sonucu kamu harcamaları artırıldığı zaman faiz oranı ne kadar çok yükseliyorsa, her bir durumda maliye politikasının dışlama etkisi o kadar büyük

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Araştıralar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 39 Volue: 8 Issue: 39 Ağustos 215 August Issn: PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ NİSPİ ETKİNLİĞİ: TÜRKİYE İÇİN BİR UYGULAMA RELATIVE EFFECTIVENESS OF MONETARY AND FINANCE POLICIES: AN APPLICATION FOR TURKEY Canan SANCAR Öz Bu çalışada döneinde Türkiye ekonoisi için para politikasının ı yoksa aliye politikasının ı etkin olduğu ARDL Modeli ile araştırılıştır. Çalışada ekonoik aktivite düzeyini tesilen Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla, para politikasını tesilen M2 para arzı ve Kısa Vadeli Faiz Oranı değişkenleri kullanılıştır. Maliye politikasını tesilen ise Kau Harcaaları ve Kau Gelirleri değişkenleri kullanılıştır. Çalışanın apirik bulgularına göre, uzun dönede para politikası etkin değildir. Maliye politikası ise he uzun dönede he de kısa dönede etkindir ve bu etki negatif yönlüdür. Bu sonuca göre, aliye politikası Keynesyen görüşle paralel bir şekilde Türkiye de ekonoik perforansın ayarlanasında para politikasına göre nispi olarak daha etkindir. Anahtar Kelieler: Para Politikası, Maliye Politikası, Türkiye, GDP, ARDL Model. Abstract: In this study, whether onetary policy or finance policy was effective was studied for Turkey in the period between using ARDL odel. GDP - representing econoic activity level -, M2 oney supply representing onetary policy -, and variables of short ter interest rates were used in the study. On the other hand, public expenditure and public revenue were used as representatives of finance policy. According to the epirical findings of the study, onetary policy is not effective in the long ter and finance policy is effective both in the long and in short ter, yet this effect is negative. According to these results, finance policy is relatively ore effective when copared to onetary policy in adjusting the econoic perforance in Turkey in parallel to Keynesian view. Keywords: Monetary Policy, Fiscal Policy, Turkey, GDP, ARDL Model. 1. GİRİŞ Para ve aliye politikaları politika yapıcıların ülkelerin ekonoik faaliyetlerinin düzeyini ayarlaada kullandıkları iki teel araçtır. Hüküetler, borçlana iktarı ve biçiini, kau harcaalarının kapsaı ve kopozisyonunu veya vergilerin türü ve iktarını ayarlaak suretiyle uyguladığı aliye politikası araçları ile ekonoiyi etkileyebilir. Diğer taraftan erkez bankaları döviz ve devlet iç borçlana senetlerinin (DİBS) alış-satışı, zorunlu rezerv oranları, para arzı ayarlaaları vasıtasıyla hedef politika faizinin etkinliğini dolaylı yoldan etkilerler (Horton ve El-Ganainy, 29:52). Bu iki iktisat politikası aracının hangisinin daha etkin olduğu noktasında Keynesçi ve Monetarist iktisatçılar tarafından karşıt görüşler ileri sürülüştür. Para ve aliye politikalarının ekonoik aktivite üzerindeki nispi etkinliği konusunda Monetaristlerin para politikasının, Keynesyenlerin ise aliye politikasının daha etkin olduğu yönündeki klasik tartışası bulunaktadır. Monetaristler bekleneyen para politikası şoklarının çıktı düzeyi ve ekonoik büyüe üzerinde aliye politikasına göre daha güçlü bir etkiye sahip olduğunu, bu nedenle de erkez bankalarının para stokunu ekonoik teşvik için artıraları gerektiğini savunuşlardır. Monetaristler, kau harcaaların artışı vasıtasıyla uygulanan genişleyici bir aliye politikasının özel sektör yatırıları üzerinde dışlaa etkisi (Crowding out effect) yaratacağını ve bu nedenle de ekonoik büyüe üzerindeki etkilerinin kısa vadeli olduğunu ileri sürüşlerdir (Adefeso ve Mobolaji, 21:137; Akdiş, 211:31). Monetarist iktisatçılar yatırıların faiz esnekliğinin yüksek, para talebinin faiz esnekliğinin düşük olduğu varsayıına dayanarak kau harcaaları artışının sebep olduğu dışlaa etkisinin güçlü olduğunu savunurlar. Monetaristlere göre, para arzı değişeden vergiler ve özellikle halka tahvil arzı şeklindeki borçlana türü ile finanse edilen kau harcaaları, topla harcaalarda bir artış yaratazken özel sektör harcaalarının da daralasına yol açacaktır (Yavuz, 21:4). Başka bir ifade ile genişleeci aliye politikası Yrd. Doç.Dr., Güüşhane Üniversitesi, Kelkit Aydın Doğan Meslek Yüksekokulu, Muhasebe ve Vergi Bölüü, canansancar@guushane.edu.tr

2 sonucu kau harcaaları artırıldığı zaan faiz oranı ne kadar çok yükseliyorsa, her bir duruda aliye politikasının dışlaa etkisi o kadar büyük olacaktır (Dornbusch ve Fischer, 1998: 132). Diğer taraftan Keynesyen ekonoistler, Monetarist görüşün para politikasının etkinliği ile ilgili iddialarının likidite tuzağı duruunda geçersiz olacağını savunuşlardır. Keynesçi iktisatçılara göre likidite tuzağı duruunda Merkez Bankalarının para arzı ayarlaalarının reel faiz oranlarında öngörülen düşüşü sağlayaayacağını ileri sürüşlerdir. Çünkü likidite tuzağı duruu para arzındaki artışlar faiz oranının duyarsızlığı nedeniyle topla talep ve yatırılar üzerinde Monetaristlerin öngördüğü etkiyi yaratayacaktır. Dolayısıyla, Keynesyen iktisatçılara göre, likidite tuzağı duruunda para politikası faiz oranı ve çıktı düzeyini etkileede güçsüzdür (Dornbush ve Fishcher, 1998:127). Bir başka açıdan Keynesyen ekonoistler para arzı artışlarının ekonoik aktivite üzerinde etkili olduğunu teoride kabul etekle birlikte, uygulaada likidite tuzağı nedeniyle Monetarist görüşle karşılaştırıldığında daha az etkindir (Koçyiğit ve Doğan,26:74). Monetaristler, yatırılar faiz oranına çok duyarlı oldun için para arzı değişikliklerinin faiz oranlarını büyük oranda etkileyeceği ve dolayısıyla yatırılar üzerindeki etkisinin daha fazla olacağını savunurlar. Bu nedenle de para politikası daha etkindir. Keynesçi yaklaşıa göre ise yatırı kararları faiz oranından ziyade girişicilerin geleceğe yönelik beklentileri ile ilişkili olduğu için faiz oranı değişiklikleri yatırılar üzerinde çok etkili olaz. Bu nedenle de para politikası etkin değildir (Doğan, 25: 3). Para ve aliye politikalarının göreceli etkinliği konusunda teorik nitelikteki bu tartışalara ışık tutak aacıyla apirik düzeyde de bir çok çalışa yapılış, ancak bu çalışalarda kesin bir sonuca ulaşılaaıştır. Friedan ve Meiselan (1963);. Ajayi (1974); Ajisafe ve Folorunso (22); Rakic ve Radenovic, 213; Cerda vd. (25) ise onetarist bakış açısı içinde para politikasının ekonoik faaliyetleri yönlendirede daha kesin sonuçlar verebileceğini yapış oldukları çalışalarla destekleişlerdir. Ansari (1996); Halcon ve Leon (24); Düzgün (21) çalışalarında aliye politikasının daha etkin olduğunu ifade etişlerdir. Kilindo (1996); Abata vd. (212) ve Scott (211) ise özellikle gelişekte olan ülkelerde ekonoik şok durularında her iki politikanın birlikte kullanılası ekonoik stabilizasyonun sağlanasında olulu sonuçlar verebileceğini savunuşlardır. Bu çalınanın aacı, ekonoik perforans üzerinde para ve aliye politikalarından hangisinin daha etkin olduğunu Türkiye ekonoisi açısından apirik düzeyde test etektir. Bu konuda ulusal literatürde yer alan, ancak sayıca az olan çalışalardan farklı olarak para ve aliye politikalarının nispi etkinliği politika araçları kapsaında değerlendiriliştir. Çalışa beş bölüden oluşaktadır. Çalışanın ikinci bölüünde para ve aliye politikalarının etkinliği konusunda ulusal ve uluslararası literatüre yer veriliştir. Üçüncü bölüde Türkiye örneği apirik düzeyde test ediliş ve dördüncü bölüde araştıranın bulguları değerlendiriliştir. Beşinci bölüde ise sonuç ve politika önerileri yer alaktadır. 2. LİTERATÜR Para ve aliye politikalarının ekonoik perforans üzerindeki etkileri konusunda teorik ve apirik düzeyde yapılan çalışalardan bir kısı Monetarist görüşü desteklerken, diğer bazı araştıralar Keynesyen görüşü destekleektedir. Çalışalardan diğer bir bölüünde ise para ve aliye politikalarının ekonoik perforans üzerindeki etkileri konusunda kesin bir yargıya ulaşılaaıştır. Literatürde para politikasının ekonoik perforans üzerinde aliye politikasına göre nispi olarak daha etkin olduğu çalışalar: Friedan ve Meiselan (1963), çalışalarında döneinde Aerika Birleşik Devletleri (ABD) için illi gelir ile parasal değişkenler ve ali değişkenler arasındaki ilişkiyi zaan serisi analazi ile inceleişlerdir. Çalışa sonucu disiplinize ediliş para politikasının aliye politikasına göre daha etkili olduğu ifade ediliştir. Ajayi (1974), gelişekte olan ülkeler için yapış olduğu çalışada para politikası ve aliye politikası değişkenlerinin ekonoik aktivite üzerindeki etkinliğin sıradan En Küçük Kareler (EKK) yönteiyle ile araştırıştır. Çalışa sonucu para politikasının aliye politikasına göre ekonoik aktivite üzerinde daha etkili olduğu vurgulanıştır. Ajisafe and Folorunso (22), Nijerya için para ve aliye politikalarının ekonoik aktivite üzerindeki göreceli etkinliğini eş bütünleşe ve hata düzelte odelleri ile inceleişlerdir. Çalışada döneine ait para ve aliye politikası araçları ile ekonoik büyüeyi tesilen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) yıllık verileri kullanılıştır. Çalışadan elde edilen bulgular incelenen dönede para politikasının ekonoik aktivite üzerindeki etkisi aliye politikasına göre daha baskındır. Cerda vd. (25), Çin için vergi gelirleri, kau harcaaları ve GSYH ilişkisini dönei yıllık verileri ile SVAR (Structural Vector Autoregressive) Yöntei ile analiz etişlerdir. Çalışada geleneksel Keynesyen görüşün tersine ekonoik aktivite üzerinde aliye politikasının etkin oladığı belirtiliştir. Jawaid (211), Pakistan ekonoisinde para, aliye ve ticaret politikalarının ekonoik büyüe üzerindeki etkinliğini dönei GSYH, M1 para arzı, hüküet harcaaları ve ticari dışa açıklık

3 oranlarının yıllık serileri zaan serisi odeli ile analiz ediliştir. Analiz bulgularına göre para ve aliye politikası kısa ve uzun dönede ekonoik büyüeyi pozitif yönde etkileektedir. Ancak söz konusu dönede Pakistan ın ekonoik büyüe perforansı üzerinde para politikası aliye politikasına göre daha etkindir. Ticaret Politikası ise kısa ve uzun dönede ekonoik büyüe üzerinde önesiz etkiye sahiptir. Çalışada politika yapıcıların ekonoik perforansın ayarlanasında para politikasına odaklanaları gerektiği vurgulanıştır. Oktar ve Dalyancı (212), Türkiye ekonoisi için, para politikasının ekonoik büyüe üzerindeki etkinliğini, Merkez Bankası politika faizi ve GSYH değişkenlerinin 23:1-211:9 dönei serilerini kullanarak kointegrasyon, Granger nedensellik ve VAR Yönteleri ile analiz etişlerdir. Çalışanın bulgularına göre uzun dönede para politikası GSYH yi negatif yönde etkileektedir ve bu nedenle de uzun döne ekonoik büyüe para politikası ile yönlendirilebilektedir. Rakic ve Radenovic (213) in çalışasında bütçe açığı, kau harcaaları, kau gelirleri, para arzı (M1,M2) ve GSYH ilişkisi Sırbistan için dönei verileriyle inceleniştir. Regresyon analizi yönteinin apirik bulgularına göre, söz konusu dönede Sırbistan da para politikasının ekonoik büyüeyi uyarıcı etkisi aliye politikasına göre daha baskındır. Maliye politikasının ekonoik perforans üzerinde para politikasına göre nispi olarak daha etkin olduğu çalışalar: Ansari (1996), Hindistan için para ve aliye politikalarının etkinliğini para arzı, hüküet harcaaları ve GSYH değişkenlerinin dönei yıllık verilerini, Çoklu Değişkenli Vektör Otoregresyon (Multivariate Vector Autoregression) yöntei kullanarak analiz etiştir. Çalışanın apirik bulgularına göre, incelenen dönede aliye politikası para politikasına göre daha etkindir. Halcon ve Leon (24), Filipinler için para ve aliye politikalarının ekonoik aktivite üzerindeki etkinliğini araştırışlardır. Çalışada Reel GSYH büyüe oranı, M3 para arzı büyüe oranı, ihracat büyüe oranı, hüküet harcaaları büyüe oranı değişkenleri 1986:Q1-23:Q1 çeyrek dönelik verileriyle St. Louis tahin yönteiyle analiz ediliştir. Analiz sonuçlarına göre Filipinlerde incelenen dönede aliye politikası reel büyüe üzerinde para politikasına göre daha etkindir. Düzgün (21), para ve aliye politikalarının nispi etkinliğini Türkiye ekonoisi için GSYH, M2 para arzı ve kau harcaası değişkenlerinin 1987:Q1-27:Q3 dönei üçer aylık verileriyle analiz etiştir. Çalışada ARDL (Autoregressive Distributed Lag) yaklaşıı kullanılıştır. Elde edilen sonuçlara göre, Türkiye ekonoisi üzerinde para politikası değil aliye politikası etkilidir. Maliye politikasının etkisi ise, negatif yönlüdür. Yörükoğlu ve Kılınç (212), Türkiye için yaptıkları çalışalarında hüküet harcaalarının bütçe açıkları, dış ticaret dengesi, reel GSYH ve reel döviz kuru üzerindeki etkilerini regresyon odeli ile 1987:Q1-27Q3 dönei verileriyle analiz etişlerdir. Analiz bulguları kau yatırı ve akine alıı dışındaki hüküet harcaalarındaki bir artışın bütçe açıklarını artırakla birlikte reel GSYH da artışa ve döviz kurunun değerlenesine yol açtığı ifade ediliştir. Para ve Maliye Politikalarının Kara Nitelikli Uygulanası Gerektiğini Destekleyen Çalışalar: Scott (211), Nijerya ekonoisi için para ve aliye politikalarının nispi etkinliğini dönei Reel GSYH, hüküet harcaaları, M2 para arzı, kısa vadeli faiz oranı verilerinin yıllık serilerini regresyon odeli ile analiz etiştir. Çalışada Nijerya da incelenen dönede aliye politikasının ekonoik aktivite üzerindeki etkilerinin daha kısa vadede ortaya çıktığı, buna rağen para politikası kararlarının ekonoik aktivite üzerinde orta vadede daha etkili sonuçlar doğurduğu vurgulanıştır. Bu nedenle her iki iktisat politikası aracının topla talep yönetiinde içinde bulunulan konjonktüre göre ve kara bir biçide uygulanası gerektiği vurgulanıştır. Rotii vd. (212), Nijerya ekonoisinde para ve aliye politikalarının etkinlik düzeylerini ölçeye yönelik yaptıkları apirik çalışada Para arzı (M1, M2), borçlana finansan açıkları, ali açıklık oranı değişkenlerinin yıllık Verilerini Hata Düzelte (Error Correction Mechanis -ECM) Modeli ile analiz ediliştir. Çalışadan çıkarılan sonuç, Nijerya ekonoisinde incelenen dönede bu iki politika aracının birbirine karşı üstün yönü oladığı ve ekonoik perforansın ayarlanasında her iki politikanın uygun bileşiinin kullanılası gerektiği yönündedir. Cyrus ve Elias (214), Kenya için para ve aliye politikalarının nispi etkinliğini dönei reel GSYH, reel döviz kuru, topla hüküet harcaaları, reel faiz oranı ve M2 para arzı değişkenlerinin yıllık serileri VAR Modeli ile analiz etişlerdir. Çalışanın apirik bulguları aliye politikası şoklarının kısa dönede GSYH üzerinde para politikasına göre nispi olarak daha etkili olduğunu gösterektedir. Ancak çalışada ekonoik istikrar ve büyüeyi teşvik etek için bu iki politika aracının uygun kobinasyonda ve koordineli bir şekilde kullanılasının gerekliliği vurgulanıştır. Para ve aliye politikasının etkinliğini araştıran çalışalar ve bulguları özet bir şekilde Tablo 1 de sunuluştur.

4 Tablo 1: Apirik Çalışalara İlişkin Özet Tablo Yazar Yıl Ülke Yönte Etkin Politika Friedan, Meiselan 1963 ABD Zaan Serisi Para Politikası Analizi Ajayi 1974 Gelişekte EKK Para Politikası Olan Ülke Grubu Ansari 1996 Hindistan VEC Maliye Politikası Ajisafe, Folorunso 22 Nijerya Eş Bütünleşe, Para Politikası Hata Düzelte Modelleri Halcon, Leon 24 Filipinler St.Louis Tahin Maliye Politikası Yöntei Cerda vd. 25 Çin SVAR Para Politikası Düzgün 21 Türkiye ARDL Maliye Politikası Scott 211 Nijerya Regresyon Modeli Maliye Politikası, Para Politikası Jawaid, Qadri ve Ali 211 Pakistan Zaan Serisi Para Politikası Modeli Sanni, Ausa, ve 212 Nijerya ECM Model Maliye Politikası, Para Agbeyangi, Politikası Yörükoğlu, Kılınç 212 Türkiye Regresyon Maliye Politikası Modeli Oktar, Dalyancı 212 Türkiye VAR Modeli Para Politikası Rakic,Radenovic 213 Sırbistan Regresyon Para Politikası Modeli Cyrus ve Elias 214 Kenya VAR Modeli Maliye Politikası, Para Politikası 3. EKONOMETRİK YÖNTEM 3.1. Veri Seti ve Apirik Model Bu çalışada Türkiye de yıllarına ait GSYH deki büyüe oranı ile Kau Harcaalarının GSYH ye oranı, Kau gelirlerinin GSYH ye oranı, kısa vadeli faiz oranları ve geniş tanılı para arzı (M2) değişkenleri arasındaki ilişki ARDL (Autoregressive Distibuted Lag) yaklaşıı ile analiz ediliştir. Modelde bağılı değişken GSYH büyüe oranıdır. Para ve Maliye politikalarını tesil eden bağısız değişkenler ise teorik ve apirik literatürden hareketle belirleniştir. Çalışaızın apirik analizlerinde kullanılan değişkenlere ait açıklaalar Tablo 2 de sunuluştur. Tablo 2. Ekonoetrik Analizlerde Kullanılan Değişkenler ve Açıklaaları Değişkenin Değişkenin Açıklaası Kaynağı ve Dönei Sigesi GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Büyüe Oranı (%) World Bank ( ) KH Kau Harcaalarının GSYH ya Oranı (%) World Bank ( ) KG Kau Gelirlerinin GSYH ya Oranı (%) World Bank ( ) KVFO İnterbank Faiz Oranı (%) OECD ( ) M2 Geniş Tanılı Para Arzı (Endex) OECD ( ) Türkiye de GSYH büyüe oranının üzerinde etkili olan faktörlerin analiz edilesinde değişkenler aliye politikaları göstergeleri ve para politikaları göstergeleri olarak iki alt gruba ayrılıştır. Her bir alt gruba ait değişkenler ile bağılı değişken arasındaki ilişkinin tahin edilesinde dört ayrı odel kullanılıştır. Tablo 3 de para ve aliye politikalarının GSYH üzerindeki nispi etkileri araştırılırken tahin edilen odeller ve her bir odelin tahininde kullanılan yöntee yer veriliştir. Tablo 3. Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Büyüe Oranının Modellenesi Alt Grup I: Maliye Politikası Göstergeleri Model No Değişkenler Yönte Data Model I KH ARDL Yıllık Model II KG ARDL Yıllık Alt Grup II: Para Politikası Göstergeleri Model No Değişkenler Yönte Data Model III M2 ARDL Yıllık Model IV KVFO ARDL Yıllık

5 3.2. Metodoloji Bu çalışanın ekonoetrik analizinde zaan serisi yöntelerinden ARDL yaklaşıı kullanılıştır. Bu yaklaşıın kullanıla aacı odellerde yer alacak değişkenlerin durağanlık düzeylerinin I() veya I(1) olasından kaynaklanaktadır Eşbütünleşe Eşbütünleşe testleri değişkenler arasındaki uzun döne ilişkisinin tespitinde ve test edilesinde sıkça kullanılaktadır. Engle&Granger (1987), Johansen (1988) ve Johansen&Juselius (199) yönteleri eşbütünleşe analizinde en çok bilinen yaklaşılardır. Engle&Granger (1987) tarafından geliştirilen eşbütünleşe testi, düzeyde durağan olayan ancak birinci farkı alındığında durağan hale gelen zaan serilerinin düzey halleri ile eşbütünleşik olup oladıklarının tespitine olanak sağlaaktadır. Birden fazla eşbütünleşik vektör bulunası halinde ise Johansen (1988) tarafından geliştirilen eşbütünleşe testinden yararlanılaktadır. Johansen (1988) eşbütünleşe testi Engle&Granger yönteinin çok denkleli olarak genelleştiriliş şekli olup, VAR (Vector Auto Regression) analizine dayanaktadır. Engle&Granger (1987), Johansen (1988) ve Johansen&Juselius (199) tarafından geliştirilen eşbütünleşe testlerinin kullanılabilesi için değişkenlerin aynı seviyeden bütünleşik olaları gerekektedir. Bununla birlikte, serilerin bir veya birden fazlasının düzey halinde durağan olası duruunda, başka bir ifade ile I()olası halinde seriler asındaki eşbütünleşe ilişkisi bahsedilen testler yardııyla araştırılaaz. Bu duruda Peseran vd.(21) tarafından geliştirilen ve farklı seviyelerden durağan hale gelen serilerin eşbütünleşe ilişkisinin incelenesine ikan sunan ARDL Modeli (Autoregressive Distributed Lag Model-Gecikesi Dağıtılış Otoregresif Model) kullanılaktadır ARDL Modeli Pesaran ve Pesaran (1997), Pesaran ve Sith (1998) ve Pesaran vd.(21) tarafından geliştirilen ARDL Modeli, farklı gecike uzunluklarına sahip değişkenler arasında uzun ve kısa döne katsayıların elde edilesine ikân tanır. Serilerin I() veya I(1) gibi farklı durağanlık düzeylerinde olalarına izin veren ARDL Modeli, gözle sayılarının düşük olduğu analizlerde bile güçlü sonuçların elde edilesine olanak tanıası nedeniyle bir dizi avantaja sahiptir (Duasa, 27: 24; İlgün, 21:241). ARDL odelleri iki aşaalı olarak gerçekleşektedir: 1. İlk aşaada, eşbütünleşe testi ile odeldeki değişkenler arasındaki uzun bir ilişkinin evcut olup oladığı test edilektedir. 2. İkinci aşaada ise, odelde bulunan değişkenlere ait uzun ve kısa döne katsayılar tahin edilektedir. ARDL odelindeki hata düzelte terii kısıtlı hata düzeltelerine sahip oladığı için ARDL Modelinde Kısıtlanaış Hata Düzelte Modeli (UECM) tanılanaktadır (Pesaran vd., 21:29). Bu odelin çalışaya uyarlanış şekillerine aliye politikası göstergeleri ve para politikası göstergeleri kapsaında aşağıda yer veriliştir. a) Maliye politikası göstergelerine ait denkleler şu şekildedir: Model I: (1) GSYH = α + α GSYH + α KH + α GSYH + α KH + u i t i i t i t t t i 1 i Model II: (2) GSYH = α + α GSYH + α KG + α GSYH + α KG + u i t i i t i t t t i 1 i b) Para politikası göstergelerine ait denkleler şu şekildedir: Model III: (3) GSYH = α + α GSYH + α M + α GSYH + α M + u i t i i t i t t t i 1 i Model IV: GSYH = + 1i GSYH t i + 2i IFOt i + 3GSYH t 1 + 4KVFOt 1 + ut (4) α α α α α i 1 i Bu odellerde α sabit terii, α3 ve α4 uzun döne katsayılarını tesil etektedir. Ayrıca, her bir odele ait α 1 ve α 2 kısa döne dinaiklerini ifade etektedir. Modelde yer alan ise optial gecike uzunluğunu gösterektedir. (1), (2), (3) ve (4) nolu denklelerden elde edilen değer Pesaran vd. (21) deki tablo değerlerinden elde edilen alt ve üst sınır değerleri ile karşılaştırılakta ve test istatistiği değerinin üst sınırdan büyük olası duruunda değişkenler arasında uzun döneli bir ilişkisinin varlığından söz edilebilektedir. Diğer taraftan eğer değer alt sınırdan küçük ise eşbütünleşe söz konusu değil iken; iki değer arasında yer alası duruunda ise yoru yapılaaaktadır.

6 ARDL odeli uygulaasına optial gecike uzunluğunun tespiti ile başlanaktadır. Modelin uygun gecike sayısının belirlenesinde Akaike, Schwarz-Bayesian ve Hannan-Quinn gibi kritik değerlerden faydalanılaktadır. Modelin gecike uzunluğu ise en küçük kritik değeri sağlayan gecike uzunluğudur. Ayrıca tahin edilen ARDL odelinde tanısal testlerin de olulu sonuç veresi duruunda değişkenlere ait uzun ve kısa döne ilişkilerini yansıtan katsayıların yorulanası anlalı olaktadır. 4. AMPİRİK BULGULAR Bu çalışada GSYH ile aliye politikası ve para politikası araçları arasındaki ilişki ARDL sınır testi ile analiz ediliştir. Bu aaçla ilk aşaada çalışada kullanılan değişkenlere ait serilerin durağanlıkları biri kök testleri ile analiz ediliştir. Daha sonra eşbütünleşe testi uygulanıştır. Son aşaada ise ARDL sınır testi sonuçlarına yer veriliştir Biri Kök Testi Bu çalışada değişkenlere ait verilerin durağanlığının sınanasında Dickey-Fuller (1981) tarafından geliştirilen Genişletiliş DF (Augented DF) testi kullanılıştır. ADF biri kök testinde H hipotezi serilerin biri köke sahip olduğunu yani durağan oladığını gösterektedir. Tablo 4 de ADF biri kök testine ait sonuçlar yer alaktadır. Tablo 4. ADF Biri Kök Testi Sonuçları Değişkenler Sabit Sabit&Trend Düzey Birinci Fark Düzey Birinci Fark GSYH -5.54*** -8.37*** -5.42*** -8.15*** KH *** KG *** *** M *** *** KVFO *** -3.5* -7.1*** Not: Gecike Uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine göre Otoatik Belirleniştir. (*),(**) ve (***) Sırasıyla %1, %5 ve %1 Öne Düzeyine Göre Anlalılığı Tesil Etektedir. Yapılan ADF biri kök testi sonuçlarına göre GSYH deki büyüe oranının seviyesinde, kau harcaalarının GSYH ye oranı, kau gelirlerinin GSYH ye oranı, KVFO ve M2 para arzı değişkenlerinin ise farklarında durağan olduğu gözleleniştir. Trendin dahil edildiği duruda ise KVFO faiz oranı seviyesinde durağan hale gelektedir. ADF biri kök test sonuçlarına göre serilerin bir kısı I(), bir kısı ise I(1) olduğundan dolayı bu değişkenler arasındaki ilişkinin incelenesinde ARDL odelinden yararlanılabilektedir Eşbütünleşe Testi Değişkenler arasındaki uzun döneli ilişkinin tespitinde Pesaran sınır testinden yararlanılıştır. Bu çalışada aksiu gecike sayısı tü odeller için dört olarak belirleniştir. Eşbütünleşe ilişkisinin test edilesine bağlı olarak F istatistiği sonuçlarına Tablo 5 de yer veriliştir. Tablo 5. Eşbütünleşe Test Sonuçları Modeller M k F İstatistiği Pesaran vd. (21) Kritik Değerler* Alt Sınır Üst Sınır Model I Model II Model III Model IV Not: *Kritik değerler 1 açıklayıcı değişken (k) ve %5 anlalılık düzeyi için Duru 3 e (kısıtsız sabitli, trendsiz) karşılık gelen tablo değerleridir. M aksiu gecike sayısıdır. Eş bütünleşenin tespiti için Pesaran sınır testi sonucuna göre elde edilen F istatistiği tü odeller için %5 öne düzeyinde üst sınır değerinden büyüktür. Bundan hareketle bütün odeller için dört gecikeli odeldeki değişkenler arasında uzun döneli ilişkinin bulunadığını ifade eden sıfır hipotezi reddedilektedir. Dolayısıyla, analize konu olan dönede, bütün odellerde değişkenler arasında uzun döneli ilişkinin varlığından söz edilebilir ARDL Modeli Değişkenler arasında eş bütünleşenin tespiti için Pesaran sınır testi sonucunda eşbütünleşe ilişkisinin varlığı tespit edildikten sonra değişkenler arasında uzun döneli ilişkiler aşağıda belirlenen en uygun ARDL odel ile inceleniştir. Bu kapsada aliye politikaları ve para politikaları açısından kurulan ARDL odelleri aşağıdaki gibidir. a) Maliye politikası göstergelerine ait denkleler:

7 Model I: 1, 2, p GSYH = β + β GSYH + β KH + ε k i t i i t i t p q Model II: 1, 2, q (5) (6) GSYH = β + β GSYH + β KG + ε k i t i i t i t b) Para politikası göstergelerine ait denkleler: Model III: 1, 2, 2 p GSYH = β + β GSYH + β M + ε k i t i i t i t p q Model IV: 1, 2, q (7) (8) GSYH = β + β GSYH + β KVFO + ε k i t i i t i t En uygun ARDL odelinin belirlenesinde (1), (2), (3), (4), (5), (6), (7) ve (8) nolu denklelerin aksiu gecike uzunluğu dört olarak alınıştır. Seçi kriterlerinden biri olan AIC si ( Akaike Inforation Criterion ) en küçük odeller için ARDL testi yapılıştır. Model I, Model II, Model III ve Model VI e ait denkleler için en uygun ARDL sırasıyla (1,1), (2,2), (1,1) ve (4,1) odelleri AIC ne göre tahin ediliştir. Tahin edilen bütün odellerde ardışık bağılılığın olup oladığının saptanasında LM testi kullanılıştır. Rasey odel kura hatasının olup oladığı hakkında bilgi verektedir. Jarque-Bera hata terilerinin noral dağılıp dağıladığını gösterektedir. Hata terilerinde değişen varyansın olup oladığını ise White testi gösterektedir. Buna göre kurulan bütün ARDL odelleri için ardışık bağılılık, değişen varyans, odel kura hatası ve noral dağılı testlerine bakıldığında tanısal test problelerinin oladığı tespit ediliştir Uzun Döne Katsayıları Yapılan sınır testi sonucunda, değişkenler arasında uzun döneli ilişkinin varlığı tespit edildikten sonra, uzun ve kısa döne ilişkileri belirleek için ARDL (1,1), (2,2), (1,1) ve (4,1) odelleri tahin ediliştir. GSYH nin bağılı değişken, para ve aliye politikası araçlarının bağısız değişken olduğu tü odellere ait ARDL uzun döne katsayıları Tablo 6 ve 7 de yer alaktadır. GSYH nin bağılı değişken, aliye politikası araçlarının bağısız değişken olduğu odellere ilişkin ARDL uzun döne katsayıları Tablo 6 da yer alaktadır. Tablo 6. Maliye Politikasına İlişkin ARDL Uzun Döne Katsayıları Maliye Politikası Araçları Bağısız Değişkenler Model I ARDL (1,1) KH C Model II ARDL (2,2) KG * C * Not: (*),(**) ve (***) Sırasıyla %1, %5 ve %1 Öne Düzeyine Göre Anlalılığı Tesil Etektedir. Maliye politikası araçlarının GSYH üzerindeki etkisini gösteren uzun döneli katsayıların yer aldığı Tablo 6 da sadece kau gelirleri %1 öne düzeyinde anlalı olduğu görülektedir. Diğer bir ifade ile kau gelirlerinin GSYH yi negatif yönde etkilediği sonucuna varılıştır. Bu sonuca göre, dönei içerisinde, kau gelirlerinde eydana gelen %1 lik artış uzun dönede GSYH üzerinde %,9956 lık bir azalışa yol açaktadır. Diğer taraftan kau harcaalarının GSYH üzerindeki etkisi negatif bulunuş, ancak katsayılar anlasız çıkıştır. Maliye politikası araçlarının GSYH yi negatif yönde etkileesi, uzun dönede aliye politikasının ekonoik büyüe üzerinde etkin olduğunu gösterektedir. Kau harcaalarına ilişkin katsayının negatif çıkası, Dornbusch ve Fischer (1998) inde belirttiği aliye politikasının dışlaa etkisini (crowding-out effect) gösterektedir. Bu sonuç aynı zaanda Düzgün (21) ün Türkiye için yapış olduğu çalışanın sonucu ile benzerdir. Genişleyici aliye politikası bütçe açıklarında artışa neden olakta, bütçe açığının artası ise borçlana gereğini yükseltekte ve sonuçta faiz oranlarının yükselesi özel sektör yatırılarının ve böylece GSYH nin azalasına yol açaktadır. GSYH nin bağılı değişken, para politikası araçlarının bağısız değişken olduğu odellere ilişkin ARDL uzun döne katsayıları Tablo 7 de yer alaktadır.

8 Tablo 7. Para Politikasına İlişkin ARDL Uzun Döne Katsayıları Para Politikası Araçları Bağısız Değişkenler Model IV ARDL (1,1) M C ** Model V ARDL (4,1) KVFO C *** Not: (*),(**) ve (***) Sırasıyla %1, %5 ve %1 Öne Düzeyine Göre Anlalılığı Tesil Etektedir. Para arzı ve KVFO nun uzun dönede GSYH üzerindeki etkisi negatif bulunuş, ancak katsayılar anlasızdır. Para politikası değişkenlerinin GSYH üzerindeki etkisinin anlasız çıkası, para politikasının uzun dönede etkin oladığı anlaına gelektedir Kısa Döne Katsayıları Uzun döneli katsayılarının tahini ve yorulanasından sonra, hata düzelte odeli yardııyla kısa döne katsayılar tahin ediliştir. GSYH için ARDL yaklaşıına dayalı hata düzelte odelleri aliye politikaları göstergeleri ve para politikaları göstergeleri açısından aşağıdaki denklelerden hareketle oluşturuluştur. a) Maliye politikası göstergelerine ait denkleler şu şekildedir: GSYH = α + α GSYH + α KH + α ECM + v Model I: 1, 2, 5 1 (9) t i t i i t i t t GSYH = α + α GSYH + α KG + α ECM + v Model II: 1, 2, 5 1 (1) t i t i i t i t t b) Para politikası göstergelerine ait denkleler şu şekildedir: GSYH = α + α GSYH + α M + α ECM + v Model III: 1, 2, (11) t i t i i t i t t GSYH = α + α GSYH + α KVFO + α ECM + v Model IV: 1, 2, 5 1 (12) t i t i i t i t t Denklelerde yer alan ECM t 1 hata düzelte terilerini tesil etektedir. Kısa döne katsayıları uzun dönede olduğu gibi tü odellerin GSYH için sırasıyla ARDL(1,1), ARDL (2,2), ARDL(1,1) ve ARDL(4,1) odelleriyle araştırılıştır. Para ve Maliye Politikalarına ilişkin kısa döne katsayılarına ait tahin sonuçları Tablo 8 ve Tablo 9 da gösteriliştir. Tablo 8 de yer alan hata düzelte tahin sonuçlarına göre kısa dönede aliye politikası araçlarından kau harcaaları ve topla kau gelirleri ile GSYH arasındaki ilişki uzun dönee göre daha kuvvetlidir. Tablo 8: Maliye Politikası Araçlarına İlişkin ARDL Kısa Döne Katsayıları Maliye Politikası Araçları Bağısız Değişkenler Model I ARDL (1,1) KH ** ECM t *** Model II ARDL (2,2) GSYHt * KG * KGt *** ECM t *** Not: (*),(**) ve (***) Sırasıyla %1, %5 ve %1 Öne Düzeyine Göre Anlalılığı Tesil Etektedir. Bu sonuç Scott un (211) çalışasından elde edilen sonuçla paraleldir. Maliye politikası araçlarından kau harcaaları ve kau gelirlerine ilişkin tü katsayılar öne düzeylerinde istatistiki olarak anlalı bulunuştur. Katsayıların işaretlerinden hareketle kau harcaaları ve kau gelirleri GSYH yi negatif

9 yönde etkileektedir. Başka bir ifadeyle, kısa dönede kau harcaalarındaki %1 lik bir artış, GSYH yi %7.61 azaltaktadır. Diğer taraftan aliye politikası aracı olarak kau gelirlerinin öneli bir kısını tek başına vergiler oluşturaktadır. Vergiler, geliri aşındıran aliye politikası araçlarıdır. Maliye politikası değişkenlerinden kau gelirlerindeki %1 lik bir artış ise kısa dönede GSYH yi %4.3 azaltaktadır. Bu sonuç bir aliye politikası aracı olarak kau gelirlerindeki artışın topluun tüketi eğiliini kısıcı etkisi nedeniyle topla harcaaların ve dolayısıyla topla gelirin azalasına yol açası şeklinde yorulanabilir. Özellikle enflasyonla ücadelede daraltıcı aliye politikası uygulaak aacıyla kau gelirlerinin artırılası ekonoik büyüe üzerinde daraltıcı bir etkiye sahiptir. Maliye politikaları araçlarının katsayılarının sayısal büyüklükleri sıralandığında ise kısa dönede GSYH yi en büyük derecede etkileyen değişkenin sırası ile kau harcaaları (%7.61), kau gelirleri (%4.3) olduğu söylenebilir Kau harcaaları ve kau gelirlerinin hata düzelte terilerinin (ECM t-1) katsayıları ise beklenildiği gibi negatif ve istatistiksel olarak da anlalı bulunuştur. Hata düzelte katsayısı, kısa dönedeki dengesizliğinin ne kadarının uzun dönede dengeye geleceğini ifade etektedir Hata düzelte odelinin kararlı olabilesi için hata düzelte katsayısının negatif ve anlalı olası gerekektedir. Hata düzelte katsayısının negatif olası odelde eydana gelen kısa döne dengesizliklerinin uzun dönede ortadan kalkacağını ve odelin tekrar dengeye geleceğini ifade etektedir. Hata düzelte katsayısının pozitif olası ise serilerin uzun döne denge değerinden uzaklaştığını gösterektedir. Teorik olarak hata düzelte teriinin negatif, anlalı ve büyüklük olarak -1 <et-1 < arasında olası beklenektedir. et-1 = - 1 olduğunda, son dönedeki dengesizliklerin taaı ortadan kaldırılaktadır. -1 < et-1 < ise, son döne dengesizliklerin sadece bir kısının ortadan kaldırıldığını ifade etektedir. Maliye politikası için kurulan iki odelin (Model I ve II) kısa döne tahin sonuçlarına göre, hata düzelte katsayısı sırasıyla (-1,19) ve (-1,61) olup, negatif ve istatistiksel olarak anlalıdır. ECM(-1) katsayısının negatif ve istatistiksel olarak anlalı olası eş bütünleşe ilişkisini de destekleektedir. Aynı zaanda hata düzelte odelindeki hata terii katsayısının negatif ve istatistiksel olarak anlalı olası, ele alınan dönedeki sapaların hızla düzeltilekte olduğunu gösterektedir. İncelenen odellerde hata düzelte değişkeninin katsayısının 1 den büyük olası sistein dalgalanarak dengeye geldiğini ve bu dalgalanaların her seferinde azalarak uzun dönede dengeye dönüştüğünü gösterektedir. Bu sonuç Cyrus ve Elias (214) çalışalarından elde ettiği sonuçla tutarlıdır. Bu nedenle Ansari (1196); Halcon ve Leon (24), Yörükoğlu ve Kılınç (212) ın çalışalarından elde edilen sonuçlara benzer şekilde, Kısa dönede uzun dönede olduğu gibi aliye politikası reel GSYH üzerinde etkindir. yoruu yapılabilir. Tablo 9 da yer alan hata düzelte tahin sonuçlarına göre uzun dönein tersine kısa dönede para politikası araçlarından M2 para arzı ve KVFO ile GSYH arasında ilişki evcuttur. Bu nedenle de kısa dönede para politikası etkindir. Tablo 9: Para Politikası Araçlarına İlişkin ARDL Kısa Döne Katsayıları Para Politikası Araçları Bağısız Değişkenler Model III ARDL (1,1) M *** ECM t *** Model IV ARDL (4,1) KVFO GSYHt ** GSYHt ** GSYHt * KVFO ECM t *** Not: (*),(**) ve (***) Sırasıyla %1, %5 ve %1 Öne Düzeyine Göre Anlalılığı Tesil Etektedir. Para politikası araçlarına ilişkin kısa döne sonuçlarının yer aldığı Tablo 9 dan anlaşılacağı gibi değişkenlerin kat sayıları istatistiki olarak anlalı bulunuştur. Katsayıların işaretlerinden hareketle GSYH üzerinde M2 para arzının etkisi negatif iken, KVFO ise pozitif etkiye sahiptir. Yani, M2 para arzındaki %1 lik bir artış, kısa dönede GSYH yi %.11 azaltaktadır. Genel olarak para arzı artırıldığında faiz oranı düşerken yatırıların faiz oranına duyarlılığına bağlı olarak GSYH nin artası gerekirken, çalışanın apirik bulgularına göre, incelenen dönede yatırılar faiz oranına duyarlı olayışı ve/veya para

10 iktarındaki artışlar faiz oranlarını düşürek yerine fiyatlara yansıası ve bu nedenle GSYH de beklenen genişletici etkinin oluşayışıyla açıklanabilir. Faiz oranlarındaki artışın yatırıların faiz oranlarına duyarlılığına bağlı olarak azalası ve bu bunun sonucu GSYH de azalış olası beklenir. Çalışanı para politikasına ilişkin apirik bulgularına göre ise KVFO daki %1 lik bir artış, GSYH üzerinde %.4 lük bir artışa yol açaktadır. Bu sonuç yatırıların faiz oranlarına duyarsızlığı veya bir başka açıdan faiz oranlarındaki yükselişin yabancı seraye girişine neden olasıyla açıklanabilir. Para politikası araçlarının katsayılarının sayısal büyüklükleri sıralandığında ise GSYH üzerindeki en etkin değişkenlerin sırasıyla M2 para arzı (%.11) ve KVFO (%.4) olduğu söylenebilir. M2 para arzı ve KVFO ya ait hata düzelte terileri (ECM t-1) ise beklenildiği gibi negatif ve istatistiksel olarak da anlalı bulunuştur. Bir başka ifade ile para politikası için kurulan iki odelin (Model III ve IV) kısa döne tahin sonuçlarına göre, hata düzelte katsayısı sırasıyla (-,79) ve (-2,12) olup, negatif ve istatistiksel olarak anlalıdır. ECM(-1) katsayısının negatif ve istatistiksel olarak anlalı olası para politikası için de eş bütünleşe ilişkisini destekleektedir. Para politikası için kullanılan araçlara ilişkin kurulan her iki odelde hata düzelte odelindeki hata terii katsayılarının negatif ve istatistiksel olarak anlalı olası, ele alınan dönedeki sapaların düzeltilekte olduğunu gösterektedir. ECM(-1) ler incelediğinde M2 para arzı için kurulan III. odelde olarak hesaplanan katsayı, herhangi bir şok veya olağan üstü bir etkinin ortaya çıkası duruunda bu etkinin bir sonraki yılda %79 luk bir hızla azaldığını gösterektedir. KVFO için kurulan IV. odelde olarak hesaplanan katsayıların 1 den büyük olası sistein dalgalanarak dengeye geldiğini ve bu dalgalanaların her seferinde azalarak uzun dönede dengeye dönüştüğünü gösterektedir. Ancak para politikası uygulaasında sistein dengeye geliş süreci, gecike uzunluğu dikkate alındığında aliye politikasına göre daha fazla zaan alaktadır. Bu nedenle kısa dönede uzun dönede olduğu gibi aliye politikası reel GSYH üzerinde daha etkindir. SONUÇ VE ÖNERİLER Ekonoi politikası araçları olarak para ve aliye politikalarının nispi etkinliğinin bilinesi ülke ekonoileri için son derece öneli bir konudur. Bu çalışada Türkiye de ekonoik büyüenin kontrol edilesinde para ve aliye politikalarının etkinliği apirik olarak analiz ediliştir. Çalışada para politikasını tesilen geniş tanılı para arzı (M2) ve kısa vadeli faiz oranı; aliye politikasını tesilen kau harcaaları ve topla kau gelirleri değişkenlerinin dönei yıllık serileri ARDL odeli ile analiz ediliştir. ARDL hata düzelte odelinin uzun ve kısa döne tahin sonuçları aliye politikasının ekonoik büyüe üzerinde negatif ve anlalı bir etkiye sahip olduğunu gösterektedir. Para politikasına ilişkin uzun döne tahin kat sayıları ise anlasızdır ve bu nedenle para politikası incelenen dönede etkin değildir. Buna karşın, kısa dönede para politikası etkin olakla birlikte, aliye politikasına ilişkin kısa döne kat sayıları ile karşılaştırıldığında nispi olarak daha az etkindir. Sonuç olarak, Türkiye ekonoisinde aliye politikası ve politika araçları Keynesyen görüşü destekler şekilde para politikası ve bu politikanın araçlarına göre nispi olarak daha güçlü bir etkiye sahiptir. Çalışanın bulguları doğrultusunda politika çıkarıı yapıldığında; Türkiye ekonoisinde aliye politikasının enflasyonla ücadelede ve topla talep yönetiinde para politikasına göre etkinlik açışından daha rasyonel bir politika olarak uygulanası gerekektedir. KAYNAKÇA ABATA, M. Adeolu, Jaes S. KEHINDE, and Sehilat A. BOLARİNWA (212). "Fiscal/Monetary Policy and Econoic Growth in Nigeria:A Theoretical Exploration", International Journal of Acadeic Research in Econoics and Manageent Sciences, S. 1, s ADEFESO, H.A. and H.I. MOBOLAJI (21). "The Fiscal-Monetary Policy and Econoic Growth in Nigeria: Further Epirical Evidence", Pakistan Journal of Social Sciences, S.2, s AJISAFE, R.A. and B.A. FOLORUNSO (22). "The Relative Effectiveness of Fiscal and Monetary Policy Policy in Macroeconoic Manageent in Nigeria", The African Econoic and Business Review, S.3, s AKDİŞ, Muhaet (211). Para Teorisi ve Politikası, Ankara: Gazi Kitabevi. ANDERSEN, L.C. and J.L. JORDAN (1968). "Monetary and Fiscal Actions: A Test of their Relative", Federal Reserve Bank of St. Louis Review, S. 8, s ANSARI, M.I. (1996). "Monetary vs. fiscal policy: Soe evidence fro vector autoregression for India", Journal of Asian Econoics, S.7, s CERDA, Rodrigo A., Herann GONZALEZ and Luis Felipe LAGOS (25). "Is Fiscal Policy Effective? Evidence For An Eerging Econoy: Chile ", Pontificia Universidad Catolica De Chile Instituto De Econoia, S. 292, s CYRUS, Mutuku and Koech ELIAS (214). "Monetary and fiscal policy shocks and econoic growth in Kenya: VAR econoetric approach", Journal of World Econoic Research, S.3, s DICKEY, D.A. and W.A. FULLER (1981). "Distribution of the estiators for autoregressive tie series with a unit root", Econoetrica, S. 49, s

11 DOĞAN, Çetin (25). "Para Politikasının Etkinliği: Türkiye Açısından Bir Değerlendiresi" Süleyan Deirel Üniversitesi İİBF Dergisi, S. 1, s DORNBUSCH, Rudiger and Stanley FISCHER (1998). Makro Ekonoi, İstanbul: McGraw Hill Akadei Ortak Yayını. DUASA, Jarita (27). "Deterinants of Malaysian Trade Balance:An ARDL Bound Testing Approach", Journal of Econoic Cooperation 28, S. 3, s DÜZGÜN, Recep (21). "Türkiye Ekonoisi nde Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği", Uluslararası Sosyal Aratıralar Dergisi, S. 3, s EASTERLY, Willia and Sergio REBELO (1993). "Fiscal Policy and Econoic Growth: An Epirical Investigation", NBER Working Paper, S.3, s FRIEDMAN, Milton and D. MEISELMAN (1963). The Relative Stability of Monetary Velocity and Investent Multiplier in the United States, 1887 to 1957 in Stabilization Policies, Englewood: Prentice Hall. HALCON, Neil Angelo and Leah Melissa T. De LEON (24). "Efficıency of Fiscal And Monetary Policies in the Philippines: The St. Louis Model Approach", Bangko Sentral Review, S.6, s HORTON, Mark and Asaa EL-GANAINY (29). "What Is Fiscal Policy?", Finance & Developent, S.6, s İLGÜN, M. Fatih (21). "Genişletici Mali Darala Hipotezinin Teelleri ve Türkiye Ekonoisi Üzerine Bir Uygulaa, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bililer Fakültesi Dergisi, S. 36, s JAWAID, Syed Tehseen, Faisal Sultan QADRI and Nasir ALİ (211). "Monetary-Fiscal-Trade Policy and Econoic Growth in Pakistan:Tie Series Epirical Investigation", International Journal of Econoics and Financial Issues, S. 3, s KILINDO, A. L.(1996). "Monetary and Fiscal Actions: A Test of lheir Relative Iportance in Econoic Stabilization in Relative Iportance in Econoic Stabilization", Organization For Social Science Research In Eastern And Southern Africa, S. 8, s OKTAR, Suat ve Levent DALYANCI (212). "Türkiye Ekonoisinde Para Politikasının Ekonoik Büyüe Üzerindeki Etkisi", Marara Üniversitesi İİBF Dergisi, S. XXXII, s OLALOYE, A. O. and S. I. IKHIDE (1995). "Econoic sustainability and the role of fiscal and onetary policies in a depressed econoy: The case of Nigeria.", Sustainable Developent, S.3, s PESARAN, M. H., Y. SHIN and R. J. SMITH (21). "Bounds Testing Approaches to The Analysis of Level Relationships", Journal of Applied Econoetric, S.16, s PESARAN, M.H. and B. PESARAN (1997). Working with Microfit 4.: Interactive Econoetric, United Kingdo: Oxford University Press. RAKIC, Biljana and Taara RADENOVIC (213). "The Effectiveness of Monetary and Fiscal Policy in Serbia", Industrija, S. 41, s SANNI, M. Rotii, N. Adebayo AMUSA and B. Adisa AGBEYANGI (212). "Potency of Monetary and Fiscal Policy Instruents on Econoic Activities of Nigeria ( )", Journal of African Macroeconoic Review (JournalsBank), S.3, s SCOTT, Aigheyisi Oziengbe (211). "Exaining The Relative Effectiveness Of Monetary And Fiscal Policies In Nigeria:A cointegration and error correction approach", University of Benin Social Science Research Network, S.15, s YAVUZ, Nilgün ÇİL (21). "Türkiye'de Kau Yatırı Harcaalarının Özel Sektör Yatırı Harcaalarını Dışlaa Etkisi Üzerine Ekonoetrik Bir Analiz(199-I/2-IV)", KAMU-İŞ, S. 6, s YÖRÜKOĞLU, Mehet ve Mustafa Kılınç (212). "Globalisation of the interaction between fiscal and onetary policy", Bank for International Settleents, S. 67, s