IKTI Mayıs, 2010 Gazi Üniversitesi-İktisat Bölümü

Transkript

1 DERS NOTU 10 (Rviz Edildi, kısaltıldı!) ENFLASYON İŞSİZLİK PHILLIPS EĞRİSİ TOPLAM ARZ (AS) EĞRİSİ TEORİLERİ Bugünki drsin içriği: 1. TOPLAM ARZ, TOPLAM TALEP VE DENGE TOPLAM ARZ EĞRİSİNDE (AS) KAYMA ENFLASYON TALEP ENFLASYONU MALİYET ENFLASYONU ENFLASYON İLE İLGİLİ DİĞER NOKTALAR İŞSİZLİK VE PHİLLİPS EĞRİSİ İŞSİZLİK TÜRLERİ PHİLLİPS EĞRİSİ POZİTİF EĞİMLİ TOPLAM ARZ EĞRİSİ (AS) TEORİLERİ YAPIŞKAN ÜCRET MODELİ NOKSAN BİLGİ MODELİ YAPIŞKAN FİYAT MODELİ ÖZET VE İMLENİMLER AS EĞRİSİ VE PHİLLİPS EĞRİSİ ARASINDAKİ İLİŞKİ TOPLAM ARZ EĞRİSİ İLE PHİLLİPS EĞRİSİ ARASINDAKİ İLİŞKİ KAYNAKÇA Not: Bu drs notu ağırlıklı bir şkild Mankiw (2002) y dayanmaktadır. 1. Toplam Arz, Toplam Talp v Dng Dng fiyat düzyi Toplam talp (AD) v toplam arz (AS) ğrilrinin ksiştiği noktada oluşan fiyat düzyi. 1

2 Şkil 1 Dng Fiyat Düzyi 1.1 Toplam Arz Eğrisind (AS) Kayma Maliyt şoku vya arz şoku Maliytlrd toplam arz (AS) ğrisini kaydıran bir dğişim. Şkil 2 Toplam Arz Eğrisind (AS) Kaymalar 2

3 Şkil 3 Toplam Arz Eğrisini Kaydıran Etknlr Potansiyl çıktı (Tam istihdam düzyi vya Doğal Çıktı Düzyi) Çvrimsl işsizliğin (bakınız: bölüm 3.1.İşsizlik türlri) olmadığı v uzun dönmd nflasyona sbp olmadan dvam ttirilbilck olan toplam çıktı düzyi. 2. Enflasyon nflasyon gnl fiyat düzyindki bir yükslmdir. Enflasyonun iki tml sbbi vardır; (1) AD ğrisinin sağa kayması (talp nflasyonu) v (2) AS ğrisinin sola kayması (maliyt nflasyonu) Vya ikisi birdn Talp Enflasyonu Talp nflasyonu toplam talpt mydana gln bir artış (AD ğrisinin sağa kayması) il oluşan nflasyondur. (Bakınız Şkil 4). 3

4 Şkil 4 Talp Enflasyonu Şkil 5 Ekonomi AS Eğrisinin Nrdys-Yatay Kısmındaykn Toplam Talp Eğrisind Mydana Gln Bir Kaymanın Etkilri Şkil 6 Ekonomi Nrdys-Maksimum-Kapasitdykn Toplam Talp Eğrisind Mydana Gln Bir Kaymanın Etkilri 4

5 2.2 Maliyt Enflasyonu Maliyt nflasyonu Maliytlrdki artış il oluşan nflasyondur (Bakınız Şkil 7). o Girdi maliytind oluşan artışlar. Ptrol fiyatlarındaki bir artış Döviz kurunun yükslmsi il ara malların fiyatlarının (ürtim maliytlrinin) artması, vb. Şkil 7 Maliyt Enflasyonu Şkil 8 Talp v Maliyt Enflasyonlarının Brabr Olması 5

6 2.3 Enflasyon il İlgili Diğr Noktalar Stagflasyon Fiyatlar yükslirkn aynı zamanda ürtimin d düşmsi durumu. o Şkil 7 d görüldüğü gibi stagflasyonun olası bir sbbi maliytlrdki bir artıştır. Bir maliyt şoku dönmini takibn (yani AS ğrisi sola kaymıştır), dvlt gnişltici politika izlm yoluna gidbilir: o Dvlt harcamalarında (G) artış vya vrgilrd (T) azaltma. o Ya da para arzında (M s ) gnişlm. Bu durumda AD ğrisi sağa kayar, yni AD ğrisi sola kaymış olan AS ğrisinin daha yüksk bir fiyattan (P 1 dn d yüksk bir fiyattan, Şkil 9) Bu tür bir politika gliri bir miktar artırabilir fakat fiyatlar daha da yükslir. Şkil 9 Maliyt artışları v Maliy Politikası Bklntilr v nflasyon Enflasyonist bklntilrd (nflasyon olacağına dair bklnti vya düşünclrd) artış olması, AS ğrisinin sola kaymasına v firmaların fiyatları artırmalarına v sbp olur. (Şkil 7) 6

7 Para v nflasyon Para arzındaki bir artış fiyat düzyini artırır. Para arzının artması toplam talp (AD) ğrisini sağa kaydırır. Sonuçta talp-nflasyonu oluşur. Sönümsüz nflasyon 1 (vya dvamlı nflasyon)gnl fiyat düzyinin yükslmsinin çok uzun bir dönm boyunca dvam tmsi durumu. Sönümsüz nflasyonun oluşmasında para arzı rol oynayabilir. Dvlt harcamalarında (G) bir artışın olduğunu düşünlim, fakat para arzı (M s ) dğişmsin. Para arzı dğişmdiği için, G d yapılan artış Mrkz Bankasının uyumlu (para) politikası il uyumlanmamıştır. G dki artış AD ğrisinin sağa kaydırır v fiyat düzyi yükslir. Fiyat düzyi artınca nlr olabilir? o Daha yüksk fiyat düzyi para talbini artıracaktır. Para arzında bir artış olmadığı için faiz oranı yükslir. o Faiz oranında mydana gln artış il planlanan yatırımlar düşr. (Faiz oranındaki artış planlanan yatırımların bir kısmını dışlar dışlama tkisi) Eğr Mrkz Bankası, para arzını (M s ) artırarak, faiz oranını sabit tutmak (yükslmmsini sağlamak) istrs, AD ğrisi daha v daha sağa kayar. o Sonuç sönümsüz nflasyondur, blki d hiprnflasyon oluşabilir (Bakınız Şkil 10). Dolayısıyla, gnllikl, sönümsüz nflasyonun oluşması için Mrkz Bankasının para arzını artırarak uyumlu politika izlmsi (mrkz bankasının uyumlaması) grktiği düşünülür. 1 İngilizcd sustaind inflation şklind ifad diln kavrama Türkç olarak sönümsüz nflasyon karşılığını önriyoruz (O. Eruygur) 7

8 Şkil 10 Dvlt Harcamalarındaki bir Artış (G) v Mrkz Bankasının Uyumlu Para Politikası sonucu Oluşan Sönümsüz Enflasyon hiprnflasyon Fiyat düzyi artışlarının çok yüksk vya astronomik olduğu dönm. 3. İşsizlik v Phillips Eğrisi 3.1 İşsizlik Türlri Friksiyonl İşsizlik (vya Gçici İşsizlik, Arızi İşsizlik) Gçici işsizliktir. İşgücün yni katılarak iş arayanları, daha iyi iş bulmak istği il işindn ayrılarak iş arayanları v şirkt iflasları sonucu işsiz kalarak iş arayanları kapsar. Yapısal İşsizlik (vya Uyumsuzluk İşsizliği) İşçilr tarafından arz diln işgücü ytnklri il işgücü piyasasında talp diln işgücü ytnklri arasında uyuşmazlık olduğu zaman oluşur. o Örnğin, bilgisayar bilgisin sahip lman ihtiyacı günümüzd çok yaygın bir durumdur. Bilgisayar kullanma bilgisin sahip olmayan kişilrin yaşadığı işsizlik yapısal işsizliktir. 8

9 Konjonktürl İşsizlik (vya Çvrimsl İşsizlik) Konjonktür dvri (vya iş çvrimi) dalgalanmaları sonucu oluşan işsizlik türüdür. Ytrsiz talp sonucu ürtimd bir daralma vya durgunluk olduğunda birçok işçi işini kaybdr. Canlanma oluşana kadar bu işçilr işsiz kalırlar. o Makrokonomik analizlrd asıl üzrind durulan bu tip işsizliktir. Friksiyonl işsizlik il yapısal işsizliğin konomid hr zaman olacağı düşünüldüğü için, önmli olan konjonktürl işsizliğin yok dilmsidir. o Klasik iktisatçılar bu tür işsizliğin varlığını kabul tmzlr. o Kynzyn analizd bu işsizlik önmli yr tutar: Kynzyn anlamda işsizlik, konjonktürl işsizliktir. Doğal İşsizlik Oranı Uzun dönm makrokonomik dngsind var olacağı tahmin diln işsizlik oranı. o Friksiyonl işsizlik il yapısal işsizliğin toplamıdır, çünkü friksiyonl işsizlik il yapısal işsizliğin konomid hr zaman olacağı düşünülür. Tam İstihdam Düzyi (vya Doğal Çıktı Düzyi) Friksiyonl işsizlik il yapısal işsizliğin toplamı kadar olan işsizlik düzyi: konjonktürl işsizliğin olmadığı durum. o Diğr bir dyişl, doğal işsizlik oranı kadar işsizliğin olduğu, onun dışında işsizliğin olmadığı durum vya ürtim düzyi. 3.2 Phillips Eğrisi 1958 d Profsör A.W. Phillips, yılları vrisini kullanarak, nominal ücrt büyüm oranı il işsizlik arasındaki ilişkiyi incldi v bu yıllar için nominal ücrt büyüm oranı il işsizlik arasında istatistiksl bir ilişki buldu. Nominal ücrtlrin büyüm oranı, nflasyon oranı gibi düşünülbilir. Bu çalışma nflasyon il işsizlik arasında trs yönlü ilişki (ödünlşim) olduğunu söylyn bir toriy dönüştü. 9

10 Şkil 11 Phillips Eğrisi (İlk Hali) Phillips Eğrisinin ilk halin gör, dvlt ğr işsizliği düşürmk istiyorsa bir miktar yüksk nflasyonu bunun karşılığında kabul tmk durumundaydı (Şkil 11). Fakat daha sonra bir sorun ortaya çıktı. o Sorun şu idi: 1970 lrd nflasyon il işsizlik bir arada yükslmy başladı v bu duruma stagflasyon (stagnation+inflation) adı vrildi. o Bu durum Phillips Eğrisin gör olmaması grkn bir durumdu. İktisat yazınında: Acaba Phillips Eğrisi Torisi yanlış mı, Yoksa Phillips Eğrisi harkt mi diyor, vya Nlr oluyor? şklind sorular sorulmaya başlandı. Parasalcı (Montarist) olan M. Fridman, 1968 yılında Phillips Eğrisini lştirrk Philllips Eğrisinin (ilk halinin) sadc kısa dönmd gçrli olacağını söyldi. Uzun dönmd Fridman'a gör nflasyon il işsizlik arasında bir ödünlşim (vya trs ilişki) yoktu. Philllips Eğrisinin nflasyon v işsizlik düzlmindki yri insanların nflasyon hakkındaki bklntilri il blirlniyordu. 10

11 Grçklşn nflasyon oranı, bklnn nflasyon oranından daha yüksk (düşük) olursa Philllips Eğrisi yukarı (aşağı) doğru kayıyordu. Böylc Bklyişlr Eklntili Phillips Eğrisi doğmuş oldu. Kısa dönmd, bklnn nflasyon il grçklşn nflasyon birbirlrin şit dğildi, bu durumda orijinal Phillips Eğrisi (ilk hali) ilişkisi oluşuyordu. Uzun dönmd is grçklşn nflasyon bklnn nflasyona şit oluyor v bu durum is diky bir uzun dönm Phillips ğrisin sbp oluyordu. o Aşağı doğru ğimli (ngatif ğimli) Phillips Eğrisi (yani ğrinin ilk hali) yalnızca kısa dönm bir durumu yansıtmaktaydı. o Uzun dönmd nflasyon il işsizlik arasında bir trs ilişki (vya ödünlşim, dğiş tokuş) yoktu. Bu şkild uzun v kısa dönm Phillips Eğrisi ilişkilri, Bklyişlr Eklntili Phillips Eğrisi adı altında tk bir Phillips Eğrisi olarak birlştirilmiş oldu. Bklyişlr Eklntili Phillips Eğrisi nin gnl olarak kabul diln biçimi şöyldir: π = π n β (u u ) + υ Enflasyon Bklnn Enflasyon Çvrimsl İşsizlik Arz Şoku n Burada, u : doğal işsizlik oranı, u : grçklşn işsizlik oranıdır. n Dikkat dilirs, burada (u u ) trimi çvrimsl işsizliktir. Uzun dönm Phillips Eğrisi, doğal işsizlik oranı (bkz. aşağıda) düzyind (yani tam istihdam düzyind) tam diky olarak yüksln bir ğridir. Örnk Varsayalım ki konomi ilk başta % 1 düzyind bir nflasyona v %7 oranında bir işsizliğ sahip. Dvlt, işsizliği düşürmk üzr, gnişltici bir maliy politikasına girişir v AD ğrisi sağa kayar. 11

12 İşsizlik düzyind, daha yüksk bir nflasyona sbp olan, kısa dönmli bir düşm olur (u düşr). İnsanlarda, daha sonraki dönmd daha yüksk bir nflasyon olacağı yönünd bir bklnti oluşur v ücrt sözlşmlrini ynilrlrkn bu yüksk oranı tml alırlar ( π yükslir, sonunda uzun dönmd, π = π halin glir). Daha yüksk ücrtlr ld dildiğind, firmaların maliytlri artar (AS ğrisi sola kayar) v çalışan sayısını azaltırlar. Sonuçta gn %7 işsizlik oranına gri n dönülür ( u = u y gri dönülür). Tk dğişn daha yüksk nflasyondur (%2). Şkil 12 Uzun v Kısa Dönm Phillips Eğrilri v Uzun Dönm Ayarlanma İşsizlikt mydana gln bu artışı yok tmk üzr dvlt ynidn gnişltici politikalar izlr: sonuç gn işsizlikt kısa dönmli bir düşm fakat daha yüksk nflasyondur. Bu daha yüksk nflasyon, sonraki dönmd daha yüksk nflasyon olacağı yönünd insanlardaki bklntilri artırır v sürç bu şkild dvam dr. Sonuçta, uzun dönmd, doğal işsizlik oranına (%7) gri dönülür, fakat nflasyon daha yükslmiştir (%3). 12

13 Yukarıda Phillips ğrisinin uzun dönm v kısa dönm vrsiyonları üzrindn anlattığımız durumu aşağıda bir d AS- AD ğrilri üzrindn inclylim. o Talbi gnişltici politka sonucunda AD ğrisi sağa kayar; A noktasından B noktasına glinir, toplam çıktı, doğal çıktı düzyinin (tam istihdam düzyinin) üstün çıkar, v işsizlik azalır. o AD nin sağa kayması il görüldüğü gibi, kısa dönmd, fiyatlar P 0 dan P 1 yükslir, yani nflasyon artar. o İnsanlarda, daha sonraki dönmd daha yüksk bir nflasyon olacağı yönünd bir bklnti oluşur v ücrt sözlşmlrini ynilrlrkn bu yüksk oranı tml alırlar ( π yükslir, sonunda uzun dönmd, π = π halin glir). Daha yüksk ücrtlr ld dildiğind, firmaların maliytlri artar (AS ğrisi sola kayar) v çalışan sayısını azaltırlar. Sonuçta gn %7 işsizlik oranına gri dönülür n ( u = u y gri dönülür). Tk dğişn daha yüksk nflasyondur (%2). Şkil 13 Sürcin AS-AD Eğrilriyl Göstrilmsi 13

14 Enflasyonu Hızlandırmayan İşsizlik Oranı (NAIRU) Uzun Dönm Phillips Eğrisi yatay ksni, nflasyonun artmadığı bir işsizlik düzyi olan doğal işsizlik oranında (Friksiyonl İşsizlik+Yapısal İşsizlik) ksr. Bu noktadaki işsizlik oranı Enflasyonu Hızlandırmayan İşsizlik Oranı (NAIRU) olarak gçr. NAIRU Torisi şunu söylr: ğr işsizlik bu oranın (NAIRU) altına inrs, nflasyon hızlanır. Son yılarda histrsiz hipotzin gör doğal işsizlik oranı il NAIRU nun birbirlrindn farklı olduğu görüşü ilri sürülmktdir. 4. Pozitif Eğimli Toplam Arz Eğrisi (AS) Torilri Daha öncdn d blirttiğimiz gibi, kısa dönmd fiyatların dğişmdiği durum, tam snk (yani tam yatık) bir toplam arz (AS) ğrisi anlamına glir. Standard IS/LM analizind, hrhangi bir politika dğişimi sonucu başlayan sürçt fiyatlar dğişmiyorsa; bu analiz örtük olarak tam yatık vya tam snk bir kısa dönm AS ğrisi (SRAS) öngörmktdir. Fakat kısa dönm ars ğrisi hr zaman tam yatık (bu durum tam Kynzyn durumdur) olmak durumunda dğildir. Kısa dönmd AS ğrisi pozitif ğimli bir ğri şklini d alabilir, ki gnld d bu şkild olduğu düşünülür. Pozitif ğimli arz ğrisi (AS) hakkında üç tml toridn bahsdilbilir: 1. Yapışkan Ücrt Modli 2. Noksan-Bilgi Modli 2 3. Yapışkan Fiyat Modli 2 Tam-olmayan-bilgi, ksik-bilgi, kusurlu-bilgi modli. 14

15 Bu üç torinin üçü d pozitif ğimli bir kısa dönm arz ğrisi (SRAS) öngörürlr. Gnl olaral SRAS ın dnklmi şu şklid yazılabilir: Y = Y + α( P P ) Burada, Y : toplam çıktı Y : doğal ürtim miktarı (doğal çıktı düzyi) α : pozitif dğr alan bir paramtr P : güncl fiyat düzyi P : bklnn fiyat düzyi Burada α paramtrsi pozitif bir paramtr olduğu için, bu dnklm gör Y il P arasında pozitif bir ilişki vardır. Bu durum pozitif ğimli bir SRAS ğrisi anlamına glir. 4.1 Yapışkan Ücrt Modli Bu modl firmaların v işçilrin ücrtlri hakkında bir sözlşm üzrind pazarlık ttiklrini v fiyat düzyi oluşmadan önc nominal ücrtlrini sabitldiklri varsayımına dayanır. 4.2 Noksan Bilgi Modli Pozitif ğimli kısa dönm toplam arz ğrisi (pozitif ğimli SRAS) için yapılan bir diğr açıklama is noksan-bilgi modli olarak adlandırılır. Bu modl, yapışkan ücrt vya yapışkan fiyat modllrinin trsin, piyasalrın dngd olduğuu varsayar. Diğr bir dyişl; ücrt v 15

16 fiyatlar arz v talbin dngy glmsini sağlayacak şkild inip çıkmakta srbsttirlr. Noksan-bilgi modlin gör; kısa dönm v uzun dönm toplam arz ğrilri (SRAS v LRAS), fiyatlar hakkındaki uzun sürmyn yanlış algılamalar yüzündn farklılaşırlar. Modlin varsayımları şöyl öztlnbilir: Bütün piyasalardaki ücrtlr v fiyatlar tam olarak (kusursuz bir şkild) snktir, yani bütün piyasalar hr zaman tmizdir (yani, dngddir) Hrbir mal arzdici piyasaya sadc tk bir mal arztmktdir ama birçok mal tüktmktdir. Hrbir mal arzdici ürttiği malın nominal fiyatını bilmktdir, fakat gnl fiyat düzyini (yani tükttiklri malların fiyatlarını) tam olarak takip dmmktdir. Hrhangi bir malın arz miktarı bu malın görli fiyatına bağlıdır: burada görli fiyat, malın nominal fiyatı bölü gnl fiyat düzyidir. Arzdici ürtim kararını aldığı dönmdykn, malı satarkn hüküm sürck olan gnl fiyat düzyini (P) bilmmktdir, bu yüzdn kararını vrirkn P yrin, bklnn fiyatı ( P ) dikkat alır. Şimdi varsayalım ki bklnn fiyat düzyi ( P ) artmamasına rağmn grçklşn fiyat düzyi (P) yükslsin. o Bu durumda kndi ürttiği malın fiyatı da artacaktır. o Arzdici diğr malların fiyatlarını tam olarak takip dmdiği v bklnn fiyat düzyind d bir artış olmadığı için, kndi ürttiği malın görli fiyatının arttığını düşünck v bunun sonucunda daha çok ürtmy başlayacaktır. 16

17 o Diğr bütün arzdicilr d (yani ürticilr d) aynı şkild düşüncklr v onlar da ürtimlrini artıracaklardır, bu da toplam çıktının artmasına sbp olacaktır. o Görüldüğü gibi, P n zaman çıktı (Y) artacaktır. P nin üstün çıkarsa, toplam 4.3 Yapışkan Fiyat Modli Pozitif ğimli kısa dönm arz ğrisinin varlığı için n son torik açıklama olarak Yapışkan Fiyat torisindn bahsdcğiz. Bu tori, talpt mydana gln dğişimlr cvabn firmaların fiyatlarını o kadar çabuk dğiştirmdiklri grçğini vurgular. Başka bir ifad il, bu modl fiyatların yapışkan olduğunu öngörür (yani fiyatlar o kadar kolay inip çıkmazlar) Fiyat yapışkanlığının olası sbplri şu şkild sıralanabilir: o Firmalar il müştrilri arasında yapılan uzun dönmli sözlşmlr, anlaşmalar. o Mnü maliytlri (vya tikt maliytlri, katalog maliytlri) 3 o Firmalar fiyatlarda çok sık dğişiklik yaparak müştrilrini sıkmak istmzlr. 3 Firmalar hr fiyat dğişimind hazırladıkları tiktlri (v/vya mnülri), katalogları, hr türlü wb sayfası içriğini, rklam afişlrini, vb., dğiştirmk zorunda kalacaklar bu da onlara k bir maliyt gtircktir. Bu maliytlr mnü maliytlri (vya tikt maliytlri, katalog maliytlri) dnir. Mnü maliytlri yüzündn dğmyck düzydki fiyat dğişimlrini yansıtmayabilirlr. 17

18 4.4 Özt v İmlnimlr 4 Yukarıda; toplam arz ğrisi için gliştirilmiş olan üç tml modli kısaca gördük. Hrbir modlin, toplam arz ğrisinin kısa dönmd ndn pozitif ğimli olduğunu açıklarkn başvurdukları piyasa aksaklıkları nlrdir bunlara kısaca dğinmiş olduk. Modllrdn birincisi nominal ücrtlrin yapışkan olduğunu varsayarkn, ikinci modl fiyatlar hakkındaki bilgilrin kusurlu olduğunu farzdiyordu. Son modl is fiyatların yapışkan olduğunu varsayıyordu. Burada gördüğümüz gibi bu modllrin hiçbiri birbiri il bağdaşmayan modllr dğildir. Yani; hrhangi birini kabul tmk, diğrlrini rddtmmizi grktirmz. Dünya, yani grçk hayat, bu üç piyasa aksaklığının üçünü birdn içrbilir v hpsi birdn pozitif ğimli kısa dönm arz ğrisi davranışına sbp olabilir. Toplam arza ilişkin bu üç modl; varsayımlarında v vurgularında ayrışmalarına rağmn, üçünün d toplam çıktı için olan imlnimlri bnzrdir. Bu imlnimlrin hpsi aşağıdaki dnklm il öztlnbilir: Y = Y + α( P P ) Bu matmatiksl ifady gör; çıktı nın doğal düzyindn olan sapmaları, fiyat düzyinin bklnn fiyat düzyindn olan sapmaları il ilişkilidir. Eğr fiyat düzyi, bklnn fiyat düzyindn yüksk grçklşirs, çıktı düzyi, çıktının normal düzyini aşmaktadır. Eğr 4 İngilizcdki implication klimsin Türkç karşılık olarak imlnim klimsini önrmktyiz (O. Eruygur) 18

19 fiyat düzyi, bklnn fiyat düzyinin altında grçklşirs, çıktı düzyi, normal düzyindn daha düşük bir düzyd kalacaktır. Şkil 14 bu dnklmi grafik olarak göstrmktdir. Dikkat dilirs, kısa dönm arz ğrisi vri bir bklnn fiyat düzyi (P ) için çizilmktdir. Dolayısıyla, bklnn fiyat düzyindki bir dğişm arz ğrisini kaydıracaktır. Şkil 14. Kısa Dönm Arz Eğrisi Eğr grçklşn gnl fiyat düzyi (P), bklnn fiyat düzyindn (P ) saparsa (farklı olursa); toplam çıktı, doğal çıktı düzyindn farklı bir düzyd grçklşir. Şimdi istrsniz, toplam arz ğrisi il toplam talp ğrisini aynı grafikt göstrlim. Şkil 15, konominin, toplam talpt bklnmyn bir yükslm olduğunda (örnğin, gnişltici para politikasından kaynaklanan) nasıl cvap vrcğini göstrmk için toplam arz dnklmindn faydalanmaktadır. Farzdlim ki, mrkz bankası tarafından, piyasaların bklmdiği bir gnişltici para politikası yapılsın. Kısa dönmd, parasal gnişlm sonucu toplam talp yükslir v dng, A noktasından B noktasına 19

20 kayar. Toplam talptki yükslm, güncl fiyat düzyini P 1 dn P 2 y yüksltir. İnsanlar bu fiyat artışını bklmdiklri için, bklnn fiyat düzyi P d kalır, v çıktı Y 1 dn Y 2 y yükslir. Dikkat dilirs bu düzy çıktı doğal düzyinin üstünd bir düzydir. Görüldüğü gibi, bu şkild, toplam talptki bklnmyn bir gnişlm konominin patlamasına vya canlanmasına (ürtim artışına) sbp olur. Şkil 15 Ekonomi Doğal Çıktı Düzyindykn Gnişltici Maliy Politikasının Kısa v Uzun Dönm Etkilri Fakat bu patlama durmaksızın dvam tmz. Yüksk grçklşn fiyat düzyi sonucu, uzun dönmd, bklnn fiyat düzyi artar. Bklnn fiyat düzyinin artması, kısa dönm arz ğrisinin yukarı doğru kaymasına sbp olur. Bklnn fiyat düzyi P 2 dn P 3 y yüksldikç, konomi B noktasından C noktasına doğru harkt tmy başlar. Güncl fiyat düzyi P 2 dn P 3 yükslir v toplam çıktı Y 2 dn Y 3 düşr. Diğr bir dyişl, konomi doğal çıktı düzyin gri dönr fakat gnl fiyat düzyi daha yükslmiştir. 20

21 Bu analiz yukarıda anlattığımız üç farklı toplam arz modli için d tutan önmli bir ilkyi biz göstrmktdir: paranın uzun dönm yansızlığı (nutrality) il kısa dönm yanlılığı (non-nutrality) birbiri il bağdaşmaz kavramlar dğildir. Bu örnkt, kısa dönm yanlılık, A noktasından B noktasına harkt il göstrilmiştir. Diğr taraftan, uzun dönm para yansızlığı is, A noktasından, uzun dönmd C noktasına glmk il göstrilmiştir. Burada, paranın kısa dönm v uzun dönm tkilri fiyat düzyi hakkındaki bklntilrin uyarlanması (adjustmnt) sürcinin bir sonucu olarak birbiri il bağdaşır hal glmktdir. 5. AS Eğrisi v Phillips Eğrisi Arasındaki İlişki Ekonomik politika blirlyicilrinin gnld iki amacı olur: düşük nflasyon v düşük işsizlik oranı. Fakat gllikl bu iki amaç birbiri il çlişir vya bağdaşmaz. Örnğin, farzdlim ki, bu konomik politika blirlyicilri toplam talbi gnişltmk için para vya maliy politikası uyguluyor olsunlar. Bu gnişltici politika (maliy vya para politkası) konomiyi kısa dönm arz ğrisi boyunca daha yüksk bir çıktı v fiyat düzyin doğru harkt ttircktir (Şkil 15 d vriln grafikt bu durum. A noktasından B noktasına harkt il göstrilmişti). Daha yüksk çıktı, daha düşük bir işsizlik dmktir, çünkü firmalar daha fazla ürtmk için daha fazla işgücü kullanacaklardır. Daha yüksk bir fiyat düzyi, gçn snnin fiyatları vri ikn, daha yüksk bir nflasyon dmktir. Böylc, politika blirlyicilri konomiyi toplam arz ğrisi boyunca yukarı harkt ttirdiklrind, işsizliği azaltır v nflasyon oranını arttırmış olurlar. 21

22 Trsi durumda, yani toplam talbi daralttıkları v konomiyi toplam arz ğrisi boyunca aşağı harkt ttirdiklrind is işsizlik artar v nflasyon düşr. İşsizlik il nflasyon arasındaki bu trs ilişkiy (ödünlşim) Phillips ğrisi dnildiğini gördük. Phillips ğrisi aslında kısa dönm arz ğrisinin bir yansımasıdır: politika blirlyicilr konomiyi toplam arz ğrisi boyunca harkt ttirdikç, işsizlik v nflasyon trs yönlü olarak harkt dr. 5.1 Toplam Arz Eğrisi il Phillips Eğrisi Arasındaki İlişki Modrn biçimi il Phillips ğrisi, nflasyon oranının üç faktör bağlı olduğunu söylr: Bklnn nflasyon; İşsizliğin doğal düzyindn olan sapma, ki buna çvsimsl işsizlik (vya konjonktürl işsizlik) diyoruz; v Arz şokları. Bu üç tkn, aşağıdaki dnklmd göstrilbilir: (u u ) n π = π β + υ Enflasyon Bklnn Çvrimsl İşsizlik Arz Şoku Enflasyon Burada β paramtrsi, nflasyonun, çvrimsl işsizliğ olan duyarlığının (cvabının) ölçütü olan bir paramtrdir. Dikkat dilirs, 22

23 çvrimsl işsizlik trimin önünd bir ngatif işarati vardır: yüksk (çvrimsl) işsizliğin, nflasyonu düşürücü tkisi vardır. Bu dnklm nflasyon il işsizlik arasındaki ilişkiyi öztlmktdir. Kısa dönm arz ğrisinin dnklmi olan Y = Y + α( P P ) il biraz oynanırsa, Phillips ğrisinin n π π β(u u ) υ = + dnklmi ld dilbilir. Dolayısıyla, pozitif ğimli kısa dönm arz ğrisi il Phillips ğrisi aslında aynı madalyonun iki farklı yüzüdür: aynı düşünc dizgisin sahiptirlr. Yani, iki dnklm d; rl v nominal dğişknlr arasında bir link kurarak, iktisat litratüründ klasik ikilik (classical dichotomy) diy bilinn rl dğişknlr il nominal dğişknlr arasında bir ilişkinin olmadığı düşüncsini, n azından kısa dönmd yıkmaktadırlar. Kısa dönm arz ğrisi dnklmin gör; çıktı düzyi, fiyat düzyindki bklnmyn dğişimlr bağlı olarak dğişmktdir. Phillips ğrisi dnklmin gör is; işsizlik, nflasyon oranındaki bklnmyn dğişimlr bağlı olarak dğişmktdir. Eğr çıktı v fiyat düzyi ilişkisi üzrin çalışıyorsak toplam arz ğrisini kullanmak, ğr işsizlik v nflasyon ilişkisi üzrin çalışıyorsak is Phillips ğrisini kullanmak daha uygun yollardır. Ama şu grçk hp aklımızda olmalıdır: Phillips ğrisi il toplam arz ğrisi aslında aynı madalyonun iki farklı yüzüdür. KAYNAKÇA Mankiw, G. 2002, Macroconomics, 5. Baskı, Worth Publishrs, Nw York. Cas, K. E. and Fair, R. C., 2007, Principls of Economics, 8. Baskı, Prntic Hall, Nw Jrsy. 23