AYNA Klinik Psikoloji Dergisi DERGİ. AYNA Clinical Psychology Journal ISSN: CİLT: 2 SAYI:1

Transkript

1 ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ 2015 CİLT: 2 SAYI:1 DERGİ AYNA Klinik Psikoloji Dergisi AYNA Clinical Psychology Journal

2 KÜNYE DERGİNİN SAHİBİ AYNA Klinik Psikoloji Destek Ünitesi Adına Prof. Dr. Faruk Gençöz EDİTÖR Prof. Dr. Tülin Gençöz YAYIN KURULU (Soyadı alfabetik sıra ile) Yağmur Ar Pınar Özbağrıaçık-Çağlayan Gaye Zeynep Çenesiz İncila Gürol-Işık Ayşen Maraş Filiz Özekin-Üncüer Ece Tathan-Bekaroğlu DİZGİ-TASARIM N. Gizem Akgülgil

3 HAKEMLER (Alfabetik Sırayla) Psk. Dr. B. Türküler Aka Psk. Dr. Miray Akyunus Öğr. Gör. Dr. İlkiz Altınoğlu-Dikmeer Uzm. Psk. Suzi Amado Uzm. Psk. Yağmur Ar Doç. Dr. Gülbahar Baştuğ Psk. Dr. Ali Bayramoğlu Doç. Dr. Özlem Bozo Uzm. Psk. Canan Büyükaşık-Çolak Doç. Dr. Deniz Canel-Çınarbaş Uzm. Psk. Gaye Z. Çenesiz Yrd. Doç. Dr. Okan Cem Çırakoğlu Uzm. Psk. İpek Demirok Psk. Dr. Talat Demirsöz Öğr. Gör. Dr. Dilek Demirtepe-Saygılı Prof. Dr. Çiğdem Günseli Dereboy Uzm. Psk. İlknur Dilekler Doç. Dr. Gülay Dirik Doç. Dr. Mithat Durak Prof. Dr. Ayşegül Durak-Batıgün Yrd. Doç. Dr. Sine Egeci Prof. Dr. H. Gülsen Erden Yrd. Doç. Dr. Ekin Eremsoy Prof. Dr. Neşe Erol Psk. Dr. Ş. Gülin Evinç Prof. Dr. Faruk Gençöz Prof. Dr. Tülin Gençöz Uzm. Psk. Ali Can Gök Uzm. Psk. Derya Gürcan Uzm. Psk. İncila Gürol-Işık Yrd. Doç. Dr. Olga Selin Hünler Doç. Dr. Sedat Işıklı Uzm. Psk. Gözde İkizer Uzm. Psk. Emine İnan Doç. Dr. Müjgan İnözü Prof. Dr. A. Nuray Karancı Uzm. Psk. Pınar Kaya Doç. Dr. Aylin Koçkar Uzm. Psk. Bahar Köse Uzm. Psk. Ayşen Maraş Psk. Dr. Özge Mergen Psk. Dr. İrem Motan Bayraktar Uzm. Psk. Pınar Özbağrıaçık-Çağlayan Uzm. Psk. Filiz Özekin-Üncüer Psk. Dr. Serkan Özgün Prof. Dr. Bengi Öner-Özkan Psk. Dr. Hivren Özkol Psk. Dr. Nurten Özüorçun Uzm. Psk. İpek Güzide Pur Psk. Dr. Neslihan Rugancı Uzm. Psk. Başak Safrancı Uzm. Psk. Elçin Sakmar Uzm. Psk. Sevda Sarı-Demir Psk. Dr. Dilek Sarıtaş Uzm. Psk. Kerim Selvi Psk. Dr. Burcu Sevim Prof. Dr. Atilla Soykan Doç. Dr. Çiğdem Soykan Uzm. Psk. Yankı Süsen Doç. Dr. Emre Şenol-Durak Uzm. Psk. Yeliz Şimşek-Alphan Uzm. Psk. Ece Tathan-Bekaroğlu Uzm. Psk. Merve Topçu Uzm. Psk. Zulal Törenli Uzm. Psk. Ezgi Tuna Yrd. Doç. Dr. Ece Tuncay-Şenlet Uzm. Psk. Beyza Ünal Uzm. Psk. Duygu Yakın Doç. Dr. B. Banu Yılmaz Uzm. Psk. Tuğba Yılmaz Yrd. Doç. Dr. Adviye Esin Yılmaz Doç. Dr. Orçun Yorulmaz Uzm. Psk. Sema Yurduşen Psk. Dr. Muazzez Merve Yüksel

4 İÇİNDEKİLER Narsistik Kişilik Örgütlenmesinin Bağlanma Kuramı Çerçevesinde Ele Alınması: Vaka Örneği E. İnan 1 Benlik Farklılıklarına Rogers ın Danışan Odaklı Terapisi ile Yaklaşım: Vaka Çalışması D. Gürcan 13 İslami ve İslam Öncesi İnançlar ve Psikoloji: Türkiye de Yerel Sağaltım Yöntemleri Bağlamında Türbe ve Hoca Ziyaretleri D. Canel Çınarbaş 27 Kaygı Durumlarında Gevşeme Egzersizi ve Sistematik Duyarsızlaştırma Kullanımı: Bir Vaka Örneği G. Z. Çenesiz 40 Ölümle Yaşam Arasında Filminin İncelenmesi: Kurtarma Fantezisi ve Ahlâki Mazoşizm B. Ünal 49

5 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan Narsistik Kişilik Örgütlenmesinin Bağlanma Kuramı Çerçevesinde Ele Alınması: Vaka Örneği Emine İNAN Orta Doğu Teknik Üniversitesi Özet Bu çalışmanın amacı, Bağlanma kuramı çerçevesinde narsistik kişilik özellikleri gösteren bir vakayı, Bay R., detaylı bir şekilde ele alırken, alanda çalışan terapistlere bu kişilik özelliklerinin etiyolojisinin nasıl ele alınabileceği konusunda yol gösterici olmaktır. Narsisizm görkemlilik, onaylanma ve beğenilme ihtiyacı, başkalarına karşı ilgisizlik ve empati yoksunluğu ile karakterize bir psikolojik problemdir. Bu kişilik örgütlenmesinin bireylerin erken dönem yaşantılarında ebeveynleriyle olan ilişkilerinden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Kişilerin ebeveynleriyle olan ilişkilerinin niteliğinin onların kendilik ve başkalarına yönelik temsillerinin gelişmesine, temel inançlarının oluşumuna ve yaşamlarının ileri dönemlerindeki insan ilişkilerine etki ettiği bilinmektedir. Bu bağlamda eğer kişilerin erken dönem yaşantılarında ebeveynleriyle kurdukları ilişki yeterince iyi (good-enough) değilse, bu kişilerin yetişkinlikte sahip oldukları kişilik örüntülerinin veya bozukluklarının o dönemde geliştirdikleri güvensiz bağlanma stillerinden biriyle ilişkili olabileceği araştırmalarca bulunmuştur. Bağlanma Kuramı kişilerin duygusal bağlarının gelişimini anlamak için geliştirilmiş olsa da ilerleyen zamanlarda bozuklukların veya örüntülerin daha iyi anlaşılmasına olanak sağladığı için terapilerde de kullanılmaya başlanmıştır. Bu bilgiler ışığında, bu çalışmanın son bölümünde bağlanma kuramının narsistik danışanlarla çalışırken nasıl uygulanabileceği ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Narsistik kişilik örgütlenmesi, Bağlanma Kuramı. 1

6 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan Narsistik Kişilik Örgütlenmesinin Bağlanma Kuramı Çerçevesinde Ele Alınması: Vaka Örneği Narsisizm ve Bay R. Vakası Narsisizm terimi adını Yunan mitolojisindeki suya düşen yansımasına âşık olan ve yansımasını izlemekten kendini alamadığı için ırmağın başında günden güne eriyip ömrünü tüketen Narkissos tan almaktadır (Beck, 2008). Narsisizm, psikoloji yazınında kendi özsaygılarını devam ettirmek için başkalarından onay arayan bireyler için kullanılır. Bu kişilerin kendileri için önemli olan birinden aldıkları onay özsaygılarını arttırırken, aradıkları onayı alamamak özsaygılarına zarar verir (McWilliams, 2010). Narsisizm daha patolojik boyutlarıyla ele alındığında narsistik kişilik bozukluğu (Masterson, 2006) ya da patolojik narsisizm olarak adlandırılır (McWilliams, 2010). Klinik popülasyonda bu bozukluğun yaygınlığı %2 ile %16 arasında değişirken genel popülasyonda %1 den daha azdır (DSM-IV-TR, Amerikan Psikologlar Derneği, 2000). Patolojik narsisizmin önemli özellikleri görkemlilik, onaylanma ve beğenilme ihtiyacı, başkalarına karşı ilgisizlik ve empati yoksunluğudur (Masterson, 2006). Ruhsal BozukluklarınTanısal ve İstatistiksel El Kitabı na göre (DSM-IV-TR, 2000) narsistik kişilik bozukluğu olan bireyler abartılmış bir kibir duygusuna sahiptirler. Bu kişiler yetenek ve başarılarını abartırlar. Ayrıca diğer insanlardan da bu abartılmış yetenekleri için saygı ve onay beklerler; ancak beklentileri karşılanmadığında da şaşırırlar. Genelde başarı, güç, zeka, güzellik ve ideal aşkla ilgili limitsiz fantezilerle meşguldürler. Bu kişiler herkesten farklı, üstün ve tek olduklarına inanırlar ve diğerlerinin de bu farklılığı fark etmesini beklerler. Bu nedenle genelde bir şeyi ne kadar iyi yaptıkları ve başkalarının onları ne kadar onayladığı ile meşguldürler. Narsistik kişilik bozukluğu olan kişilerin bu derece beğenilme ihtiyacı, kırılgan özsaygılarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca bu durum narsistik kişileri eleştiri, aşağılanmışlık ve boşluk hissiyatı konusunda da hassaslaştırmaktadır. Şişirilmiş özgüven ve yüksek hırsları onları yüksek başarılara götürse de bu tarz hassasiyetler bu kişileri başarmak için çabalamaktan alıkoyabilmektedir. Bu özelliklere ek olarak, kendi ihtiyaçlarını diğer insanların ihtiyaçlarından üstün gören narsistik kişiler genellikle özel yetenekleri olan ve kendilerine katkı sağlayabilecek kişilerle vakit geçirmeyi tercih ederler. Narsistik kişilik bozukluğu olan kişiler için duygular ve ihtiyaçlar kişiyi zayıf ve savunmasız yapar. Bu nedenle, empati yoksunluklarının yanı sıra başkalarının bu kişileri duygusal olarak soğuk bulmaları da mümkündür. Son dönem psikanalitik teorilere göre, narsisizmin muhtaç, paranoid, manipülatif ve fallik narsistik şeklinde farklı formlarıyla karşılaşılabilmektedir. Ancak, farklı görünümleri olsa da bütün narsistik bireylerin en temelde yetersizlik, utanç, zayıflık ve aşağılık duygularına sahip oldukları düşünülmektedir (Masterson, 2006; McWilliams, 2010). Narsisizmi duygu temelli ele alan yazına göre, narsistik bireylerin pek çok deneyimi utanç ve utanç verici bir duruma düşmekten dolayı yaşadıkları korku ile çevrilidir. Bir noktaya kadar bu kişiler kendi psikolojik incinebilirliklerinin farkındadırlar. Dağılmaktan, özsaygı ve öztutarlılıklarını kaybetmekten ve biri yerine hiçbiri durumuna düşmekten korkarlar. Zayıf hissederler ve en ufak bir zorlanma karşısında kimliklerini bir bütün halinde tutamayacaklarına ve kendilerini koruyamayacaklarına inanırlar. Bu inançla ilişkili olarak yaşadıkları kimliklerinin bütünlüğünü kaybetme korkusu fiziksel sağlıklarıyla ilgili kaygılarıyla yer değiştirir. Bu korku ve kaygının arkasında bu kişilerin utanç duyduğuna 2

7 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan inanılmaktadır. Hissettikleri utanç duygusu da başkaları tarafından kötü ya da hatalı olarak görülmeyi, çaresizlik, çirkinlik ve zayıflık duygularını içerir. Yazına göre narsisizmde sık rastlanan duygulardan bir diğeri olan hasete gelince, eğer narsistik kişiler yetersizlikleri olduğunu hissediyorlarsa ve bunun bilinir hale gelmesinden korkuyorlarsa, kendilerinden memnun olan ya da kendilerindeki eksikliği kapatacak özelliklere sahip kişilere karşı haset duyarlar. Ayrıca, haset narsistik kişilerin eleştirel tutumlarının nedeni de olabilir. Eğer eksiklikleri olduğuna inanıyorlarsa ve başkalarında bu özellikler mevcutsa eleştirerek, onaylamayıp küçümseyerek başkalarının sahip olduklarını da tahrip etmeye çalışırlar (McWilliams, 2010). Narsistik kişilerin idealizasyon, değersizleştirme ve mükemmeliyetçilik gibi özellikleri onların savunma mekanizmaları olarak değerlendirilir. Bir nevi ilk ikisi tamamlayıcı niteliktedirler. Narsistik kişiler kendilerini idealize ettiklerinde diğerlerini değersizleştirirler. Tam tersi, kendilerini değersizleştirdiklerinde de diğerlerini idealize ederler. Narsistik kişiler konuşurken onların her zaman için en iyi den söz ettiklerini fark etmek zor değildir. Örneğin, narsistik bireyler en iyi terapiste gitmektedirler ya da en iyi öğretmene sahiptirler. Mükemmeliyetçiliğe gelince, narsistik bireyler kendilerini gerçekçi olmayan ideallere göre değerlendirirler. Bunun sonucu olarak ya kendilerini bu ideallere ulaştıkları konusunda ikna ederler (büyüklenmeci sonuç) ya da kabul edilebilir eksiklikleri olan bireyler olduklarını kabul etmektense doğuştan kusurlu olduklarına inanmayı tercih ederler (depresif sonuç). Mükemmellik ihtiyacı kişinin kendini ya da başkalarını eleştirmesi ya da kişinin belirsizlikler yüzünden hayattan zevk alamaması şeklinde dışsallaştırılır. Narsistik bireylerin mükemmeliyetçiliğinin önemli bir sonucu bu kişilerin duygulardan ve başkalarına ihtiyaçları olduğunu belli edecek davranışlardan kaçmalarıdır. Özellikle, pişmanlık ve şükran, inkâr etme eğiliminde oldukları tutumlardır. Bu tutumları ilişkilerini kaybetmek pahasına reddederler (McWilliams, 2010). Verilen bilgiler ışığında bu çalışmada narsistik kişilik örgütlenmesine sahip bireylerle terapi ortamında bağlanma kuramı çerçevesinde nasıl çalışılabileceği örneklenmiştir. Çalışma boyunca aşağıda bilgileri verilecek olan Bay R. vakası üzerinden bu konu ele alınacaktır. Bay R. 21 yaşında, İranlı, AYNA Klinik Psikoloji Ünitesi ne eğitim hayatına ilişkin kaygıları sebebiyle başvuran bir üniversite öğrencisidir. Bay R. ye göre her şey lise yıllarında pilot olma isteğiyle başlamıştır. Bunun için çok sağlıklı olması gerektiğini bilen Bay R. nin baş dönmesi, ellerde soğukluk ve omuz kaslarında sertlik şikâyetleri için doktorlar fiziksel bir neden bulamamıştır. Kendisi bu gerekçelerle reddedilmektense pilot olmaktan vazgeçmiştir. Ancak o dönemde pilotluk için önkoşul olan 2 yıl askerliği yapmak istemediği için vazgeçtiğini öne sürmüştür. Bay R.lise mezuniyetinin ardından üniversite eğitimi için Türkiye ye gelmiştir. Ancak zamanla bölümünü sevmediğini ve aslında pilot olmak istediğini düşünmeye başlamış ve bu süreçte önceki şikâyetlerine ek olarak uykusuzluk ve yoğun kaygı belirtileri göstermeye başlamıştır. Bütün bu şikayetlerine rağmen, beşinci döneminin sonunda bölüm birincisi olan Bay R., bu başarının yeterli olmadığını düşünse de bu başarıyı sürdüremeyecek olmaktan dolayı kaygı duymaya başlamıştır. Bay R. nin belirttiğine göre bu kaygı kendisinin özsaygısını da etkilemektedir. Bunu düşüncelerim bana başaramazsın diyor. Ama aslında ne istiyorsam yapabiliyorum şeklinde ifade etmiştir. Lisedeyken nefes alma zorluğu nedeniyle burnundan ameliyat olan Bay R. nin lisans eğitiminin altıncı döneminde aynı problemi tekrarlamış ve bir pratisyen hekim kendisine ameliyatın başarılı olmadığını ve bu problemin bir daha düzelemeyeceğini söylemiştir. Her ne kadar sonrasında uzman bir doktor bunun başka bir ameliyatla düzeltilebilir olduğunu söylese de Bay R. sağlığını takıntı haline getirmiş ve sağlığıyla ilgili bu kaygısı okul başarısına ilişkin kaygısının da artmasına neden olmuştur. Bay R. özsaygısının düştüğü zamanlarda kadınlardan ilgi görme isteğinin arttığını ifade etmiştir. 3

8 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan Ancak beşinci seansa kadar terapistin kendisinin muhtaç olduğunu düşünebileceği düşüncesiyle bu ihtiyacını paylaşmadığını belirtmiştir. Bir işi olmadığı için Bay R. maddi olarak ailesine bağımlıdır; ancak kendisi bu durumdan da yine muhtaç olduğu mesajı verdiği için memnun değildir. Bay R.annesini eğitimini sürekli destekleyen biri olarak tanımlamaktadır. Ancak babasının annesinin tarzını baskıcı bulduğunu da ifade etmiştir. Annesiyle ilgili anılarından bahsettiğinde okul ödevlerini bitirmeden oyun oynamasına izin vermediği, kendisi istemediği halde çok küçükken onu dil kursuna gönderdiği bilgileri edinilmiştir. Bay R. kendisi hakkında zayıf ve güçsüz olduğunu düşüneceği ve bir gün verdiği bilgileri kendisine karşı kullanabileceği gerekçesiyle problemlerini ve hissettiklerini en yakın arkadaşıyla bile paylaşmamaktadır. Bu nedenle, güçsüz bile hissetse başkalarına karşı güçlüymüş gibi davranmaya çalışmaktadır. Ayrıca, üzüntü ve kaygı gibi duygulardan da kendisini güçsüz gösterdiği ve özsaygısına zarar verdiği için hoşlanmamaktadır. Öfkeli olduğunda dışarıdan daha güçlü göründüğünü düşündüğü için üzgün ve kaygılı olduğu zamanlara göre kendisini daha iyi hissetmektedir. Üzüntü ve kaygının özsaygısını düşürdüğünü ifade etmiştir. Bir keresinde en yakın arkadaşıyla arka arkaya tavla oynadıklarını ve bütün oyunları kaybetmenin kendisinde yoğun kaygıya neden olduğunu ve bir daha oynamak istemediğini arkadaşına söylerse arkadaşının çocukça davrandığını düşüneceğini dile getirmiştir. Güçsüzlük Bay R. için kabul edilemez bir duygu olduğundan güçsüz hissetmemek için kendisinde kaygıya neden olabilecek durumlardan, aktivitelerden kaçınmaktadır. Birine ya da bir şeye ihtiyacı olduğunu söylemektense ona güçsüz hissettirdiği için o kişiyi/şeyi istediğini söylemeyi tercih etmektedir. Bay R.ayrıca suçlu ve bir anlamda muhtaç olduğu izlenimi verdiği için özür dilemekten de hoşlanmamaktadır. Yine kendisinde kaygıya neden olan en ufak bir belirsizlik varsa Bay R. rahatlayamamakta ve hayattan zevk alamamaktadır. Kaygıya karşı sık sık idealizasyon ve değersizleştirmeyi kullanmaktadır. Terapiler boyunca terapist kendisi için hassas bir konuya değindiğinde yaşadığı kaygıdan kurtulmak için terapistin yaptıklarını değersizleştirmiş, bunların yararsız olduğunu belirtmiş ve terapiyi sonlandırmayı düşünmüştür. Bağlanma Bağlanma kuramı ilk olarak Bowlby (2012) tarafından öne sürülmüş, sonrasında deneysel çalışmalarla Ainsworth (1967, aktaran, Bennett, 2006) tarafından geliştirilmiştir. Bowlby e göre (2012) tehlike ve stres durumlarında korunabilmek için bütün bebekler bir bakıcıya yakınlığa ihtiyaç duyar ve bu ihtiyaç bağlanmanın temelini oluşturur. Ebeveynler çocuklarının sinyallerini ve ihtiyaçlarını algılamakta, ihtiyaçlarını karşılamakta ve onlarla etkileşime geçmekte nasıl hassaslarsa, bebekler de ebeveynlerinin duygusal ve sosyal sinyallerine karşı hassastırlar. Bu karşılıklı ilişki bebekle bakıcı arasındaki bağlanmayı oluşturur (Wicks-Nelson & Israel, 2006). Bebeklerin bağlanma stillerinin niteliği genellikle ebeveynlerinin onların ihtiyaçlarına ne kadar tutarlı ve hassas bir şekilde tepki verdiklerinden etkilenir (Bennett, 2006). Güvenli bağlanmanın oluşabilmesi için çocuğun ihtiyaçlarına, zihinsel durumuna ve gerçek kendiliğine uyum sağlayabilen yeteri kadar iyi bir anne gereklidir. Bu uyum sürecinde, çocuğun yönlendirmesiyle, anne çocuğun başkaları tarafından tanınarak kendisini öğrendiği süreci başlatır. Bu süreçte annenin bebeğin neler hissettiğini, nelere ihtiyacı olduğunu anlayıp, anladığını da çocuğa hissettirecek şekilde davranması, bir diğer deyişle bebeği aynalaması, önemlidir (Roberts, 2008). Ebeveynlerin bebeğin ihtiyaçlarına yanıt verme biçimleri bebeklerin başka insanlarla ilişkilerde de kullanacakları bir prototip oluşturur (Bartholomew&Horowitz, 1991). Bu prototiplere içsel çalışma modeli adı verilir (Cortina, 2003, aktaran, Bennett, 2006). Bowlby ye 4

9 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan göre içsel çalışma modelleri başkaları benim ihtiyaçlarıma cevap verir mi? ve ben ihtiyaçlarına cevap verilmeye değer biri miyim? sorularına yanıt verir (1973, Bartholomew&Horowitz, 1991). Ainsworth ün deneysel çalışmalarına (Strange Situation) göre, içsel çalışma modellerine dayanarak, güvenli bağlanma stili geliştiren çocuklar bakım verilmeye değer olduklarına ve önemli ötekilerin de güvenilir ve duyarlı olduğuna inanırlar. Reddeden ve göz ardı eden ebeveynleri yüzünden kaçıngan bağlanma stili geliştiren çocuklar kendilerinin bakım verilmeye değer olmadıklarını ve önemli ötekilerin reddedici ve kendi ihtiyaçlarına karşı duyarsız olduğuna inanırlar (Soloman & George, 1999, aktaran, Bennett, 2006). Yetişkinliklerinde bu kişiler başkalarına yakın olmaktan ve onlara bağımlı olmaktan hoşnut olmazlar ve duygusal uzaklığı tercih ederler (Mikulincer & Shaver, 2007). Aldıkları tutarsız ve müdahaleci bakım dolayısıyla kaygılı bağlanma stili geliştiren çocuklar, zayıf ve muhtaç olduklarına ve önemli ötekilerin tahmin edilemez ve girici (intrusive) olduklarına inanırlar (Soloman & George, 1999, aktaran, Bennett, 2006). Yetişkinliklerinde bu bireylerin yakınlık ve korunmaya dair arzuları çok güçlüdür. Partnerlerinin uygunluğu ve kendilerine verdiği değer konusunda endişelidirler (Mikulincer & Shaver, 2007). Ayrıca terk edilmek ve reddedilmekten de korkarlar (Smolewska & Dion, 2005). Son olarak, dağınık (dezorganize) bağlanma stili geliştiren çocuklara bakılacak olursa, onların ihmalkâr ebeveynlere maruz kaldıkları ve bu etkileşimin de bu bireylerin yolunu kaybetmiş, girişimlerinde rahat olamayan ve ebeveynlerinden korkan kimseler olmasına yol açtığı görülmüştür (Soloman & George, 1999, aktaran, Bennett, 2006). Kısaca, neredeyse bütün bebekler normal bir bağlanma sistemiyle doğar; ancak, karşılaştıkları bakım veren kişilerin cevap verme yeteneği bağlanma stillerini etkiler (Mikulincer & Shaver, 2007). Terapiye başladığında uzun bir süre Bay R. ailesi, özellikle de annesi, hakkında konuşmak konusunda direnmiştir. Başlangıçta ilişkilerinin mükemmel olduğunu söylese de ilerleyen seanslarda şikâyetlerinden söz etmeye başlamıştır. Annesi Bay R. nin kendi istediği gibi biri olmasını istemektedir. Annesine göre Bay R. kendisinin inandığı şekilde Tanrı ya inanmalı, kendisinin istediği gibi bir kadınla evlenmelidir. Örneğin, annesi Bay R. yi sekiz yaşındayken bir dil kursuna gitmek konusunda zorlamıştır. Bir süreliğine Bay R. kursa gitse de bir süre sonra babası Bay R. nin o yaşta oyun oynamaya ihtiyacı olduğu gerekçesiyle bu duruma engel olmuştur. Babası her ne kadar gereksinimlerine duyarlı olsa da annesi Bay R. nin gerçek ihtiyaçlarını önemsememekte ve kendi gerekliliklerine göre hareket etmektedir. Üniversiteden önceki yıllarda din eğitimine önem veren annesinin isteklerine uyum sağladığı için Bay R. o dönemlerde problem yaşamadıklarını düşünmektedir. Ancak Bay R. üniversiteye başladığında izlediği belgesellerden, okuduğu kitaplardan evrenin oluşumu, fizik kuralları gibi konularda annesinin dine dayandırarak öğrettiklerinden farklı bilgiler edinmiş, bunların kanıtlanabilir olması da onun Tanrı ya olan inancını sorgulamasına neden olmuştur. Ayrıca üniversite ortamında, şimdiye kadar karşılaştığının aksine, erkeklerin kadınlarla yakın ilişkiler kurabiliyor olmasından dolayı duyduğu memnuniyet, hem annesinin beklentileriyle ters düşen şeyler yaptığından hem de Tanrı tarafından cezalandırılacak olmaktan dolayı kendisinde suçluluk ve kaygıya neden olmuştur. Bu noktada Tanrı inancını yok saymanın kendisi için bir kaçış olduğu düşünülmüştür. Ancak bu konuları annesiyle konuşmak kendisi için ciddi bir problem oluşturmaktadır. Bay R. eğer annesiyle gerçek düşüncelerini paylaşırsa onun çok üzüleceğine, büyük olasılıkla küseceğine ve bir daha hiç konuşmayacağına inanmaktadır. Bütün bu varsayımlar Bay R. nin geçmiş deneyimlerine dayanmaktadır. Bir keresinde annesinin onaylamadığı bir şey yaptığını, annesinin bir hafta boyunca hiç konuşmadığını ve o hafta boyunca Bay R. özür dilemek için her şeyi yaptığını ifade etmiştir. Ne olduğunu tam olarak hatırlayamasa da suçlu hissettiğini hatırladığını belirtmiştir. Bu olaydan sonra annesini ne zaman üzgün görse annesini üzecek bir şey yapmış olabileceği için 5

10 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan kendisini suçlu hissettiğini dile getirmiştir. Annesinin Bay R. nin ihtiyaçlarını göz ardı ettiği ve ilişkilerindeki tarzının müdahaleci olduğu düşünülmüştür. Bay R. nin belirttiğine göre annesinin depresyon ve kaygı problemleri mevcuttur. Bay R. ortaokul ya da lisedeyken annesinin yaşadığı stresten dolayı ağladığını hatırlamaktadır. O yıllarda annesi işiyle fazlasıyla meşgul olduğundan Bay R. nin kariyerini planlamak haricinde onunla nitelikli bir ilişki kurmamaktadır. Her ne kadar annesi Bay R. yi çok sevdiğini, onun için uğraştığını belirtse de ihtiyaç duyduğu durumlarda annesinin kendiyle meşgul olması, Bay R. nin ihtiyaçlarının annesinin beklentileriyle ters düşmesi nedeniyle annesinden beklediği desteği görememesi, annesinin tutarsız bir tarzı olduğunu da düşündürmüştür. Literatüre göre tutarsız ve müdahaleci bakım alan bireyler çoğunlukla kaygılı bağlanma stili geliştirirler. Bay R. nin de annesinin müdahaleci ve tutarsız tutumlarından dolayı kaygılı bir bağlanma stili olduğu düşünülmektedir. Bay R. özünde, zayıf ve muhtaç olduğuna inanmaktadır. Başkalarıyla yakın ilişkiler içinde olmak istemektedir; ancak, önemli ötekilerle olan ilişkilerinde sürekli kaygılıdır çünkü diğerlerinin tahmin edilemez olduğuna, kendisi ihtiyaç duyduğunda uygun olmayacaklarına, bir kadınla yakınlaşmak istediğinde reddedilebileceğine ya da yakınlaşsalar bile terk edilebileceğine inanmaktadır. Bu inançlarının büyük ölçüde annesiyle yaşadığı ilişkiden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bir ilişkiye başlasa bile aynı zamanda zihninden geçen bu iyi bir ilişki değil, iyi vakit geçirmiyoruz gibi düşüncelerin de annesinde yaşadığı reddi tekrar yaşamamak adına geliştirdiği kaçıngan tarzının göstergesi olduğu düşünülmektedir. Bay R. nin bu tutumu Downey, Freitas, Michaelis ve Khouri (1998) nin bulgularını destekler niteliktedir. Onlara göre, reddedilme konusunda oldukça hassas olan bireyler reddedilme konusundaki kehanetlerinin doğruluğunu kanıtlamak için bir buluşma sırasında partnerlerine olumlu değil, aksine olumsuz davranmaktadırlar. Bağlanma ve Psikopatoloji Son yıllardaki bulgulara göre bebeklerin erken dönem yakın ilişkilerinde geliştirdikleri bağlanma stilleri onların ileri yaşlardaki psikolojik ve duygusal gelişimlerini etkiler (Thompson, 2000, aktaran, Wicks-Nelson & Israel, 2006). Eğer bir bebek güvenli bağlanma kurmuşsa bu onu psikopatolojilerden korur. Ancak, dağınık (dezorganize) bir bağlanma stiline sahip olmak yetişkin psikopatolojisinin önemli bir yordayıcısıdır (Bennett, 2006). Boylamsal bir çalışmanın sonuçlarına göre, güvenli bağlanma ve empati, sosyal yeterlilik ve genç yaşlarda daha az davranış problemleri arasında pozitif bir ilişkiden söz edilirken, güvensiz bağlanma, ilişki ve davranış problemleriyle ilişkili bulunmuştur (Egeland, Weinfield, Bosquet, & Cheng, 2000,aktaran, Bennett, 2006). Başka çalışmalar da bu sonuçları desteklemektedir. Buna göre, güvenli bağlanma geliştiren okul öncesi çocuklar öğretmenleri ve gözlemcilerin belirttiğine göre daha yüksek özsaygı ve özgüvene sahiptir. Ayrıca duygu ve isteklerini daha kolay düzenleyebilirler. Güvenli bağlanma stiline sahip bireyler daha az duygusal problem deneyimlerken, kaygılı bağlanma stili olan bireylerin daha problemli olduğu rapor edilmiştir. Özellikle kaygı bozukluklarının sonradan kaygılı bağlanma stiline dönüşen ikircikli/dirençli stilde görülen erken dönem düzenleme becerisindeki eksiklikten kaynaklandığı düşünülmektedir (Roberts, 2008). Kaygılı bağlanma stili olan Bay R. de kliniğimize kaygı problemleri nedeniyle başvurmuştur. Yapılan görüşmelerde eğitim hayatındaki başarısını sürdürememe, sağlığının yerinde olmaması, topluluk içinde konuşma, planlarının istediği gibi gitmemesi, hoşlandığı bir kadına çıkma teklif etme, annesiyle onun karşı çıkacağı konularda konuşma gibi hayatının birçok 6

11 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan alanında yoğun kaygı duyduğu görülmüştür. Bunlara ek olarak, yoğun kaygı yaşadığı dönemlerde Bay R. nin depresyon ölçümlerinde de değerlerin yükseldiği görülmüştür. Yapılan çalışmalarda da kaygılı ve kaçıngan bağlanma stillerinin her ikisinin de depresyonla ilişkili olduğu bulunmuştur (Roberts, 2008). Ayrıca, bağlanmanın en önemli kişilerarası yönü anne ve çocuk arasındaki karşılıklı ilişkidir. Bu karşılıklı iletişimin eksikliğinin sınır durum, narsistik ve şizoid kişilik bozukluklarında görülen psikopatolojilerin nedeni olma olasılığı yüksektir (Masterson, 1976,aktaran, Roberts, 2008). Bay R. nin annesiyle olan ilişkisindeki iletişim, paylaşım ve ihtiyaçların karşılanamaması gibi eksiklerin kendisindeki narsistik kişilik özelliklerinin kaynağı olduğu düşünülmektedir. Bağlanma ve Patolojik Narsisizm Bağlanma ve narsisizm farklı psikolojik yapıları açıklasalar da bunlara giden yollar bilişsel-duygusal örüntü ve duygusal düzenleme gibi benzerlikler göstermektedir. Her iki kavram da hem sağlıklı hem de patolojik olarak gelişebilmektedir. Ayrıştıkları nokta ise kişinin odak noktasıdır. Bağlanmada kişilerarası davranışlar ve onların temsilleri önemliyken narsisizm daha çok özsaygı ve ego örgütlenmesiyle ilişkilidir. Ancak narsisizmi bağlanmadan ayrı ele almak araştırmacıların bağlanma örüntüleriyle özsaygı ve meşru savunma arasındaki ilişkiyi görememelerine neden olur (Pistole, 1995). Bağlanma kuramı, erken dönem kişilerarası deneyimlerin kişilik ve sosyal işlevsellik üzerine nasıl etki ettiğini açıklamaya çalıştığından kişilik bozukluklarının etiyolojisini açıklamakta da kullanılabilir. Örneğin, erken dönem kişilerarası ilişkilerin (bağlanma ilişkileri) beyin gelişimini, bu şekilde kişiliğin nörolojik temellerini etkilediği düşünülmektedir. Yaşamın erken dönemlerindeki bağlanma ilişkileri kişilerin duygusal düzenleme kapasitelerini de etkiliyor olabilir. Ayrıca, bağlanma kişilerin kişilerarası becerilerinin etkililiğini de belirlemektedir (Meyer & Pilkonis, 2005). Erken dönem yaşantılarda deneyimlenen tutarsız, ihmalkâr, müdahaleci ebeveynliğin patolojik narsisizmin merkezinde olduğu düşünülmektedir (Bennett, 2006). Ayrıca kaçıngan ve kaygılı bağlanma stillerinin de narsistik kırılganlığı telafi etmek için geliştirilen birer savunma mekanizması olabileceği ileri sürülmektedir. Bay R. nin ilişkilerinde kaygısının yükseldiği durumlara bakıldığında genelde zayıflık, yetersizlik, başarısızlık, değersizlik hissettiği ve bu duygularının insanlar tarafından fark edileceğini düşündüğü dönemlere denk geldiği görülmüştür. Bu dönemlerde insanların kendisini reddedeceği, önemsemeyeceği, ihtiyaçlarına karşılık vermeyeceğini düşünmekte ve onlarla ilişkiye girmekten kaçınmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi güvenli bağlanma stili olan kişiler duygularını ve özsaygılarını düzenlemekte daha başarılı ve daha az narsistik kırılganlık gösterdikleri şeklinde değerlendirilmektedirler. Bunun yanında güvensiz bağlanma gösteren bireyler duygu ve özsaygı düzenleme konusunda problem yaşamakta ve daha çok narsistik kırılganlık göstermektedirler. Narsistik kırılganlığın söz konusu olmadığı ilişkilerde taraflar partnerlerini kendilerinden farklı ve ayrı görebildiğinden partnerlerin benliklerinin farklılaşmasının başarılı olduğu düşünülmektedir (Pistole, 1995). Ancak eğer partnerlerden birinin narsistik kırılganlığı varsa bu partner daha çok kendi kişisel ihtiyaçlarına odaklanacak ve partnerinin de kendisindeki değerlilik hissini sabitlemesini ve kendiliğiyle ilgili olumsuz duyguları düzenlemesini bekleyecektir (Kinston, 1987,aktaran,Pistole, 1995). Bay R. bir ilişkisinde kız arkadaşı meşgul olduğu için kendisinin telefonlarına cevap vermediğinde bir hata yaptığı için sevgilisinin telefonlarına çıkmadığını düşünmüş ve bu durumun yarattığı suçluluk duygusundan kendisini kurtarması için kız arkadaşını defalarca aramıştır. Sonrasında bu kadar çok aramasının bir zayıflık göstergesi olduğunu düşünüp kız arkadaşını mesajla terk ederek bu durumu telafi etmeye çalışmıştır. 7

12 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan Narsistik kişilere, özellikle büyüklenmeci tutumları olanlara sorulduğunda güvenli bağlanma stilleri olduğunu iddia edip zayıflık olarak düşünülebileceği için ilişkilerindeki en ufak bir problemi bile reddederler (Dickenson & Pincus, 2003). Bay R. ilk görüşmede annesiyle mükemmel bir ilişkisi olduğunu, ilerleyen seanslarda da kendisi bağlanma konusunu getirdiğinde güvenli bir bağlanma stili olduğunu belirtmiş ve babasının annesinin ebeveynlik tutumlarına getirdiği eleştirileri savunarak bir problem olmadığı izlenimi yaratmaya çalışmıştır. Terapi Süreci Bağlanma literatürü daha çok gelişimle ilgili veriler içerse de Slade (1999) bağlanma kuramı çerçevesinde terapistlerin hastalarına farklı bir açıdan yaklaşabileceklerine, terapötik ilişkilerinin dinamiklerine farklı bir bakış açısı getirebileceklerine ve buna göre davranabileceklerine inanmaktadır. Slade in fikirleriyle uyumlu olarak, Bennett (2006) bağlanma kuramının klinik uygulamada kullanımını biraz daha özelleştirip bu kuramdan güvenli ortam, tutarlılık ve zihinselleştirme kavramlarını patolojik narsistik özellikler gösteren hastalarla terapide kullanılması için önermiştir. Slade (1999), Bowlby (1988) nin güvenli ortam kavramının narsistik bireylerle terapideki ilişkinin anlaşılması açısından faydalı olduğunu ifade etmiştir. Slade e göre narsistik hasta ile terapist arasındaki ilişki hastanın ebeveyniyle olan ilişkisinin bir temsili olarak değerlendirilebilir; ancak ondan farklı olarak terapide ilişki güvenli bir ortam sağlayabilir, bu ilişkide hasta normalde hatırlaması zor, acı verici ve üzücü anılarını hatırlamak için çaba gösterebilir. Terapötik ilişki bunun için destekleyici, cesaretlendirici ve gerektiğinde yönlendiren bir ortam hazırlar. Bu süreçte terapist hastaya özerklik sağlayan, hastasının yönlendirmesini takip eden, hasta hazır olup güvende hissettiğinde yolculuğu için ortam hazırlayan, hasta stres hissettiğinde duygu ve bilişlerini düzenlemesine yardımcı olan bir ebeveyn gibi davranır. Güvenlik duygusuyla keşif süreci daha başarılı olabilir ve hasta yakınlık ihtiyacı hissettiğinde terapistin oluşturduğu güvenli ortama döner. Ancak normal koşullarda güvensiz bağlanma stili olan kişiler gerçek ihtiyaçlarını göstermeye alışık olmadıklarından terapistlerin bu hastaların yakınlık ihtiyaçlarını reddetmeleri konusunda tetikte olmaları, bunun bağlanmadan kaynaklandığını gözden kaçırmamaları ve ayrıca hastanın bu etkileşimi başlatan etkenlerin farkına varmasını sağlamaları ve ilişkilerine odaklanmaları gerekmektedir (Bennett, 2006). Bennett in Bağlanma Kuramı ndan narsistik özellikler gösteren danışanlar için önerdiği kavramdan tutarlılığa gelince, terapistin hastanın söylemlerindeki tutarlılığı ve tutarsızlığı tespit etmesi terapötik süreç içerisinde oldukça önemlidir. Bu tespit terapistin hastanın bağlanma stilini anlamasını sağlar ve bu kavrayış da hastada daha derin değişimleri beraberinde getirir (Bennett, 2006). Slade in (1999) belirttiği gibi bir hastanın bir şeyi nasıl söylediğini ya da ne söylediği ve söylemediğini gözlemlemek terapist için oldukça önemlidir. Bennett in görüşleriyle paralel olarak Slade in bu önerisi hastanın bağlanma stili ve erken dönem yaşantıları hakkında fikir vermektedir. Son olarak, zihinselleştirme de narsistik kişilerin iyileşme süreçleri açısından önemlidir. Bu kavram biliş ötesi gözleme denk gelmektedir. Narsistik hastaların kendi gerçeklik algılarının başkalarından farklı olabileceği, bazı önyargı ve kişilerarası çarpıtmalarının olabileceği konusunda farkındalıklarının arttırılması bu hastaların büyüklenmeci illüzyonlarını azaltabilir (Bennett, 2006). Bu kendini yansıtma ve biliş ötesi kavramları yalnızca narsistik hastalar terapi ortamının kendileri için güvenli bir ortam olduğunu hissettiklerinde gerçekleştirilebilir. Hastanın hazır hissetmediği bir aşamada terapist tarafından hastanın farkındalığını arttırmak adına yapılan bir yorum hastanın terapistten uzaklaşmasına neden olabilir. Bu durumda hastanın işlevsel olmayan bağlanma yaşantıları aktive olmaktadır. Bu tür bir yorumdansa terapist hastayı anladığını gösterebilmek için 8

13 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan hastanın duygularına odaklanmalıdır. Her şeye rağmen, hastanın bağlanma stilini değiştirecek olan yorumlar değil, bir bağlanma figürü olarak gördükleri terapistle kurdukları ilişkidir (Bennett, 2006). Bay R. ile olan terapi sürecinin literatürde belirtilen öneri ve uyarılarla çoğunlukla tutarlı olduğu düşünülmüştür. Önceleri, Bay R. annesiyle ilgili konuşmak konusunda direndikçe terapist onu annesi hakkında konuşmaya zorlamıştır. Ancak bu seanslarda Bay R. kaygılanmış ve terapiste öfkelenmiş, analiz edildiğini hissettiğini dile getirmiş ve bir süreliğine terapilere ara vermiştir. Bay R. nin terapistin annesiyle ilgili konularda konuşma isteğini fazla müdahaleci bulduğu, bunun kendisinde kaygı ve suçluluk yarattığı ve bu kaygı ve suçluluk duygularından kaçabilmek için terapileri bıraktığı çıkarımı yapılmıştır. Bu noktada terapistle başlangıçta kaygılı/kaçıngan bir bağlanma stili geliştirdiği düşünülmüştür. Terapilere devam etme kararı aldığında terapist daha ağırdan almaya başlamıştır. Daha çok Bay R. nin içindeki incinmiş çocuğu ve onun duygularını anlamaya çalışmış ve bu konuda terapileri yönlendirmesine izin vermiştir. Bay R. duygularını paylaşmadığından hatta farkında olmadığından ilk odak, duygu farkındalığı üzerinde durmak olmuştur. Bu zorluğu oluşturan etmenleri ele alırken Bay R. nin, önceki gibi analiz edildiğini hissetmesi üzerine terapist, Bay R. nin duyguları ele alırken yaşadığı zorluk üzerine olan gözlemlerini paylaşmıştır. Bay R. için yaşadığı zorluğun terapist tarafından anlaşılmış olması ve bunun normal olarak karşılanması önemli bir deneyim olmuştur. Bu anlaşılma Bay R. ye kendini daha rahat hissettirmiş ve zayıflığı hakkında konuşmaya başlamıştır. Ayrıca terapist kendisi hakkında olumsuz düşünmesin diye bazı olaylar karşısında hissettiklerini küçümsediği durumda terapistin Bay R. nin duygularına (kaygı, suçluluk) sahip çıkması Bay R. yi rahatlatmış ve duyguları hakkında daha rahat konuşmaya başlamıştır. Bay R. için terapötik ortamdaki bu deneyimin duygularının başkaları tarafından fark edilip kabul edildiğini deneyimlemesi açısından önemli olduğu düşünülmüştür. Bir süreliğine Bay R. başkalarına olan ihtiyacını da reddetmiştir. Ancak açıklamalarından birinde Bay R. nin ihtiyacım var dememek için çok uğraştığı ve onun yerine istiyorum dediği gözlemlenmiş ve bu konuda zorlandığına dair gözlem kendisiyle paylaşılmıştır. Bay R. de bu durumu kabul etmiş ve birine ihtiyacı olduğunu söylemenin kendisine güçsüz hissettirdiğini dile getirmiştir. Kendisinin yaşadığı zorlukla ilgili bu yansıtmanın ardından Bay R. nin zayıflık ve muhtaçlık konularında çok daha rahat konuşabildiği görülmüştür. Bu seanslar sırasında annesi ile olan bir konuşmasında annesi, Bay R. nin kişilik özelliklerinden söz ederken kendisinin başkalarına karşı üstünlük taslamaya çalıştığından söz etmiştir. Bay R. annesinin bu paylaşımını seansa getirmiş ve bu konu ele alındığında zayıf hissettiği zamanlarda üstün olmaya çalıştığını ifade etmiştir. Bu paylaşımı takiben terapist Bay R. nin seanslar sırasında da seansı yönetmeye çalıştığı ve üstün olmaya çalıştığına dair gözlemini paylaşmıştır. Dışarıdaki duygularıyla paralel olarak, Bay R. terapi odasında da zayıf hissettiği zamanlarda böyle bir üstünlük çabasına giriyor olabileceğini kabul etmiştir. Eğer bu gözlem danışanla bağlanma problemleri yaşanan daha önceki seanslarda paylaşılmış olsaydı, Bay R. nin bu durumu reddedip terapileri bırakma olasılığının yüksek olduğu düşünülmüştür. Terapinin başında annesiyle çok mükemmel bir ilişkileri olduğunu iddia eden Bay R., ilerleyen seanslarda annesinin dini inançları konusunda kendisine baskı yaptığını anlatmaya başlamıştır. Ancak annesiyle ilgili verdiği bilgilerin tutarsız olduğu gözlemlenmiştir. Çünkü kısa bir süre sonra ebeveynlerinin baskıcı olmadığını iddia etmiştir. Ebeveynleriyle ilgili gerçek deneyimlerini paylaştıktan sonra geçmiş deneyimlerinden yola çıkarak annesinin bunları duyduğu takdirde üzülüp küsebileceği düşüncesinin kendisinde suçluluğa neden olduğu ve bunu telafi etmeye çalıştığı düşünülmüştür. Bu seanslar boyunca terapist Bay R. yi annesi hakkında konuşmak konusunda zorlamamış ve uygun zamanı beklemiştir. Çünkü başlarda hiç annesinden konuşmazken sonrasında kendisi annesiyle ilgili gündemler getirmeye başlamıştır. Annesiyle ilgili 9

14 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan konularda terapist Bay R. nin terapileri yönlendirmesine izin vermiş ve bu ortam Bay R. nin daha güvende hissetmesine neden olmuştur. Hatta bağlanma stillerine ve kendisinin düşüncelerini kabul etmeyişiyle ilgili annesine duyduğu öfkeye ilişkin gündemler de getirmiştir. Terapi sürecinin başında güvenli bir bağlanma stilleri olmadığına dair görüşleri reddeden Bay R. terapinin sonlarına doğru bu görüşü reddetmemeye ve düşünmek için zaman istemeye başlamıştır. Seanslar sırasında duygularının, düşüncelerinin ve inançlarının kabul edilebilir olduğunu, terapistin her koşulda onun için orada olduğunu deneyimlemesiyle Bay R. nin terapistle güvenli bağlanma geliştirdiği düşünülmüştür. Terapötik ortamda yaşadığı bu deneyimi annesiyle olan ilişkisinde de deneyimlemek isteyen Bay R. duygu, düşünce ve inançlarını, özellikle dinle ilgili olanları, annesiyle paylaşmayı denemiş ve bunda başarılı olmuştur. Annesiyle annesinin tepkilerinden korkması dâhil her şeyi paylaşmış ve annesi ne düşünürse düşünsün, neye inanırsa inansın Bay R. yi seveceğini söylemiştir. Annesiyle olan bu paylaşımı Bay R. yi fazlasıyla rahatlatmıştır. Bay R. ile olan terapi süreci kendisi lisansüstü eğitimi için Amerika ya gideceği için sonlandırılmıştır. Ancak yine de duygularının farkına varmaya başladığı, bunları başkalarıyla paylaşabildiği ve zayıf ve güçsüz olmayı eskisi kadar önemsemediği için terapi süreci başarılı olarak değerlendirilmektedir. Özetle, narsisizm büyüklenmecilik, onaylanma ve beğenilme ihtiyacı, başkalarına karşı ilgisizlik ve empati yoksunluğuyla karakterizedir. Bu özelliklerin kişilerin erken dönemlerde bakıcılarıyla olan ilişkilerinden kaynaklandığına inanılmaktadır. Bağlanma kuramına göre kişilerin ebeveynleriyle kurdukları ilişkileri onların kendilik ve başkalarına ilişkin temsillerini etkilemekte, temel inançlarını oluşturmakta ve yaşamlarının ilerleyen zamanlarındaki ilişkilerini etkilemektedir. Eğer kişinin deneyimlediği ebeveynlik niteliği uygun değilse, bu kişiler büyük olasılıkla güvensiz bağlanma stillerinden birini geliştirmektedir ve güvensiz bağlanma stillerinin kişilik bozukluklarıyla ilişkili olduğu bulunmuştur. Bu çalışmada, Bay R. vakasında, kaygılı bağlanma stili ve narsistik özellikler ele alınmıştır. Bağlanma kuramı kişilerin duygusal bağlarının gelişiminin anlaşılabilmesi için geliştirilmişken sonraları terapilerde kullanılmaya başlanmıştır. Hastaların bağlanma stillerinin anlaşılmasının terapiste farklı bir bakış açısı kazandıracağına inanılır. Ancak bağlanma kuramının narsistik hastaların terapisine uygulanışıyla ilgili bazı öneriler olsa da özellikle klinik örneklemle yapılmış daha fazla çalışmaya, özellikle uygulamalı çalışmaya, ihtiyaç duyulmaktadır. 10

15 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan Kaynaklar American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fourth edition, text revision. Washington, DC: American Psychiatric Association. Bartholomew, K. &Horowitz, L. M. (1991). Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. Journal of Personality and Social Psychology, 61(2), Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2008). Kişilik bozukluklarının bilişsel terapisi (Ö. Yalçın & E. N. Akçay, Çev). Litera Yayıncılık: İstanbul(2003). Bennett, C. S. (2006). Attachment theory and research applied to the conceptualization and treatment of pathological narcissism. Clinical Social Work Journal, 34(1), doi: /s Bowlby, J. (2012). Bağlanma (T.V. Soylu, Çev). Pinhan Yayıncılık: İstanbul (1969). Dickinson, K. A. & Pincus, A. L. (2003). Interpersonal analysis of grandiose and vulnerable narcissism. Journal of Personality Disorders, 17(3), doi: /pedi Downey, G., Freitas, A. L., Michaelis, B., & Khouri, H. (1998). The self-fulfilling prophecy in close relationships: Rejection sensitivity and rejection by romantic partners. Journal of Personality and Social Psychology, 75(2), doi: // Masterson, J. F. (2006). Narsistik ve borderline kişilik bozuklukları (B. Açıl, Çev). Litera Yayıncılık: İstanbul (1981). McWilliams, N. (2010). Psikanalitik tanı: Klinik süreç içinde kişilik yapısını anlamak (E. Kalem, Çev). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları (1999). Meyer, B. & Pilkonis, P. A. (2005). An attachment model of personality disorders, M. F. Lenzenweger ve J. F. Clarkin (Ed.) içinde, Major theories of personality disorder, (pp ). New York: Guilford. Mikulincer, M. & Shaver, P.R. (2007). Attachment in adulthood: Structure, dynamics and change. The Guilford Press: New York. Pistole, M. C. (1995). Adult attachment style and narcissistic vulnerability. Psychoanalytic Psychology, 12(1), doi: /h Roberts, D. D. (2008). Bağlanma kuramı ve Masterson yaklaşımı: Gerçek kendiliğin psikoterapötik olarak yeniden işlenmesi, J. F. Masterson (Ed.) içinde, Bağlanma kuramı ve nörobiyolojik kendilik gelişimi açısından kişilik bozuklukları (H. Şentürk, Çev), (pp ). Litera Yayınları: İstanbul (1988). Slade, A. (1999). The implications of attachment theory and research for adult psychotherapy: Research and clinical perspectives, J. Cassidy v P. R. Shaver (Ed.) içinde, Handbook of attachment: Theory, research, and clinical implications (pp ). New York: Guilford. Smolewska, K. & Dion, K. L. (2005). Narcissism and adult attachment: A multivariate approach. Self and Identity, 4, doi: / Wicks-Nelson, R. & Israel, A. C. (2006). Behavior disorders of childhood. New Jersey: Prentice Hall. 11

16 2015, 2(1), 1-12 Emine İnan Summary: Narcissistic Personality Patterns and Anxious Attachment Style: A Case Example In this paper, the focus was the relationship between narcissism and anxious attachment with the discussion of a case, Mr. R., who is believed to have anxious attachment style and show narcissistic features. Narcissism is characterized by grandiosity, need for approval and admiration, indifference to others and lack of empathy. It is believed that those features take their roots from the early relationships with caregivers. The relationship qualities of individuals with their parents affect their self and other representations, form their core beliefs, and affect their relationships later in their life. If the parental quality the individuals receive is not appropriate or good enough, those individuals most probably develop one of the insecure attachment styles that are found to be related to personality disorders. Although attachment theory is constructed for understanding the development of the emotional bonds of the individuals, it was later used in the therapeutic process. It is believed that understanding the attachment styles of the patients will give a better understanding to the therapists. Through the end of this paper, application of attachment theory to narcissistic individuals is addressed. Key words: Narcissism, Attachment Theory. 12

17 2015, 2(1), Derya Gürcan Benlik Farklılıklarına Rogers ın Danışan Odaklı Terapisi ile Yaklaşım: Vaka Çalışması Derya Gürcan Orta Doğu Teknik Üniversitesi Özet Bireylerin benlikleri arasında yaşadıkları fark uzun zamandır psikoloji biliminin gündeminde olmuştur. Carl Rogers ın teorisi de dahil olmak üzere, teoriler genellikle gerçek benlik ile ideal benlik arasındaki farka odaklanmışlardır. Ancak Higgins, bireylerin üç farklı benlik kavramının olduğunu öne sürmüştür. Bunlar gerçek benlik, ideal benlik ve zaruri benliktir. Higgins, ayrıca kişinin kendi bakış açısının ya da kendisi için önemli birinin bakış açısının da benlik kavramının oluşumunda etkili olduğunu belirtmiştir. Higgins farklılıklar karşısında bireyin farklı olumsuz duygular yaşadığını öne sürmüştür. Rogers ise benlik farklılıklarının bireylerin çocuklukta koşulsuz olumlu kabul alamamaları sebebiyle oluştuğunu ve bireyin yaşadığı olumsuz duygularla savunma mekanizmaları yardımıyla başettiğini söylemiştir. Rogers benliğin gelişiminin çocukluk dönemi ile sınırlı olmadığına inandığı için, terapi ortamında danışan gerçek, samimi, empatik ve koşulsuz olumlu kabulü yaşayabildiği bir ilişki deneyimleyebilirse, benlik temsilleri arasındaki farkın azalacağını ve kişinin kendini gerçekleştirme yönünde ilerleyebileceğini belirtmiştir. Bu makalede, benlik farklılıkları ve Rogers ın danışan odaklı teorisi derlenmiş, benlik farklılığı yaşayan bir danışan ile örneklendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Benlik farklılıkları, Carl Rogers, Danışan Odaklı Terapi. 13

18 2015, 2(1), Derya Gürcan Benlik Farklılıklarına Rogers ın Danışan Odaklı Terapisi ile Yaklaşım: Vaka Çalışması Benlik Farklılıkları Bireylerin benlik temsilleri arasında yaşadıkları fark psikoloji biliminde uzun yıllardır araştırma ve teori gündeminde olmuş; kişilerin bu farklılık sebebiyle yaşadıkları rahatsızlıklar teorisyen ve araştırmacıların odağı olmuştur (Higgins, 1987). Benlik farklılıklarının kökeni Lecky nin benlik tutarlılığı teorisine kadar uzanmaktadır (Lecky, 1945; aktaran, Stevens, 1992). Lecky e göre bireyler kişilik yapılarını ve değer sistemlerini doğumlarından itibaren oluşturmaya ve geliştirmeye başlar, oluşturdukları benlik temsillerine göre davranırlar. Lecky, bireylerin yaşamdaki temel motivasyonlarının bütünlük için çaba harcamak olduğunu söylemiştir. Eğer birey bu bütünlük ile uyumsuz olarak davranırsa, bunun yarattığı olumsuz duygu ile savunma mekanizmaları ile başedecektir. Bireyin savunma mekanizmaları ile başedemediği durumlar ise psikopatolojiye sebep olabilmektedir (Lecky, 1945; aktaran, Stevens, 1992). Carl Rogers Lecky nin teorisinden etkilenmiş ve bireyin iyilik halinin benlik temsili ile yaşantıları arasındaki uyum ve tutarlılık ile ilişkili olduğunu öne sürmüştür (Feist ve Feist, 2008). Benlik ve yaşantı arasındaki uyumun yanısıra, Rogers ayrıca benliğin, ideal benlik ve gerçek benlik olmak üzere iki ayrı yapısının olduğunu söylemiş, ideal benlik ile gerçek benlik birbiri ile uyumlu ise bireyin sağlıklı ve uyumlı olduğunu, ancak aralarında farklılık var ise bireyin anksiyete, depresyon ve özgüven eksikliği yaşayacağını belirtmiştir (Feist ve Feist, 2008) lerde Tory Higgins ise Rogers ın benlik hakkında söylediklerini, benlik farklılıkları teorisi adı altında geliştirmiştir. Higgins in teorisinde Rogers ın teorisinden farklı olarak üç farklı benlik temsili vardır. Bunlar gerçek benlik, ideal benlik ve zaruri benliktir (ought self). Higgins e göre gerçek benlik bireyin gerçekte sahip olduğuna inandığı özelliklerdir. İdeal benlik kişinin ideal olarak sahip olmayı istediği özellikleri temsil ederken (ör. umut ve istekler), zaruri benlik ise bireyin sahip olmasının zorunlu ya da gerekli olduğuna inandığı özellikleri temsil etmektedir (ör. görev ve sorumluluklar) (1987). Higgins benlik farklılıklarını anlamada sadece benlik temsillerini ayırt etmenin yeterli olmadığını savunmuştur. Benlik temsillerinin oluşmasında kimin bakış açısının etkili olduğunun da teoriye eklenmesi gerektiğini düşünmüştür. Higgins benlik üzerinde etkili iki bakış açısı olabileceğini ileri sürmüştür. Bunlar kişinin kendisinin ya da hayatındaki önemli birinin (ör. anne, baba, eş gibi) bakış açılarıdır. Benliğe bakış açılarının eklenmesi ile birlikte teori altı farklı benlik temsili ortaya koymuştur: gerçek/kendisi, gerçek/başkası, ideal/kendisi, ideal/başkası, zaruri/kendisi, zaruri/başkası. Bu benlik temsillerinden ilk ikisi benlik kavramını, diğer dördü ise benlik rehberini (self-guide) oluşturmaktadır (Higgins, 1987). Teori bireylerin değişik benlik temsillerini aynı anda kullanıyor olabileceğini, bir bireyin tüm temsilleri kullanmasının ise beklenmediğini önermektedir. Örneğin, bir bireyin hayatında zaruri/başkası benlik temsili en çok etkiye sahip iken, bir diğerinin hayatında ideal/kendisi benlik temsili en çok etkili olabilir (Strauman ve Higgins, 1988). Benlik farklılıkları teorisi, bireylerin benlik kavramı ile benlik rehberleri arasında bir dengeye ulaşma motivasyonuna sahip olduklarını önermektedir (Strauman ve Higgins, 1988). Benlik farklılıkları teorisinin daha önceki teorilerden farklı olarak öne sürdüğü bir diğer argüman ise, farklı temsiller arasındaki farkların, değişik hassasiyet ve duygulara sebep 14

19 2015, 2(1), Derya Gürcan olacağıdır. Teori, gerçek benlik ve ideal benlik arasındaki farkların hoşnutsuzluk, mutsuzluk, hayal kırıklığı gibi üzüntü ile ilgili duygular yaratacağını, gerçek benlik ile zaruri benlik arasındaki farklılıkların ise korku, tehdit, sinirlilik gibi ajitasyon ile ilgili duygular yaratacağını öne sürmektedir (Strauman ve Higgins, 1988). Daha ayrıntılı bakılacak olursa, birey gerçek/kendisi benlik temsili ile ideal/kendisi benlik temsili arasında farklılık yaşadığında kişinin kendisi ile ilgili gerçek inançları, ideal benliği ile uyuşmazlık gösterecektir. Teoriye göre, bu farklılığı yaşayan bireyin umut ve isteklerini gerçekleştirememiş olması, dolayısıyla hayal kırıklığı, hüsran ve mutsuzluk yaşaması beklenmektedir. Eğer gerçek/kendisi benlik temsili ile ideal/başkası benlik temsili arasındaki fark kişinin yaşantısında baskın ise birey kendisi için önemli olan birinin kendisi ile ilgili umut ve isteklerini yerine getirmede başarısızlık yaşamış olduğunu düşünecek ve bu başarısızlık bireyde utanç ve mahcubiyet duygularına sebep olacaktır (Higgins, 1987). Bir diğer farklılık gerçek/kendisi ile zaruri/başkası benlik temsilleri arasındadır. Eğer kişi bu farklılığı yaşarsa, kendi benliği ile ilgili inançları ile kendisi için önemli olan birinin kendisinden, görev ve sorumluluk olarak beklentileri arasında uyumsuzluk yaşayacaktır. Bu uyumsuzluk sebebiyle kişi korku, tehdit edilmişlik hissi ve kızgınlık yaşayacaktır (Higgins, 1987). Higgins in öne sürdüğü son farklılık gerçek/kendisi benlik temsili ile zaruri/kendisi temsili arasındadır. Kişi bu farklılığı yaşadığında kendisi ile ilgili sahip olduğu inanç ile kendisinden beklediği sorumluluklar arasında farklılık deneyimleyecektir. Bu farklılık sebebi ile kişi suçluluk, kendinden nefret etme, tedirginlik, ahlaki değersizlik gibi hisler yaşayacaktır (Higgins, 1987). Günümüzde yapılan çalışmalara bakıldığında, Higgins in değişik benlik farklılıklarında, ayrı duygular yaşayacağı hipotezi ile ilgili çelişkili sonuçlar bulunmaktadır (Stevens, Lovejoy ve Pittman, 2014). Araştırmaların büyük çoğunluğu gerçek/ideal benlik farklılığının depresif duygularla ilişkili olduğunu göstermekte, fakat gerçek/zaruri benlik farklılığının kaygı ile bağlantılı olduğu çalışmaların bir kısmında kanıtlanabilmektedir (Stevens, Lovejoy ve Pittman, 2014). Benlik farklılıkları teorisi, benlik temsilleri arasındaki fark ne kadar büyükse ve kişi sayı olarak ne kadar çok farklılık yaşıyorsa, benlik farklılığının o kadar çok olacağını söylemiştir. Ayrıca, benlik farklılığı ne kadar çok ise kişinin yaşayacağı rahatsızlığın da o derecede yoğun olacağını belirtmiştir (Higgins, 1987). Higgins kişinin yaşadığı farklılık ile ilgili farkındalığının olmayabileceğini de eklemiş, farklılığın bireyi otomatik olarak ve farkındalık dışında da etkileyebileceğini vurgulamıştır (1987). Son olarak, özgüvenin ideal benlik ve gerçek benlik arasındaki farklılık ya da tutarlılıkla ilgili olduğunu, bireyin yaşadığı farklılık çok ise özgüveni düşük, farklılığı az ise özgüveninin daha yüksek olacağını öne sürmüştür (Cervone ve Pervin, 2008). Barnett ve Womack ın (2015) yaptıkları çalışmada gerçek benlik ile ideal benlik arasındaki farkın özgüven eksikliği ile anlamlı olarak ilişkili olduğu, fakat özgüvenin gerçek/zaruri benlik farklılığı ile ilişkisinin olmadığı bulunmuştur. Bu bulgular, Higgins ve Rogers ın önerileri ile aynı doğrultudadır (Barnett ve Womack, 2015). Bu makalede Benlik Farklılıkları teorisi, Rogers ın Danışan Merkezli yaklaşımı ile birlikte ele alınacaktır. Ayrıca benlik farklılıkları yaşayan Bayan E. vakası ile örneklendirilecektir. Bayan E. 19 yaşında bir üniversite öğrencisidir. Kliniğimize kararsızlık şikayetleri ve Kim olduğumu bilmiyorum, ne istediğimi ve ne yapmak istediğimi bilmiyorum Kendimi bulmak ve tanımak istiyorum diyerek başvurmuştur. Bayan E. nin kararsızlık ile ilgili şikayetleri detaylandırıldığında, hayatının her alanında kararsızlık yaşadığını ve bunun kendisini yorduğunu anlatmıştır. Kıyafet seçimi, yapacağı ödev için konu seçimi, ders seçimi ve bunlar gibi birçok konuda kararsızlık yaşadığını, kendi kararlarına bir türlü güvenemediğini bu sebeple de sürekli etrafındaki insanların fikirlerini sorduğunu belirtmiştir. Kendisi karar veremediği ve sürekli etrafındakilere fikir sorduğu için de kendisini çok özgüvensiz hissettiğini eklemiştir. Bayan E. nin yaşam öyküsüne bakıldığında, küçük bir kasabada doğup büyümüş ve üniversiteyi kazanana dek 15

20 2015, 2(1), Derya Gürcan ailesiyle birlikte kasabada yaşadığını belirtmiştir. Bayan E. ailesinin ataerkil ve dindar bir aile olduğunu, bu sebeple evlerinde sadece erkeklerin sözünün geçtiğini, kadınların görevinin hizmet etmek ve erkeklerin söylediklerini yapmak olduğunu anlatmış, dindar bir aile oldukları için başörtüsü örttüğünü eklemiştir. Bayan E. böyle bir ortamda yetişmesinin ardından üniversiteyi kazanarak ailesinden ayrıldığı belirtmiştir. Üniversitede, kendi aile yapısından çok farklı bir ortamla karşılaşan Bayan E. karmaşa yaşadığını, kendisinin hangi dünyaya ait olduğunu bilmediğini ifade etmiştir. Üniversite hayatını yaşadıkça, kendisini bu dünyaya ait hissetmeye başladığını, bir müddet sonra başörtüsü takmamaya, ailesinin tasvip etmeyeceğini bildiği şeyleri kendisi ilgi duyduğu için yapmaya başladığını söylemiştir (ör. voleybol, eşli danslar vb.). Bayan E. kendisini bu şekilde daha mutlu hissettiğini söylese de, ne zaman ailesinin yanına gitse suçluluk hissettiğini, onlara ihanet ediyormuş gibi olduğunu anlatmıştır. Bayan E. aile ve okul yaşantılarını göz önünde bulundurduğunda hangisinin doğru, hangisinin yanlış olduğunu bulamadığını, bu sebeple kendisini üzgün ve suçlu hissettiğini ifade etmiştir. Bunun dışında Bayan E. günlük yaşantısında, her giriştiği işte başarılı olmayı ve çevresindekiler tarafından başarılarının takdir edilmesini istediğini anlatmıştır. Ayrıca girdiği ortamlarda sözü dinlenen ve öne çıkan biri olmayı dilediğini eklemiştir. Ancak bunların bir kısmını gerçekleştirebilmekte, gerçekleştiremediğinde ise üzüntü duyduğunu anlatmaktadır. Benlik farklılıkları teorisine göre ele alındığında, Bayan E. nin gerçek benlik/kendisi ile ideal benlik/kendisi ve zaruri benlik/başkası ile zaruri benlik/kendisi benlik temsilleri arasında farklılıkları olduğu düşünülmektedir. Gerçek benlik/kendisi ve ideal benlik/kendisi temsilleri arasındaki farka bakıldığında, Bayan E. nin giriştiği her işte başarılı olma ve bunun takdirini alma istediğinin olması, içerisinde bulunduğu ortamlarda sözü dinlenen, lider pozisyondaki kişi olmak istemesi gibi ideal benlik/kendisi nden gelen istek ve umutlara sahip olduğu görülmüştür. Ancak gerçek benlik/kendisi nin bu beklentileri her zaman karşılayamadığı ve bu farklılık sebebiyle Bayan E. nin mutsuzluk ve hayal kırıklığı yaşadığı izlenimi edinilmiştir. Bayan E. nin gerçek benlik/kendisi, zaruri benlik/başkaları temsilleri arasında da ciddi bir farkın olduğu görülmüştür. Ailesinin kendisinden görev ve yükümlülük olarak, kapalı olması, dini görevlerini yerine getirmesi, ders çalışmak dışında aktivitelerinin olmaması, erkek arkadaşının olmaması, hatta erkeklerle gerekmedikçe sohbet etmemesi gibi beklentilerinin olduğu görülmüştür. Ancak Bayan E. süreç içerisinde, başörtüsünü çıkarmış, birçok topluluğa aktif olarak katılmış, erkek arkadaş edinmiştir. Bunları ailesinden gizleyen Bayan E. nin, ailesinin kendisinden zorunluluk olarak bekledikleri ve kendisinin gerçek benliği arasındaki bu ciddi fark sebebiyle, köye ailesinin yanına gitmesi gerektiği zaman onların bunları öğreneceğinden korktuğu ve yanlarına gitmek istemediği görülmüştür. Bayan E. nin yaşadığı düşünülen son benlik temsili farklılığı, gerçek benlik/kendisi ve zaruri benlik/kendisi arasında olduğu düşünülmüştür. Ailesinin kendisinden bekledikleri kadar çok olmasa da Bayan E. nin zaruri benlik/kendisi temsili ile gerçek benliği arasında da farklılıklar vardır. Erkek arkadaşının olması ve onunla yakınlaşması, dini gereklilikleri yerine getirmemesi gibi konular Bayan E. için yapılmaması gereken şeylerdir. Fakat, Bayan E. gerçekte erkek arkadaşı ile yakınlaştığında haz aldığı için onunla yakınlaşmakta, günlük yaşantısında zaman ayırmadığı için de dini gereklilikleri yerine getirmemektedir. Böylece Bayan E. zaruri benliğine ait görev ve sorumlulukları yerine getirememekte ve bu su sebeple yoğun suçluluk hissettiğini söylemektedir. Bayan E. nin birçok benlik temsilinde farklılık yaşaması, özellikle de gerçek benlik/kendisi ve zaruri benlik/başkası benlik temsilleri arasında büyük bir fark olması, benlik farklılığının boyutunun yüksek olduğuna işaret etmektedir. Bu sebeple de Bayan E. nin farklılıklar nedeniyle yaşadığı sıkıntıların boyutunun yüksek olduğu gözlemlenmiştir. 16