal protein, transkriptaz (L), nükleoprotein (N) ve bir fosfoprotein (NS) RNA ile birlikte, aktif bir RNA kompleksi oluşturur ve böylece hem transkripsiyonu hem de replikasyonu kontrol ederler. Diğer yapısal proteinler Matriks proteini M ki bu virus zarının iç tarafında yer alır ve glykoprotein G, bu da yüzey uzantılarını meydana getirir.

8 Rhabdovirus family lyssavirus genus genotypes 1. Rabies 2. Lagos-bat 3. Mokola 4. Duvenhage 5. European Bat Lyssvirus type (EBL1) 6. European Bat Lyssavirustype(EBL2) 7. Australian Bat Lyssavirus (ABL)

9 Genus Lyssavirus Geographical Potential vector(s)/ reservoirs distribution Rabies virus (RABV) Worldwide Mammals/ Bats in America Lagos bat virus (LBV) Africa Megachiroptera Mokola virus (MOKV) Africa Bats? (isolated from Shrews) Duvenhage virus (DUVV) Southern Africa Microchiroptera Shimoni bat virus (SHBV) East Africa Microchiroptera (Hipposideros commersoni) Ikoma lyssavirus (IKOV)* East Africa Bats? (isolated from an African Civet Civettictis civetta) European bat lyssavirus type 1 (EBLV-1) Europe Microchiroptera (Eptesicus serotinus) European bat lyssavirus type 2 (EBLV-2) Europe Microchiroptera (Myotis daubentonii, Myotis dasycneme) Bokeloh bat lyssavirus (BBLV)* Europe Microchiroptera (Myotis nattereri) Lleida bat lyssavirus Iberia? Microchiroptera (Miniopterus schreibersii) West Caucasian bat virus (WCBV) Caucasian region Microchiroptera (Miniopterus schreibersii) Aravan virus (ARAV) Central Asia Microchiroptera (Myotis blythii) Khujand virus (KHUV) Central Asia Microchiroptera (Myotis mystacinus) Irkut virus (IRKV) East Siberia Microchiroptera (Murina leucogaster) Australian bat lyssavirus (ABLV) Australia Megachiroptera/ Microchiroptera (Saccolaimus flaviventris)

10 Farklı Kuduz Virüsleri Her On Yıllık Periyotta Bilinen Kuduz Virüsü Rakamları

11 Farklı Kuduz Virüsleri Yakın Zamanda Keşfedilmiş Olanlar WCBV IRKV LLBV IKOV BBLV SHIBV 8 ARAV 6 4 ABLV KHUV 2 0

12 198 Avrupa Kuduz Virusu Ġzolatının Phylogenetic ĠliĢkisi

13 Avrupa da, Kuduz Virusunun Genetik Varyantlarına Göre Dağılımı

14 Köpek Kuduzu: Tüm Dünyada Genel Sorun >55,000 İnsan Kuduzu Vakaları

15 Her on dakikada dünyanın bir yerinde, biri kuduz nedeniyle hayatını kaybetmekte ve bu durum günümüzün acı gerçeği olmaya devam etmektedir. Her yıl kuduzdan yaklaşık kişi ölmekte olup, bu ölümlerin çoğunu, gelişmekte olan ülkelerdeki çocuklar oluşturmaktadır. İnsan vakalarının yüzde doksandan çoğu kuduz enfekte köpeklerin ısırması sonucuyla oluşmaktadır.

16 Köpek populasyonunun en azından %70 inin aşılanması İnsan profilaksisi için kullanılan bütçenin,10 kat daha azı köpek kuduzunun kontrol edilmesi için yeterlidir.

17 Vaka Sayısı Yıllar Yıllara Göre Vaka Sayısı Vaka Sayısı

18 600 Yıllara Göre Pozitif Örnek Sayısı

19 Kuduzda Yıllar Bazında Köpek Aktivitesi Y. Şekercan

20 Kuduzda Yıllar Bazında Köpek, Diğer Evcil Hayvanlar ve Tilki Aktiviteleri Y. Şekercan

21

22 İnsidans 2009 toplam 235 vaka

23

24

25 HAYVAN TÜRLERĠNE GÖRE POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

26 TĠLKĠ VE SIĞIR POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

27 KÖPEK VE SIĞIR POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

28 HAYVAN TÜRLERĠNE GÖRE 2013 YILI KUDUZ VAKALARI 2013 Evcil Hayvanlar Köpekler Kedi Yabani Hayvanlar Negatifler

29 HAYVAN TÜRLERĠNE GÖRE POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

30 KÖPEK POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

31 KÖPEK VE SIĞIR POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

32 SIĞIR POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

33 TĠLKĠ POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

34 TĠLKĠ VE SIĞIR POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

35 KÖPEK VE TĠLKĠ POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

36 YABAN HAYATI POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

37 YILLARI AYLARA GÖRE POZĠTĠF ÖRNEKLERĠN KARġILAġTIRILMASI

38 YILLARI AYLARA GÖRE POZĠTĠF ÖRNEKLERĠN KARġILAġTIRILMASI

39 2014 YILI HAYVAN TÜRLERĠNE GÖRE POZĠTĠF ÖRNEKLER ( )

40 Orta Anadolu da Kuduz Vakaları

41 Orta Anadolu da Kuduz Vakaları BaĢlangıcı Konya: EskiĢehir: Ankara: Aksaray: NevĢehir: KırĢehir: Yozgat: Çorum : Kırıkkale : Kayseri : Niğde :

42 Oral AĢılama

43 Ülke Adı Vaka Sayısı Oral AĢı BaĢ. Tarihi Kuduz dan Ari Olma Tarihi Finlandiya 63 (1988) Hollanda 65 (1984) Italya 448 (1983) Ġsviçre 1413(1981) Fransa 4214(1989) Lüksemburg 205 (1982) Belçika 842 (1989)

44 Avrupa 2010 Kuduz ve Oral AĢılama Alanları 7620 Vaka T. Müller

45 Avrupa 2011 Kuduz ve Oral AĢılama Alanları 4835 Vaka T. Müller

46 Avrupa Toplam AĢılama Alanı ,96 km2 T. Müller

47 Avrupa Toplam AĢılama Alanı ,89 km2 T. Müller

48 Yeni AĢılama Kampanyası Tilkilerin Kuduza KarĢı Oral Yolla AĢılanması

49 Türkiye de Yaban Hayatında Yapılacak Oral AĢılama Kampanyasında Oral Aşılama Faaliyetlerinde; km 2 alana 3 yıl süresince her yıl aşı yemi Km 2 ye 18 aşı yemi

50 Türkiye de Yaban Hayatında Oral AĢılama Oral Aşılama Çalışması ; WHO, OA çalışmalarının izlenmesi için 100 km 2 de en az 4 tilkinin test edilmesini önermekte.( AB tavsiyesi 8 tilki ) Bakanlığımızın, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile yaptığı protokol çerçevesinde aşılama sonrası 150 adet tilki numunesi alınması planlanmıştır.

51 Türkiye de Yaban Hayatında Oral AĢılama 70 adet tilki ( 1 adedi Çakal ) EVKMAE Kuduz Teşhis laboratuvarına gönderilmiştir. FAT ile test edilen tüm beyin örneklerinin kuduz yönünden negatif olduğu, 20 adet (% 28,5) tilkinin serum numunesinde titre tespit edildi. Bu örneklerin 9 adedi (% 12,8) 0.5 IU/ml üzerinde olduğu, Bu örneklerin 12 adedi (% 17,1) Titre tespit edilmediği,

52 Türkiye de Yaban Hayatında Oral AĢılama 29 adedinin (% 41,4) toksik olması nedeniyle sonuç alınamadığı, Bu tilki numunelerinden 9 adedi (% 12,8) örnek olmaması nedeniyle çalışılamadığı 70 adet Tilki numunesinden ; Yozgat / Merkez / Topçu Köyü 2.0 IU / ml Antalya / Döşemealtı / Ekşili Köyü 5.9 IU / ml Kırşehir / Akpınar İlçesi 2.6 IU / ml

53 Aksaray Ankara Antalya Bilecik Bolu Burdur Çankırı Çorum Düzce Oral AĢılama Yapılan Ġller

54 Oral AĢılama Yapılan Ġller Eskişehir Isparta İstanbul Kayseri Kırıkkale Kırşehir Kocaeli Konya Nevşehir

55 Oral AĢılama Yapılan Ġller Niğde Sakarya Yozgat

56 Oral AĢılama Yapılan Ġller Oral AĢılama Yapılan Alanda Tarihinden Eskişehir Önce Görülen Tüm Pozitif Vakalar Isparta İstanbul Kayseri Kırıkkale Kırşehir Kocaeli Konya Nevşehir

57 Oral AĢılama Yapılan Alanda Tarihinden Önce Görülen Tilki Pozitif Numuneleri

58 Oral AĢılama Yapılan Alanda Tarihinden Sonra Görülen Tilki Pozitif Numuneleri

59 Oral AĢılama Yapılan Alanda Tarihinden Sonra Görülen Tüm Pozitif Vakalar

60 2015 Ocak Ayında Oral AĢılama Yapılması Planlanan Alan Niğde Sakarya Yozgat

61 2. Kampanya Oral AĢılama Aksaray Ankara Antalya Çankırı Çorum Kayseri Kırıkkale Kırşehir Konya Yapılacak Ġller

62 Nevşehir Niğde Yozgat Adana Karaman Sivas Tokat Samsun Amasya Osmaniye 2. Kampanya Oral AĢılama Yapılacak Ġller

63 2009 ve 2014 YILLARI VAKA SAYISI VE KEDĠ VE KÖPEK AġILAMA SAYILARI Vaka Sayısı Kedi ve Köpek Aşılama Sayısı

64 Kuduz Hastalığı ile Mücadele Uygulamaları Evcil hayvanların (Köpek, Kedi) düzenli olarak aşılanması. Yaban hayvanlarının ağız yolu (oral) ile aşılanması. Sokak hayvanı sayısının kontrol altına alınması ve bunların aşılanması başlıca kontrol tedbirleridir. Hayvanlardaki şüpheli vakaların bildirilmesi ve bunların takibi.

65 Kuduzla Mücadelede Öneriler Hastalıkla mücadelede ülke genelinde köpek kuduzu öncelikli olarak düşünülmelidir. Parenteral aşılamalara kesinlikle devam edilmelidir. Köpek ve kediler için kapsama alanı muhakkak en az %70 olmalıdır.

66 Kuduzla Mücadelede Öneriler Enfekte bir hayvan, bağışık olmayan köpek ve kediyi kesinlikle bulmamalıdır. Başıboş hayvanların bağışık kılınması kesinlikle yapılmalı ve bu hayvanlarda oran %90 üzerinde olabilmelidir. Bu hayvanlarda populasyon yönetimi çalışmalarına öncelik verilmelidir. Kapalı alanlarda bulunan evcillerin aşılanmasına gerek yoktur, başıboş otlamaya çıkanlar için sahiplerinin istekleri doğrultusunda aşılama yapılabilir.

67 Kuduzla Mücadelede Öneriler Parenteral aşılama için mobil ekiplerin kullanımı alternatif çözüm olarak düşünülmeli, etkinliğinin tespiti için pilot çalışma yapılmalıdır. Eğer başarılı bulunursa batıdan başlayarak doğuya doğru aşılama stratejisi bu şekilde yapılabilmelidir.

68 Yaban hayvanlarının ağız yolu (oral) ile aşılanması Oral aşılama çalışması için uzun yılları içeren kaynak sağlanabilmelidir ( en az 5 yıllık). Oral aşılama için; önceki aşılama bölgesine ilaveten yeni alanların (Trakya hariç) kapsama alınması konusu, düşünülebilir.

69 Yaban hayvanlarının ağız yolu (oral) ile aşılanması Veya alternatif zonlar oluşturularak aşılama çalışması yapılmalıdır yılı sonu 2017 yılı ilk aylarında oral aşılama yapılamazsa 2017 yılında virus muhtemelen doğuya doğru ilerleyerek yeni illeri enfekte edebilecektir. Yaban Hayatı biyolojisine ilişkin olarak (özellikle tilkiler ile ilgili) profesyonel çalışma yapılabilmeli (sayı, yaşam alanları, hareket yönleri, çoğalma stratejileri, diğer türlerle olan ilişkiler, vb).

70 Alternatif Zonlar Kullanılarak Oral Aşılama

71 Sokak Hayvanı Sayısının Kontrol Altına Alınması ve Bunların Aşılanması Türkiye genelinde seçilecek pilot illerde köpek kedi sayımı çalışması yapılmalı, yıllık aşılama kampanyasının etkinliği, saptanacak olan bu sayıya göre yapılmalıdır. Sokak köpekleri sayısının kontrol altına alınması, hem insan refahı ve sağlığı, hem de pet ve sokak köpeklerinin refahı ve sağlığı bakımından önemlidir. Bu nedenle sokak köpeklerinin yaşam mahalleri il sınırları içinde bölgelere ayrılmalı ve her bölgede yaşayabilecek sokak köpeği sayısı belirlenmelidir.

72 Sokak Hayvanı Sayısının Kontrol Altına Alınması ve Bunların Aşılanması Kimliklendirme (mikroçip ve küpe beraber), lisans ve kayıt altına alma çalışmaları merkezi bir otoriteye bağlı olarak yapılmalıdır. Özellikle sahipli hayvanların sokağa bırakılmasını engelleyecek, kontrolsüz üremelerin önüne geçecek, hayvan satışlarını sınırlayacak veya düzenleyecek, hayvanlara kötü muameleyi engelleyecek, sağlıklarını ve refahlarını teminat altına alacak yasal ve yönetsel zorunluluklar (hayvan refahı polisi dahil) devreye sokulmalıdır.

73 Köpek Populasyonunun Hesaplanması Her bir il için (yüksek ya da düşük tahminlerde) köpek populasyonunun saptanmasına yönelik çalışma yapılması.

74 Hayvanlardaki Şüpheli Vakaların Bildirilmesi ve Bunların Takibi Laboratuvara materyal akışı çok önemlidir. Teşhis zincirine girmeyen vakalar yayılışta çok önemlidir. Bir birimde hastalık çıkışı yapıldıktan sonra birkaç vaka geçince şüpheli vaka sunumu birden kesilmektedir. Bu kesinlikle kabul edilebilir bir durum değildir. Vaka sunumlarına devam edilmesi yönünde önlem alınmalıdır.

75 Hayvanlardaki Şüpheli Vakaların Bildirilmesi ve Bunların Takibi Her türlü ani hayvan ölümü, yolda ölü bulunan her türlü hayvan, kırsal alanda ölü bulunan hayvanlar, sinirsel semptom göstererek ölen hayvanlar vb. kuduz yönünden muayene edilmek üzere teşhis merkezlerine gönderilmelidir.

76 Saha Uygulamalarındaki Sorunlar Yıllık Köpek ve Kedi aşılama programına uyulamaması ve en az %70 bağışıklama seviyesine ulaşılamaması, Köpek ve kediler için kullanılması gereken aşıların zaman zaman başta sığır olmak üzere diğer evcillerde kullanılması, Başıboş hayvanlara ulaşılamaması,

77 Saha Uygulamalarındaki Sorunlar Toplam köpek ve kedi popülasyonunun, büyüklüğünün bilinememesi. Başıboş köpeklerin kontrol altına alınmasında yerel yönetimlerin yeterli duyarlılığa sahip olmamaları Zaman zaman görülen, idari yönden konsantrasyon ve koordinasyon eksikliği.

78 Saha Uygulamalarındaki Sorunlar Yaban Hayatına yönelik aşılama çalışmasında geç kalınması ( Ege Bölgesinde 2002 yılı için planlanan aşılama alanının 2008 yılı sonunda aşılanması), Tilkilerin ağız yolu ile aşılanması çalışmasının vaka görülen yerleri kapsayacak şekilde yapılamaması,

79 Saha Uygulamalarındaki Sorunlar Aşılama stratejisinde yaşanan sıkıntılar Şüpheli vaka sunumunda olan yetersizlik ve saklamalar (hastalığın seyir yönü bu nedenle tahmin edilememektedir) Eğitim faaliyetlerindeki eksiklik

80 Sonuç Olarak Son on yıl süresince ortaya çıkan bulaşıcı hastalıkların %75 inin zoonotik karakterli olduğu ve zooonotik hastalıklar grubunda yer alan etkenlerin önemli bir kısmının (%80) potansiyel biyoterör etkenleri arasında bulunduğu belirtilmiş, zoonotik hastalıklarla mücadelede multisektörel ve multidisipliner bir işbirliğine ihtiyaç duyulduğu ve başarının tek sağlık yaklaşımı ile mümkün olduğudur.

81 Kuduz Hala Öldürüyor Harekete geçmek için neyi bekliyoruz?

82 Teşekkürler