Finansal Araçlar. UMS 39 Muhasebeleştirme ve Ölçme Jale Akkaş Denetim Ortağı. 12 Ekim, Grant Thornton Türkiye

Transkript

1 Finansal Araçlar UMS 39 Muhasebeleştirme ve Ölçme Jale Akkaş Denetim Ortağı 12 Ekim, 2011 Grant Thornton Türkiye 2011 Grant Thornton Türkiye.Tüm Tüm hakları saklıdır.

2 UMS 39 Finansal Araçlar UMS 39 genel olarak finansal araçlar ile finansal nitelikte kontratları kapsar. Finansal Araç; Bir işletmede finansal varlık ve diğer bir işletmede finansal yükümlülük veya sermaye aracı (hisse senedi) doğmasına neden olan sözleşmedir.

3 UMS 39 Finansal Araçlar Finansal varlık ve finansal yükümlülükler Nakit Banka veya diğer kuruluşlarda tutulan mevduatlar Diğer kuruluşlardan alınan / kullandırılan krediler Banka kredisi Menkul kıymetler: Devlet tahvili, hazine bonosu, hisse senedi, yatırım fonları Ticari alacak ve borçlar v.b Türev Araçlar Vadeli işlemler (Forward/Future/Option (call options, put options, swaps) Bileşik Araçlar Takas edilebilir borç

4 Türev araçlar Spekülasyon yapmak veya gelecekte piyasa şartlarında oluşabilecek değişimlere karşılık korunmak için girilen, çok az bir başlangıç yatırımı gerektiren araçlar. (a) Belirli bir faiz oranında, finansal araç fiyatında, mal bedelinde, döviz kurunda, fiyat veya oran endeksinde, kredi derecesi veya kredi endeksinde ya da başka bir değişkende meydana gelen bir değişiklik karşısında değerinin değişmesi (b) Net bir başlangıç yatırımı (c) Gelecek bir tarihte ödeme

5 Türev araçlar i) bir finansal varlığı gelecek bir tarihte sabit bir fiyattan satın almaya yönelik satın alma opsiyonu. Option şirkete varlığı satın alma hakkını verir ( yükümlülüğünü değil) ii) bir finansal varlığı gelecek bir tarihte sabit bir fiyattan satma hakkını veren put opsiyonu. iii)bir finansal varlığı gelecek bir tarihte sabit bir fiyattan satın alma İv)Faiz oranı swap

6 UMS 39 Finansal Araçlar-Finansal Varlıklar Finansal Varlıklar 1.Gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan finansal varlıklar 2.Vadeye kadar elde tutulacak yatırımlar 3.Satılmaya hazır finansal varlıklar 4. Kredi ve alacaklar

7 UMS 39 Finansal Araçlar-Finansal Yükümlülükler Finansal Yükümlülükler 1. Gerçeğe uygun değer farkı (kar/zarara yansıtılan FY) Alım-satım Amaçlı Finansal Yükümlülükler 2. Diğer FY ( Vadeye kadar elde tutulacak Finansal Yükümlülükler)

8 UMS 39 İlk Değerleme Finansal varlık ya da finansal yükümlülük ilk önce maliyet bedeli ile değerlendirilir. Varlıklar için verilen bedelin gerçeğe uygun değeri (örn;fatura bedeli) Yükümlülükler için alınan bedelin gerçeğe uygun değeri Alım esnasında oluşan işlem maliyetleri dahil edilir (Gerçeğe uygun değer farkı gelir tablosuna yansıtılanlar için hariç)

9 İlk değerlemeden sonra ölçüm Ölçüm finansal aracın hangi kategoride sınıflandırılmış olduğuna göre değişir. 1.maliyet 2.itfa edilmiş maliyet 3.gerçeğe uygun değer

10 UMS 39 Gerçeğe Uygun Değer Karşılıklı pazarlık ortamında bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır. Aktif piyasada kayıtlı fiyat Değerleme yöntemleri Son dönemlerde gerçekleşen işlemler Benzer bir finansal aracın gerçeğe uygun değerinin referans olarak kullanılması Gözlemlenemeyen diğer veriler -iskonto edilmiş nakit akış analizleri

11 Finansal araç ölçüm özet tablosu Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal varlıklar : Gerçeğe uygun değer/ gerçeğe uygun değerde meydana gelen değişimler kar zarar tablosunda Satılmaya hazır finansal varlıklar: Gerçeğe uygun değer/ gerçeğe uygun değerde meydana gelen değişimler kar zarar tablosunda kapsamlı gelir tablosunda/ gerçekleşen kazanç ve kayıplar, değer düşüklüğü karşılığı, faiz geliri, temettü geliri gelir tablosunda.

12 Finansal araç ölçüm özet tablosu Kote olmayan hisselere yapılan yatırımlar: Maliyet/ gerçekleşen kazanç ve kayıplar, değer düşüklüğü karşılığı, ve temettü geliri gelir tablosunda Vadeye kadar elde tutulacak yatırımlar: İtfa edilmiş maliyet/ gerçekleşen kazanç ve kayıplar, değer düşüklüğü karşılığı, kur farkı geliri, faiz geliri gelir tablosunda Kredi ve alacaklar: Itfa edilmiş maliyet/, gerçekleşen kazanç ve kayıplar, değer düşüklüğü karşılığı, kur farkı geliri, faiz geliri gelir tablosunda

13 Finansal araç ölçüm özet tablosu Gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan finansal borçlar : Gerçeğe uygun değer/ gerçeğe uygun değerde meydana gelen değişimler, kur farkı gelir ve giderleri, faiz gideri

14 Finansal araçlar ölçüm- itfa edilmiş maliyet Finansal varlık veya finansal borcun etkin faiz yöntemiyle itfa edilmiş maliyeti hesaplanır.

15 Finansal araçlar değer düşüklüğü Her raporlama döneminde bir varlık veya varlık grubunda değer düşüklüğü meydana gelip gelmediğine dair tarafsız kanıtların varlığı tesbit edilmelidir. Değer düşüklüğü aşağıdaki araçlara uygulanır: 1.kredi ve alacaklar 2.vadeye kadar elde tutulacak yatırımlar 3.satılmaya hazır varlıklar 4.kote olmayan iştirak hisselerine yapılan yatırımlar

16 Değer düşüklüğü kriterleri İhraç edenin veya taahhüt edenin önemli finansal sıkıntıda olması; Sözleşmedeki faiz veya anapara ödemelerinin yapılamaması, Alacaklının, borçluya, başka koşullar altında tanımayacağı bir ayrıcalık tanıması; Borçlunun, iflas veya başka tür bir finansal yeniden yapılanmaya gireceği ihtimalinin yüksek olması; Finansal varlığa ilişkin aktif piyasanın ortadan kalkması; veya Finansal varlığın gelecekteki tahmini nakit akışlarında ölçülebilir bir azalış olduğuna dair gözlemlenebilir veri

17 Değer düşüklüğü - iptali Raporlama dönemi sonrasında değer düşüklüğüne yol açan olayda değişiklik olması halinde (örneğin kredi derecesinde bir iyileştirme olması) kredi ve alacaklar, vadeye kadar elde tutulacak yatırımlar, satılmaya hazır olarak sınıflandırılan borç tahvilleri için ayrılan değer düşüklüğü karşılıkları kar zarar tablosunda iptal edilir. Kote olmayan iştiraklere yapılan yatırımlar için ayrılan değer düşüklüğü karşılığı iştirak satılana kadar kar zarar tablosunda iptal edilmez.

18 Değer düşüklüğü -örnek A şirketi B şirketine 100,000 $ABD, % 8 faiz oranı ile borç vermiştir ( Finansal varlık 100,000) tarihinde A şirketi B nin iflas edeceğini ve borcunun sadece 20,000 $ nı + faizini ödeyeceğini tesbit eder. A şirketi bunu tarihine kadar tahsil etmeyi beklemektedir. Soru: A, bilançosundaki finansa varlık için ne kadar değer düşüklüğü ayıracaktır?

19 Değer düşüklüğü örnek çözüm Kalan nakit akışlarının bugünkü değeri: 20,000/ 1,108= 18,519 $ Değer düşüklüğü tutarı: 100,000-18,519=81,481$ 2010 yılında alınacak faiz geliri: 18,519*8%=1,481$

20 Finansal varlıklar-ölçüm örnek Alım-Satım amaçlı hisse senetleri Gerçeğe uygun değer (fark gelir tablosuna) Alış Bedeli Gerçeğe Uygun Değer Fark 1000 TL 900 TL 100 TL Borç - Finansal gelirler 100 TL Alacak Gerçeğe uygun değeri kar zarara yansıtılan finansal varlıklar 100 TL

21 Finansal varlıklar- ölçüm örnek Vadeye kadar elde tutulacak eurobond tahviller İskonto edilmiş maliyet (fark gelir tablosuna) Alış Fiyatı İtfa Edilmiş Maliyet Değ. Fark 400 TL 600 TL 200 TL Borç- Vadeye kadar elde tutulacak M.K 200 TL Alacak- Finansal Gelirler 200 TL

22 Finansal varlıklar ölçüm örnek Kredi ve Alacaklar İtfa edilmiş maliyet (fark gelir tablosuna) Fatura Tutarı İtfa Edilmiş Maliyet Fark 500 TL 480 TL 20 TL Borç Satışlar 20 TL Alacak Tic. Alacak Reesk. 20 TL

23 Finansal varlık- ölçüm örnek A Şirketi B Şirketinin 100 adet hissesini 124 TL kote fiyat üzerinden 12,400 TL ye satın alır. Hisse satın alımı esnasında 100 TL aracılık komisyonu ödenir.a Şirketi bilançosunda hisseleri gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan finansal varlıklar içerisinde sınıflandırır. Finansal varlıkların ilk ölçümü esnasında yapılacak kayıtlar nelerdir?

24 Finansal varlık- ölçüm Çözüm: Gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan finansal varlıklar 12,400 Gider 100 Banka 12,500 Hisseler satılmaya hazır varlıklar içerisinde gösterilirse Satılmaya hazır finansal varlıklar 12,500 Banka 12,500

25 UMS 39 Finansal Yükümlülükler İtfa maliyeti yöntemi örnek Uzun Vadeli Banka Kredisi Kredi Tutarı: TL 12 Ayda Bir Faiz Ödemeli: %20 Alım Tarihi: 30 Nisan 2010 Vade: 30 Nisan 2010 Bilanço Tarihi:

26 UMS 39 Finansal Yükümlülükler- İtfa maliyeti yöntemi örnek XIRR 19.99% Ödeme Tarih Gün İskonto edilmiş maliyet ( ) TOPLAM Anapara Faiz tahakkuku

27 Alıştırma UMS-39 Finansal Araçlar; Muhasebeleştirme ve ölçme standardı kapsamında aşağıda detayı verilen menkul kıymet portföyünün itibariyle değerlemesini yaparak düzeltme için gerekli muhasebe kaydını hazırlayınız. XYZ Hisse Senetleri 2012 vadeli devlet tahvili 2011 vadeli Hazine UMS 39 Kapsamınd a Sınıflama Alım-satım amaçlı Vadeye kadar elde tutulacak Satılmaya hazır Kayıtl ı Değer i Maliyet Değeri İtfa Edilmiş Maliyet Değeri GUD (Makul Değeri)

28 UMS 39 Türev Finansal Araçlar Opsiyon sözleşmeleri, forward sözleşmeleri, swap sözleşmeleri Riskten korunma işlemi kapsamına giriyorsa Riskten korunma muhasebesi Riskten korunma işlemi kapsamına girmiyorsa Gerçeğe uygun değer (GUD de oluşan azalış ve artışlar tablosuna göre muhasebeleştirilir). GUD bilançoda varlık veya yükümlülük olarak gösterilir.

29 UMS 39 Riskten Korunma İşlemleri Riskten Korunma Hedging Gerçeğe Uygun Değer Riskinden Korunma Nakit Akış Riskinden Korunma Yurtdışındaki İşletmede Bulunan Net Yatırım Riskinden korunma

30 UMS 39 Riskten Korunma İşlemleri Riskten Korunma Muhasebesi Riskten korunma amaçlı araçlarla korunan finansal araçların makul değerindeki artış ve azalışların net etkisinin gelir tablosunda ve özkaynaklarda gösterilmesidir. Hedging işleminin etkin olması Etkinlik oranının %80- %125 arasında olması Riskten korunma işlemi detaylı dökümante edilmiş olması gerekir.

31 UMS 39 Riskten Korunma Muhasebesi Gerçeğe Uygun Değer Koruması Mevcut bir varlık veya borcun gerçeğe uygun değerinde olabilecek değişikliklere veya henüz mali tablolarda gösterilmeyen ancak kesine taahhüt ile ilgili risklerin korunma muhasebesi. Korunan varlık ve korunma aracı gerçeğe uygun değeriyle gösterilir, net fark gelir tablosunda gösterilir.

32 Makul Değer Koruması ( Put Option)- Örnek ÖZPETROL A.Ş galon petrolü 1 Aralık 2010 tarihinde $ maliyetle satın almıştır. Petrol piyasalarında meydana gelebilecek dalgalanmalardan korunmak için galonu 31 Mart 2011 tarihinde galonu 31 ABD $ fiyatla satmak üzere bir anlaşma yapmıştır. 31 Aralık 2010 tarihinde petrolün piyasa fiyatı 34,5 $ ABD, 31 Mart 2010 vadeli fiyatı 35 $ ABD sıdır. Bu bilgiler ışığında yapılması gereken ÖZPETROL A.Ş. nin yapması gerekli muhasebe kayıtları nelerdir?

33 Makul Değer Koruması - Örnek Vadeli işlemden kaynaklanan zarar x(35-31) = Borç Finansal Giderler Alacak Diğ. Fin. Yükümlülükler Stokların piyasa değeriyle gösterilmesi x (34,5-30) = Borç Stoklar Alacak kar/zarar

34 Makul Değer Koruması - Örnek İşlem sonucunda elde edilen kar/zarar Stokların piyasa değeriyle gösterilmesi Vadeli işlemlerden kaynaklanan zarar Net Kar

35 Türev işlem örnek A Şirketi tarihinde B Şirketinin 1000 adet hissesini 100 TL üzerinden tarihinde satın almak üzere bir call opsiyonu sözleşmesi yapar. Her bir opsiyonun birim maliyeti 3 TL dir. İşlemle ilgili yapılacak muhasebe kayıtları nelerdir?

36 Türev işlem çözüm tarihinde. Borç Türev araç 3,000 Alacak Banka 3,000 (1000 adet hisse* 3TL opsiyon maliyeti) Piyasa değerlerine göre opsiyonun satış fiyatı 4 TL dir tarihinde opsiyonun piyasa değerindeki artışın kaydı: Borç Türev araç 1,000 Alacak -Türev değer artış kazancı 1,000 (1000* (4-3 TL))

37 Türev işlem çözüm tarihindeki opsiyon piyasa değeri: 10 TL tarihindeki Hisse değeri. 110 TL Hisse fiyatı Şiatı opsiyon uygulama fiyatından daha yüksek olduğu için A Şirketi, opsiyonu kullanarak 1000 adet B hissesini 100 TL fiyat üzerinden satın alır. Opsiyonun kullanımında yapılan muhasebe kayıtları?

38 Türev işlem çözüm Borç Türev araç 6,000 Alacak -Türev değer artış kazancı 6,000 (1000 adet * (10-4) Borç Hisse yatırımları 110,000 Alacak -Türev araç 10,000 Alacak- Banka 100,000

39 UMS 39 Riskten Korunma Muhasebesi Gerçeğe Uygun Değer Koruması Mevcut bir varlık veya borcun gerçeğe uygun değerinde olabilecek değişikliklere veya henüz mali tablolarda gösterilmeyen ancak kesine yakın bir taahhüt ile ilgili risklerin korunması muhasebesi. Korunan varlık ve koruma aracı gerçeğe uygun değeriyle gösterilir, net fark gelir tablosunda gösterilir. Örnek, alım-satım amaçlı devlet tahvilleriyle ilgili faiz risklerine karşı korunma amaçlı faiz takası yapılması.

40 UFRS 7 Dipnot Açıklamaları Finansal araçlardan kaynaklanan her bir risk türü için Niteliksel Açıklamalar Maruz kalınan riskler ve ortaya çıkma şekilleri İlgili risklerin yönetimine ilişkin hedefler, politikalar ve süreçler ile bunların ölçümünde kullanılan yöntemler Bir önceki dönemden bu yana risklerde ve bu risklerin yönetiminde meydana gelen değişiklikler Niceliksel Açıklamalar Raporlama tarihi itibariyle ilgili risklere maruz kalma durumuna ilişkin özet sayısal veriler. Duyarlılık analizleri.

41 UFRS 7 Risk Türleri Piyasa Riski : Döviz kuru riski Faiz oranı riski Diğer fiyat riski Karşı Taraf Riski : (Kredi riski) Finansal araçla ilgili karşı tarafın borcunu ödeyememe riski. Likidite Riski: Finansal varlığa makul değeriyle nakde çevirememe riski.

42 Makul Değer Koruması - Örnek PETROL A.Ş galon petrolü 1 Aralık 2005 tarihinde $ maliyetle satın almıştır. Petrol piyasalarında meydana gelebilecek dalgalanmalardan korunmak için galonu 31 Mart 2006 tarihinde galonu 22 ABD $ fiyatla satmak üzere bir anlaşma yapmıştır. 31 Aralık 2005 tarihinde petrolün piyasa fiyatı 23 $ ABD, 31 Mart 2006 vadeli fiyatı 24 $ ABD sıdır. PETROL A.Ş. Bu işlemi nasıl kaydedecektir?

43 Makul Değer Koruması - Örnek 1)Vadeli işlemden kaynaklanan zarar x(24-22) = Borç Finansal Giderler Alacak Diğ. Fin. Yükümlülükler )Stokların piyasa değeriyle gösterilmesi x (23-20) = Borç Stoklar Alacak kar/zarar

44 Makul Değer Koruması - Örnek İşlem sonucunda elde edilen kar/zarar Stokların piyasa değeriyle gösterilmesi Vadeli işlemlerden kaynaklanan zarar Net Kar

45 Call Option ( Satın Alma opsiyonu) A Şirketi B Bankasından 10 milyon İngiliz Sterlini için 6 ay vadeli Avrupa türü alım opsiyonunu, $/ kurundan satın almıştır. Şirket 2 cents/ opsiyon primi ödeyecektir. Bu durumda, Opsiyon kontratının alıcısı : A Şirketi Opsiyon kontratının satıcısı : B Bankası Tutarı : 10 milyon Vadesi : 6 ay Uygulama fiyatı -$/ : 1.90 Opsiyon primi : 200,000 $ (10 milyon x 0.02$/ = 200,000 $ )

46 Call Option ( Satın Alma opsiyonu) A Şirketi 6 ay sonra $/ peşin kuruna göre şöyle hareket edecektir: 1. Durum: $/ peşin kuru uygulama fiyatının altındadır ($/ < 1.90). Firma cari piyasada Sterlinleri daha ucuza alabileceğinden, opsiyonu uygulamaz ve $/ peşin kuru ile 10 milyon ni satın alır. $/ kuru uygulama fiyatından ne kadar düşük ise, firmanın avantajı o kadar fazla olur. 2. Durum: $/ peşin kuru uygulama fiyatının üstündedir ($/ > 1.90). Firma açısından uygulama fiyatı daha avantajlı olduğundan opsiyonu uygular ve 10 milyon Sterlini $/ kurundan satın alır. Opsiyon alıcısı vadedeki piyasa kuruna kıyasla ancak kârlı olduğu takdirde opsiyonu uygulamaktadır. Alıcı opsiyon ile kuru sabitleştirmekte, vadede peşin kurun yükselmesi riskine karşı kendini korumakta ve karşılığında prim ödemektedir. Diğer yandan, vadede kurun düşmesinden yararlanabilmektedir. Alıcının alım opsiyonu satın almakla kaybı (maliyeti) sabittir ve en fazla ödediği prim tutarındadır.

47 Put Option (Satın Alma Opsiyonu) A Şirketi 3 ay sonra FFR/$ peşin kuruna göre şöyle hareket edecektir: 1. Durum: FFR/$ peşin kuru uygulama fiyatının altındadır (FFR/$ < 5.80). Firma açısından uygulama fiyatı, FFR/$ peşin kuruna kıyasla daha avantajlı olduğundan opsiyonu uygular ve 1 milyon $ ı FFR/$ kurundan satar. Böylelikle, firma cari piyasa kuruna göre daha yüksek bir kurdan Dolarlarını satabilmektedir. 2. Durum: FFR/$ peşin kuru uygulama fiyatının üstündedir (FFR/$ > 5.80). Firma cari piyasada $ larını daha pahalı satabileceğinden, opsiyonu uygulamaz ve FFR/$ peşin kuru ile 1 milyon $ ı satar. FFR/$ kuru, uygulama fiyatından ne kadar yüksek ise şirketin elde edeceği gelir artmaktadır.

48 Finansal varlıkların bilanço dışı bırakılması Finansal varlığın nakit akışlarına ilişkin sözleşmeden doğan hakkın süresinin dolması Finansal varlığın devir işleminin finansal durum tablosu dışında bırakılmayı gerektirmesi Finansal varlığa ait nakit akışlarını elde etme hakkı sağlayan sözleşmeye bağlı hakların devri Finansal varlığa ait nakit akışlarını elde etme hakkını elinde bulundurmakla birlikte, bir anlaşma gereğince nakit akışlarını bir veya birden fazla alıcıya ödemesi konusunda sözleşmeden doğan bir yükümlülüğünün bulunması

49 Finansal yükümlülüklerin bilanço dışı bırakılması Sözleşme yükümlülüğünün yerine getirilmesi, iptali veya zamanaşımına uğraması, Borçlanma araçlarının mevcut bir borçlu ile alacaklı arasında tamamen farklı koşullar çerçevesinde takas edilmesi, Yeni bir finansal borç muhasebeleştirilmesinin gerekmesi Mevcut bir finansal borcun koşullarında yapılan önemli bir değişiklik Ortadan kalkan veya başka bir tarafa devredilen finansal borcun defter değeri ile devredilen her türlü nakit dışı varlık veya üstlenilen her türlü borç da dahil olmak üzere anılan borca ilişkin olarak ödenen tutar arasındaki fark, kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

50 UFRS Dipnot Açıklamaları Dipnot Açıklamaları Örneğin; Risk yönetimim politikalarına ilişkin açıklamalar Finansal araçların gerçeğe uygun değerleri Maksimum kredi riski Alınan teminatlar Şüpheli alacak karşılığının yıl içindeki hareketi Finansal yükümlülüklerin vade dağılımı Kur riski, faiz riski v.b

51 UFRS 9 Finansal Araçlar 1 nci Aşama - Sınıflandırma Ölçme Finansal varlıklara ilişkin bölümü içeren UFRS 9 Kasım 2009 da yayınlandı. Finansal yükümlülüklere ilişkin bölüm Ekim 2010 da UFRS 9 a eklendi. 2 nci Aşama - Değer Kaybı Finansal varlıklarda değer düşüklüğüne ilişkin taslak (beklenen zarar metodu) Kasım 2010 da yayınlanarak görüşe açıldı. 3 üncü Aşama Riskten Korunma Muhasebesi Finansal riskten korunma muhasebesini kolaylaştırarak geliştirmek üzere yapılan çalışmalar sonucunda taslak Aralık 2010 da yayınlanarak görüşe açıldı.