L E K TS I YA T E K S T L E R I

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "L E K TS I YA T E K S T L E R I"

Transkript

1 O ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA M ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI BERDAQ ATINDAG I QARAQALPAQ MA MLEKETLIK UNIVERSITETI «A meliy matematika ha m informatika» kafedrası «WEB TEXNOLOGIYALAR» pa ninen L E K TS I YA T E K S T L E R I toplamı Дузген: доц. А.Турениязова NO KIS-2008

2 M A Z M U N I Kirisiw 1. Lektsiya-1. Internettin WWW xızmeti. 2. Lektsiya-2. Web-betlerdi jaratıw qag ıydaları Web-betlerge qoyılatug ın talaplar 3. Lektsiya-3. Sayttı jobalastırıwdın tiykarg ı basqıshları 3.1. Web-sayttın logikalıq strukturası 3.2. Web-sayttın fizikalıq strukturası 4. Lektsiya-4. HTML tilinde Web xujjet jaratıw 5. Lektsiya-5. Macromedia Dreamweaver programması ja rdeminde Web sayt jaratıw ha m onı basqarıw 6. Lektsiya-6. Dreamweaver programmasında web xujjetke grafikalıq obekt qoyıw 7. Lektsiya-7. Dreamweaver programmasında dinamikalıq obektler jaratıw 8. Lektsiya-8. Web betti Internette ja riyalaw 9. Lektsiya-9. Adobe Photoshop programmasında grafikalıq obektler jaratıw 10. Lektsiya-10. Macromedia Flash programmasında animatsiyalıq obektler jaratıw A debiyatlar ha m Internet resursları 2

3 KIRISIW Web texnologiyalar pa ninin tiykarg ı maqseti bul Web sayt jaratıw, onı Internette ja riyalaw ha m basqarıw jolların u yretiw. Bul tu siniklerge anıqlıq kiriteyik. Kompyuterlerdegi mag lıwmatlardan, programmalar, texnikalıq qurılmalardan birgelikte paydalanıw ushın kompyuterler tarmaqlarg a birlestiriledi. Kompyuter tarmaqları 3 tu rde boladı: lokal, regionlıq ha m global tarmaqlar. Lokal tarmaq jaqın aralıqta jaylasqan (500 metr aralıg ında, bir xana yaki binadag ı kompyuterler), regionlıq tarmaq - bir oblast ishindegi qalalar, rayonlarda jaylasqan kompyuterlerdi, al global tarmaq dunya ju zinin ha r qıylı ma mleketlerinde, kontinentlerinde jaylasqan kompyuterlerdi bir-biri menen baylanıstıradı. Internet bul birden-bir standart formada xızmet ko rsetiwshi jer ju zlik global kompyuter tarmag ı bolıp esaplanadı. Onın atı «tarmaqlararalıq» degen ma nisti an latadı. Internet tarmag ının tiykarg ı yacheykaları bul jeke kompyuterler ha m olardı o z-ara baylanıstırıwshı lokal tarmaqlar. Internet xızmetleri internet provayderleri ja rdeminde baylanıs kanalları sıpatında telefon tarmag ı, kabelli kanallar, radio ha m kosmoslıq baylanıs sistemalarınan paydalanıw mu mkin. Internet arqalı ha r qıylı informatsiya, kerekli mag lıwmatlar alıw mu mkin, jan alıqlar menen tanısıw, elektron pochta xızmetinen paydalanıw, reklama jaylastırıw arqalı sawda-satıq menen shug ıllanıw, virtual kitapxanalardan paydalanıw, tanısıw, forum, videokonferentsiyalarda qatnasıw mu mkin. Internet xızmetlerinin ishinde en ken tarqalg anı bul WWW xızmeti. 3

4 Lektsiya-1 INTERNETTIN WWW XIZMETI. Joba: 1. Kompyuter tramag ı. Internet. 2. Web-betlik jratıwda programmalıq ta miynleniwge qoyılatug ın talaplar. 3. Web-betlikti jaratıw etapları. Tayanısh tu sinikler: WWW, server, klient, Web-betlik, HTTP, Gipertekst, WWW, 3W yaki Web degenimiz ne? World Wide Web Vsemirnaya pautina, bizin tilde «dunya ju zlik tor» degendi an latadı. WWW bul gipertekst tiykarındag ı multimedialıq bo listirilgen informatsiyalıq sistema. Bul tu siniklerge anıqlıq kiriteyik. Bo listirilgen mag lıwmatlar sisteması: mag lıwmat ju de ko p WWW-serverlerde (servers) saqlanadı. Server bul arnawlı programmalar jazılg an ha m Internet tarmag ına jalg ang an kompyuter. Tarmaq paydalanıwshıları bul mag lıwmatlardı WWW-dokumentlerdi ko riw mu mkinshiligin beretug ın klient dep atalıwshı arnawlı programmalar ja rdeminde aladı. Onın ushın bul programma tarmaq arqalı serverge zapros (talapnama) jiberedi. Bul talapqa juwap retinde server sol mag lıwmat saqlanıp turg an fayldı jiberedi yaki bul talaptı orınlay alalmag anlıg ın bildiredi. Klient ha m serverdin birge islesiwi protokol dep atalıwshı belgili bir qag ıydalar arqalı a melge asırıladı. WWW da qabıllang an protokol HyperText Transfer Protocol (gipertekst jiberiw protokolı), qısqasha http dep ataladı. Multimedia: mag lıwmat tek g ana tekst emes, ba lki eki-u sh o lshemli grafika, video, sesten ibarat boladı. Gipertekst: WWW tegi mag lıwmat saqlawshı ha r bir xujjet gipertekstli xujjet dep ataladı. Bunday xujjet ishinde sol xujjettegi bir obektke yaki sırtqı (sol yaki basqa serverde jaylasqan) faylg a silteme beriledi. Bunday siltemeler gipersilteme yaki giperbaylanıs dep ataladı. Web bette olar ayrıqsha ren de jazılg an yaki astı sızılg an tekst, grafika ko riniste boladı. Gipersiltemeler arqalı web betlerdi ko rip otırg an paydalanıwshı tezde xujjettin bir bo liminen basqa bo limine yaki bir xujjetten basqa bir xujjetke o tiwi mu mkin. Web katalog - bul Web betliklerdi ha r qıylı temaları boyınsha toparlarg a ajıratıwshı Web uzel. Webbetlikler - bul tarmaqta ko riw ushın arnawlı tu rdegi formatlang an tekstli fayllar, al Web uzel - bul betliklerdi o z-ara baylanıstırıwshı jıynaq. Web uzelge jalg ang anda birinshi ko rinetug ın betlik HomePage (domashnyaya stranitsa) dep ataladı. Betlikler o z-ara giperbag ıtlar (gipersiltemeler) arqalı baylanısqan. Giperbag ıt - bul bir so zdi yaki obektti basıw arqalı ekinshi bir betliklerge o tiw. Demek, Web uzel jaratıw waqtında giper bag ıtlardı ayqın ko rinetug ın ha m tu sinikli etip jaylastırıw bir qansha a hmiyetli. Web-betlikti jaratıwdı baslawda en da slep Web-betlik qanday tiptegi mag lıwmatlar menen toltırılatug ınlıg ın anıqlaw kerek. Web betliklerde to mendegi komponentler qatnasıwı mumkin: Tekst Suwretler Animatsiyalık grafika Audiofayllar Videofayllar Bul komponentlerdin barlıg ın qollanaberiw Web betlikti bir qansha quramalastıradı. Ko pshilik betlikler tekstler ha m suwretleniwlerden ibarat. Web - master jan a proekt jaratıwda programmalıq ta miynleniwge qoyılatug ın talaplar to mendegishe: HTML kodların qayta islewshi tekstli redaktorlar 4

5 (Bloknot, WordPad, GoldenPen ); Arnawlı programmalar (HomeSite, Macromedia Dreamweaver h.t.b.); Vektorlı ha m rastrlı grafikalıq redaktorlar (Sorel Draw, Adobe Photoshop); Brouzer (Internet Explorer, Netscape Navigator); Redaktor GIF animatsii (Ulead Gif Animator); Web-betliklerdin grafikalıq komponentlerin tiykarg ı 3 kategoriyag a ajıratıw mu mkin. Qosımsha tekst ha m fotografiyalarg a iye illyustrativ grafika Tu sindiriw ushın qollanılatug ın sızılma, sxema, su wret ha m basqarıw elementleri; Dekorativ grafika Web_betti bezew ushın qollanılatug ın elementler (fonlıq su wretler, bo leklerge ajıratıwshı sızıqlar, fayldın grafikalıq baslamaları h.t.b.) Web betlikler jaratıw 2 etaptan ibarat. Materiallardı tayarlaw ha m usı materiallarg a ashıq dostuplar (bul web betliklerdi ko riwge ruxsat) jaratıw. Materiallar tayarlaw bul HTML tilinde jazılg an Web-betliktegi mag lıwmatlardı jazıw. Al ashıq dostup ta miyinlew degende WWW tarmag ında server xızmetin atqarıw tu siniledi. Web-hu jjette mag lıwmatlar gipertekst (obektler, giperbag ıtlar, illyustratsiya h.t.b.) ko rinisinde boladı. Sorawlar: 1. Kompyuter tarmaqları qanday boladı. 2. WWW degenimiz ne? 3. Gipertekst soznin ma nisi ne? 4. Web- betlik degenimiz ne? 5. Web-betti jaratıwda qanday programmalıq ta miynleniwlerge iye bolıw kerek? 6. Web-betti jaratıw neshe etaptan turadı? Joba: Lektsiya-2 WEB-BETLERDI JARATIW QAG IYDALARI 1. Web-betlerdi jaratıw qag ıydaları ha m olarg a qoyılatug ın talaplar 2. Web-cayttı jobalastırıwdın tiykarg ı basqıshları 3. Internete islewdi ta miynlewshi programmalar Tayanısh tu sinikler: Sayt, grafikalıq formatlar jpg, gif, Sayt dizaynı, brauzerler 2.1. Web-betlerge qoyılatug ın talaplar Web betlerdi jaratıwda betlerdin mazmunı, grafika ha m ren lerden paydalanıw, texnologiya, ju kleniw tezligi, navigatsiya jumısların sho lkemlestiriwde to mendegilerdi umıtpaw kerek menyu punktleri 5-7 den aspag anı maqul, bir bette kbayt grafikalıq ko rinis jetkilikli, birinshi bettin dizaynı azg ana bolsada basqa betlerdin dizaynınan ayrıqsha bolıwı kerek, web-betke qoyılatug ın grafikalıq ko rinislerdin formatı JPG, JPEG ha m GIF bolıw kerek, 5

6 paydalanıwshı serverdin qalegen jerinen saytın ızdın yaki betin izdin qalegen jerine bara alıwı kerek, ko p qolemli mag lıwmattı mayda bo leklerge bo lgen maqul, mag lıwmat bir ekran beti ko leminde bolg anı qolay, jaratılg an betlerdin atı anglichan tilde bolıwı kerek, gipersiltemenin ren i fon ren i menen birdey bolmawı kerek, Web betlerdi jaratqanda keyinshelik olarg a o zgeris kirite alatug ın etip du ziw kerek, birinshi bette sayt mazmunı, ishindegi materiallar, avtorlar xaqqında mag lıwmat berip qoyg an maqul, bette artıqsha animatsiya obektleri bolmag anı maqul, sebebi olar ko zdi sharshatadı ha m bettin ju kleniw tezligi pa seyip ketedi, sayttag ı grafika ha m animatsiya obektleri tek g ana ja rdemshi qural retinde qollang anı maqul, sebebi ko p paydalanıwshılar Internette sayaxat etiwdi tezletiw maqsetinde grafikalıq qo rinislerdi «o shirip taslaw» rejimin ornatıp qoyadı, bas ha rip penen terilgen tekstten paydalanban, freymlerden paydalanbag an maqul, sayttın ha r bir betinin ko lemi kilobayttan aspaw kerek (grafikanı qosqanda), optimal ko lem Kb, 2.2. Sayttı jobalastırıwdın tiykarg ı basqıshları Jobalastırıw basqıshı sayt dizaynında en a hmiyetli bolıp esaplanadı. Bul basqıshta biz tek g ana qalem ha m qag az benen qurallanıp, to mendegi sorawlarg a juwap tabıwımız kerek: 1. Sayttın maqsetin ha m wazıypaların anıqlawımız kerek. Bul sayt klientlerge birew yaki bir zat tuwralı mag lıwmat beriw kerekpe? Klient shaqırıwı kerekpe? Bilimlendiriw ushın ba? Mashqalalar sheshiw ushın ba? Dem alıw ushın ba? Ha r qıylı wazıypalar ushın ha r qıylı sayt strukturası qollanıladı. 2. Bul saytta qanday konkret informatsiya bolıwı kerek? O zin iz yaki zakazchik tuwralı ne aytpaqshısız? 3. Kerekli informatsiyanı jıynap, tayarlap qoyıw. Barlıq tekstler, suwretler, global tarmaqqa jaylastırmaqshı bolg an barlıq faylların ızdı kompyuterde saqlap qoyıwın ız kerek. 4. Sayttın dizaynı qanday bolıw kerek? Mazmunına, maqsetine qarap konservativ, a piwayı yaki ko rkem bezelgen bolıwı kerekpe? Jaqsısı dizayn ha m qag azg a tu sirilgeni maqul. Bunda dizayn tiykarg ı informatsiyadan basım bolıp ketpewin ta miyinlew kerek 5. Sayttın logikalıq strukturasın oylap tabıw ha m sızıw kerek. Bunda o zin izge jaqqan bir saytqa kirip, onın qanday sho lkemlestirilgenin u yrenip shıg ıwın ızg a boladı. Mısalı, o zin izdin saytın ız strukturası to mendegishe bolıwı mu mkin: bas beti, bul jerde sayt iyesi tuwralı mag lıwmat, basqa betlerge kiriwge mira a t siltemeler jaylasadı; basqa betlerde bolsa qızıg ıwshılıqların ız (xobbi), jumısların ızg a (shıg armalar, qosıqlar, suwretler, proektler, programmalar) giperssılka-siltemeler, olar fotogalereya, audio-videoklipler h.t.b. tu rde bolıwı da mu mkin. Bul jerde avtor tuwralı ken irek mag lıwmat, pochta adresi, suwreti saqlanatug ın betke silteme bolıwı mu mkin. 6. Sayttın fizikalıq strukturasın oylap ko rin, yag nıy sayt papkasındag ı ha r bir fayldın belgili ishki papkalarda an sat tabılatug ın etip jaylasıwın ta miyinlew (mısalı, barlıq suwretler images papkasında, al qosıqlar clips papkasında h.t.b.. 7. Kaytadan joqarıdag ı barlıq basqıshlardag ı jumıslardı ko zden o tiriw. Hesh na rse umıtılmadıma? Internettin klientleri ha m serverleri 6

7 Web-betler htm yaki html ken eytpeli tekstli fayllarda saqlanatug ının aytıp o tken edik. Grafikalıq ko rinisler, audio- ha m videorolikler h.t.b. obektler bo lek fayllarda tiyisli formatlarda saqlanadı. Brouzer Web-betti ju klew protsesinde bul grafikalıq, sesli, video fayllardı da ju kleydi ha m sonın menen Web bettin tolıq ko rinisin ekrang a shıg aradı. Bul betler bizin kompyuterimizge qalay tu sedi? Onı tu sinip alıw ushın biz klient ha m server tu siniklerin ko rip shıg ıwmız kerek. Internettegi barlıq programmalar eki u lken toparg a bo linedi: klientler ha m serverler. Server programmalar kerekli resurslardı klient programmalarg a jiberedi. Klientke bir fayl yaki mag lıwmatlar kerek bolsa, ol serverge arnawlı talapnama jiberedi. Server bul talapnamanı qayta islep serverge soralıp atırg an mag lıwmatlardan ibarat bolg an yaki bul mag lıwmatlardı jiberiw mu mkin emesligi tuwralı juwap jiberedi. Esaplaw sistemalarının yaki tarmaqtın bunday du zilisi "klient-server" arxitekturası dep ataladı. WWW de klient bolıp brouzer programmaları, al server bolıp brouzerlerdin talapnamaların orınlaytug ın Web serverler xızmet etedi. Demek, "Web-server" bul joqarı tezliktegi kanallar arqalı Internetke jalg ang an ha m o zinin qattı disklerinde Web betlerdin faylların saqlawshı kompyuter de tu siniledi, sonın menen birge klient programmalardın talapların orınlaytug ın programma da "Web-server" dep ataladı. En ken tarqalg an web server bolıp ha zirgi ku nde Apache ha m Microsoft ta repinen islep shıg ılg an Microsoft Internet Information Server, Sambar tabıladı. En ken tarqalg an brouzerler bul Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator, Opera, Mozilla. Internettin millionlap paydalanıwshıları bar, olar bir-birin tu sinip islesiwi ushın tarmaqtag ı kompyuterler o z-ara «so ylesiw tili» xaqqında bir kelisimge kelgen, ol protokol dep ataladı. Protokol bul mag lıwmatlar almasıw qag ıydaları. Web-server ha m Web-obozrevatel (brouzer) bir-biri menen mag lıwmat almasıw ushın HTTP (HyperText Transfer Protocol gipertekst almasıw protokolı) qabıllang an. Bul protokoldın da rejesi TCP/IP (Transfer Control Protocol/Internet Protocol Almasıwdı basqarıw/internet protokolı).da rejesinen joqarı bolıp tabıladı. Web betlerdi ko rip shıg ıw ushın arnalg an programmalar Web betler ju de quramalı bolmasa, onda barlıq brouzerler onı birdey etip ko rsetedi. Al quramalı betler ha r qıylı brouzerlerde ha r tu rli ko riniste bolıwı mu mkin. Web betlerdi jaratıwda en optimal jol 7

8 bettin basında «mına brouzerde jaqsı ko rinedi» dep sol brouzerdi ju klew ushın giperssılka qoyg an maqul. Internet Explorer brouzeri Bu gingi ku nde veb-betlerdi ko rip shıg ıw ushın arnalg an programmalar ishinde en ken tarqalg an bolıp Microsoft Internet Explorer brouzer esaplanadı. Bul brouzerdin Internet Explorer 5 versiyası HTML kodların, JavaScript ha m VBScript stsenariylerin qollap quwatlaydı. Ha zirgi waqıtlar Internet Explorer 7 versiyası shıg arılg an. Bul brauzer 2006-jıldın basında brauzerler bazarının 80-85% in iyelegen. Opera Paydalanıwshılardın basım ko pshiligi Web betlerdi ko riw ushın MS Internet Explorer programmasınan paydalansa, ayırım paydalanıwshılar o zine basqa brouzerlerdi qolay ko redi. Mısalı, Opera brouzeri. Bul brouzer ko p artıqmashılıqlarg a iye: tezligi, kompaktlıg ı, bet ju kleniw protsessi tuwralı tolıq mag lıwmat, qolaylı interfeys, stillerdin kaskadlı kestelerin qollaw. Biraq bul brouzerdin kemshiligi ol da dinamikalıq obektlerdi qollapquwatlamaydı. En aqırg ı versiyası Opera 9.10 Final 2006-jılı 18-dekabrde shıg arıldı. Mozilla Firefox Du nyada belgililik jag ınan brauzerler arasında 2-shi orındı iyeleydi. Burng ı atamaları Phoenix ha m Firebird. Onın 1.0 versiyası 2004-jılı 9-noyab ku ni shıg arılg an. 99-ku n ishinde tarmaqtan 25-million reet tartıp alıng an. 344-ku nnen keyin 100- milliong a jetken jıldın noyabrinde Internet-braauzerler bazarının 9,4% in iyelegen. Al jıldın ortalarına kelip bul ko rsetkish 11-14% ti qurag an. Mozilla Firefox 2.0 versiyası 2006-jıldın 25- oktyabr ku ni shıqtı. Sorawlar 1. Web-betti jaratıwda qnday talaplar qoyıladı? 2. Saytı jobalastırıwdın tiykarg ı basqıshları qanday? 3. Klient-server degenimiz ne? 4. Qanday brauzerlerdi bilesiz? Joba: Lektsiya-3 SAYTTI JOBALASTIRIWDIN TIYKARG I BASQISHLARI 1. Web-sayttın logikalıq strukturası. 2. Web-sayttın fizikalıq strukturası. 8

9 Tayanısh tu sinikler: Web-sayt strukturası,, sayttın bas beti, Tu bir papka, download[s] papkası. Web-sayttın logikalıq strukturası Web sayt jaratıwda en a hmiyetlisi sayttın barlıq betleri aldınnan islep shıg ılg an struktura boyınsha bir-biri menen tıg ız baylanısqan bolıwı kerek. Bunday struktura logikalıq dep ataladı. Betler bir-biri menen qalay baylanısadı? Ol saytta informatsiya qalay sho lkemlestirilgenligine qaraydı. Ha r bir sayt ushın onın o zinin strukturası (du zilisi) islep shıg ıladı. Sayttı strukturizatsiyalawdın bir neshe printsipleri bar. To mende jaqsı strukturalastırılg an saytqa mısal keltiremiz. Zastavka Glavnaya stranitsa Novosti sayta Razdel 1 Stranitsa 1 Stranitsa 2 Razdel 2 Stranitsa 1 Stranitsa 2 Svedeniya o razrabotchikax Kontaktnıe dannıe Karta sayta Joqarıdag ı strukturanın bo limlerin ta riypleyik. Zastavka bul paydalanıwshı sayt adresin tergeninde bas betten aldın ekranda payda bolatug ın kishkentay Web bet. A dette bunday bette sayttın yaki onın iyesinin grafikalıq logotipi boladı. Ol Macromedia Flash formatındag ı film bolıwı mu mkin ha m onın ju kleniwi ko p waqıttı talap etiwi sebepli sol jerde kishkene biraq ko zge taslanatug ın giperssılka (birdenine sayttın bas betine o tiwdi ta miyinlewshi silteme) qoyılg anı maqul. Zastavka bolıwı sha rt emes, ol a dette dem alıw yaki reklama saytlarında qoyıladı. Saytın ızg a zastavka qoyıwdan aldın «ol saytın ızg a kerekpe, sayt ishindegi materiallar menen baylanısı barma, sayt kontseptsiyasına tuwrı keleme?» degen sorawlarg a juwap beriwin iz kerek. Ko binese paydalanıwshı zastavka ju klenip bolıwın ku tpey basqa betlerge o tip ketedi. Glavnaya stranitsa (sayttın bas beti) paydalanıwshı sayttın adresin konkret bir bettin atın ko rsetpey tergeninde ju klenedi. Mısalı, Bul bette sayt tuwralı qısqasha kirisiw informatsiyası beriledi, jan alıqlar beriliw mu mkin ha m sayttın basqa betlerine siltep turıwshı giperssılkalar toplamı boladı. Geypara waqıtları bul bette sayttı islep shıqqan adamlar, olardın avtorlıq xuquqları, kontakt adresleri, basqada atı ko rsetilgen adamlar, ka rxanalar tuu ralı mag lıwmatlar keltirilgen bolıwı mu mkin. Glavnaya stranitsa bul barlıq saytlarda bolıwı kerek bolg an element. Bul bet ko p ko lemli bolmaw kerek, sebebi paydalanıwshı onın ju klenip bolıwın kutpesten sayttan shıg ıp ketiwi mu mkin. Bas bette paydalanıwshıg a sayt tuwralı ulıwma informatsiya berilip, onda qosımsha mayda mag lıwmatlar bolmaw kerek. 9

10 Bizin bas betimizdin atı default.htm (a dette sonday) bolsın. Sayt jan alıqları ko binese bo lek betlerde jaylastırıladı. Olarda xronologiya boyınsha jan alang an ha m tolıqtırılg an mag lıwmatlar dizimi saqlanadı. A dette belgili bir waqıt (ay, kvartal, jıl) ishindegi informatsiya shıg arıladı. Odan burıng ı «go ne» informatsiya bolsa giperssılka siltep turg an jan alıqlar arxivinde saqlanadı. Geypara waqıtları jan alıqlar bas bette jaylastırılıwı mu mkin. Bunda paydalanıwshı saytqa kirgennen-aq ne jan alang anlıg ın ko rip turadı. En a hmiyetlisi bul bettin ko lemin asırıp jibermew kerek. Gey bir saytlar ju de siyrek jan alanadı yaki bolmasa ulıwma jan alanbaydı, sol sebepli olarda hesh qanday jan alıqlar bolmaydı. Poleznoe soderjimoe sayta - sayttın paydalı ha m mazmunlı informatsiya bo limi (sayttın o zi sol ushın jaratılg an boladı. Ol tap kitaptag ıday strukturalastırıladı: bir temag a bag ıshlang an temalar baplarg a biriktiriledi, baplar bolsa bo limlerge. Sonday etip, saytqa kirgen adam baptan bapqa, bo limnen bo limge o tip, tezde kerekli informatsiyanı tawıp alıwı mu mkin. Bizin saytımızdag ı paydalı informatsiya bul 5.4.htm, 5.5.htm ha m Links.htm betleri. 5.4.htm faylın Hobby.htm dep, 5.5.htm bolsa Projects.htm dep qayta atamalaymız. Sayt avtorları tuwralı informatsiya ko lemine qaray bas yaki arnawlı bette saqlanıwı mu mkin. Bul betlerden avtorlar menen baylanıs jasaw ushın, sayt tuwralı pikirin izdi bildiriw yaki shag ımlar ushın paydalanıwın ız mu mkin. Biz bul informatsiyanı 4.1.htm faylında keltirgenmiz. Onı About.htm dep qayta atamalaymız. Bul sayt reklama maqsetinde jaratılg an bolsa, onda bul faylda baylanıs jasaw ushın kerekli bolg an barlıq informatsiya (pochta adresi, elektron pochta, telefon, faks, h.t.b.) tolıq beriliwi kerek. Karta sayta bul sayttın logikalıq strukturası tolıg ı menen suwretlengen arnawlı bet. Bul karta paydalanıwshıg a tezde kerekli informatsiyag a jetisiwdi ta miynleydi. U lken saytlardın barlıg ı o z kartasına iye boladı. Onday u lken bolmag an sayttın kartası bolıwı sha rt emes. Web-sayttın fizikalıq strukturası 10

11 Sayttın fizikalıq strukturası kompyuter diskinde fayl ha m papkalardın jaylasıwın ta riypleydi. Ko lemi u lken bolg an saytlardı jaratıwda onın barlıq web betlerin ha m olarg a tiyisli grafikalıq fayllardı ta rtip penen belgili papkalarda ha m ol papkalardın barlıg ın bir sayt papkasında jaylastırg an maqul. Fayllar sistemasın du rıs sho lkemlestirsen iz, yag nıy fayl ha m papkalardı durıs jaylastırsan ız, olardı basqarıw an sat boladı. Bul tek g ana sayttı jaratıw da wirinde emes, ba lki keyinshelik onı jan alawda-da ju de a hmiyetli Barlıq Web-dizaynerler qollanatug ın belgili bir tipovoy (u lgi retinde) fizikalıq struktura islep shıg ılg an. Ol to mendegi listingte keltirilgen. Bunda papkalar fayllardan ken eytpesi joqlıg ı menen ajıralıp turadı, al kvadrat skobkalardag ı teksttın bolıw sha rt emes. programl.exe program2.zip <Sayttın tu b (kornevaya) papkası> default.htm download[s] somefile.rar html[s] pagel.htm page2.html media filml.avi film2.swf backgroundsound.mid pic[s] picturel.gif picture2.jpg Bul strukturada Web-betler bir papkada, grafikalıq fayllar basqa bir papkada, multimediyalıq fayllar bolsa u shinshi papkada h.t.b. jaylastırılg an. Tu bir (kornevaya) papka dep bizin saytımız jaylasqan papka aytıladı. Fayl default.htm bul sayttın bas beti. Bul fayl a dette ha mme waqıt tu b katalogta jaylastırıladı. download[s] papkasında Web-bet, suwret yaki multimediyalıq bolmag an fayllar jaylastırıladı. Olar programma, berilgenlerdin faylları, arxivli fayllar bolıwı mu mkin. Bunday fayldın u stinde giperssılka basılg anda Web-brouzer onı ashıwdı yaki son ashıw ushın diskte saqlawdı soraydı, bunday fayllar orınlanbaydı, yag nıy obrabotka qılınbaydı. html[s] papkasında Web-betler jaylasadı. media papkasında web betlerde qollanılg an barlıq multimediyalıq fayllar jaylastırıladı. Bul AVI, Macromedia Flash h.t.b. formattag ı fayllar, WAV, MIDI h.t.b. formattag ı fon muzıkası, h.t.b. pic[s] papkasında barlıq grafikalıq ko rinisler jaylasadı. 11

12 Gey waqıtları quramalı strukturadan paydalanıladı, onda ha r bir papkada ishki papkalar bolıwı mu mkin. Mısalı: html[s] chapterl pagel.htm page2.htm chapter2 pagel.htm page2.htm pic[a] chapter1 picturel.gif picture2.jpg chapter2 picture1.gif picture2.fla (bunda chapter bul bap). Bunday struktura ko lemi u lken bolg an saytlarda qollanıladı. Gey waqıtları sayttın fizikalıq strukturasın sho lkemlestiriwde ulıwma basqasha jantasıw qollanıladı. Bunda fayldın tu ri emes, onın logikalıq strukturası esapqa alınadı: pagel.htm page2.htm picturel.gif picture2.jpg chapter2 page1.htm page2.htm picturel.gif picture2.fla program1.exe Sayttın tu b papkası> default.htm chapter1 Sayt strukturasın jaratıwda jalg ız bir jantasıw - ol qolay bolıwı kerek. 12

13 Sorawlar: 1. Web-sayttın logikalıq strukturası qanday boladı? 2. Web-sayttın fizikalıq strukturası qanday boladı? 3. Web-sayttın tiykarg v betine qanday mag lıwmatlar jaylastırılıwı mu mkin? Joba: 1. HTML tili. 2. HTML tilinin strukturası. 3. HTML tilinin tegları. Lektsiya-4 HTML TILINDE WEB XUJJET JARATIW Tayanısh tu sinikler:htm, Gipertekst, teg, atribut, frey, Hu jjet denesi, *.htm, URL Gipertekstli xujjetler jaratıw ushın arnawlı programma islep shıg ılg an bolıp, ol HTML Hyper Text Mark up Language dep ataladı. Bul programma teg (tag) dep atalıwshı arnawlı kodlardan ibarat. Bul kodlar web-bette ko rinbeydi, biraq olardın ja rdeminde avtor brouzer aynasında web-bet qanday suwretleniwi kerekligin ta ripleydi. Xujjettegi tekst parametrleri, grafikalıq obektlerdin jaylasıwı, ren ler, gipersiltemeler h.t.b. sol tegler ja rdeminde beriledi. Demek, tegler bul brouzer tu sinetug ın kodlar, xızmetshi so zler. HTML xujjeti <html> ha m </html> tegleri arasındag ı tekst bolıp tabıladı. Bul ashıwshı (<html>) ha m jabıwshı (</html>) tegler ju plıg ı bolıp, bul xujjet HTML tilinde jazılg anlıg ın bildiredi. HTML xujjeti <head>...</head>, <title> </title>, <body> </body> bo limlerden ibarat boladı. Olardın ishinde xujjettin bası, atı ha m denesi beriledi. Odan basqa shrift o lshemin, bette jaylasıwın, ren in, abzats, suwret parametrlerin belgilew, gipersiltemeler jaratıw, ha r qıylı kesteler, formalar, freymler qoyıw ushın arnalg an tegler ham bar. Atributlar ashılıw tegına ten lik belgisi menen tırnaqshag a alıp jazıladı. Ma selen: < h1 align = " left " >. To mende HTML xujjetine bir mısal keltirilgen <HTML> <HEAD> <TITLE>WEB-bet</TITLE> </HEAD> <BODY> <N1> WEB-bet ko rinisi</n1> <R>Bul Bloknot programmasında jazılg an ha m Microsoft Internet Explorer de Web-bet.</P> </BODY> </HTML> sa wlelengen a piwayı Gipertekstli hu jjetler Bloknot tekst redaktorında (Pusk Programmı Standartnıe Bloknot) tayarlanadı. Bunday xujjetlerdi arnawlı brouzerler (Internet Explorer, Netscape Navigator, Mozilla) ja rdeminde ko riwge boladı. Bunda teglar sa wlelenbeydi. 13

14 Web-hu jjetler 2 bo limnen (hu jjet ataması, hu jjet denesi) ibarat ha m ulıwma du zilisi to mendegi ko riniste boladı. <html> <head> <title> Hu jjet ataması </title> </head> <body> Hu jjet denesi </body> </html> Usı ko rsetilgen tekstti redaktorda jazıp Fayl Soxranit kak... punktlerin tan laymız. Imya fayla bo liminde faylg a at qoyamız, tip fayla bo liminde *.htm ken eytpesin beremiz. OK tu ymesin basamız. Web xujjet (gipertekstli xujjet) tayar. Bul xujjetti ashıp ko riw ushın: Pusk Programmı Internet Explorer buyrıqların tan laymız. Brouzer ashılg annan keyin Fayl Otkrıt buyrug ın beremiz; Obzor tu ymesi arqalı ashılıwı kerek fayl atın ko rsetemiz; OK tu ymesin basamız; Ekranda ko rinip turg an hu jjettin denesinde ha zir tek g ana "Hu jjet denesi" degen so z ko rinedi. Bul jaratılg an Web-betliktin hu jjet denesine mag lıwmatlar kiritiw ushın Internet Explorer brouzeri avtomat tu rde Bloknot redaktorınan paydalanadı ha m HTML kodın ko rsetedi. «Hu jjet denesi» so zi ornına kerekli mag lıwmatlardı qoyıw ushın: Vid v vide HTML menyuları tan lanadı; <body>...</body> tegları arasına kerekli mag lıwmatlar teglar arqalı ornalastırıladı; Fayl Soxranit buyrıg ı beriledi; Brouzer aynasına o temiz (Alt+TAB). Eger usı ko riniste html kodına o zgerisler kiritsek ha m brouzerge qaytıp Vid Obnovit punktlerin yaki F5 tu ymesin bassaq, brouzer jan a kodlardı o zine qamtıydı. Tiykarg ı teglar dizimi: <P> <BR> <H1>den <H6>shekem <FONT> <center> COLOR SIZE <OL> <LI> <DK> <DD> <TABLE> Abzatstı ko rsetiw Jan a qatarg a o tiw Zagolovkalar o lshemlerin ornatıw SHriftlar o lshemlerin ha m ren in ornatıw atributları Tekstti ortada jaylastırıw Tekst ren i Tekst razmeri Nomerlengen dizim Nomerlengen yaki markerlengen dizim elementleri Anıqlamalar dizimi Anıqlamalar dizimindegi terminlerdi tu sindiriw Mag lıwmatlardı qatar ha m bag analarda jaylastırıw atributları 14

15 <TH> <TR> <TD> <HR> <IMG> <background> <bgcolor> <a> align qorshap turg an tekstlerge salıstırıp tablitsanı ornatıw background -fong a su wret ornatıw bgcolor fon ren i sellpadding -tablitsa torı ha m tekstler arasındag ı aralıq Bag ana atributları Tablitsa qatarın anıqlaydı. Atributları Align qatardı gorizontal ornatıw Valign qatardı vertikal ornatıw Bgcolor fon ren i Background -fong a su wret ornatıw Tablitsa yacheykaları Atributları Align qatardı gorizontal ornatıw Valign qatardı vertikal ornatıw Bgcolor fon ren i Background -fong a su wret ornatıw Gorizontal sızıq ornatıw Atributları Align gorizontal ornın anıqlaw Width brouzer aynasında sızıq enin protsentte yaki piksellerde beriw Betlikke su wretler ornatıw Atributları src fayl atın yaki URLin ko rsetiw height biyikligin piksellerde beriw width enin piksellerde beriw align tekstlerge salıstırg anda grafikalıq elementtin ornalasıwı border grafikalıq elementlerdi ramkige alıw alt su wret tolıq ju klenbesten aldın su wret ornında ko rini Suwretti fon etip qoyıw Fon ren in beriw Giperbag ıt ornatıw Giperbag ıtlar ko rsetkishi so z, bir neshe so z yaki ha r qıylı o rinisler bolıw mu mkin. Tiykarınan eki tipke ajıratıladı. Tekstli ha m grafikalıq. Giperbag ıtlar ornatıw ushın brouzerge ko rsetkish ha m bag darlawshı adresti ko rsetiw lazım. Bul <a> tegi arqalı a melge asırıladı. <a> bir parametrge iye (href) ha m qosımsha URL adres ko rsetiledi. Mısalı ha m aqırına sha rtli tu rde </a> tegi qoyıladı. <a href=url -adres> Ko rsetkish </a> Basqa hu jjetlerge giperbaylanıslar ornatıwdan tısqarı, bir hu jjet bo limlerine de baylanıslar ornatıw za ru rligi tuwılıw mu mkin. Mısalı, u lken ko lemdegi elektron qollanba mazmunında bo limlerge giperbag ıtlar ornatıw. Ishki baylanıstı ta miyinlew ushın da slep ko rsetkish, keyin usı ko rsetkishke giperbag ıt ornatıladı. Mısalı elektron qollanbanın mazmunı bo liminde turıp 5-bo limine baylanıs ornatpaqshı bolsan ız da slep 5-bo limge barıp atama qoyamız. <a name=chapter_5> </a> Keyin hu jjet basına qollanba mazmunı kiritilip? 5-bo lim degen jerine: <a href="#chapter_5> 5-bo lim </a> 15

16 Endi hu jjet basındag ı "5-bo lim" co zine bassaq, brouzerde 5-bo lim teksti ko rsetiledi. Freymlar (Frames) Brouzer maydanın bir neshe 4 mu yeshli kishi oblastlarg a bo ledi ha m ha r bir oblastqa bir-birine g a rezsiz htm hu jjetleri ju klenedi. Freymlar za ru riyatı: Brouzer bir oblastınan turıp, 2-oblastına hu jjetlerdi ju klew; Basqa oblastında qanday informatsiyalardın turıwınan baylanıssız 1-oblastta da slepki informatsiyanın turıwı Brouzerge informatsiyalar toplamın qolaylı ko riniste ornalastırıw. Mısalı, brouzer aynasın to mendegi ko riniste bo liw talap etilsin. Bul korinis HTML tilinde tomendegishe jazıladı. < FRAMESET ROWS= 80%,20% > < FRAMESET COLS= 15%,85% > < FRAME SRC= fayl1.htm > <FRAME SRC= fayl2.htm > <FRAMESET> <FRAMESRC= fayl3.htm> </FRAMESET> HTML de islew boyınsha biraz oqıw qollanbalar, elektron qollanbalar bar, al biz Web sayt jaratıwda Macromedia Dreamweaver programmasınan paydalanıwdı u yrenemiz. Sorawlar 1. Web-betlerdi jartıwshı til? 2. HTML so zinin ma nisi ne? 3. Teg degenimiz ne? 4. HTML tilinin qanday tegleri bar? 5. Freymler ne ushın qolanıladı? 16

17 Lektsiya 5 MACROMEDIA DREAMWEAVER PROGRAMMASI JA RDEMINDE WEB SAYT JARATIW HA M ONI BASQARIW Reje 1. Macromedia DreamWeaver programmasının aynası du zilisi 2. Programmanın menyu bo limleri 3. Web-betlerdi jaratıw Tayanısh tu sinikler: HTML, CSS, JavaScript, Hu jjet ko rinisi, programma aynası, menyuler, a sbaplar paneli. Macromedia kompaniyası professional Web-saytlar jaratıw ushın arnalg an programmalar islep shıg ıw boyınsha lider bolıp tabıladı. Macromedia DreamWeaver programması vizual HTML-redaktor bolıp, bul programma Web betlerdi HTML kodların bilmey-aq jaratıw mu mkinshiligin beredi. Programmanın interfeysı sonday a piwayı, onda ha tteki baslawısh dizaynerler an sat ha m tez Web sayt jaratıwı mu mkin. Dreamweaver "vizual" redaktor bolıp esaplanadı, yag nıy siz islep atırg an ju mıs na tiyjelerin tikkeley ekranda ko riwin izge boladı, onın ja rdeminde quramalı saytlar jaratıw ha m basqarıw mu mkin. Dreamweaver professional sayt jaratıw ha m onı redaktorlaw ushın arnalg an a sbap ha m qurallardan ibarat: HTML, CSS, JavaScript, kod redaktorı. Dreamweaver din o zinde Macromedia Flash formatındag ı animatsiyalar jaratıw, Microsoft Office ten alıng an mag lıwmatlardan paydalanıw, Fireworks programmasının rollover-grafikasın, menyu ha m tu ymeshelerin tu siriw mu mkin. Sonın menen birge Dreamweaver de tayar bettin HTML kodların redaktorlaw ha m sol jol menen HTML tilin u yreniw ha m mu mkin. Programma iske tusirilgende ekranda Start dialog aynası payda bolıp, onda biz jan adan Web bet jaratıw punktin tan laymız. (Web bet jaratıw ushın tayar shablonlardan paydalanıwg a da boladı). Na tiyjede ekranda programma aynası payda boladı. Ol to mendegi bo limlerden ibarat. Document panelinde xujjetti qay ko riniste aynag a shıg arıw rejimin tan lap alamız. Bunda 3 rejim boladı: Design view brouzerde Web xujjet ko rinisi, Code view xujjettin HTML kodın ko rsetiw, Design and Code view ekran ekige bo linip, yarımında xujjettin dizaynı, qalg an yarımında kodı ko rsetiledi. Design view rejiminde xujjet WYSIWYG (yaki neni ko rip turg an bolsan sonı alasan) printsipinde Windows programmalarında xujjet tayarlag anday isleymiz. Keyin bolsa sol bettin HTML kodların Code view rejiminde ko rip shıg ıw mu mkin. Kerisinshe Web xujjet bastan aq HTML kodları (tegler) ja rdeminde Code view rejiminde tayarlanıw mu mkin. Na tiyjeni bolsa Design view rejiminde qoriwimizge boladı. U shinshi rejim - eki rejimdi bir waqıtta ekranda ko riw mu mkinshiligin beredi. 17

18 Insert paneli Menyu Panel toparı Document paneli Files toparı Status qatarı Properties paneli Suwret 1. Dreamweaver programmasının aynası. Property inspektorı tan lang an obekttin (tekst, suwret h.t.b.) sol obektke ta n bolg an qasiyetlerin o zgertiw mu mkinshiligin beredi. Panel gruppasında bir-birine jaqın bolg an paneller toparları jaylasadı, bul panellerdi jayıp ha m jıynap qoyıw mu mkin. Files paneli fayl ha m papkalardı basqarıw ushın arnalg an. Dreamweaver menyuinin bo limleri Bul programmanın menyu bo limleri Windows da isleytug ın basqa programmalardın menyu komandalarınan onsha parıq qılmaydı. Programma xujjetlerine ta n bolg an ayrım o zgesheliklerin paydalanıwshı jumıs babında o z betinshe uyrenip alıwı mu mkin. Menyu File, Edit, View, Insert, Modify, Text, Commands, Site, Window, Help bo limlerden ibarat bolıp, Help bo liminde olar tuwralı tolıq mag lıwmat alıw mu mkin. Xujjet aynasının joqarı, to men ha m on jag ında ha r qıylı paneller jaylasqan. Paneldin joqarısındag ı ku lren sızıqshada onın atı jazıladı. To mende bunday paneldin tolıq ko rinisi berilgen. 18

19 Suwret 2. Insert paneli Jumıs maydanın ken eytiw maqsetinde waqtınsha bunday panellerdi «jıynap» qoyıw mu mkin. Onın ushın panel atında mısh shertiliwi jetkilikli. Mısalı, Suwret 3. «Jıynalg an» panel ko rinisi. Ko pshilik panellerdin toparları qosımsha menyugede iye boladı. Bul menyu paneldin joqarg ı on muyeshindegi tu ymeshede mısh basılg anda ashıladı. Onın ko rinisi 3 pozitsiyadan ibarat bolg an dizim Xam to menge qarap turgan kishkentay strelka turde boladı.bunday qosımsha menyuda siyrek isletiletug ın komandalar jaylasadı. Suwret 4. Paneller toparının qosımsha menyui (ashıq). Kerek emes panelden «qutılıw» ushın onı mısh penen «uslap alıp» dokument aynasının sırtına «shıg arıp taslaw» mu mkin yaki onın menyuin ashıp Close Panel Group tan laymız-da sol paneldi jawıp taslaymız. Kerekli paneldi ekrang a shıg arıw ushın bolsa menyunin Window bo limine kirip, sol paneldi tan laymız. 19

20 Dreamweaver panelleri ha r qıylı wazıypalardı atqaradı ha m ken mu mkinshiliklerge iye. Bıraq olardın ishinde to mendegi eki panel en a xmiyetli bolıp esaplanadı. Bul Insert (suwret2) ha m Properties panelleri. Insert instrumentler panelinde xujjetke qoyılıwı mu mkin bolg an xa r qıylı obektlerdin tu ymesheleri jaylasqan. Olar ja rdeminde xujjetke suwret, tablitsa, simvol, qatlam h.t.b. obektler qoyılıwı mu mkin. Bul obektlerdin barlıg ı HTML kodları ja rdeminde jaratılg an bolıp, olardın atributların o zin iz o zgertiwin iz mu mkin. Mısalı, Web betke tablitsa ornatıw ushın bul paneldegi tablitsa tu ymeshesin basıwın ız jetkilikli. Sonın day-aq, ha r qıylı obektlerdi menyuinin Insert bo liminde ha m qoyıwın ız mu mkin. Esletpe. Bul panel ekranda ko rinbey turg an bolsa, menyunin Windows punktinde Insert yaki <Ctrl>+<F2> klavishalar kombinatsiyasın basıw jolı menen onı shıg arıw mu mkin. Properties qasiyetler redaktorı, bul instrument Dreamweaver din en kerekli instrumenti bolıp, onın ja rdeminde Web bettin elementleri qasiyetleri belgilenedi, parametrleri ornatıladı, basqasha aytqanda, tiyisli HTML-teginin atributının ma nisi beriledi. Bul panel ha mme waqıt qol astında bolıw kerek. Esletpe. Bul paneldi bilmey jawıp qoyg an bolsan ız, menyunin Windows bo liminde Properties punktin tan lan yaki <Ctrl>+<F3> klavishalar kombinatsiyasın basın. Suwret 5. Kasiyetler redaktorı («jayılg an» ko rinisi) Xujjet aynasının to mengi bo liminde Status qatarı jaylasqan. Windows dın basqa programmalarınan Dreamweaver din o zgesheligi, bul qatar tek g ana xujjet tuwralı informatsiya ko rsetip turıw emes, ba lki basqada funktsiyalardı orınlaydı. Ol u sh sektsiyag a bo lingen. SHep jag ında tegler sektsiyası jaylasqan. Kursordı tekst u stine qoyıp, <r> basılsa, onda <R> tegi ishindegi barlıq tekst yag nıy abzats tolıg ı menen ajıratıladı, al <body> basılsa, onda web bet tolıg ı menen ajıratıladı. Demek, bul sektsiya ja rdeminde kerekli tegqa o tiw an satlastırıladı. Ortada ayna o lshemin piksellerde ko rsetip turıwshı sektsiya jaylasadı. Onda mısh basılg anda, ekranda menyu payda boladı, bul menyuda ekrannın razresheniesine sa ykes ayna o lshemleri dizimi shıg arıladı. On jag ındag ı sektsiyada sizin jaratqan Web-betin izdin o lshemi ha m onı Web-serverden ju klew ushın ketetug ın wa qıt ko rsetiledi. Bul sektsiya bet o lshemi sektsiyası. Bo lshektin alımında bet o lshemi, bo liminde ju klew tezligi beriledi. Dreamweaver de Web-betler qalay jaratıladı? Web-betlerdi jaratıw Qısqasha aytqanda, a piwayı tekst protsessorı ja rdeminde, mısalı Microsoft Word-ta xujjet jaratıw qanday bolsa, sonday. Kerekli tekst teriledi, bezeledi ha m tayar bolg an xujjet fayl turde saqlanadı. Ayırmashılıg ı bul fayl ken eytpesi htm yaki html boladı ha m sol waqıttın o zinde Webserverde jaylastırılıwı mu mkin. 20

21 Jan a Web-bet jaratıw ushın File menyuinde New punkti tan lanadı yaki <Ctrl>+<N> klavishalar kombinatsiyası basıladı. Ekranda New Document dialog aynası payda boladı. Suwret 6. New Document dialog aynası Dreamweaver MX programmasında Web-betlerdi shablonlar ja rdeminde jaratılıwı ha m mu mkin. SHablon bul sonday aldınnan arnap tayarlang an ha m saqlang an Web-bet, og an sizge kerek bolg an ayırım elementler tayar turde jaylastırılg an. Siz bunday web betke tiykarg ı tekst qosıp, bezeliwin qalegenin izshe o zgertsen iz, bul bet professionallıq da rejedegi tayar Web betke aylanıwı mu mkin. Egerde sizin «taza» betten baslap Web bet jaratıwg a waqtın ız bolmasa, bunday shablonlar siz ushın! Biz bolsa Category bo limindegi dizimnen (shablonlar kategoriyaları) «bos shablon» yag nıy Basic Page punktin ha m onın ishinen HTML tan lap, OK basamız. «Bos» web bet tayar. Og an kerekli tekst kirgiziledi. Mısalı, 21

22 Xujjet tekstin formatlaw Dreamweaver tekst formatlawdı basqa tekst protsessorlarında orınlang anday etip (HTML tilin bilmey-aq) a melge asırıw mu mkinshiligin beredi. Onın ushın kerekli tekst ajıratılıp, Properties redaktorında shrift parametrleri beriledi. Mısal. Teksttin bir bo leginin shriftın qalın etiw ushın ol ajıratılıp, to mendegi a mellerdin birewi orınlanadı: Properties panelinde V tan laysız, Menyunin Text bo liminde Style punktin, keyin bolsa Bold tan laysız, Kontekstli menyu shaqırıladı ha m Style- Bold tan lanadı, <Ctrl>+<B> klavishalar kombinatsiyası basıladı. Har bir paydalanıwshı bunday a mellerdi orınlawda o zine qo laylısın tan lap alıw xuqıqına iye. Sol jol menen basqa da formatlaw jumısları orınlanıwı mu mkin. Suwret 7. SHriftler dizimi 22

23 Suwret 8. SHriftler o lshemi dizimi Esletpe. 1. WWW xalıq aralıq tor o zi ne ushın jaratılg an edi? Dunya juzinin qalegen jerindegi qalegen kompyuterden paydalanıwshı adam qalegen HTML dokumentin oqıy alıwı ushın! Sol sebepten HTML belgili bir standart shriftlerdan paydalanıwdı na zerde tutadı. Bunday shriftler ha r bir Internet paydalanıwshısının kompyuterinde ornatılg an, sonın menen birge 7 tu r shrift o lshemi de belgilengen. 2. Dreamweaver-din o zgesheligi bunday a mellerdi xujjettin Status qatarındag ı Teglar sektsiyasında - da orınlaw mu mkin. Suwrette ol < body > < p.style1> ko riniste. Bul sektsiya ja rdeminde bir teg ishinde jaylasqan tekst fragmentin tan lap, onı tolıg ı menen formatlaw mu mkin SHrift ren in o zgertiw Suwret 9. Dreamweaver din ren tan law tu ymeshesi Ren tan law tu ymeshesi (Selektor tsveta) eki bo limnen ibarat. On jag ındag ı maydanshada kerekli ren nin on altılıq kodın kiritiwin iz mu mkin. Bıraq barlıq ren lerdin kodların yadta saqlap turıw qıyın, sol sebepli shep jaqta ren ler palitrası aynasın shaqıratug ın tu ymeshe jaylasqan. Suwret 10. Ren ler selektorınan kerekli ren tan law aynası 23

24 Bul aynadag ı ren ler palitrasınan kerekli ren (mısh penen) tan lang anda palitra joqarısında bul ren ha m onın on altılıq kodı ko rinedi. Al palitradan sizge kerek ren tabılmasa, onda mısh kursorı ja rdeminde (ol pipetka ko riniste boladı) sol ren siz bar jerden (Rabochiy stol yaki basqa bir obektten) «alıwın ız» mu mkin Bul ren tan law aynasın jabıw ushın <Esc> klavishası basıladı. Giperssılka (giperko rsetpe) jaratıw Dreamweaver programması giperssılkalardı a piwayı ha m an sat jol menen jaratıw mu mkinshiligin beredi. Onı mısalda ko rsetemiz. Eki giperssılka jaratayıq. Birewi «sırtqı» (bizin saytımızdın sırtındag ı) xujjetke ko rsetiwshi, ekinshisi bul qollanba avtorının elektron pochta adresine. Birinshi giperssılkanı basqanda Qaraqalpaq ma mleketlik universitet saytına kiresiz, ekinshi giperssılka bolsa mag an xat jazıw aynasın ashıp beredi. «Qaraqalpaq ma mleketlik universitetinde» tekstin ajıratıp alamız-da Properties paneline qaraymız, onda Link bo limi aktivlesip, bizden sayt adresin kiritiwimizdi ku tip turadı. Suwret 11. Giperssılka ushın Internet-adresin kiritiw maydanshası Sol maydanshada adresin kiritkenimizden keyin <Entcr> klavishasın basamız. Endi web betti brouzerde yag nıy Internet Explorer-de ko rgenimizde (onın ushın F12 basıladı) 24

25 «Qaraqalpaq ma mleketlik universitetinde» teksti giperssılka ko riniste boladı, onı basıw menen universitet saytına kiremiz. Internet-adres kiritiw maydanshasının on jag ında eki tu ymeshe jaylasqan. On jag ındag ı tu ymeshe papka ko riniste bolıp, ol bizge Select File (fayl tan la) dialog aynasın ashıp beredi. Suwret 12. Select File dialog aynası Bul aynada biz giperssılka (gipersilteme) bolıp xızmet qılatug ın fayl atların tan lap alıwımız mu mkin. Mısalı, menin saytım (papka) bir neshe betten (fayllar) ibarat bolsa, olardı bir-biri menen baylanıstırıw (birewinen birewne silteme beriw) yaki sırttag ı basqa bir web xujjet penen baylanıstırıw ushın olardın Internet-adresi qoldan terilmey usı dialog aynasınan tan lanıwı mu mkin. Web betti saqlaw Jaratqan Web betti saqlaw ushın File menyuinde Save as tan lanadı yaki <Ctrl>+<Shift>+<S> klavishalar kombinatsiyası basıladı. Sonnı aytıp qoyıw kerek, Web saytqa tiyisli bolg an barlıq fayllar bir papkanın ishinde saqlanıwı kerek, bul papka ishki papkalardan ibarat bolıp, olarda tekst, grafika, animatsiya h.t.b. bo lek saqlanadı. Jumıstı an lastırıw ushın saqlang an betti sol papkada bir neshe ma rte basqa atlar menen saqlawg a boladı. Bular saytımızdın betleri, olarda birinshi bet dizaynı saqlanadı, tekst bolsa o zgertiliwi mu mkin. Sorawlar 1. Macromedia DreamWeaver programmasının aynası du zilisi qanday? 2. Programmanın menyu bo limleri nelerden turadı? 25

26 3. Web-betlerdi jaratıwdı neden baslaymız? 4. Web hu jjetke giperko rsetpelerdp qalay ornatamız? 5. Web betti saqlaw ushın qanday a meller orınlanadı? Lektsiya-6 DREAMWEAVER PROGRAMMASINDA WEB XUJJETKE GRAFIKALIQ OBEKT QOYIW Reje 1. Web betlerdi jaratıwda qollanılatug ın grafikalıq formatlar 2. Web betke grafikalıq obektler qoyıw 3. Web betke animatsiyalıq obektler qoyıw Tpyanısh tu sinikler: grafikalıq formatla,gif,jpg, PNG, DjVu, LWF, Flash obekt, freym Internettin grafikalıq formatları Grafikalıq formatlardın sanı ko pligine qaramastan, Internette paydalanıw ushın tek g ana u sh format qabıllang an. Bul CompuServe Graphic Interchange Format yaki GIF, JPEG formatı (onı jaratqan gruppa atı menen atalg an) Joint Picture Expert Group) ha m jan adan qabıllang an PNG (Portable Network Graphics)formatı. Keyingi waqıtlar DjVu ha m LuRaTech Wavelet (LWF) formatları ken tarqalıp kiyatır. DjVu formatı birdenine tekst ha m grafikadan ibarat bolg an xujjetlerge mo lsherlengen, al LuRaTech Wavelet (LWF) suwret sapasın saqlap qalıp, fayl ko lemin joqarı da rejede qısıw imkaniyatına iye bolg an format. Bul formatda fayldı qısıw aldınnan jan a fayldın o lshemin beriwge boladı. GIF ha m JPEG formatları Bul formatlardı Internettin barlıq brouzerleri «tanıydı» ha m qollap-quwatlaydı ha m olardı sa wlelendiriw ushın hesh qanday qosımsha modul talap etpeydi. GIF formatı ko binese qoldan sızılg an suwret, chertej, grafiklerdi h.t.b. suwretlew ushın paydalanıladı. Onda maksimal ren ler sanı 256 bolg an indekslengen ren palitrası qollanıladı. Sol sebepli ko pren li suwretlerdi GIF formatda saqlawdın qajeti joq, sebebi onda fayl ko lemi u lkeyip ketedi, al suwret sapası to men boladı. Biraq fayldın bir ren degi tıg ız jaylasqan tochkaları ko p bolsa, onda bunday fayldı GIF formatda kishkene o lshemge alıp keliw mu mkin. JPEG bul ja ne bir ken tarqalg an grafikalıq format. Bul formattag ı fayllardın ken eytpesi.jpeg yaki.jpg bolıwı mu mkin. GIF formatınan ayırmashılıg ı bul format fotosuwret tipindegi ko rinisler ushın arnalg an bolıp, onda tek g ana 256 emes, ba lki (yag nıy 2 24 ) ren ge deyin bolıwı mu mkin. 26

27 Demek, web saytın ızda usı eki grafikalıq formattan paydalanıwg a ha reket etin. Al basqa bir formattan paydalanıwdı qalesen iz yaki ma jbu r bolsan ız, onda sol formattı qollap-quwatlaytug ın (yag nıy ko rsete alatug ın) brouzer tu rin ha m onın ushın kerekli bolg an qosımsha moduller tu rin anıqlan ha m a lbette web betin izde sol grafikalıq ko rinistin qasında onı aytıp ketin ha m paydalanıwshı bul qurallardı ju klep alıwı mu mkin bolg an saytlarg a sol jerdin o zinde gipersiltemeler qoyın. (Alternativa tu rde sol jerde suwretin izdin GIF yaki JPEG formatlarındag ı ko rinisin qoysan ız ju de jaqsı boladı). Dreamweaver programmasında web betke suwret qo yıw Kursor suÿret qoyılatug ın jerge alıp barıladı. Insert panelinde yaki Insert menyusındag ı Image punkti tan lanadı yaki <Ctrl>+<Shift>+<!> tu ymesheler kombinatsiyası basıladı. Image obektler paneli Na tiyjede ekranda Select Image Source dialog aynası payda boladı. Suwret 13. Select Image Source dialog aynası Aynadag ı papkalar ha m fayllar diziminen kereklisin tan laymız. Imya fayla qatarında tan lang an fayl atı payda boladı (onı bul jerge qoldan tergenin izde de boladı). Tip faylov qatarında bolsa tan lamaqshı bolg an fayllarımızdın tu rin (ken eytpesin) ko rsetiwimiz mu mkin. Bul a meldin Windows da isleytug ın basqa standart programmalardag ı a mellerden ayırmashılıg ı on jag ında aldın ala ko riÿ paneli jaylasqan. Onı joq qılıÿ ushın Preview Images da flajok (belgi) alıp taslanadı. Endi OK tu ymeshesin basın. 27

28 Ko rip turıpsız, bul suwret aynanı tolıg ı menen iyelep alg an. Onı kishireytiÿ ushın suwret ramkag a alınıp, markerler ja rdeminde qalegenimizshe ishke yaki sırtqa qaray sozıladı. Endi Properties (qasiyetler) paneline qaraymız. W (suÿret eni) ha m N (suÿret biyikligi) maydanshaları toltırılg an, olardı qoldan o zgertiw ha m mu mkin. Bul maydanshalar bos qalmag anı maqul, a sirese tan lap alıng an (ajıratılg an) suuret sayttın bezeÿ bo legi bolıp, ol bezeÿdin basqa da elementlerine tıg ız jaylasıÿı kerek bolsa. Sebebi Web bet juklengennen keyin brouzer ele juklenip u lgermegen suwretlerdi bos ramka turde ko rsetedi. Bunda suwret o lshemleri anıq berilgen bolsa, olar sol ÿaqıttın o zinde ramkalarg a paydalanıladı ha m bettin bezeliÿi buzılmaydı. V Space ha m N Space maydanshaları suÿret shegarasınan onın do geregindegi tekstke deyin bolg an vertikal ha m gorizontal aralıqtı belgileydi. Koldan o zgertilmegenshe ol avtomatik turde (po umolchaniyu) 0 ge ten dep alınadı. Src maydanshasına sol grafikalıq ko rinis faylının atı jazıladı. Onın on jag ında sizge tanıs bolg an eki tu ymeshe jaylasqan. Papka tu rdegi tu ymeshe basılg anda Select Image Source dialog aynası ashıladı. Qoyılg an suwrettin ornına basqa suwret qoyıw kerek bolsa, suwret u stinde kontekstlı menyu shaqırıladı yaki Src tu ymeshesi basıladı. Select Image Source (suwret faylı atın tan lan ) dialog aynasında siz qoyılatug ın suwret faylının atın jazıwın ız yaki sol faylg a jol ko rsetiwn iz mu mkin. Border maydanshası suÿret do geregindegi ramka qalınlıg ın belgileydi. Aldınnan programma onı 0-ge ten dep qoyadı yag nıy ramka joq. Brouzer suwretti ju klewi ushın biraz talap etedi ha m ju kleniw protsessinde suwrettin ornında bos ramka payda boladı. Paneldin Alt maydanshasında suwret ju klenip atırg anda payda bolatug ın sol suwret mazmunı xaqqındag ı qısqa tekst (podskazka) jazıladı. Align bo limindegi ashılatug ın dizimge bir qarayıq. Bul jerde suÿrettin ha m onın do geregindegi tekstin jaylasıÿı belgilenedi. 28

29 Suÿret Web bette qalay jaylasadı? Ol web betti toltırıp turg an tekst arasında a piÿayı simvolday bolıp turadı ha m dizayner onı qalegen jerine qoya almaydı. Bunın ushın ol Align punktlerinen paydalanadı. Olar to mendegishe: Browser Default brouzerdin o zi avtomatik turde qoyadı, a dette Baseline punktine sa ykes; Baseline suwrettin to mengi shegarası teksttin astındag ı ko rinbes sızıqta jaylasadı. Tor suÿret joqarısı tekst joqarısı menen ten ; Middle suÿret ortası teksttin astı qatarı menen ten ; Bottom suÿret astı tekst astı menen ten (a dette Baseline nan ayrıqsha boladı); TextTop suÿret joqarısı teksttin en biyik simvolı menen ten (a dette Tor tan ayrıqsha); Absolute Middle suÿrettin ortası teksttin ortasınan o tetug ın sızıqshag a ten (qatar ortası); Absolute Bottom suÿrettin to mengi bo legi en to mende jaylasqan simvol astı menen ten ; Left suÿret bettin shep shegarasına "jabıstırıladı"; Right suÿret bettin on shegarasına "jabıstırıladı"; Default - Baseline punktindegidey suÿret jaylasıÿı aldınnan berilgen (po umolchaniyu). Suÿret jaylasıÿın kontekstlı menyunın Align bo liminde de belgileÿge boladı. Xujjetke fon beriw HTML ja rdeminde xujjetke grafikalıq obektler qoyıw menen birge fon-suwretler qoyıw ha m mu mkin. Bul degenimiz xujjettegi teksttın astındag ı suwret. Bul a meldi orınlaw ushın Page Properties dialog aynası shaqırıladı. Onın ushın menyunin Modify punktinde yaki kontekstlı menyude Page Properties tan lanadı yaki <Ctrl>+<J> basıladı. Background Image maydanshasında fon bolıp xızmet etetug ın suwret faylının atı kirgiziledi yaki Browse basıladı ha m kerekli fayl payda bolg an dizimnen tan lanadı. OK tu ymeshesi basıladı. Fon tan lang anda xujjet teksti oqılıwın ha m ulıwma ko rinisin esapqa alıw kerek Aktiv suwretler qoyıw Aktiv suwret degenimiz suwret u stine mısh kursorı alıp barılg anda bul suwret basqa suwret penen almastırıladı. Bunday suwret jaratıw ushın Insert paneli qatarındag ı Common obektleri arasınan Rollover Image tu ymeshesin basamız. Ekranda Insert Rollover Image dialog aynası payda boladı. Image Name maydanshasında aktiv suwret faylının atı jazıladı, ol tek g ana latın ha ripler, sanlar, astın sızıw belgilerinen ibarat bolıp, xa rip penen baslanıwı kerek. Original Image maydanshasında tiykarg ı suwret faylının atı jazıladı. Onı qoldan tergin iz kelmese, on jag ındag ı Browse tu ymeshesin basıp, Select Image Source (suwret deregin tan lan ) dialog aynasınan kerekli fayl atın tan lan. Rollover Image maydanshasında tiykarg ı suwret ornın almastıratug ın ekinshi suwret faylının atı jazıladı yaki Browse tu ymeshesi ja rdeminde ko rsetiledi. 29

30 When Clicked, Go To URL qatarında paydalanıwshı sol suwret u stin shertkende o tiw a melge asırılatug ın internet-adres jazıladı. Bul adres Browse ja rdeminde ko rsetiliwi de mu mkin. Endi jaratılg an aktiv suwretti a melde tekserip ko remiz. Web-brouzerin shaqıramız (F12) ha m mısh kursorın aktiv suwret u stine aparamız. Suwret o zgeredi. Mısh shertilgende bolsa, pochta klienti ashıladı. Dreamweaver programmasında Web xujjetke animatsiya qoyıÿ. Web-saytlardı ko rgizbeli, qızıg arlı etiw ushın olarg a animatsiya obektlerin qoyıw mu mkin. Macromedia firmasının a dette Dreamweaver programması menen birgelikte tarqatılatug ın Flash programması ja rdeminde ha r qıylı ha reketleniÿshi obektler, videoklipler, daÿıslı animatsiyalar, interaktiv obektlerden ibarat bolg an multfilmler jaratıÿımız mu mkin. Keyingi ÿaqıtlarda Flash MX programması en tanıqlı interaktiv programmalardın birine aylandı. Ol tek g ana animatsiya jaratıÿ menen sheklenip qalmay, quramalı dinamikalıq interaktiv programmalardın mag lıÿmatlar bazasın ha m duziÿ mu mkinshiligin beredi. Flash multimedialı programmalar arasında en effektiv programma bolıp, onı multimedialı ha m ha r qıylı oyınlı programmalar qatarında ushıratıÿ mu mkin. Flash programmasında grafikalıq obektler menen bir qatarda tekstli obektler menen ha m islesiÿge boladı. Xujjetke basqa programma obektlerin jaylastırıÿ mu mkinshiligi bolsa tayar kesteler yaki basqa sızılmalardı qoyıwdı an satlastırdı. Dreamweaver programmasının o zinde Flash obektlerin qoyıw mu mkin. Olar tu ymeshe, o zgeriwshen tu ymeshe, animatsiya teksti h.t.b. bolıwı mu mkin. Onı mısalda ko rsetemiz. Jan adan Web bet jaratamız, og an tek g ana latın haripler yaki tsifrlardan ibarat bolg an at beremiz ha m.htm ken eytpesi menen saqlaymız. Endi Flash jazıwın (yag nıy tekst qatarı ko rinisindegi suwret-giperssılka bolıp xızmet etiwshi Flash formatındag ı suwret) qoyıwdı u yrenemiz. Flash jazıwı Flash Text tu ymeshesi ja rdeminde qoyıladı. YAki bolmasa Insert menyuinin Interactive Images bo limindegi Flash Text punktin tan laymız. Bul jazıwdın parametrleri Insert Flash Text dialog aynasında beriledi. Suwret 13. Insert Flash Text dialog aynası Endi bolsa Flash tu ymeshelerin (knopkalar) jaratıwdı u yrenemiz. Jan adan Web-bet jaratıp, onı saqlaymız (yaki burıng ı bettegi jazıwdı o shiremiz). Flash tu ymeshesi obektler panelinde jaylasqan Media ishindegi Flash Button tu ymeshesi ja rdeminde jaratıladı. YAki bolmasa Insert menyuinin Interactive Images bo limindegi Flash Button punkti ja rdeminde. Onın parametrleri to mendegi Insert Flash Button dialog aynasında beriledi. 30

31 Suwret 14. Insert Flash Button dialog aynası Eskertiw. Flash suwretleri Web betke <OBJECT> jup tegi ja rdeminde qoyıladı. Bul teg ja rdeminde tek g ana Flash suwretleri emes, ba lki qalegen ko rip shıg ıw moduli ornatılg an obektler (vnedrennıy) qoyıwmu mkin. Ma selen, MS Word xujjeti yaki videofilm.. Web-betti ko riw <F12> klavishası basılıwı menen Internet Explorer brouzeri shaqırıladı. Basqa sha jolı dokument panelinde Preview/Debug in Browser tan lanadı, yaki bolmasa File menyuinde Preview in Browser basıladı ha m iexplore punkti tan lanadı. Bul jollardın o zin izge qolaylısın tan lap alıwın ızg a boladı. Multimedia Bugungi ku nde kompyuter dunyasın multimediasız ko z aldımızg a keltiriwge bolmaydı. Multimedia so zi anglichan tilinde ko pqorshawlılıq, ko portalılıq degendi an latıp, bul so z benen a piwayı tekst ha m grafikadan ayrıqsha bolg an informatsiya ataladı. Jan rag an muzıka, ha r qıylı spetseffektler, «janlı» obektler, kompyuter oyınları ha m multfilmer bul multimedia. Multimedialıq obektler bul web betlerdi janlantıratug ın dawıs, video, animatsiya. Multimedia qurılmaları bul naushnik, kolonka, mikrofon, ku shli videokartalar, CD- ha m DVD-diskler. Multimedia obektleri a dettte web sayttın en birinshi beti ju klengende yaki paydalanıwshı komandası menen iske tu siriledi. Bunday obektler sanı ko p bolmag anı ha m olardın ko lemi onsha u lken bolmag anı maqul, sebebi paydalanıwshı olardın ju klenip bolıwın kutpey saytın ızdan shıg ıp ketiwi mu mkin. Freymler Web xujjettin tiykarg ı mazmunı tekst, suwretler, tablitsalardan ibarat bolıwı mu mkin. Endi web brouzeri aynası bir neshe ramka, kadrg a bo lingen dep ko z aldımızg a keltireyik. Ha r bir kadrda onın 31

32 o zinin Web beti ju klenedi. Bir kadrda giperssılkalar toplamı, ekinshisinde bet ataması (zagolovok), u shinshi kadrda avtor xuquqları tuwralı mag lıwmatlar, en u lken kadrda bolsa usı sayttın tiykarg ı teksti. Bul kadr yaki ramkalardın ha r biri o zin biyg arez Web brouzeri aynasınday tutadı, ha tteki olardın ha r birinin o z o tkizgish sızıqshaları-da bar (polosı prokrutki). Giperssılka basılg anda kerekli bet tezde o zinin ramkasına ju klenedi. Ol tek g ana kerekli tekstten ibarat boladı, al giperssılkalar dizimi, avtor tuwralı informatsiya, sayt atı bolsa basqa ramkada shıg arıladı. Bul jude qolay, saytqa kirgen adam giperssılka basqanda, tek g ana tiykarg ı tekst (mazmun) jan alanadı. Bunday jantasıw Web-dizaynerge eki qo laylıq jaratadı. Birinshiden, betlerdin ju kleniw tezligi asadı, sebebi onda tek g ana kerekli (tiykarg ı) tekst shıg arıladı. Ekinshiden, qosımsha mag lıwmatlardı (giperssılkalar, avtor informatsiyası h.t.b.) sayttın ha r bir betinde qaytadan shıg arıw za rurligi jog aladı. Onın ornına arnawlı betler jaratılıp, olarda usı qosımsha mag lıwmatlar bo lekbo lek jaylasadı ha m bul «bolekler»din ha r biri o zinin ramkasına ju klenedi. Mag lıwmatlarg a o zgerisler kiritiw kerek bolsa, onı tek g ana tiyisli ramkada orınlaymız ha m sol o zgerisler avtomatik tu rde sayttın barlıq betlerinde orınlanadı. Bunday Web-brouzerdin aynasın bir neshe bo leklerge bo letug ın ramkalar, kadrlar freymler dep ataladı (angl. frame kadr). Bunday bo lekler toplamın bolsa freymler toplamı, jıynag ı dep ataymız (angl. frameset). Freymlerden paydalanıp Web-saytlar jaratıw freym dizaynı dep ataladı (freymovıy dizayn). Freymler jıynag ın jaratıw ushın arnawlı (qosımsha) web bet kerek boladı. Onda freym jıynag ı parametrleri, freym o lshemleri, olarg a ju klenetug ın web betlerdin Internet-adresleri beriledi. Bul bet en bas bet bolıp, Web-brouzerdin adresler qatarında sayt adresi berilgende ju klenedi. Bul bette hesh qanday mag lıwmat, tekst bolmawı kerek: onda tek g ana freymler jıynag ının anıqlaması jaylastırıladı. Freymlerde ne jaylasadı? Bir freymde giperssılkalar toplamı (a dette bettin shep jag ında yamasa joqarısında), ekinshisinde avtor tuwralı mag lıwmatlar (avtordın Copy right xuquqların qorg aw ushın), u shinshisinde bolsa tiykarg ı mazmundag ı tekst bolıwı mu mkin. Avtor xuquqları xaqqındag ı mag lıwmat freymi a dette birinshi bette, onın joqarg ı bo liminde jaylastırıladı, ha m onın ishinde giperssılkalar dizimi bolıwı-da mu mkin. Ayrım freymlerde bannerler tu rde reklama jaylastırılıwı mu mkin. Sondıy etip reklama basqa kerekli informatsiyadan ajıratıladı. Reklamalı freymler Webbrouzerdin joqarg ı yaki (ha m) to mengi gorizontal qatarlarında jaylastırıladı, olar onsha u lken bolmaydı (bir-eki banner). Ko binese freymlerde reklama biypul Web-serverler ta repinen jaylastırıladı. Siz saytın ızdan olardın reklamasın reklama qılasız, bul olar sizin Web-saytın ız ushın orın ajıratıp bergeni ushın «to lemi». Freymler jıynag ı web bette ha r qıylı bolıp jaylasıwı mu mkin. Mısalı, 32

33 Bunday freymlerdi jaratıw ushın Insert panelinin HTML bo limindegi Frames tu ymeshesi basıladı. Sayt ataması jaylasatugın joqarı qatardag ı freym Top Frame tu ymeshesi ja rdeminde jaratıladı. Ekran gorizontal sızıqsha menen ekige bo linedi. Ekinshi bo limge kursordı qoyıp, Bottom Frame tu ymeshesin basqanımızda, ol bo limnin astında ja ne bir bo lim payda boladı. Suwret 14. U sh gorizontal freym Ortadag ı bo limde biz tiykarg ı mag lıwmatlardı jaylastırıwımız mu mkin. Bo limlerdin shegarası mısh penen o zgertiliwi mu mkin. Endi giperssılkalar dizimi berilgen shep freym jaratamız. Modify menyuine kirip Frameset bo limine kiremiz. Onda to mendegi punktler boladı: Split Frame Left - bul freymnın shep jag ında jan a freym jaratıw; Split Frame Right - bul freymnın shep jag ında jan a freym jaratıw; Split Frame Up - bul freymnın u stinde jan a freym jaratıw; Split Frame Down - bul freymnın astında jan a freym jaratıw. Ortadag ı freymge kursordı aparıp, Modify - Frameset - Split Frame Left komandalar izbe-izligin beremiz, na tiyjede to mendegi 33

34 Suwret 15. Freymlerdin toplamı Endi web betti saqlaymız. Onın ushın menyunin File bo limindegi Save All komandasın tan laymız, sonda barlıq freymler ha m saqlanadı. Payda bolg an dialog aynada bul freymler toplamın UntitledFrameset-l.htm atı menen saqlaw usınıladı. Siz onı jan a sayttın tu b papkasında default.htm atı menen saqlan. Dreamweaver sizge gezekpe gezek ha r bir freymnin mazmunın saqlawdı usınadı. YAdın ızda bolsa, ha r bir freymnin mazmunı o zinin web betlerinde beriledi. Saqlanıp atırg an freym atı qalın sızıqsha menen ajıralıp turadı. Freymler jaratıwdın tag ı bir jolı bar. Joqarıdag ı suwretke bir qaran. Freymler toplamın qorshap turg an qalın ku lren ramkag a itibar berin. Siz freymler toplamın panel yaki menyuden paydalanbayaq, usı ramkanı mısh penen uslap alıp, kerekli jerge ko shiriw jolı menen jaratıwın ız ha m mu mkin. Sol jol menen bir freymdi ekige bo liw ha m mu mkin. Kesteli dizayn Ku ndelik jumısta biz ko p mug dardag ı mag lıwmatlardı sheklengen shegaralar ishine jaylastırıwda tablitsalardan (kestelerden) paydalanamız. Kestelerden paydalanıp web betler jaratıw jolları tablitsalı dizayn dep ataladı. Onın printsipi - barlıq tekst, grafikalıq obektler tablitsanın yacheykalarına (keteklerge) qoyıladı. Keyinshelik bul obektler menen qalegen a mellerimizdi an sat orınlawımız mu mkin. A dette bunday tablitsalardın shegaraları ko rinbes boladı. 34

35 Suwret 16. Klassikalıq kesteli dizayng a mısal Joqarıdag ı suwretde web bet kesteler ja rdeminde bezelgen. Keste keteklerinde sayt ataması, bir betten basqa betlerge gipersiltemeler, bettin tiykarg ı teksti, sayt jan alıqları, avtor xuquqları tuwralı mag lıwmat jaylasqan. Ayrım jag daylarda ketekler arasında «bos» ketekler qaldırıladı, olarg a fon beriliwi ha m mu mkin. Bunın maqseti tıg ız jaylasqan tekst bloklarının arasın ashıw. Navigatsiya qatarı Navigatsiya sızıqshası bul vertikal yaki gorizontal qatar tu rde Web-brouzer aynasının qaptalında jaylasqan a piwayı gipersiltemeler toplamı. A dette ol o z aldına arnawlı bir freymde bolıp, ko binese kesteler ja rdeminde jaratıladı. Olar tekstli siltemeler yaki quramalı suwretler (aktiv suwretler) ko riniste boladı. Tekstli gipersiltemelerden ibarat bolg an navigatsiya sızıqshasın islew a piwayı ha m an sat orınlanadı. SHep freymge bes qatar ha m 1 bag anadan ibarat bolg an keste qoyın, ol freymnin eni ha m biyikligin tolıg ı menen iyelep turıw kerek. Keteklerge kerekli so zler jazılıp, giperssılkalarg a aylantırıladı. Sorawlar 1. Qanday grafikalıq formatlardı bilesiz? 2. Web betke grafikalıq obektlerdi qalay jaylastıramız? 3. Web betke animatsiyalıq obektlerdi qalay jaylastıramız? 4. Freymler degenimiz ne ha m onv qanday maqsette qollanamız? 5. Kesteli dizayn degenimiz ne? 35

36 Reje Lektsiya-7 DREAMWEAVER PROGRAMMASINDA DINAMIKALIQ OBEKTLER JARATIW. 1. Dinamikaıq ha m interaktiv obektler 2. Sayt interaktivligin ta miyinlew. 3. Web-stsenariyler Tayanısh tu sinikler: Dinamikalıq obekt, Skript, JavaScript, VBScript, Microsoft ASP Statikalıq (qatıp qalg an, o zgermes) ssılkalar ha zir «moda»dan shıqqan, xalıqara tarmaqtın birden bir belgisi bul dinamika ha m interaktivlıq. Giperssılkaların ızg a «jan beriw» ushın Flash jazıwların yaki tu ymeshelerin, aktiv suwretler qoyıwın ız mu mkin. Giperssılkalar ushın jetkilikli sanda grafikalıq ko rinisler tayarlap qoysan ız boldı, qalg anın Dreamweaver o z moynına aladı. Onı mısalda ko rsetemiz. Aldın grafikalıq ko rinisler toplamın tayarlap qoyamız. Ha r bir giperssılkag a 4 grafikalıq ko rinis kerek boladı: 1. Tu ymeshe normal xalda turg anda; 2. Tu ymeshe u stine kursor aparılg anda; 3. Tu ymeshe «basılıp» turg anda (giperssılka siltep turg an bet juklengende); 4. Tu ymeshe «basılg an» xalda ha m onın u stinde kursor turg anda Endi bir neshe grafikalıq ko rinis jaratamız. Olar to mendegishe: 1. Qara fondag ı aq ren degi jazıw, ol tu ymeshenin a dettegi jag dayında ko rinedi; 2. Qara fondag ı qızıl jazıw, ol u stine kursor aparılg anda ko rinedi; 3. Aq fondag ı qara jazıw, ol «basılg an» jag dayda ko rinedi; 4. Aq fondag ı qızıl jazıw, ol «basılıp» turg anda ha m onın u stine kursor aparılg anda ko rinetug ın bolsın. Suwretler papkasının ishinde Navqatar papkasın jaratayıq. Grafikalıq fayllardı sol papkada saqlayıq. Bul fayllarg a at beriwde to mendegi kelisimdi qabıllayıq: 1. <bet atı>_up.gif; 2. < bet atı >_over.gif; 3. < bet atı >_down.gif; 4. < bet atı >_overdown. Ulıwma alg anda sizde 20 grafikalıq ko rinis bolıw kerek. Jumıstı an satlastırıw ushın arnawlı Web-grafika paketlerinen paydalanıwg a boladı, mısalı Macromedia Fireworks. Olar navigatsiya qatarı ushın kerekli bolg an grafikalıq ko rinislerdi, olardın HTML ha m JavaScript-kodların avtomatik tu rde jaratıp beredi. Grafikalıq obektlerdi tayarlap bolg annan keyin Web-bet parametrlerin beremiz, olar tiykarg ı betten alınadı. Sonı yadta saqlaw kerek, sayttın barlıq betleri bir-birine sa ykes bolıwı kerek. 36

37 Endi navigatsiya qatarın jaratıw ushın kursordı shep freymge qoyıp Common panelindegi Navigation Bar tu ymeshesin basın. (Insert menyuinin Interactive Images bo limindegi Navigation Bar punktin tan lasan ız-da boladı). Ekranda Insert Navigation Vag dialog aynası payda boladı. Suwret 16. Insert Navigation Bar dialog aynası Nav Bar Elements diziminde navigatsiya qatarının barlıq elementleri keltirilgen. (A dep ol jerde tek g ana bir Dreamweaver jaratıp qoyg an element bar edi). Siz qalegen elementin izdi tan lap alıp, onı o zgertiwin iz mu mkin. Element Name maydanshasında element atın kiritemiz. Faylg a at qoyg anda atınan onı tanıp alatug ın etip qoyıwımız kerek, mısalı Contacts, Library. Up Image maydanshasında 1-shi jag dayda payda bolatug ın suwret fayl atı beriledi (onı Browse ja rdeminde beriwin iz ha m mu mkin). Over Image maydanshasında 2-shi suwret faylının atı, Down Image 3-shi jag daydag ı suwret faylı, Over While Down Image maydanshasına bolsa 4-shi jag dayda payda bolatug ın suwret faylının atı. Ha r bir maydanshanın on jag ında Browse tu ymeshesi jaylasqan ha m onın ja rdeminde kerekli faylg a jol ko rsetiw ha m tan law mu mkin. When Clicked, Go To URL maydanshasında giperssılka siltep turg an Web-bet faylının atı kiritiledi. Maydanshanın on jag ında jaylasqan in diziminde web bet sa wleniwi kerek bolg an freym tan lanadı. Bul dizimnin Main Window punkti bul betti tolıq ekrang a jayıp shıg aradı. Insert diziminde navigatsiya qatarının jaylasıw tu ri tan lanadı: gorizontal (punkt Horizontally) yaki vertikal (punkt Vertically). Al Use Tables tan lang anda Dreamweaver navigatsiya qatarın tablitsalar tiykarında jaratadı. Endi File menyuindegi Save All Frames komandasın tan lap barlıq freymlerdi saqlan. Demek biz navigatsiya qatarın jaratıp, onı freymde jaylastırdıq. Bul qatardag ı grafikalıq ko rinisti o zgertiw ushın yaki jan adan element qosıw ushın bul qatardı (onın bir elementin) ajıratıp alıp, Modify 37

38 menyuinde Navigation Bar punktin tan laymız. Ekranda Modify Navigation Vag dialog aynası payda boladı ha m onda siz qalegen o zgerislerin izdi kiritiwin iz mu mkin. Sayt interaktivligin ta miyinlew. Web-stsenariyler. Dinamikalıq obektler jaratıwdın ekinshi jolı bul HTML-kodqa arnawlı programmalardı kiritiw. Bul programmalar "klassikalıq" programmalastırıw tillerde jazılg an bolıp, stsenariyler, yaki skriptler dep ataladı (angl. script stsenariy), sebebi bul programmalar bir elementtin ha reketlerin yaki belgili bir waqıyanın ju z beriw stsenariysin ta riypleydi. (Windows dın a meliy programmaları aynasında mısh kursorının ha reketleri stsenariyler ja rdeminde berilgen: bos maydanda, tablitsanın shegaralarında, piktogrammalardın u stine aparılg anda, qatar basında h.t.b.) Bul programmalar HTML-kodqa WWWC (World Wide Web Consortium) ta repinen standart bolıp qabıllang an arnawlı jup teg <SCRIPT>...</SCRIPT> kiritiw jolı menen a melge asırıladı. Brouzer bunday HTML-kodtı rasshifrovka etip stsenariylerdi oqıydı ha m olardı tezde orınlaydı yaki bolmasa belgili bir waqıya ju z bermegenshe shetke qoyıp turadı. Usınday interaktivlik stsenariyleri jaratılg anlıgı sebepli dunya ju zlik tor «janlandı», ko pshilik Web-dizaynerler bolsa Web-programmistlerge aylandı. Stsenariyler jazıw ushın bir neshe arnawlı programmalar jaratılg an. Olar stsenariyler jazıw tilleri yaki skript tilleri dep ataladı. Olardan en ken tarqalg an bolıp tek eki til esaplanadı: JavaScript ha m VBScript. JavaScript tili Java "klassikalıq" programmalastırıw tili tiykarında Netscape firması ta repinen islep shıg ılg an. Sol sebepli JavaScript stsenariylerin en birinshi bolıp Netscape Navigator 2.0 brouzeri qollap quwatlap baslag an. Microsoft Internet Explorer bolsa JavaScript ti 3.0 versiyasınan baslap quwatlap baslag an. Sonın day aq, Microsoft firmasında o zinin JavaScript dialekti islep shıg ılg an. Ol JScript dep atalıp, JavaScript ten ayırmashılıg ı birneshe qosımsha komandaları bolg an. VBScript tili Microsoft ta repinen JavaScript ke «bizin juwap» degendey islep shıg ılg an. Bul tildi tek g ana Internet Explorer brouzerinin keyingi versiyaları «tu sinedi». Sol sebepli yag nıy sa ykes kelmegenligi ushın VBScript Web-ta stsenariyler jazıw ushın onsha qollanılmaydı. Bıraq bul til serverli programmalastırıwda, atap aytqanda Microsoft ASP aktiv server betlerin jaratıwda en bas qural bolıp esaplanadı. JavaScript, VBScript tillerden basqa Web-stsenariyler jazıwda Perl, Python h.t.b. tilleri qollanılıp baslag an, bıraq keyinshelik bul tiller ken tarqalmag an. Bugingi ku nde barlıq jerde web stsenariyler JavaScript tilinde jazıladı. Bul til u yreniw ushın jude an sat bolıp, programmistlerge jude ken mu mkinshilikler beredi. Odan tısqarı, bul tilde jazılg an programmalardın ko lemi az bolıp, xa zirgi ku nde en u lken mashqala bolg an baylanıs kanallarının a ste islew jag daylarında jude aktual bolıp tabıladı. Stsenariyler tilin qollap-quwatlaw ushın til interpretatorı kerek boladı. Brouzer bettin HTMLkodınan stsenariydi ajıratıp alıp onı orınlaw ushın interpretatorg a uzatadı. Interpretator stsenariy kodın analiz ha m rasshifrovka qılıp bolıp, onı orınlaydı, keyin bolsa na tiyjeni qaytadan brouzerge uzatadı. Ha r bir stsenariyler tiline o zinin interpretatorı kerek boladı. Bunday jantasıw arqalı brouzerge qalegen programmalastırıw tilde jazılg an programmanı qollap- kuwatlawdı (ol tildin interpretatorı bar bolsa) u yretiw mu mkin. Stsenariyler tilleri interpretatsiyalanatug ın dep ataladı, sebebi olarda jazılg an programmalar ha r bir orınlanıwda rasshifrovka qılınadı. Sonın menen olar tiykarınan kompilyatsiya 38

39 bolatug ın tillerden (C++, Pascal, Java h.t.b.) parıq qıladı. Kompilyatsiyalanatug ın tillerde jazılg an programmalar bir ma rte rasshifrovka qılınıp, mashina kodına aylantırıladı. Bul kod interpretatorsız tikkeley kompyuter protsessorı ta repinen orınlanadı. Site paneli Sayt penen orınlanatug ın barlıq a meller Site panelinde orınlanadı. Bul panel ekranda ko rinbey turg an bolsa, onı Window menyuinin Site bo limi yaki <F8> klavishasın basıw arqalı shıg arıw mu mkin. Sonday aq Site menyuinin Site Map bo limin tan lawın ız mu mkin. Site paneli to mendegi suwrette ko rsetilgen. Bul panel Dreamweaver din basqa panellerinen ayrıqsha bolıp, o zinin instrumentlerine iye. Bul instrumentlerdin basqarıw elementleri ja rdeminde teztezden qollanılatug ın komandalarg a, menyu qatarına ha m status qatarına jetisiw mu mkin. Site paneli tiykarınan fayllar diziminen ibarat. A dep onda tek g ana sayttın lokal kopiyasının faylları dizimi Windows Baslawshısı (Provodnik) aynasındag ıday «terek» tu rde keltiriledi. Site paneli 39

40 Site panelinde suwretlenetug ın fayllar "teregi" Kerekli fayldı dizimnen tan law ushın onı mısh penen shertemiz. Bir neshe fayldı ajıratıp alıw ushın bolsa <Ctrl> klavishası basılıp turg an xalda bul fayllardın atları u stinde mısh shertiledi. Barlıq fayllar Site panelinin Edit menyuindegi Select All komandası yaki <Ctrl>+<A> basılıwı arqalı ajıratıladı. Bul menyunın Invert Selection (Ajıratılg anlardın kerisi) komandası bolsa ajıratılıp turg an fayllardı ajıratılmag an, al ajıratılmag an fayllardı ajıratılg an etedi. Site panelinin fayllar dizimi eki rejimde islewi mu mkin. Birinshi bul a piwayı dizim (spisok rejimi), ekinshisi barlıq betler ha m fayllardın arasındag ı o z-ara baylanıslardı ko rsetiwshi ierarxiyalıq "terek" («terek» rejimi). Bul rejimlerdin kereklisin tan law Window menyuinin Site Files ha m Site Map bo liminde orınlanadı yaki Site panelinin View bo liminde. Biraq en an satı bul <F8> yaki <Alt>+<F8> basıw. Eskertiw. Dreamweaver di sonday qılıp sazlaw mu mkin, onda joq qılıng an kopiya faylları aynanın on jag ında, al lokal kopiya faylları shep jag ında shıg arıladı. Onın ushın Preferences dialog aynasının Site bo liminde payda bolg an Always Show diziminde Remote Files, keyin bolsa on the bo limdegi dizimnen Left punkti tan lanadı. Site menyuinin New Site punkti jan a sayt tuwralı mag lıwmatlardı kiritiw mu mkinshiligin beredi. Bul menyunin Edit Sites bo liminde dialog aynası payda boladı (to mendegi suwret). Bul jerde siz jan a saytlardı registratsiya qılıwın ız (New), saytlar tuwralı mag lıwmatlardı o zgertiwin iz (Edit), kerek bolmag an saytlardı joq qılıwın ız (Remove) mu mkin. 40

41 Edit Sites dialog aynası Site panelinin xujjet aynası menen baylanısı Web saytımızdın betleri tayar bolg anı menen olar ele bir-biri menen baylanıstırılg anı joq, bul ele sayt emes, onı tarmaqta ja riyalap bolmaydı. Sayttın betlerin bir-biri menen baylanıstırıw ushın bul betlerde giperssılka gipersiltemeler sho lkemlestiriw kerek. Gipersiltemeler bir neshe jol menen jaratıladı. Ha zir biz gipersiltemeni Site paneli ja rdeminde jaratıwdı u yrenemiz. Dokument aynasında saytımızdın default.htm bas betin ashın. Onın ushın sayttın lokal kopiyası saqlanatug ın papkadag ı fayl atında mıshtı eki ret shertiw jetkilikli. Kelin, birinshi (bas) bette bizin qızıg ıwshılıqlarımız xaqqındag ı Hobby.htm betke silteme bereyik. Xujjet aynasında «menin qızıg ıwshılıqlarım» tekstin ajıratıp alın, keyin bolsa qasiyetler redaktorındag ı Link qatarına qaran, ol jerde gipersiltemenin internet-adresi berilgen boladı. Onın on jag ında eki znachok boladı. Birinshisi papka ko riniste bolıp, onı ashqanda Select File dialog aynası payda boladı. Ekinshi znachoktı bolsa mısh penen uslap Site panelinde jaylasqan kerekli fayl u stine aparıp qoyıw kerek. Biz onı Hobby.htm faylının u stine qoyamız. Sonda qasiyetler redaktorının Link qatarında bul bettin adresi payda boladı. Bul a meldi biz basqasha orınlawımız ha m mu mkin edi, onda sayt aynasında Hobby.htm faylın uslap Link qatarına aparıp qoyamız. Bul a meldi Projects.htm faylı menen orınlan, biraq aldın «orınlag an proektlerim» tekstin ajıratıp alın. Endi bolsa siltemeler turg an betke (Links.htm) gipersilteme jaratamız ha m avtor tuwralı mag lıwmat saqlanıp turg an betke (About.htm) siltemeni du ziwleymiz. "bul jerde" so zin ajıratıp alın ha m qalegen jolın ız benen gipersilteme jaratın. Keyin kursordı «men tuwralı» teksti u stine qoyıp, gipersilteme jaratın. Sayt tayar boldı. Dokument aynasın jabın. Endi sayttı tarmaqta ja riyalaw mu mkin. Sorawlar 1. Dinamikaıq ha m interaktiv obektler degenimiz ne? 41

42 2. Dinamikalıq obektlerdi qalay jaratamız? 3. Skript degen ne ha m onın qanday tu rleri bar? 4. Interaktivlik stsenariyleridi jaratıw tilleri? Lektsiya-8 WEB-BETTI INTERNETTE JA RIYALAW (PUBLIKATSIYA QILIW) Reje: 4. Web betti tarmaqta ja riyalaw usılları 5. Web betlerdi ja riyalaw boyınsha ma sla ha tler 6. Web betti serverde jaylastırıw 7. Domenlik atlar Tiykarg ı tu sinikler: Web-server, Administrator, FTR-server, FTP-klient, IP-adres, Domen, Login Sayt jaratılg annan keyin avtor o zinin Web-betlerin ken auditoriyag a tanıtıw ushın bul betlerdi Web-server programması islep turg an kompyuterdin qattı diskine qoyıwı kerek. Bul protsess «publikatsiya» - ja riyalaw dep ataladı. Onın u sh jolı bar. Birinshi, en an sat jol bul sayttın barlıq faylların disketa yaki basqa ko pko lemli diskke (Iomega Zip,CD, strimer lentası, vinchester h.t.b.) jazıp alıp Web-server administratorına beriw. Administrator onı tiyisli papkag a ko shirip aladı da programmalıq ta miyinlewge kerekli nastroykalar beredi. Bul ju de a piwayı usıl, a sirese Web-server o zin izdin ka rxanan ızdın menshigi bolsa, onda siz saytın ızdın faylların lokal tarmaq arqalı yaki elektron pochta menen jiberiwin iz mu mkin. Ekinshi usıl onday ko p tarqalmag an. Gey bir biypul Web-serverler paydalanıwshıg a saytının faylların Web brouzer arqalı ju klew mu mkinshiligin beredi. Bul usıldın abzallıg ı onda ju klew ushın tiyisli maydanshalarg a kerekli fayllardın atları jazılıp, Submit (jo neltiw) tu ymeshesi basıladı. Usıldın kemshiligi bolsa bir waqıttın o zinde jiberiw mu mkin bolg an fayllar sanı sheklengenligi (a dette 5), olardın jiberiliwin qadag alaw mu mkinshiliginin joqlıg ı ha m baylanıs jasaw qıyınlıg ı. U shinshi usıl en ken tarqalg an. Onın ushın FTP internet-protokolınan paydalanıladı. Bul protokol ja rdeminde tarmaq ishinde FTP-klientten FTR-serverge ha m serverden klientke fayllardı jiberiw a melge asırıladı. FTP protokolının o zgesheligi klient FTP-server menen o zinin kompyuterinin lokal diski menen isleskendey islese beredi. Ol fayllardı jaratıwı, kopiyalawı, ko shiriwi mu mkin. Web-servera administratorı programmanı iske tu sirip saytın ız ushın tu b papka ashıp beredi ha m sol papkag a avtorg a dostup berip qoyadı. Sayt avtorı RTP-klient programması ja rdeminde FTP-server menen baylanıs jasap, bul papkag a saytının faylların kopiyalaydı. Administrator bolsa Web-serverdi jan a sayttı tanıytug ın etip konfiguratsiya etedi. Keyinshelik avtor saytın jan alaw kerek bolsa, ol qaytadan FTPserverge shıg ıp, onın diskine jan alang an fayllardı ko shiredi, bunda fayllardın go ne versiyaları o shiriledi. FTP-serverge qosılıw ushın paydalanıwshı server administratorı ta repinen berilgen atı ha m parolin kiritiw kerek. Serverde saytın ızdı ja riyalawda FTP protokolınan paydalanıw ushın to mendegilerdi orınlawın ız kerek 42

43 1. Avtor biypul serverde dizimnen o tedi, FTP serverge kiriw ushın atı ha m parolin belgileydi. Odan keyin server diskinde saytının tu b papkası jaratıladı, a dette onın atı avtordın registratsiyadan o tken atı menen birdey boladı. 2. Avtor FTP-klient programması ja rdeminde server menen baylanısadı ha m birdenine o zinin papkasına tu sedi. 3. Avtor serverdin diskine saytının faylların kopiyalaydı. Sonday aq fayllardın jan a versiyaların go ne fayllardın ornına jazadı, fayllardın atın o zgertiw, ko shiriw mu mkin. Islenetug ın jumıs ko lemi ju de ko p bolsa, onda tolıg ı menen papkanın ishindegi fayllar joq qılınıp, ornına jan adan fayllar kopiyalang anı maqul. 4. Avtor FTR-serverden shıg ıwdı umıtpaw kerek. 5. Avtor brouzerdi iske tu sirip, saytın tekserip ko redi ha m qatelerin o zgertip, 2-5 qademlerdi qaytalaydı. Dreamweaver programmasının o zinde FTR protokolı ja rdeminde sayttı ja riyalaw ha m basqarıw mu mkin. Dreamweaver o zi o zgeris kiritilgen fayllardı dizimge aladı ha m serverge tek g ana o zgertilgen fayllardı kopiyalaydı. Web betlerdi ja riyalaw boyınsha ma sla ha tler Ulıwma aytqanda, Web betliklerdi ja riyalawdın ko p jolları bar, mısalı qıdırıw sistemalardın bazasına qosıw ushın jiberiw yaki bannerli almasıw sistemasına qosılıw h.t.b. Web betti ja riyalawdan aldın FTP-serverdin nastroykaların puxtalap tekseriw kerek, bul jerde qate jibersen iz, keyinshelik sayttın joq qılıng an kopiyası menen isleskende onı du zetiw qıyın boladı. FTP-klient programmasınan paydalanıp FTP-server menen baylanıs jasan ha m sizin saytın ızdın tu b papkasına kerek emes bir fayldı jiberip ha m tezde onı o shirip ko rin. Bul jumıstı orınlay alsan ız, demek sizde bul saytqa dostup bar bolg anı, yag nıy siz bul sayt faylları menen islese alasız. Keri jag dayda tarmaq administratorına xabarlasıwın ız kerek. FTP-server menen baylanıs jasaw ushın Connect to remote host tu ymeshesin basıwın ız kerek, ol Site panelinde jaylasqan boladı. Onın basqa jolı Site panelinin menyuindegi Site bo liminde Connect punkti tan lanadı yaki <Ctrl>+<Alt>+<Shift>+<F5> klavishalar kombinatsiyası basıladı. Egerde siz sayt nastroykalarında paroldi saqlawdan bas tartqan bolsan ız (Site Definition dialog aynasındag ı Remote Info bo liminde Save aldında turg an flajokti alıp taslag an bolsan ız), Dreamweaver sizden parol kiritiwin izdi soraydı. Saytın ızdı ja riyalawdın en a piwayı jolı bul lokal kopiyanın faylları diziminde tu bir papkanı tan lap panelde Put File(s) tu ymeshesin basıw. Bul tu ymeshe fayllardı FTP-serverge kopiyalaw protsessin iske tu siredi. Sonday-aq siz paneldin Site menyuindegi yaki kontekstlı menyudag ı Put punktin tan lawın ız <Ctrl>+<Shift>+ klavishler kombinatsiyasın basıwın ız mu mkin. 43

44 Suwret. Site panelinin Put File(s) tu ymeshesi Siz tu bir papka yag nıy sayttı tolıg ı menen tan lap alg anlıg ın ız sebepli Dreamweaver sizden sayttı tolıg ı menen serverge kopiyalaw nietin izdi tastıyıqlawdı soraydı. Siz Yes tu ymeshesin basasız ha m biraz waqıttan keyin saytın ız serverde ja riyalanadı (publikatsiya boladı). Saytın ızdın brouzerde durıs sa wleleniwin tekserip ko rin. Put newer files to remote punkti jan a fayllardı serverge jazdırıp, olardın go ne versiyaların joq qıladı. Get newer files from remote punkti fayldın lokal kopiyası joyıtılg an jag dayda onı serverden jazdırıp alıw mu mkinshiligin beredi. Fayllardı sinxronizatsiya qılıwdın parametrlerin qoyıp (jan a fayllardı serverge kopiyalaw), Preview tu ymeshesi basıladı. Sinxronizatsiya protsessi iske tu sirilgennen keyin ekranda fayllardın dizimi aynası payda boladı (suwret), bunda siz sinxronizatsiya bolıwı kerek bolg an fayllardı ko rsetiwin iz mu mkin. Aynanın elementleri Action fayl menen orınlanatug ın a meller. Olar to mendegishe: o o o Put serverge kopiyalaw; Get serverden lokal diskke kopiyalaw; Delete joq qılıw. A mel aldındag ı flajok turadı, ol alıp taslang anda sinxronizatsiya toqtatıladı. File fayl atı. Status sinxronizatsiya tamamlang annan keyin shıg arılatug ın mag lıwmat (status, jag day). 44

45 Suwret. Sinxronizatsiya qılınıp atırg an fayllar dizimi Suwret. Sinxronizatsiya tamam bolg an Sinxronizatsiya otchetın saqlap qoyıw ushın Save Log tu ymeshesi basıladı. Endi FTP-serverden shıg ıw ushın Connect to remote host tu ymeshesi qaytadan basıladı yaki Site panelinde Disconnect punkti tan lanadı yaki <Ctrl>+<Alt>+<Shift>+<F5> basıladı. Web betti serverde jaylastırıw Internetke qosılg an ha r bir kompyuter o zinin unikal (tek o zine tiyisli, qaytalanbaytug ın) nomerine iye. Ol IP-adres dep ataladı. IP-adres bir birinen tochkalar menen ajıralıp turg an to rt sannan ibarat bolıp, sol IP-adresi arqalı qalegen kompyuterimizdi Internetten tawıp alıwımız mu mkin. Egerde sizin kompyuterin iz Internetke ba rhama qosılıp tursa, onda onın jeke IP-adresi bar bolg anı boladı. Bul jag dayda sizin web betin izdi basqalar ha m internetten ko riwi ushın siz arnawlı veb-server dep atalıwshı programma ornatıwın ız kerek ha m web saytın ızg a tiyisli fayllardı tarmaqtan oqıw ushın ashıp qoyg an papkan ızg a jaylastırıp qoyıwın ız kerek. 45

46 Server tan law Biraq ko p jag daylarda jeke kompyuterler ba rhama Internetke qosılıp turg an bolmaydı. Waqtıwaqtı menen baylanıs jasap turatug ın paydalanıwshılar o zinin veb-betlerin jaylastırıw ushın tiykarınan sonın ushın arnalg an kompyuterlerden paydalang anı maqul. Bul sizin Internet-provayderin izdin serveri yaki qalegen bir «biypul» Internet-serverler bolıwı mu mkin. Ha zirgi ku n de biypul web betin iz ushın diskte belgili bir orın ajıratıp beretug ın Internet-serverler ko p: Geocities (www. yahoo.com), XOOM (xoom.corn/home), Rossiya serveri Xalyava ( serveri h.t.b. Serverge materiallar qalay jiberiledi? Serverde orın alıp bolg annan keyin og an betin izdin barlıq faylların ju klewin izge boladı. Onın ushın FTP- baylanıstan paydalang an maqul. Bunda serverge fayllardı ju klew protsessi bir ko riniste a dettegi fayllardı nusxalawdan ayırmashılıg ı joq. Mısalı, WS_FTP programmasının shep panelinde kompyuterin izdegi fayllar, al on panelinde bolsa uzaqda jaylasqan serverdegi fayllar ko rinip turadı. Fayllardı serverge ju klew ushın olardı ajıratıp alıp, Copy (Kopirovat) tu meshesin basıw jetkilikli. Siz web betin izdi tez-tezden jan alap turmaqshı bolsan ız, onda Ftpweb xızmetshi programmasınan paydalanıwın ızg a boladı. Bul programma en son g ı iske tu sirilgeli beri qaysı fayllarg a o zgeris kiritilgenligin anıqlap, olardın nusxasın avtomatik tu rde serverge jiberiw jumısların orınlay aladı. Bizden bolsa tek g ana Process (Orınlaw) tu ymeshesin basıw ku tiledi. Domenlik atlar (Domennıe imena) Al endi bizin web betti Internet paydalanıwshıları qalay tawıp aladı? Onın internettegi atı qanday boladı? Sizin web betin iz Internetke qosılıp turg an IP-adresli kompyuterdin MyPage papkasında jaylasqan bolsa, onda onı ko riw ushın brouzerdin adresler qatarında teriw jetkilikli. Adreslerdi kiritiw ha m yadta saqlawdı an satlastırıw ushın olardı tsifrlı tu rde emes, ba lki domenli at tu rde bergenimiz maqul. DNS Domain Name System - bul domendegi at sisteması. Ko pshilik IP-adreslerge belgili bir domenli atlar sa ykes keltirilgen. Mısalı, Rambler Internet-provayderinin saytı adresinde, QMU saytın bolsa adresi boyınsha tawıp alıwg a boladı. Domen atları belgili bir qag ıyda boyınsha beriledi. Attın aqırında son g ı tochkadan keyin joqarı da rejedegi domen atı jazıladı, ko p jag daylarda ol eki ha ripten ibarat bolg an ma mleket (resurs iyesi) kodı boladı: ru Rossiya, uz - O zbekistan.de Germaniya, h.t.b. Ol u sh ha ripten turıwı da mu mkin, onda ol resurs iyesi bolg an ka rxananı bildiredi. Mısalı,.com kommertsiyalıq,.gov ma mleketlik sho lkem,.mil a skeriy h.t.b. Domen atı on nan shepke qaray oqıladı. Onın en son g ı tochkadan aldın turg an bo legi ekinshi da rejeli domen atı dep ataladı. Olar a dette to lemli tu rde birinshi (joqarı) da rejedegi domen iyeleri ta repinen beriledi. Ekinshi da rejedegi domenler iyeleri, o z gezeginde, u shinshi da rejedegi domen atların bo listiriw mu mkin, h.t.b. Domen atının jazılıwında en shepki pozitsiyanı server programması islep turg an kompyuterdin lokal tarmaqtag ı atı (setevoe imya) iyeleydi. Ko pshilik jag daylarda kompyuter resursları World Wide Web xızmetinde ekenligin ko rsetiw ushın og an www atı beriledi ha m onda sayttın domen atı www dep baslanadı. Login (login so zinen kelip shıqqan) sistemag a kiriw ushın berilgen at. 46

47 - bul prefiks tarmaq protokolın bildiredi, ko pshilik brouzerler onı avtomatik tu rde adreske qosıp jiberedi, sol sebepli onı jazıw sha rt emes. Sorawlar: 1. Web betti tarmaqta ja riyalawdın qanday usılları bar? 2. Web betlerdi serverde qalay jaylastıramız? 3. IP-adres tu sinigi nenii an latadı? 4. Domen degenimiz ne? Lektsiya -9 ADOBE PHOTOSHOP PROGRAMMASINDA GRAFIKALIQ OBEKTLER JARATIW Reje: 1. Kompyuter grafikası. 2. Adobe photoshop programmasının jumıs quralları. 3. Adobe Photoshop programmasının menyui. Tiykarg ı tu sinikler: Vektorlı ha m rastrli grafika, obraz, kontrastnost, yarkost, ren, RGB. Kompyuter grafikası. Adobe Photoshop programması haqqında ulıwma mag lıwmat Kompyuter grafikası 2 qıylı boladı: vektorli ha m rastrli (tochkalı). Vektorlı grafika redaktorlarına mısal etip Adobe Illustrator, Corel Draw ha m Macromediya Flash programmalardı aytıw mu mkin. Usı programmalarda su wretler ha r qıylı sızıqlar ha m vektorlardan ibarat boladı. Vektorlı grafikada jaratılg an su wretler logotip, illyustratsiyalar ha m zastavkalar jaratıwda paydalanıladı. Rastrli grafika redaktorlarına mısal etip Adobe Photoshop ha m Paint programmaların aytıw mu mkin. Bul programmalarda su wretler mayda kvadrat - piksellerden ibarat bolıp mozaika halında su wretti payda etedi. Rastrlı grafikadan rakamlı fotosu wretler ha m skanerden alıng an su wretler menen islew ushın paydalanıladı. Kompyuter grafikada dyuymdag ı pikseller sanı (ppi) tiykarg ı shart boladı. Qansha ko brek pikseller sanı bolsa sonsha ko rinis sapalıraq boladı. Mısalı eger ppi=72 bolsa onda 1 kvadrat dyuymg a 5184 piskel jaylasadı ha m onın ko lemi 6 Kb boladı, eger ppi=144 bolsa onda 1 kvadrat dyuymga piskel jaylasadı ha m endi onın ko lemi 21 Kb g a ten boladı. Sonın menen birge monitordın ko rsetiw ha m printerdin shıg arıw sapası - dyuymg a piskeller sanı (dpi) (72 yamasa 96 dpi) ha m dyuymda sızıqlar sanı (Ipi) ( dpi lazerli, serpiwshi printerler ushın ha m lpi matritsalı printerler ushın), xa mde kompyuter ren ler sapası (2, 16, 256, , ren ler sanı) da u lken ahimiyetke iye boladı. Ren jag dayları - ren lerdi shıg arıw ha m ko rsetiw jolı. Ren jag dayları 2 tu rli boladı: RGB (qızıl, zangor, ko k) monitorlarda su wret ko rsetiwde paydalanıladı, CMYK (aspanko k, purpur, sarı, qara) baspada paydalanıladı. RGB jag dayındag ı ren ler sanı CMYK jag dayına qarag anda ko birek. 47

48 Adobe PhotoShop programmanı iske tu siriw ushın Windows tın tiykarg ı menyu tu ymesin basamız, onın ishinen Programmı bo limin tan laymız ha m Adobe atqa iye topardan Adobe PhotoShop buyrıg ın tan laymız. Na tiyjede to mendegi ayna payda boladı: Usı aynanın joqarısında menyu qatarı jaylasqan. Ol to mendegi bo limlerden ibarat: Fayl (File), Pravka (Edit), Risunok (Image), Sloy (Layer), Vıdelenie (Select), Filtr (Filter), Vid (View), Okno (Window) ha m Pomosh (Help). Onın to meninde jumıs qurallarının qa siyetleri oblastı (Panel Svoystv - Options bar) jaylasqan. Eger usı oblast ekranda joq bolsa onı Okno (Window) menyuindegi Svoystva (Options) buyrıg ı ja rdeminde ekrang a shıg arıwımız mu mkin. Qa siyetler oblastı to meninde jumıs oblastı jaylasqan bolıp, onın shep ta repinde jumıs qurallar oblastın (panel Instrumentov - Toolbox) ko riw mu mkin. Jumıs oblastının on ta repinde ha r qıylı ja rdemshi oblastlar jaylasıwı mu mkin: Sloi - Layers, Istoriya - History, Kanalı - Channel, TSveta - Color, Stili - Style, Svoystva kisti - Brushes, Svoystva shrifta - Character ha m t.b. Usı oblastlar ha m Okno(Window) menyuindegi buyrıqları ja rdeminde ekrang a shıg arıwımız ha m ekrannan alıp taslawımız mu mkin. 48

49 Ja rdemshi oblastlardı kishkenelestiriwde mu mkin. Bunın ushın oblasttın joqarısındag ı kishkenelestiriw (svernut) tu ymesinen paydalanamız. Ja rdemshi oblastlarda bizge en kerekli bul jumıs qurallar oblastı (panel Instrumentov -Toolbox) ha m qatlamlar oblastı (Sloi- Layers). Jan a PhotoShop faylın jaratıw yaki eski fayldı qayta ashıw ushın menyu Fayldag ı Sozdat ha m Otkrıt buyrıqlarınan paydalanamız. Fayl jaratqanda ekranda to mendegi ayna payda boladı. Bul aynada onın atın Name, tu rin Preset, enin Width, boyın Height, sıpatın Resolution, ren ler halatın, arqa ren in tan lawımız kerek boladı. Ha mmesin tan lag annan OK tu ymesin basamız ha m na nbq;tlt ekranda jan a bos jumıs oblast payda etiledi. Adobe photoshop programmasının jumıs quralları. Oblast tan law Programmada islew ushın ja rdemshi jumıs kurallar oblastındag ı tu ymeler menen tanısayıq. Ol ekrannın shep ta repinde jaylasadı. Eger ol ekranda joq bolsa onda Windows (Okna) menyuindegi Panel Instrumentov - Toolbox buyrıg ın iske tu siriwimiz kerek. To rtmu yeshlik oblast tan law - Rectangular marquee (pryamougolnaya oblast) - [M] jumıs oblastnıdag ı aktiv qatlamda to rtmu yeshlik oblasttı tan law. Do n gelek oblast tan law - Elliptical marquee (ellipticheskaya oblast) - [M] jumıs oblastındag ı aktiv qatlamda ellips oblasttı tan law. 49

50 Bo lek qatar oblast tan law - Single row marquee (stroka pikseley) - [M] jumıs oblastındag ı aktiv qatlamda bir qatarg a ten oblasttı tan law. Bo lek bag ana oblast tan law - Single column marquee (stolbets pikseley) - [M] jumıs oblastındag ı aktiv qatlamda bir bag anag a ten oblasttı tan law. Tan lang an oblastqa qosımsha oblast qosıw ushın SHIFT tu ymesin basıp turıp ucs tu ymedan qayta paydalanamız. Eger ALT tu ymesinen paydalanıp oblast tan lasaq, onda tan lang an oblasttan alıp taslaw ma nisin bildiredi. Qa siyetler qatarında to mendegilar aktiv boladı: SHIFT ha m ALT - tu ymeler ha reketlerine uqsas jag daylardı tan law Feather oblastı ja rdeminde tan lang an oblast shegaralarının qalın lıg ı. Style - oblastı ja rdeminde tan law jag dayın tan laymız. Normal sheksiz oblast, Constrained Aspect Ratio qaptalları ko rsetilgen proportsiyalardag ı oblast tan law, Fixed size qaptalları ko rsetilgen u lkenligindegi oblast tan law. Lasso - Lasso (Lasso) - [L] - qa legen oblasttı tan law. Eger tan lag anımızda ALT tu ymesin basıp tursak, onda bizin lasso ko pmu yeshlik lassog a uqsap oblast tan laydı ha m ALT tu ymesin basqanımızda oblast berkiledi. Ko pmu yeshlik lasso - Polygonal lasso (Mnogougolnoe lasso) - [L] - ko pmu yeshlik oblasttı tan law. Tan lang an oblasttı bekitiw ushın yaki mısh penen eki ret basıw kerek, yaki CTRL tu ymesin basıp qoyıp jiberiwimiz kerek boladı. Magnit lasso - Magnetic lasso (Magnitnoe lasso) - [L] uqsas ren ler boyınsha oblast tan law. Kompyuter tan lang an tochkanı biykar etiw ushın Backspace tu ymesin basıw kerek. Tan lang an oblastqa qosımsha oblast qosıw ushın SHIFT tu ymesin basıp turıp usı tu ymeden qayta paydalanamız. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: SHIFT ha m ALT tu ymeler ha reketlerine uqsas jag daylardı tan law Feather oblastı ja rdeminde tan lang an oblast shegaralarının qalın lıg ı Anti-Aliased optsiyası tan lang an oblasttın shegaralar ren in ko zge ko rinbes etip bir birine sa ykeslendiriw Width - tan lang an oblasttın shegaralar qalın lıg ın o zgertiw Edge Contrast - magnit lassonın seziwshen ligin o zgertiw Frequency - magnit lassonın avtomatik ra wishte qoyılatug ın tochkalar ortasındag ı aralıq Sıyqırlı tachqsha - Magic wand (Volshebnaya palochka) - [W] - bir qıylı ren li oblasttı tan law. Tan lang an oblastqa qosımsha oblast qosıw ushın SHIFT tu ymesin basıp turıp usı tu ymeden qayta paydalanamız. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: SHIFT ha m ALT tu ymeler ha reketlerine uqsas jag daylardı tan law Tolerance - oblast tan lawda sıyqırlı tayaqshının seziwshen ligin o zgertiw Anti-Aliased optsiyası tan lang an oblasttın shegaralar ren in ko zge ko rinbes etip bir birine sa ykeslendiriw Contiguous optsiyası tan lang an oblast bir ulıwma bolıwın yaki bir neshe bo limnen ibarat bolıwın ta miynleydi Use All Layers optsiyacı sıyqırlı tayaqshanın oblast tan lang anlıg ı ha m qatlamlarg a tiyisli yaki tek tiykarg ı bolg an qatlamg a tiyisliligin ta miynleydi Tan lang an oblast u stinde biz ha r tu rli xa reketlerdi orınlawımız mu mkin. Ma selen yadg a kirkib yamasa nusqa olıp taza qatlamg a onı qoyıwımız mu mkin. YAmasa onı ko lemin o zgertiw ha m aylandırıwımız mu mkin. Ha mde onı jumıs oblastı boylap jılıstırıwımız mu mkin. Ha reketleniwshi - Move (peremeshenie) - [V] - tanlang an oblasttı jumıs oblastı buylap ha reketlentiriw. 50

51 Eger ALT tu ymeni basıp ha reketleniwdi baslasaq, onda tan lang an oblasttın nusxası alınıp ol ha reketlenedi. Eger SHIFT tu ymesinen paydalansaq, bul jag dayda tanlang an oblast tek vertikal ha m gorizontal ha reketlenedi. Tan lang an oblasttı klaviaturadag ı bag ıtlawshı strelkaları ja rdeminde ha m ha reketlentiriw mu mkin, sonda ha r bir strelka basılg anda, tanlang an oblast 1 pikselga jıljıydı. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Auto Select Layer oblastı - mısh ja rdeminde aktiv bulmagan qatlamdı aktiv qılıw. Show Bounding Box - tan lang an oblast shegaralarında ramka payda qılıw. Usı ramka ja rdeminde su wretti sozıw ha m aylantırıw mu mkin boladı. Kadrlawshı - Crop (Kadrirovanie) - [C] - fayldın kerek emes bo leklerin kesip alıp su wretti kishireytiw. Bunın ushın kerekli oblasttı tanlab ENTER tu ymesini basamız, eger tanlang an oblasttı biykar qılmaqshı bolsaq ESC tu ymesin basıwımız kerek. Bo liw pichokchası - Slice (Narezka) - [K] ko rinisti bir neshe bo limge bo lip shıg ıp onı Internetde bo limlerge bo lingen xalda shıg arıw ushın tayarlap koyadı. Bo lingenlerdi sazlaw - Slice select (Vıbor moduley) - [K] - bir neshe bo lekke bo lingen ko rinisti sazlaw (bo leklerdi sozıw). Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Style oblastı ja rdeminde tanlang an oblast jag dayın tanlaymız. Normal - cheksiz oblast, Constrained Aspect Ratio - qaptalları ko rsetilgen proportsiyalardag ı oblastı tan law, Fixed size - qaptalları ko rsetilgen u lkenliktegi oblastı tan law. Show Slice Numbers bo limlerinin nomerlerin ko rsetiw yamasa ko rsetpew Line Color bo liniw shegaraların ren in o zgertiw Promote To User Slice bo lingenlerdi avtomatik gorizontal ha m vertikal dawamlaw Slice Options tu ymesi - bulekshenin qa siyetlerin o zgertiw ha m sazlaw. Adobe photoshop programmasının is quralları. Su wret redaktorlaw Qa lem - Pensil (karandash) - [B] qa lem ja rdeminde sızıw. Kist - Paintbrush (kist) - [B] - sızıwdın tiykarg ı is quralı. Eger kist foydalanılg an waqıtta Shift tu ymesin basıp mısh penen sızsaq, bul jag dayda tuwrı sızıqlar sızılg an. Shift tu yme ja rdeminde mısh basıp tochkalardı bir biri menen baylanıstırıw da mu mkin. Kist penen sızılg an sızıqlar qa lemge qarag anda shegaraları aniq ko rinbeydi. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Brush qa lem tu rin ha m qalın lıg ın tan law Mode sızıklardı su wret u stine jazıw jag dayın o zgertiw Opacity sızıqlar ko rinbeslik da rejesin o zgertiw Auto Erase qa lem tek bos oblastda sızıwı mu mkinligin ornatiw Wet Edges (mokrıe kraya - "xul shegaralar") akvarel menen sızıw effekti Nusqa alıwshı SHtamp - Clone Stamp (kopiruyushiy shtamp) - [S] su wrettin basqa bo limge uqsas oblastlar jaratıw. Nusqa alıwshı oblasttı tan lawda Alt tu ymeden paydalanamız. Nag ıshlı SHtamp - Pattern Stamp (shtamp uzora) - [S] - sız Patterns oblastında tan lang an nag ısh penen ko rsetilgen oblasttı toltırıw. Eger o zi nag ısh jaratpaqshı bolsan ız onda birinshiden to rtmu yeshlik oblast tan law is quralı menen (Rectangular Marquee) nag ısh jaylasqan oblasttı tanlaymız, ekkinshiden menyu Pravka (Edit) g a kirip onın ishindegi Naznachit uzor (Define Pattern) buyrıg ın tan laymız ha m na tiyjede usı nag ısh Patterns oblastında payda boladı. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Brush qa lem tu rin ha m qalın lıg ın tan law Mode sızıqlardı su wret u stine jazıw jag dayın o zgertiw Opacity sızıqlar ku rinbew da rejesin o zgertiw Aligned - nusqa olıng an oblasttı mısh ha reketinen keyin o zgeriwi yamasa. 51

52 Use All Layers optsiyacı sıyqırlı tayaqshanın oblast tan lang anlıg ı ha mme qatlamlarg a tiyisli yamasa tek tiykarg ı bolg an qatlamg a tiyisliligin ta minleydi Aldıng ı jag dayg a kaytıw - History Brush (kist predıstorii) - [Y] - bul jumıs quralın tan lawdan aldın siz kaytıw kerek bolg an jag daydı Predıstoriya (History) ja rdemshi oblastta tan lap belgilep qoyıwın ız kerek. Keyin usı jumıs qural menen barlıq jag daydan keyin ha reketlardi ko rsetilgen oblastta o shiriwin iz mu mkin boladı. Effektli aldıng ı jag dayg a qaytıw - Art History Brush (kist predıstorii so spetseffektami) - [Y] - aldıng ı jag dayg a qaytıw jumıs quralına uqsas bolıp, parqı tek aldıng ı jag dayg a qaytıwda ha r qıylı spetseffektlerden paydalanıladı. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Brush qa lem tu rin ha m qalın lıg ın tan law Mode sızıqlardı su wret u stinde jazılıw jag dayın o zgertiw Opacity sızıqlar ko rinbeslik da rejesin o zgertiw Style spetseffekt jag dayın tan law Fidelity ren lerden paydalanıw jag dayı. 100% - su wrettegi ren ler, 0% - ren ler saylap alınadı Area Jumıs quralının ta sir etiw oblastın tan law Spacing jumıs quralın tek uqsas ren ler oblastlarda islew yaki ha r qıylı ren li oblastlarda da islew. Aerograf - Airbrush (aerograf) - [J] - puliverizator jag dayına uqsas sızıw jumıs quralı. Eger aerograftan paydalanıw waqtında Shift tu ymesin basıp mısh penen sızsaq, onda tuwrı sızıqlar sızıladı. Shift tu yme ja rdeminde mısh basıp tochkalardı bir biri menen baylanıstırıw damu mkin. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Brush qa lem tu rin ha m qalın lıg ın tan law Mode sızıqların su wret u stinde jazılıw jag dayın o zgertiw Pressure - kraska sebiw ku shi. O shirgish - Eraser (lastik) - [E] - tiykarg ı qatlamda su wret o shiriw. Shift tu yme ja rdeminde mısh basıp tochkalardı bir biri menen baylanıstırıw da mu mkin. Arqa ren di o shirigishi - Background Eraser (lastik fona) - [E] tek arqa ren di o shiriw. Sıyqırlı o shirgish - Magic Eraser (volshebnıy lastik) - [E] - uqsas ren li oblastlardı o shiriw. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: o shirgish jag dayların tan law kist (Paintbrush - kist), aerograf (Airbrush - aerograf), qa lem (Pensil - karandash), blok (Block - blok). Blok jag dayında mısh kursorı 16x16 piksel kvadrat ko rinisinde boladı. Blok u lkenligi hesh o zgermeydi, sonlıqtan ushın su wretti 1600% masshtabında ko rgenimizde usı blok su wrettin 1 piksel u lkenligine ten boladı. Tolerance seziwshisi - ren o shiriwde seziwshiligin o zgertiw Protect Foreground Color aldıng ı ren o shiriliwinen qorg anıw. O shiriw jolı (Limits) tek sheklengen oblast ishinde, (Discontiguous) bir qıyıl ren li, (Contiguous) kist ortasındag ı ren li, (Find Edges) uqsas ren li shegaraları. Sampling O shiriletug ın ren tan law jag dayın o zgertiw. Anti-Aliased SHegaralardın jayılıwı - o shiriletug ın oblast shegaralar jag dayın o zgertiw. Use All Layers optsiyacı sıyqırlı o shirgish ta siri barlıq qatlamlarg a tiyisli yaki tek tiykarg ı bolg an qatlamg a tiyisligin ta miynleydi Opacity o shiriw da rejesin o zgertiw Gradient ren beriw - Gradient (gradient) - [G] - gradient yaki bir ren nen basqasına o tiw ren i menen tan lang an oblasttı toltırıw. Arka ren beriw - Paint Bucket (kovsh) - [G] - belgilengen oblasttı bir ren yaki nag ısh (tayar ha m biz jaratqan) menen toltırıw. 52

53 Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Gradient Editor gradient ren li jag dayların o zgertiw Gradient tu rleri: sızıqlı (Linear Gradient), radial (Radial gradient), mu yeshli (Angular gradient), ayna aksli (Reflected gradient), romblı (Diamond gradient) Revers gradientte birinshi ha m ekinshi ren lerdi ornı menen almastırıw Dither gradient ren menen toltırılıwda sızıqlar ko rinisin o shiriw Transparency ren siz oblastqa ruxsat beriw belgisi. Ren menen toltırılıw tu rin tan law ren -Foreground yaki nag ıs -Pattern Pattern toltırılıw nag ısın tan law Mode ren menen toltırılıw jag dayın o zgertiw Opacity ren menen toltırılg an oblasttın ko rinbeslik da rejesin o zgertiw Tolerance Seziwshen ligi (dopusk) - ren menen toltırılıwda shegaralarg a seziwshen ligin o zgertiw Anti-Aliased SHegaralardın jayılıwı - ren menen toltırılatug ın oblast shegaralar jag dayın o zgertiw. Contiguous tek shegaralang an oblasttı ren menen toltırıw Use All Layers optsiyacı ren menen toltırılıwda barlıq qatlamlarda oblast shegaraların anıqlawdı ta miynleydi Kontrast kemeytiriw - Blur (razmıtie) - [R] kontrasttı kemeytiw yaki ren lerdi jayıw. Kontrast ko beytiw - Sharpen (rezkost) - [R] kontrasttı ko beytiw yaki ren lerdi anıqlastırıw. Ren tartıw - Smudge (razmazıvatel) - [R] - ren jayıw yaki tartıw. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Brush - mısh ko rinisi tu rin ha m qalın lıg ın tan law Mode ren lerdi o zgertiw jag dayın sazlaw Pressure jayıw ku shin o zgertiw Use All Layers optsiyacı jayılıw ta siri ha mme qatlamlarg a tiyisli yaki tek tiykarg ı bolg an qatlamg a tiyisligin ta miynleydi Finger Painting ren ge batırılg an barmaq penen sızıw effektine o tiw. Ashıg ıraq qılıw - Dodge (osvetlitel) - [O] - ko rinis ren lerin ashıg ıraq qılıw. Qoyıwıraq qılıw - Burn (zatemnitel) - [O] - ko rinis ren lerin qoyıwıraq qılıw. Ren ho llew - Sponge (gubka) - [O] - ko rinis ren lerin ku sheytiriw. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Brush- mısh ko rinisi tu rin ha m qalın lıg ın tan law Range ta sir ko rsetiw lazım bolg an ren ler tu rin tan law (Shadows toq ren ler, Midtones barlıq ren ler ha m Highlights ashıq ren ler). Exposure ren lerdi ashıqlandırıw ku shin o zgertiw. Mode ren lerdi o zgertiw jag dayın sazlaw (Desaturate kemeytiriw yaki Saturate - ko beytiriw). Pressure jumıs quralının ta sirinin ku shin o zgertiw. Adobe photoshop programmasının jumıs quralları. Tekst xam grafik ko rinisler jaratıw. Tekst - Type (tekst) - [T] - ko riniske tekst qosıw. Usı jumıs quralı isletilgennen keyin jan a qatlam payda boladı (Text Layer). Qa siyetler katarında to mendegiler aktiv boladı: a piwayı tekst yamasa tekst shegaraları jag dayı tekst bag ıtın o zgertiriw tekst ha ripler ko rinisin o zgertiriw tekst ha ripler ko rinisin o zgertiriw(qalın, jatıq, astı sızıq) tekst ha ripler u lkenligin o zgertiriw 53

54 tekst shegaralar tu rin o zgertiriw tekst abzatsda jaylasıwı: shep, orta yamasa on ta rep boyınsha tekst tu rin o zgertiriw oblastı Warp Text - tekst qıysaytıw jag dayları Palettes tu ymesi - tekst qa siyetlerin o zgertiriw aynası menen islew To rtmu yeshlik - Rectangle (pryamougolnik) - [U] - to rtmu yeshlik sızıw. Aylanasiman to rtmu yeshlik - Rounded Rectangle (skruglёnnıy pryamougolnik) - [U] - aylanasiman to rtmu yeshlik sızıw. Qa siyetler qatarında mu yeshler radiusın o zgertiriw oblastı - Radius payda boladı. SHen ber - Ellipse (ellips) - [U] shen ber sızıw. Ko pmu yeshlik - Polygon (mnogougolnik) - [U] - ko pmu yeshlik sızıw. Ko pmu yeshlik ta replerinin sanın Sides oblast ja rdeminde ko rsetiw mu mkin. Sızıq - Line (liniya) - [U] tuwrı sızıq sızıw. Sızıq qalın lıg ın Weight oblast ja rdeminde o zgertiriw mu mkin. Arnawlı ko rinisler - Custom Shape (proizvolnaya figura) - [U] - ha r qıylı tayar ko rinisler sızıw. Qa siyetler qatarındag ı Shape oblastı ja rdeminde kerekli formanı tan lawımız mu mkin. Qa siyetler qatarında to mendegiler aktiv boladı: Forma sızılıw jag dayın o zgertiriw tu ymeleri (jan a qatlamda - Create New Shape Layer, tek jol - Create New Work Path, aktiv qatlamda - Filled Region) Forma tu rin tan law tu ymeleri. Forma sızıw jolları (Unconstrained - qa legen, Square - ten ta repli, Fixed Size - ko rsetilgkn razmerli, Proportional - proportsiyalı). Layer Style - ren menen boyaw tu ri Qol - Hand (ruka) - [H] - eger su wret ekrang a tolıq sıymasa onda bul jumıs quraldı tan lap mısh ja rdeminde su wretti jıljıtıw mu mkin. Su wretti ekrannın on ha m pa ski bo limlerde jaylasqan ko rip shıg ıw oblastlar arqalı da jıljıtıw mu mkin, biraq bul jumıs qural ja rdeminde jıljıtıw qolay ha m bul jumıs quraldı qa legen waqıtta "bos orın" (probel) tu ymesin basıp turıp waqtınsha uslap turıw mu mkin. Bos orındı qoyıp jibersen iz jumıs qurıl ja ne da slepki jag dayg a qaytadı. Qa siyetler katarında to mendegiler aktiv boladı: Actual Pixels [Ctrl+Alt+0] - 100% ekran jag dayına o tiw tu ymesi, usı jag dayda su wrettin 1 piksel ekrandag ı 1 pikselge mas boladı Fit On Screen [Ctrl+0] tolıq ekran jag dayına o tiw tu ymesi. Bu tu yme ja rdeminde su wret ayna ko lemine shekem sozıladı. Print Size qag azg a baspa (pechatlanıp) shıqqanda qanday shıg ıwın ko rsetiwshi tu yme. Lupa - Zoom (lupa) - [Z] ekrandag ı su wretti ko riw masshtab protsentin o zgertiriw mu mkin. Jaqınlastırıw ushın mısh penen kerekli su wret bo limine ko rsetip bir ma rte basıw kerek, yamasa jaqınıraq ko riw kerek bolg an oblasttı mısh penen basıp turıp tan law kerek. Eger uzaqlastırıw kerek bolsa onda klaviaturada Alt tu ymesin basıp turıp mısh penen su wretke bir ma rte basamız. Usı ja rdemshi tu yme ha reketlerin operativ tu ymeler arqalı da orınlaw mu mkin: Zoom In [Ctrl+Plyus] - su wretti jaqınlastırıw, Zoom Out [Ctrl+Minus] - su wretti uzaqlastırıw, Actual Pixels [Ctrl+Alt+0] - su wretti 100% ekran jag dayına o tiw tu ymesi, Ctrl+Alt+Plyus - su wrettti ayna menen birgelikte u lkeytiw, Ctrl+Alt+Minus - su wretti ayna menen birgelikte kishkenelestiriw, Fit On Screen [Ctrl+0] - su wret ha m aynanı tolıq ekran jag dayına o tkeriw. Qa siyetler katarında to mendegiler aktiv boladı: Resize Windows To Fit - su wretti ayna menen birge o zgertiw jag dayın jag ıw. 54

55 Ignore Palettes - ayna u lkeygende on ta reptegi ja rdemshi oblastlar arqasına o tiw mu mkinligi yamasa mu mkin emesligin o zgertiriw. Actual Pixels [Ctrl+Alt+0] - 100% ekran jag dayına o tiw tu ymesi, usı jag dayda su wrettin 1 piksel ekrandag ı 1 pikselge mas boladı. Fit On Screen [Ctrl+0] - tolıq ekran jag dayına o tiw tu ymesi. Bul tu yme ja rdeminde su wret ayna ko lemine shekem sozıladı. Print Size qag azg a baspa (pechatlanıp) shıqqanda qanday shıg ıwın ko rsetiwshi tu yme. Pero - Pen (pero) - [P] - mısh ja rdeminde tochkalar arqalı formanı jaratıw. Ixtiёriy pero - Freeform Pen (proizvolnoe pero) - [P] - mısh ja rdeminde ha reket arqalı formanı jaratıw. Jan a tochka qosıw - Add Anchor Point (dobavit tochku) - [net] - mısh ja rdeminde formag a jan a burılıs tochka qosıw. Tochka o shiriw - Delete Anchor Point (udalit tochku) - [net] - mısh ja rdeminde formadan burılıw tochkasın o shiriw. Tochka o zgertiriw - Convert Point (preobrazoxamt tochku) - [net] forma tochkalarının jaylasıwın o zgertiriw (sozıw). Izoxlar - Notes (zametki) - [N] - su wret qa legen oblastında tekstli qosımsha qosıw. Dawıs qosımshalar - Audio Annotation (zvukovoe opisanie) - [N] - su wret qa legen oblastına dawıs qosımshasın mikrafon arqalı qosıw. Payda bolg an aynada Start tu ymesin basıp jazıwdı baslaymız, toqtatıw ushın Stop tu ymesin basamız, jazıw aynasınan shıg ıp ketiw ushın Cancel tu ymesin basamız. Tamızg ısh (pipetka) - Eyedropper (pipetka) - [I] - qa legen ren di qayta tiykarg ı ren qılıp tan law imkaniyatın jaratadı. Eger sizge arqa ren qılıp tan law kerek bolsa onda Alt tu ymesin basıp turıwın ız sha rt boladı. Ren lerdi salıstırıw - Color Sampler (sravnenie tsvetov) - [I] - Info ja rdemshi oblastta 4 tochkalar ren leri haqqındag ı mag lıwmatlardı ko rsetiw imkaniyatın jaratadı. Tochkanı mısh ja rdeminde qoyamız, o shiriw ushın Alt tu ymesin basıp turıp mıshtı bir tochkag a basıw kerek. Sızg ısh - Measure (izmeritel) - [I] - su wrettegi aralıqtı anıqlaw ushın qollanıladı. Eger Alt tu ymesinen paydalanıp sızg ısh basınan yamasa aqırınan ja ne bir sızıq sızıw mu mkin ha m ol ja rdeminde transportir sıpatında paydalansa boladı, sebebi eki sızıqlar payda etken mu yesh o lshemin ko rsetedi. Qa siyetler katarında to mendegiler aktiv boladı: Baslawshı tochka koordinataları (X, Y) birinshi tochkadan ekinshisine bolg an aralıq vertikal ha m gorizontal boyınsha (W, H) X og ı boyınsha iyilgish mu yeshi (A) birinshi tochkadan ekinshisine bolg an aralıq (D1) birinshi tochkadan u shinshisine bolg an aralıq (transportirden paydalang anda) (D2) Clear sızg ıshtı o shiriw tu ymesi Usı tu yme bir neshe a meldi orınlaydı: 1) Tiykarg ı ren di tan law - Set Foreground Color (vıbrat tsvet perednego plana) - u stki turg an ren ko rsetkishin (to rtmu yeshligin) bir ma rte basıp, payda bolg an aynadan ren tanlaymız. 2) Arka yamasa ishki ren tan law - Set Background Color (vıbrat tsvet fona) - pa ski turg an ren ko rsetkishin (to rtmu yeshligin) bir ma rte basıp, payda bolg an aynadan ren tan laymız. 3) Tiykarg ı ha m arqa ren lerdi o zgertiriw Switch Foreground and Background Colors (pereklyuchit tsvet perednego plana i tsvet fona) [X] - tiykarg ı ha m arqa ren ler ko rsetkishleri (to rtmu yeshlikleri) u stinde jaylasqan strelka ja rdeminde tiykarg ı ha m arqa ren lerdi o zara ornın o zgertiriw. 4) Avtomatik tiykarg ı ha m arqa ren lerdi qara ha m aqqa o tkeriw - Default Foreground and 55

56 Background Colors (ustanovit tsvet perednego plana i tsvet fona po umolchaniyu) [D] - tiykarg ı ha m arqa ren ler ko rsetkishleri (to rtmu yeshlikleri) astında jaylasqan kishkene belgiler ja rdeminde tiykarg ı ren di - qara, arqa ren di aqqa o tkeriw. Ekran jag dayı - Screen Mode (rejim ekrana) - [F] - ekran jag dayın o zgertiriw tu ymesi. Birinshi standart jag day - standartnıy (Standard Screen Mode) - tiykarg ı jag day, su wret aynası, menyu qatarı, jumıs qurallar oblastı ha m ja rdemshi oblastlar ko rinetug ın jag day. Ekinshi menyuls tolıq ekran jag dayı - polnoekrannıy so strokoy menyu programmı (Full Screen Mode with Menu Bar) - tolıq ekran jag dayı, at qatarı, ayna shegaraları, mag lıwmatlar qatarı ha m ko rip shıg ıw oblastları ko rinbeydi. U shinshi menyusız tolıq ekran jag dayı - polnoekrannıy (Full Screen Mode) - tolıq ekran jag dayı, aldıng ıg a qarag anda menyu qatarı da ko rinbeytug ın jag day. ImageReady programmag a o tiw - Jump to ImageReady (pereklyuchitsya v ImageReady) - [Ctrl+Shift+M] ashıq su wretti ImageReady programmag a o tkeredi ha m onda redaktorlawdı dawam etiwge imkaniyat jaratadı. Adobe Photoshop programmasının menyui. Menyu Image - Obraz, Select - Vıbor ha m Edit Redaktirovanie. Su wret ren lerin, ko lemin ha m basqa qa siyetlerin o zgertiriw ushın arnawlı menyu bo limi Image buyrıqların paydalanıw kerek. Bulardan en tiykarg ılar menen tanısayıq: Rejim - Rejim (Mode) - buyrıg ı su wret rejimin o zgertiriw. Tiykarg ı rejimler: Grayscale qol ren jag dayına o tkeriw, Indexed Color - ko rsetilgen ren ler sanı jag dayına o tkeriw (256 ge shekem), CMYK Color - to rt tiykarg ı ren ler arqalı kodlaw (ko k, sarı, qara ha m qızg ısh ren ler), RGB Color u sh tiykarg ı ren ler arqalı kodlaw (qızıl, jasıl, ko k) Redaktorlaw - Korektirovka (Adjust) - bul bo limde jaylasqan buyrıqlardın ko pshiligi su wretti ren ler u stinen ha r qıylı redaktorlaw a mellerin orınlaw ushın ja rdem beredi: Urovni - Levels - Nastroyka urovnya (nu, eto, kak bı, yarkost) Avtourovni - Auto Levels - To je samoe, no avtomaticheski Avtokon trast - Auto Contrast - Avtomaticheskaya nastroyka kontrasta TSvetovoy balans - Color Balance - TSvetovoy balans YArkost/Kotrast - Bright/Consrast - YArkost i kontrast Ottenok/Nasıshennost - Hue/Sturation - Pozvolyaet kak bı "smeshat" tsveta Zamenit tsvet - Replace Color - Mojno izmenit kakoy-to opredelennıy tsvet v risunke Variations bul jerde ren balansın sazlawg a boladı. Image Size kartinkao lshemin o zgertiw. Oblast tan law - bul fotomontajdın en tiykarg ı ha reketlarinen biri. Sonlıqtan bul ha reketlerge tiyisli bolg an Select menyu bo lim buyrıqları menen jaqınıraq tanısamız. Oblast tan law jumıs qurallar menen biz joqarıdag ı temalarda tanısqanbız. Usı jumıs qurallar menen su wrettin qa legen oblastın tan lag anımızda, ol punktir sızıqlar menen shegaralanıp ko rinedi. Eger usı tan lang an oblastqa ja ne basqa qa legen oblasttı qosıw ushın, Shift tu ymesin basıp qosımsha oblasttı tan laymız. Eger usı tan lang an oblasttan bir bo limin tan lang annan shıg arıp alıw ushın, Alt tu ymesin basıp usı oblasttı tan laymız. Endi Select menyuinin tiykarg ı buyrıqları menen tanısamız. Ha mmesin tan law - Vse (All) -{Ctrl+A}- tolıq su wret oblastın tan law. Tan lawdan shıg arıw - Razotmenit (Deselect) -{Ctrl+D}- tan lang an oblasttı biykar etiw. Tan lawdı awdarıw - Inversiya (Inverse) - Tan lang an oblasttı tan lawdan shıg arıp, tan lanbag an oblasttı tan law. Ren arqalı tan law - Diapazon tsvetov (Color Range) - Ren tiykarında tan law. Sıyqırlı tayaqsha ja rdemshi tu ymege uqsas jag dayında isleydi. SHegaralar - Rastushevka (Feather) - tan lang an oblasttın shegaraları qalın lıg ın anıqlaw. 56

57 O zgertiriwler - Izmenit (Modify) - tan lang an oblasttı ha r qıylı jag daylar menen o zgertiriw. Tiykarg ı jag daylar: SHegaralar - Ramka (Border) - Tan lang an oblast shegaraları boyınsha siz ko rsetken ko lemde tan lang an ramka oblastın jaratadı. SHegara silliklastırıw - Sglajixamnie (Smooth) - Tan lang an oblasttın mu yeshli shegaraların jumsaq ha m silliklashtiradi. U lkeytiw - Rastyanut (Expand) - Tan lang an oblasttı siz ko rksetken aralıqtı proportsional u lkeytedi. Kishkenelestiriw - Svernut (Contract) - Tan lang an oblasttı siz ko rsetken aralıqtı proportsional kishkenelestiredi. Janındag ılardı qosıw - Smejnıe pikseli (Grow) janında jaylasqan uqsas ren lerdi ha m tan lang an oblastqa qosıw. Uqsaslardı qosıw - Sxojie pikseli (Similar) - qa legen jerde jaylasqan uqsas ren ler oblastların tan lang an oblastqa qosıw. Tan lang an oblasttı o zgertiriw - Preobrazoxamt vıdelenie (Transform Selection) - tan lang an oblasttı qa legen jag dayda sozıw ha m o zgertiriw. Tan lang an oblasttın ko rinisin o zgertiriw ha m ol u stinen ha r qıylı a mellerdi orınlaw mu mkin. Bunın ushın bizge Redaktirovat - Edit menyu buyrıqları ja rdem beredi. Ma selen tan lang an oblast tochkasın yadqa alıw ha m qırqıp alıw (Kopirovat-Copy, Vırezat-Cut), yadtan shıg arıw (Vstavit- Paste). Endi qolg an buyrıqlar menen tanısayıq: Erkin o zgertiriw - Svobodnoe preobrazoxamnie (Free Transform)- usı buyrıq na tiyjesinde tan lang an oblast yamasa su wret shegaralarında arnawlı tochkalar payda boladı. Olar ja rdeminde tan lang an oblasttı sozıw, iyildiriw, aylandırıw ha m basqa ha reketlardi orınlaw mu mkin. O zgertiriw - Preobrazoxamnie (Transform)- usı buyrıq ishinde bir neshe imkaniyatlar bar: Scale - Izmenenie razmerov po gorizontali i vertikali Rotate - Vrashenie Skew - Ottyagixamnie odnogo iz uglov Distort - Ottyagixamnie neskolkix uglov Perspective - Effekt perspektivı Numeric - Modifikatsiya pri pomoshi zadaniya chislennıx znacheniy Rotate Povorot na 180 gradusov Flip Horizontal - Razvorot po gorizontali Flip Vertical - Razvorot po vertikali Sorawlar: 1. Ko riniske tekst qosıw jumıs qurallar menen islew haqqında ne bilesiz? 2. Ko rinisler jaratıw jumıs qurallar haqqında ne bilesiz? 3. Vektorlı grafika degen ne? 4. Rastrli grafika degen ne? 5. Photoshop programması qanday menyu bo limlerinen turadı? Reje: Lektsiya- 10 MACROMEDIA FLASH PROGRAMMASINDA ANIMATSIYALIQ OBEKTLER JARATIW. 5. Macromedia Flash programması haqqında tu sinik 57

58 6. Macromedia Flash programmasının jumıs maydanı 7. Programmada animatsiyalıq obktler jartıw Tayanısh tu sinikler: Animatsiya, kadrlar (frames), simvollar (symbols), qatlamlar (layers), ÿaqıt sızıg ı(timeline). Ha zirgi kunde Web-saytlardı ko rgizbeli, qızıg arlı etip jaratıÿda Macromedia Flash programmasının ornı bo lek. Bul programma ja rdeminde ha r qıylı ha reketleniÿshi obektlerdi, videokliplar, daÿıslı animatsiyalar, interaktiv obektlerden ibarat bolg an multfilmlar jaratıÿımız mu mkin. Keyingi ÿaqıtlarda Flash MX programması en tanıqlı interaktiv programmalardan birine aylandı. Onın ja rdeminde tek g ana animatsiya jaratıÿ menen sheklenip qalmay qosımsha quramalı dinamikalıq interaktiv programmalardın mag lıÿmatlar bazasın ha m duziÿ mu mkin. Ha zirgi kunde Flashdan paydalanıÿshılar sanı kunnen kunge ko beyip atır. Son g ı mag lıÿmatlar boyınsha Flashdan paydalanıÿshılar sanı 580 millionnan asıp ketti. Flash xaqıyqatındada ha m multimedialı programmalar arasında en effektiv programma bolıp, onı multimedialı ha m ha r qıylı oyınlı programmalar qatarında ushıratıÿ mu mkin. Sol sebepli Flash en belgili interaktiv programmalardın biri bolıp tabıladı. En con g ı shıqqan Flash MX modeli Macromedia kompaniyasının en jaqsı maxsulatı esaplanadı. Flash texnologiyası Evropa ha m Amerikanın ha r qıylı elektron proektlerinde qatnasqan. Mısalı, Ullı Britaniyanın Kerb kompaniyası multfilminin 1-bo limin Web-dizaynın Flash texnologiyası ja rdeminde isledi. Flash programmasında islengen filmde grafikalıq obektler menen bir qatarda tekstli obektler menen ha m islesiÿge boladı. Macromedіa Flash programması filmg a tekstli element qoyıp, onın qasiyetlerin beriÿge ha m o zgertiÿge mu mkinshilik beredi. Flash programmasında xujjetke basqa programma obektlerin jaylastırıÿg a da boladı. Sol sebepli kesteler yaki basqa sızılmalardı qaytadan sızıp otırıÿdın qajeti joq. Tekst o lshemin, stilin, formasın o zgertiÿ ha m mu mkin. Flash programmasında jaratılg an obektlerdi bayıtatug ın bul daÿıs. Flash da daÿıslı obektler jaratıÿ ushın daÿıslı informatsiyanın qasiyetlerin uyrenip alıÿ kerek, sonda Flash de jaratılg an filmler professional bolıp shıg adı. Flash programmasının tiykarg ı jumıs maydanları ha m tusinikleri Macromedia Flash programması ja rdeminde animatsiyalı prezentatsiyalar jaratıÿımız mu mkin. Prezentatsiyag a tayar animatsiya obektlerin qoyıÿ mu mkinshiliklerin beretug ın Microsoft tın Power Point programmasına qarag anda Macromedia Flash programmasında jaratılg an obektler tolıg ı menen siz ta repten jaratıladı ha m animatsiyag a aylantırıladı. Sonın menen birge programmada aktiv elementler menen islesiÿ imkaniyatları da bar. Macromedia Flash programmasında kishi animatsiya faylları (kliplar), Internet betleri, elektron qollanbalar tayarlaÿ mu mkin. Bunday fayllar o zinin originallıg ı ha m islesiÿ an satlıg ı, jaratıÿ tezligi ha m ko lemi ko p bolmaÿı menen ajıralıp tu radı. Da slep bazı bir bazalıq tusiniklerdi anıqlap alayıq. Bul tusiniklerge kadrlar (frames), simvollar (symbols), qatlamlar (layers) ha m ÿaqıt sızıg ı, shkalası (timeline) kiredi. Timeline qatarı Timeline (waqıt sızıg ı, ÿaqıt shkalası) Flash programmasında animatsiyalar menen islesiÿdegi en tiykarg ı a sbap bolıp tabıladı. Onda qatlamlar xaqqındag ı mag lıÿmatlar, qanday kadrlar gilt kadrlar ekenligi h.t.b. xaqqında mag lıÿmatlar sa ÿlelenedi. Waqıt shkalası ja rdeminde qaysı kadrlar ha reket yamasa metkalardan (belkilerden) tu ratug ınlıg ın tusiniÿge boladı. Ol gilt kadrlardı ha m animatsiyalardın putin bir bo legii jaylastırıÿg a mu mkinshilik beredi. Jaqsı sho lkemlestirilgen ha m qolıylı interfeys arqalı bul a sbaptı tez arada u yrenip alıÿg a boladı. Waqıt shkalasının geybir elementlerin ta riypleyik Marker aynada suÿretleniÿshi ag ımdag ı kadrlardı ko rsetedi, qanday da bir kadrdı shaqırg anımızda marker og an avtomat tu rde jaylastırıladı. 58

59 Qatlamlar shep ta repte qatlamlar dizimi bar bolıp, onın astında qatlamlardı qosıÿg a ha m alıp taslaÿg a mu mkinshilikler beriÿshi knopkalar (tu ymeler) boladı. Kadrlar shkalası - a piÿayı ha m gilt kadrlardı qosıÿg a ha m o shirip taslaÿg a mu mkinshilik beretug ın maydan. Eger qandayda bir kadrda kontekstli menyudi shaqırsan ız, onda a melge asırıÿ mu mkin bolg an ha reketler dizimin ko riÿgen boladı. SHkalada gilt kadrlar bolıp esaplanatug ın kadrlar xaqqında mag lıÿmatlar sa ÿlelenedi, bunday kadrlar qara do ngelekler menen belgilenedi. Onda ha reketler (do ngeleklerdin u stinde «a» ha ribi ) yamasa metkalardan (qızıl bayraqshadan son metkalar atı shıg adı). Ren ine qarap kadrlar tu rin de anıqlaÿg a boladı. Sur ren gilt kadrı (keyframe). Ko kshil yamasa jasıllaÿ ren - bul kadrdın Flash te generirlengenligin bildiredi. Aq yaki «bos» ken islik bul kadrda hesh na rse joq ekenligin bildiredi. Sayalardı basqarıÿ tu ymeleri bul shkala qon sılas kadrlardı anıq ko riÿ ushın arnalg an ha m bunda aldıng ı ha m keyingi kadrlar aralıg ı ayırmashılıq anıq ko rinip tu radı. Programma a dettegidey Windows bas menyuinin PUSK tu ymeshesin PROGRAMMI bo liminde basıÿ menen iske tu siriledi, onda Macromedia programmaları toparınan Macromedia Flash buyrıg ın tan laymız. Na tiyjede ekranda to mendegi ayna payda boladı. Programmanın tag ı bir tiykarg ı jumıs maydanlarınan biri bul jumıs quralları bo limi. Onın ja rdeminde biz har qıylı grafikalıq formalardı jaratıÿımız ha m olar ustinde ha r tu rli a meller orınlaÿımızg a boladı. Bul bo limde jumıs qurallarının astında sızıqlar ren in ha m arqa ren in o zgertiÿ mu mkin. Ha r bir jumıs quralı o zinin mu mkinshiliklerine, ko rinisine, rejimine ha m qasiyetlerine iye. Mısalı, ren di forma ishine beriÿde tolıq shegaralang an forma, tolıq sheklenbegen forma ha m pu tkilley sheklenbegen forma rejiminde isleÿ mu mkin. 59

60 Jumıs quralları (ja rdemshi tu ymesheler) menyui - V forma yaki maydandı tan laÿ ha m onı kadr boylap ha reketlendiriÿ. - A Kadrda tan lang an forma shegaraların o zgertiÿ. -N-Kadrda sızıqsha tu rdegi forma sızıÿ. - L -Kadrda lasso ja rdeminde qalegen maydanımızdı tan laÿ(a jayıp tayaqsha ha m ko pmuyesh lasso rejimleride bar) - P Kadrg a ko pmuyesh tu rdegi forma sızıÿ. -T Kadrg a tekst elementlerin qosıÿ. -O Kadrg a shen ber tu rdegi forma sızıÿ. - R Kadrg a to rtmuyesh tu rdegi forma sızıÿ. - Y Kadrg a qalem ja rdeminde forma sızıÿ (sızılg an forma shegaraların o zgertiÿ ha m mu mkin). - B Kadrg a shetka ja rdeminde forma sızıÿ (sızıq tu ri, shetka qalınlıg ı ha m formasın tan lap alıÿımız mu mkin) -Q Kadrda tan lang an formanı sozıÿ (formanı aylandırıÿ, sozıÿ, kishireytiÿ, shegaraların o zgertiÿ rejimi ha m bar) - F Kadrda tanlang an forma ren inin o zgeriÿ jo nelisin beriÿ. - S Kadrda tan lang an forma shegaralarının ren in o zgertiÿ 60

61 - K Kadrda tanlang an forma arqa ren in o zgertiÿ (tolıq shegaralang an forma, tolıq shegaralanbag an forma ha m putkilley sheklenbegen forma arqa ren in o zgertiÿ rejimleri de bar) -I Kadrda isletilgen ren di qaytadan tan laÿ. - E Kadrda qalegen maydandı o shirgish ja rdeminde o shiriÿ (shegara, arqa ren ha m qalegen tan lag an ren imiz, o shirgish qalınlıg ın, a jayıp o shirgish tu rin o zgertiÿ ha m mu mkin). - H Kadrdı jıljıtıÿ. -Z Kadr masshtabın o zgertiÿ (ulkeytiÿ yaki kishireytiÿ mu mkin) Sızıqlar ren in ha m arqa ren in o zgertiÿ maydanshaların tan lag anımızda to mendegi dialog aynaları payda boladı. Onın ja rdeminde yaki ren kodı arqalı, yamasa 256 ren nen tan lap alıp, yaki spektrdan ren tan lap alıÿımız, ren beriÿ jolın tan laÿımız mu mkin. Ren di basqa jol menen o zgertiÿ mu mkin. Onın ushın Okno menyusindegi TSvetovoy nabor (Ctrl+F9) ha m TSvetovoy mikser (Shift+F9) buyrıqların iske tusiremiz. Qatlam (Layer - Sloy) gey bir grafika redaktorlarınday Flash programmasında ha m qatlamlardan paydalanamız. Qaysı qatlam joqarıda jaylasqan bolsa sol qatlam obektleri basqa obektlerdin ustinde ko rinip tu radı. Qatlamdı ko rinbeytug ın yaki o zgerip tu ratug ın qılıÿ ha m mu mkin. Qatlamlar a piÿayı ha reket traektoriya qatlamı yaki maska (payda bolıÿ) qatlam ko rinisinde bolıÿı mu mkin. A dette ha r qıylı ha reketler ushın ha r qıylı qatlamlar jaratıÿ kerek boladı. Kadr (Frame - Kadr) - Flash ha m geypara animatsiya redaktorlarında ha m video montaj programmalar tiykarında kadrlar izbe izligi qollanıladı. Kadrdı siz o zin iz sızıp jaratıÿın ız yaki programma onı avtomatik tu rde jaratıÿı mu mkin. Kadrlar bir neshe tu rde boladı. Basqarıÿ kadrı (keyframe - klyuchevoy kadr) tusinigi ha reket traektoriyasının nuqtaların belgileydi. Avtomatik tu rde jaratılg an kadrlar bolsa eki tu rde boladı: formalar geometriyasının o zgeriÿi (shape tweening) yaki basqarıÿ kadrlar o zgeriÿi (motion tweening) tiykarında jaratılg an kadrlar. Qatlamlar (Sloi) Kompyuter grafikasında bud a sbap jiyı ushırasadı. Mısalı, eki ta repinde ko rinip tu ratug ın tınıq bette suÿret salayıq ha m olardı bir-birinin ustine qoyayıq. Bunda joqarg ı qatlamdag ı bar na rseler to mendegi qatlamdag ılardın ustine tusedi. Qatlamlardı ko rinbes etip qoyıÿg a boladı. Flash programmasında qatlamlardın eki ayrıqsha tu ri bar: ha reket traektoriyasınan tu rıÿshı qatlamlar ha m maska-qatlamlar Kadrlar Animatsiya kadrlar izbe izliginen tu radı. Kompyuter animatsiyasında gilt kadrlar (keyframe) tusinigi bar bolıp, bul kadrlardı Flash programması animatsiya duziÿ protsessinde o zgerte almaydı. Bul gilt kadrlardı biz beremiz, al olardın arasına aralıq kadrlardı Flash o zi ornatadı. Aralıq kadrlardın eki tu ri 61

Berdaq atındag ı Qaraqalpaq Universiteti. «Tariyx h a m arxeologiya» kafedrası

Berdaq atındag ı Qaraqalpaq Universiteti. «Tariyx h a m arxeologiya» kafedrası O ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HAM ORTA ARNAWLI MİLİMLENDİRİW MİNİSTRLİGİ Berdaq atındag ı Qaraqalpaq Universiteti «Tariyx h a m arxeologiya» kafedrası 5220200 Tariyx talim bag darı boyınsha Dunya ko rkem

Detaylı

PEDAGOGIKALIQ VALEOLOGIYa PA`NINEN. LEKTsIYaLAR TEKSTI

PEDAGOGIKALIQ VALEOLOGIYa PA`NINEN. LEKTsIYaLAR TEKSTI PEDAGOGIKALIQ VALEOLOGIYa PA`NINEN LEKTsIYaLAR TEKSTI No kis-2013 KIRISIW Valeologiya - salamatliq yamasa qalay salamat boliw kerek ekenligi haqqindag i pa n bolip meditsinaliq pa nlerden ayirmashiliqa

Detaylı

O zbekstan Respubikasi Awil ham suw xojalig I Minstrlingi. Tashkent ma mleketlik agrar universiteti No kis filiali Zootexniya fakulteti

O zbekstan Respubikasi Awil ham suw xojalig I Minstrlingi. Tashkent ma mleketlik agrar universiteti No kis filiali Zootexniya fakulteti O zbekstan Respubikasi Awil ham suw xojalig I Minstrlingi Tashkent ma mleketlik agrar universiteti No kis filiali Zootexniya fakulteti Zootexniya ta lim bag dari Haywanlar fiziologiyasi paninen O Z BETINSHE

Detaylı

Ozbekistan respublikası auıl xam suu xojalıgı uazirligi Tashkent mamleketlik Agrar universiteti Nokis filialı

Ozbekistan respublikası auıl xam suu xojalıgı uazirligi Tashkent mamleketlik Agrar universiteti Nokis filialı Ozbekistan respublikası auıl xam suu xojalıgı uazirligi Tashkent mamleketlik Agrar universiteti Nokis filialı «Matematika, fizika, ximiya xam informatsiyalık texnologiyalar» kafedrası İnformatika xam informatsiyalık

Detaylı

Oqitiwshinin so ylew ma deniyati

Oqitiwshinin so ylew ma deniyati O'ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA'M ORTA ARNAWLI BİLİMLENDİRİW MİNİSTRLİGİ Berdaq atındag'ı Qaraqalpaq ma'mleketlik universiteti Qaraqalpaq til bilimi kafedrası Oqitiwshinin so ylew ma deniyati pa'ninen

Detaylı

BİLGİSAYAR 4 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA 08.04.2011

BİLGİSAYAR 4 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA 08.04.2011 BİLGİSAYAR 4 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ HTML DERS NOTLARI 6. DERS YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA 08.04.2011 HYPERLINKS - KÖPRÜ Sayfalara link (bağlantılar) oluşturmak için kullanılır.

Detaylı

Internet: Tarihçe ve Kavramlar

Internet: Tarihçe ve Kavramlar Internet: Tarihçe ve Kavramlar Umut Al umutal@hacettepe.edu.tr Internet in Tarihçesi 1945 Vannevar Bush memex 1962 Licklider (MIT) Galaktik Ağ 1969 DARPA ARPANET 1972 İlk e-posta 1983 TCP-IP 1991 Gopher,

Detaylı

«Qaramalshiliq» pa ninen

«Qaramalshiliq» pa ninen O zbekstan respublikasi awil ha m suw xojalig i ministirligi Tashkent ma mleketlik agrar universiteti Nokis filiali «Zootexniya» fakulteti Zootexniya ta`lim bag`dari 4- kurs studentinin` «Qaramalshiliq»

Detaylı

WEB TASARIMI. Đnternet Nedir?

WEB TASARIMI. Đnternet Nedir? ĐÇĐNDEKĐLER İÇİNDEKİLER... 1 WEB TASARIMI... 2 İnternet Nedir?... 2 HTML (Hypertext Markup Language)... 4 (Hareketli Metin İşaretleme Dili)... 4 KLASÖR VE DOSYA İSİMLERİNDE... 5 STANDART TAKILAR... 5

Detaylı

Web Site Tasarımı (Html-Css) (SD0139) Murat KARA 2017

Web Site Tasarımı (Html-Css) (SD0139) Murat KARA 2017 Web Site Tasarımı (Html-Css) (SD0139) Murat KARA 2017 1. Hafta TANIŞMA, İNTERNET, HTML İçerik (Hafta/Konu) 1. Tanışma, İnternet Nedir, Html Nedir, Temel Terim ve Kavramlar 2. İnternete erişim ve İnternet

Detaylı

İSMET AKTAR ANADOLU TEKNİK LİSESİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALANI WEB PROGRAMCILIĞI DALI

İSMET AKTAR ANADOLU TEKNİK LİSESİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALANI WEB PROGRAMCILIĞI DALI İSMET AKTAR ANADOLU TEKNİK LİSESİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALANI WEB PROGRAMCILIĞI DALI WEB TASARIMI VE PROGRAMLAMA DERSİ TEMEL KAVRAMLAR Bilişim Teknolojileri Web Tasarımı ve Programlama Dersi Durhan GABRALI

Detaylı

Web Programlama Kursu

Web Programlama Kursu Web Programlama Kursu Bu kurs ne değildir? Neyi amaç edinmiştir? Bilgisayar Programcısı? Web Tasarımcısı? Web Programcısı? Neler öğreneceğiz? Kurs sonunda neler yapılabileceğiz? Örnek siteler Örnek Projeler

Detaylı

ÇALIŞMA SORULARI. 15. Linkin tıklanması durumunda sayfanın yeni pencerede açılmasını sağlayan HTML parametresi aşağıdakilerden hangisidir?

ÇALIŞMA SORULARI. 15. Linkin tıklanması durumunda sayfanın yeni pencerede açılmasını sağlayan HTML parametresi aşağıdakilerden hangisidir? ÇALIŞMA SORULARI 1. HTML nedir? a) Sayfa içindeki metinlerin tarayıcıda nasıl görüneceğini ve işlevsel olacağını düzenleyen işaret dilidir. b) Diğer sayfaları bağlayan linkler c) Nesneyi bağlayan linkler

Detaylı

Dreamweaver 8. Çalışma alanı yerleşimi. Doküman Penceresi (Document window)

Dreamweaver 8. Çalışma alanı yerleşimi. Doküman Penceresi (Document window) Çalışma alanı yerleşimi Dreamweaver 8 Windows ta, bütün işlemlerin tek pencereden yapıldığı bir entegre yerleşim sunmaktadır. Bu entegre çalışma alanında, bütün pencereler ve paneller tek bir büyük uygulama

Detaylı

O zbekstan respublikasi awil ha m suw xojalig i ministirligi Tashkent ma mleketlik agrar universiteti Nokis filiali «Zootexniya» fakulteti

O zbekstan respublikasi awil ha m suw xojalig i ministirligi Tashkent ma mleketlik agrar universiteti Nokis filiali «Zootexniya» fakulteti O zbekstan respublikasi awil ha m suw xojalig i ministirligi Tashkent ma mleketlik agrar universiteti Nokis filiali «Zootexniya» fakulteti «Zootexniya»qanegeligi 3a kurs studenti «Zoogigiena» pa`ninen

Detaylı

HTML (Hyper Text Markum Language)

HTML (Hyper Text Markum Language) HTML (Hyper Text Markum Language) HTML nedir? Hyper Text Markup Language'in kısaltması olan HTML; anlamı hiper metin işaretleme dilidir, bir programlama dili değildir. Metin, resim ve diğer nesnelerin

Detaylı

Bazı MSDOS komutları BAZI DOS KOMUTLARI

Bazı MSDOS komutları BAZI DOS KOMUTLARI Bazı MSDOS komutları Windows XP, Vista işletim sisteminde Başlat\Çalıştır (Start \ Run) kısmına cmd veya command yazdığınızda MS-DOS penceresi gelir. BİR KOMUTUN NASIL KULLANILDIGINI ÖĞRENMEK İÇİN HELP

Detaylı

Doç.Dr. Yaşar SARI, Web Tasarımı Ders Notları 1

Doç.Dr. Yaşar SARI, Web Tasarımı Ders Notları 1 Doç.Dr. Yaşar SARI, Web Tasarımı Ders Notları 1 HTML ( Hyper Text Markup Language ) Html Nedir - Nasıl Hazırlanır? Html (Hypertext Markup Language) web sayfalarının yapımında kullanılan bir dildir. Diğer

Detaylı

İNTERNET PROGRAMLAMA II. Tanımlar

İNTERNET PROGRAMLAMA II. Tanımlar İNTERNET PROGRAMLAMA II Tanımlar WWW( World Wide Web) Dünya üzerindeki bütün bilgisayarların bağlı olduğu bir ağdır. Çoğunlukla Web olarak adlandırılır. Web üzerindeki bilgisayarlar standart protokolleri

Detaylı

Doç. Dr. İsmail Rakıp Karaş www.ismailkaras.com irkaras@gmail.com. Hazırlayan: İdris Kahraman

Doç. Dr. İsmail Rakıp Karaş www.ismailkaras.com irkaras@gmail.com. Hazırlayan: İdris Kahraman 7. Doç. Dr. İsmail Rakıp Karaş www.ismailkaras.com irkaras@gmail.com Hazırlayan: İdris Kahraman Dreamweaver Dreamweaver en iyi web editör yazılımlarından biridir. Biz tasarım modunda çalışırken,dreamweaver

Detaylı

Boğaziçi Üniversitesi Bilgi İşlem Merkezi. Web Yönetimi Birimi. Drupal Kullanım Kılavuzu

Boğaziçi Üniversitesi Bilgi İşlem Merkezi. Web Yönetimi Birimi. Drupal Kullanım Kılavuzu Boğaziçi Üniversitesi Bilgi İşlem Merkezi Web Yönetimi Birimi Drupal Kullanım Kılavuzu KONULAR 1. Kullanıcı Girişi Yapma 2. Ana Menüyü Düzenleme 3. Site Logosunu Düzenleme 4. Yeni Sayfa Ekleme / Düzenleme

Detaylı

BTP 207 İNTERNET PROGRAMCILIĞI I. Ders 4

BTP 207 İNTERNET PROGRAMCILIĞI I. Ders 4 BTP 207 İNTERNET PROGRAMCILIĞI I Ders 4 Sayfalara Resim Eklemek 2 Etiketi Sayfaya resim eklemek için kullanılır. JPG, BMP, GIF, PCX, PNG, TIFF, WMF gibi resim formatlarını destekler. Sonlandırmalı

Detaylı

HTML & CSS. Öğr.Gör. M.Ersin AKAY

HTML & CSS. Öğr.Gör. M.Ersin AKAY HTML & CSS Öğr.Gör. M.Ersin AKAY Neler Öğreneceğiz? HTML işaretleme dili CSS stil şablonları HTML Hyper Text Markup Language HTML de Neler Öğreneceğiz? Html işaretleme dili temel yapısı ve kavramları Html

Detaylı

O ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA M ORTA ARNAWLI BİLİM MİNİSTRLİGİ BERDAQ ATINDA I QARAQALPAQ MA MLEKETLİK UNİVERSİTETİ. Matematika fakulteti

O ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA M ORTA ARNAWLI BİLİM MİNİSTRLİGİ BERDAQ ATINDA I QARAQALPAQ MA MLEKETLİK UNİVERSİTETİ. Matematika fakulteti O ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA M ORTA ARNAWLI BİLİM MİNİSTRLİGİ BERDAQ ATINDA I QARAQALPAQ MA MLEKETLİK UNİVERSİTETİ Mateatika fakulteti «Algeba h a diffeetsiallıq te leele» kafedası Mateatika qa igeligii

Detaylı

Web Teknolojileri ve Programla

Web Teknolojileri ve Programla Web Teknolojileri ve Programla Bu kurs ne değildir? Neyi amaç edinmiştir? Bilgisayar Mühendisi? Bilgisayar Programcısı? Web Tasarımcısı? Web Programcısı? Neler öğreneceğiz? Kurs sonunda neler yapılabileceğiz?

Detaylı

WEB TASARIM. CSS, IFRAME, TEMPLATE, SLICE, INCLUDE(php komutu) Tarık ÖZEL

WEB TASARIM. CSS, IFRAME, TEMPLATE, SLICE, INCLUDE(php komutu) Tarık ÖZEL WEB TASARIM CSS, IFRAME, TEMPLATE, SLICE, INCLUDE(php komutu) Tarık ÖZEL İçindekiler Konular Sayfa Slice 2 Iframe 12 CSS 16 Include (php komutu) 20 1 Slice Fireworks te yapacağımız sitenin boyutuna göre

Detaylı

Kişisel Web Sitesi Hazırlama, Öğretim Materyallerinin Web Üzerinden Yayınlanması

Kişisel Web Sitesi Hazırlama, Öğretim Materyallerinin Web Üzerinden Yayınlanması Orta Doğu Teknik Üniversitesi Middle East Technical University Kişisel Web Sitesi Hazırlama, Öğretim Materyallerinin Web Üzerinden Yayınlanması Instructional Technology Support Office Web adresi: http://its.metu.edu.tr

Detaylı

Ha'zirgi qaraqalpaq a'debiyatı pa'ninen

Ha'zirgi qaraqalpaq a'debiyatı pa'ninen O'ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA'M ORTA ARNAWLI BİLİMLENDİRİW MİNİSTRLİGİ BERDAQ ATINDAG'I QARAQALPAQ MA'MLEKETLİK UNİVERSİTETİ A'debiyat teoriyası ha m a debiyatti oqitiw metodikasi kafedrası Ha'zirgi

Detaylı

İNTERNET VE BİLGİ AĞLARININ KULLANIMI

İNTERNET VE BİLGİ AĞLARININ KULLANIMI İNTERNET VE BİLGİ AĞLARININ KULLANIMI İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet

Detaylı

BMT 202 Web Tasarımı Bahar Dönemi. Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 1

BMT 202 Web Tasarımı Bahar Dönemi. Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 1 BMT 202 Web Tasarımı 2016 2017 Bahar Dönemi Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 1 HTML 5 Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 2 HTML 5 Günümüzde kullanılan HTML 4.1 sürümü, CSS desteğiyle ne kadar düzenli ve sağlam bir yapıda

Detaylı

Dünyanın bilgisine açılan pencere... Ya da sadece yeni çağın eğlencesi...

Dünyanın bilgisine açılan pencere... Ya da sadece yeni çağın eğlencesi... Dünyanın bilgisine açılan pencere... Ya da sadece yeni çağın eğlencesi... Bilgisayar Ağı (Network) Nedir? Bir ana bilgisayarın denetiminde birbirlerine bağlı olarak çalışan bilgisayarların oluşturduğu

Detaylı

Web Teknolojileri ve Programla

Web Teknolojileri ve Programla 12.05.2010 Dersi Özeti Kursun içeriğini özeti Alt başlıkları Proje Kurs esnasında kullanmayı planladığımı editörler HTMLe giriş Temel etiketler Notepad+ da örnekler Web Teknolojileri ve Programla Bölüm

Detaylı

Dünyanın bilgisine açılan pencere... Ya da sadece yeni çağın eğlencesi...

Dünyanın bilgisine açılan pencere... Ya da sadece yeni çağın eğlencesi... Dünyanın bilgisine açılan pencere... Ya da sadece yeni çağın eğlencesi... Bilgisayar Ağı (Network) Nedir? Bir ana bilgisayarın denetiminde birbirlerine bağlı olarak çalışan bilgisayarların oluşturduğu

Detaylı

Temel HTML Eğitimi. Erman Yükseltürk

Temel HTML Eğitimi. Erman Yükseltürk Temel HTML Eğitimi Erman Yükseltürk HTML Nedir? 1980 yılında CERN'de görevli olan Tim Berners-Lee, CERN araştırmacılarının bilgilerini ve dökümanlarını birbirleriyle paylaşabilmeleri için bir sistem olması

Detaylı

Zengin Metin İşaretleme Dili (HTML) BIM206 Web Programlama

Zengin Metin İşaretleme Dili (HTML) BIM206 Web Programlama Zengin Metin İşaretleme Dili (HTML) BIM206 Web Programlama Word Dokümanı - Yapılandırma Web Sayfası - Yapılandırma What You See Is What You Get (WYSIWYG) Zengin Metin İşaretleme Dili (HTML) HTML: Web sayfalarının

Detaylı

BMT 202 Web Tasarımı Bahar Dönemi. Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 1

BMT 202 Web Tasarımı Bahar Dönemi. Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 1 BMT 202 Web Tasarımı 2016 2017 Bahar Dönemi Yük. Müh. Köksal GÜNDOĞDU 1 Elektrik Elektronik ve Bilgisayar Yük. Müh. Köksal Gündoğdu http://www.ekargemuhendislik.com/k.gundogdu.html Ödevler, duyurular,

Detaylı

08119 Web Tasarımının Temelleri. Elbistan MYO Güz Dönemi Öğr.Gör. Murat KEÇECİOĞLU

08119 Web Tasarımının Temelleri. Elbistan MYO Güz Dönemi Öğr.Gör. Murat KEÇECİOĞLU Elbistan MYO 2017-2018 Güz Dönemi Öğr.Gör. Murat KEÇECİOĞLU Resimlerin Kullanımı : Web sayfasının hızlı açılmasınısağlamak için düşük dosya boyutlu resimler kullanılmalıdır. GIF ya da JPG formatındaki

Detaylı

WEB TASARIMI. c) Çeviriciler: Kullanıcının değişik biçimlerde hazırladığı belgeleri HTML biçimine dönüştürmeye sağlayan programlardır.

WEB TASARIMI. c) Çeviriciler: Kullanıcının değişik biçimlerde hazırladığı belgeleri HTML biçimine dönüştürmeye sağlayan programlardır. WEB TASARIMI 1) HTML (Hyper Text Markup Language-Hiper Metin işaretleme Dili): HTML bitr metin işaretleme dilidir. HTML kodları < ve > işaretleri arasına yazılır. Ör: : Açılış belirteci :

Detaylı

Html temelleri. Ders 4

Html temelleri. Ders 4 Html temelleri Ders 4 1 Giriş World Wide Web (Kısaca web) uygun protokoller kullanarak haberleşen yazılımların çalıştırıldığı internet üzerindeki sistemlerin bir koleksiyonudur. Çoğu sistem gününüzde en

Detaylı

İNTERNET PROGRAMCILIĞI

İNTERNET PROGRAMCILIĞI İNTERNET PROGRAMCILIĞI Konular Vize Hazırlık 1 İnternet Programcılığı 1. TEMEL HTML ETİKETLERİ 1.1. HTML etiketi HTML etiketi, tarayıcınıza, dosyanın HTML kodu ile yüklenmiş bilgi içerdiğini bildirir.

Detaylı

8. Çokluortam Uygulamaları

8. Çokluortam Uygulamaları 8. Çokluortam Uygulamaları Bu bölümü bitirdiğinizde, Çokluortam kavramını, Ses ve video dosya uzantılarının neler olduğunu, Ses ve video dosyalarının hangi özelliklere sahip olduğunu, Ses dosyasının WEB

Detaylı

İslam da İhya ve Reform, çev: Fehrullah Terkan, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2006.

İslam da İhya ve Reform, çev: Fehrullah Terkan, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2006. Faz lur Rah man: 21 Ey lül 1919 da Pa kis tan n Ha za ra şeh rin de doğ du. İlk öğ re ni mi ni Pa kis tan da Ders-i Niza mî ola rak bi li nen ge le nek sel med re se eği ti mi şek lin de biz zat ken di

Detaylı

Gü ven ce He sa b Mü dü rü

Gü ven ce He sa b Mü dü rü Güvence Hesabı nın dünü, bugünü, yarını A. Ka di r KÜ ÇÜK Gü ven ce He sa b Mü dü rü on za man lar da bi lin me ye, ta nın ma ya S baş la yan Gü ven ce He sa bı as lın da ye - ni bir ku ru luş de ğil.

Detaylı

MIS213T İNTERNET VE WEB PROGRAMLAMA GÜZ 2016 LAB DOKÜMANI #2. 1. Bölüm: Temel HTML Etiketleri - Resimler

MIS213T İNTERNET VE WEB PROGRAMLAMA GÜZ 2016 LAB DOKÜMANI #2. 1. Bölüm: Temel HTML Etiketleri - Resimler MIS213T İNTERNET VE WEB PROGRAMLAMA GÜZ 2016 LAB DOKÜMANI #2 Konular - Temel HTML etiketleri kullanma, - Resim, arkaplan rengi, arkaplan resmi ekleme, - Link oluşturma ve ekleme, - Maddeleme, numaralandırma,

Detaylı

Web Tasarımının Bugünü ve Geleceği

Web Tasarımının Bugünü ve Geleceği Efe ÇİFTCİ Çankaya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Ocak 2011 www.efeciftci.com Dünya tarihinde yayınlanan ilk web sayfaları, olabildiğince basit tasarımlara sahipti ve ağırlıklı olarak metin

Detaylı

STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI

STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI 22 STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI 406 A GRUBU STAJ ARA DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ AYRINTILI SINAV KONULARI 22 A GRU BU STAJ ARA DÖ NEM DE ER LEN D R ME S AY RIN TI LI SI NAV KO NU LA

Detaylı

Ç NDEK LER KISIM I: HTML, XHTML, HTML5 1 TEMEL KAVRAMLAR 3 nternet Nedir? 3 HTML Nedir? 4 HTTP Nedir? 4 FTP Nedir? 5 WWW Nedir?

Ç NDEK LER KISIM I: HTML, XHTML, HTML5 1 TEMEL KAVRAMLAR 3 nternet Nedir? 3 HTML Nedir? 4 HTTP Nedir? 4 FTP Nedir? 5 WWW Nedir? ++WEB TEKNOLOJI-icindekiler 5/12/11 11:49 PM Page vii Ç NDEK LER KISIM I: HTML, XHTML, HTML5 1 TEMEL KAVRAMLAR 3 nternet Nedir? 3 HTML Nedir? 4 HTTP Nedir? 4 FTP Nedir? 5 WWW Nedir? 6 Web Taray c (Browser)

Detaylı

İmleci yazıya getirip tıklayınca aşağıda hangi tag ler içinde olduğunu gösterir.

İmleci yazıya getirip tıklayınca aşağıda hangi tag ler içinde olduğunu gösterir. 21 Aralık 2011 / Çarşamba Önce bir site tanımlayacağız, yani önce çalışacağımız klasörü oluşturacağız. Bunun içinde, bir de resim klasörünü oluşturacağız. Görünüm : Classic Site Manage Site sitede düzenleme

Detaylı

HTTP & HTML BİRİNCİ BÖLÜM. HTTP Nedir? HTTP Safhaları Nelerdir? Protokol ve Eklentiler. HTTP Servisleri. HTTP Nedir? HTML Nedir?

HTTP & HTML BİRİNCİ BÖLÜM. HTTP Nedir? HTTP Safhaları Nelerdir? Protokol ve Eklentiler. HTTP Servisleri. HTTP Nedir? HTML Nedir? HTTP & HTML Seval ÖZBALCI Bilgisayar Programcılığı Bölümü Ders 3 HTTP ve HTML Kullanarak İlk Web Sayfasının Oluşturulması BİRİNCİ BÖLÜM HTTP Nedir? HTML Nedir? Temel Unsurlar Editör Türleri İlk Sayfanın

Detaylı

BTP 207 İNTERNET PROGRAMCILIĞI I. Ders 2

BTP 207 İNTERNET PROGRAMCILIĞI I. Ders 2 BTP 207 İNTERNET PROGRAMCILIĞI I Ders 2 HTML 2 Hyper Text Markup Language = Yüksek/İleri Metin İşaretleme Dili Web sayfaları oluşturmak için kullanılan içerik biçimlendirme dilidir. Yüksek/ileri metin

Detaylı

Basamaklı Stil Şablonları (CSS) BIM206 Web Programlama

Basamaklı Stil Şablonları (CSS) BIM206 Web Programlama Basamaklı Stil Şablonları (CSS) BIM206 Web Programlama Basamaklı Stil Şablonları (CSS) CSS, bir HTML elemanının nasıl görüneceğini belirleyen kurallar tanımlamamızı sağlayar. Örneğin: Sayfanın arka planının

Detaylı

OZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI XA`M ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI QARAQALPAQ MA`MLEKETLIK UNIVERSITETI. Muzıkalıq talim kafedrası

OZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI XA`M ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI QARAQALPAQ MA`MLEKETLIK UNIVERSITETI. Muzıkalıq talim kafedrası OZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI XA`M ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI QARAQALPAQ MA`MLEKETLIK UNIVERSITETI Äåíå ò1ðáèÿñı 81ì ìóçıêà ôàêóëòåòè Muzıkalıq talim kafedrası Balalar muzıka adebiyatı paninen Lektsiya

Detaylı

h a k a n b a b a c. n e t HTML Web Tasarımı ve Programlama

h a k a n b a b a c. n e t HTML Web Tasarımı ve Programlama HTML Web Tasarımı ve Programlama İ Ç E R İ K // HTML Internet Ortamı ve Web Tasarımı Temel HTML Etiketleri Listeleme Etiketleri Metin Düzenleme Etiketleri Bağlantı (Köprü) Oluşturma Tablolarla Çalışma

Detaylı

HTML Etiketleri Genel Özellikler (Global Attributes)

HTML Etiketleri Genel Özellikler (Global Attributes) HTML Yorum Eklemek HTML kodunun içine tarayıcı tarafından gösterilmeyecek yorumlar şu şekilde eklenir. Hatırlatıcı notlar eklemek için de kullanılabilir. HTML Etiketleri Genel

Detaylı

www.elektrikogretmenleri.com

www.elektrikogretmenleri.com DREAMWEAVER DA TABLOLAR KULLANARAK İNDEX SAYFASI HAZIRLAMAK Günümüzde web siteleri Frameset yapısı ve Tablo yapısı kullanarak yapılmaktadır. Frameset (Çerçeve) yapılı web sitelerinde index sayfaları oluşturulduğunda

Detaylı

Teknoloji ile Tanışalım

Teknoloji ile Tanışalım 2 ANKARA MAMAK MEHMET ÇEKİÇ ORTAOKULU 1.4. BİT Nİ KULLANMA ve YÖNETME 1.4. BİT Nİ KULLANMA ve YÖNETME Ankara, 2014 Hazırlayan: Mustafa KATLANÇ 3 1.4.1. TEKNOLOJİ İLE TANIŞALIM 4 Teknoloji ile Tanışalım

Detaylı

Sevdiğiniz editörü açın, Notepad, vi, pico vb. Daha sonra da aşağıdaki kodu yazın:

Sevdiğiniz editörü açın, Notepad, vi, pico vb. Daha sonra da aşağıdaki kodu yazın: HTML nedir? HTML e GİRİŞ E. Fatih Yetkin HTML Hyper Text Markup Language kısaltmasıdır. Bir HTML dosyası, çeşitli işaretleme etiketleri içeren bir metin dosyasıdır. Bu işaretleme etiketleri (markup tags)

Detaylı

HTML - 8 Hypertext takıları iki ana değişik şekilde karşımıza çıkar: Anchors ve Images. Anchors, resim veya yazıya bir olay eklemek için kullanılır.

HTML - 8 Hypertext takıları iki ana değişik şekilde karşımıza çıkar: Anchors ve Images. Anchors, resim veya yazıya bir olay eklemek için kullanılır. HTML Ders 5 HTML - 8 Hypertext takıları iki ana değişik şekilde karşımıza çıkar: Anchors ve Images. Anchors, resim veya yazıya bir olay eklemek için kullanılır. Kullanıcı ilgili resim veya yazı üzerine

Detaylı

Bozok Üniversitesi Mühendislik Fakültesi - Bilgisayar Mühendisliği. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Sertol KÖKSAL

Bozok Üniversitesi Mühendislik Fakültesi - Bilgisayar Mühendisliği. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Sertol KÖKSAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Fakültesi - Bilgisayar Mühendisliği 1 Yrd. Doç. Dr. Ahmet Sertol KÖKSAL 2 Internet ve Web in Tarihsel Gelişimi World Wide Web ve W3C Web Standartları 1957 yılında Sovyetler

Detaylı

Columns : * Next Text Query veri tabanındaki urunler tablosu görülüyor. Finish, çalıştırınca direk veri tabanındaki bilgileri alıyor.

Columns : * Next Text Query veri tabanındaki urunler tablosu görülüyor. Finish, çalıştırınca direk veri tabanındaki bilgileri alıyor. Masa üstünde webvturunler adlı klasör var, bunu web sitemiz olarak açacağız. File Open Web Site açılan pencerede masa üstü webvturunler 13 Ocak 2012 / Cuma Master Page den urunler adlı yeni bir sayfa oluşturup,

Detaylı

BİLGİSAYAR 4 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ 2. DERS YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA

BİLGİSAYAR 4 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ 2. DERS YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA BİLGİSAYAR 4 MOLEKÜLER BİYOLOJİ VE GENETİK BÖLÜMÜ 2. DERS YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA HTML NEDİR? HTML (Hyper Text Markup Language / Köprü Metni (Hareketli Metin) İşaretleme Dili) Web sayfası hazırlama

Detaylı

TAG NEDĠR? WEB SAYFASI OLUġTURMAK ĠÇĠN KULLANILAN KOMUTLARA TAG DENĠR. <TAG>...</TAG> ġeklġnde KULLANILIRLAR.

TAG NEDĠR? WEB SAYFASI OLUġTURMAK ĠÇĠN KULLANILAN KOMUTLARA TAG DENĠR. <TAG>...</TAG> ġeklġnde KULLANILIRLAR. HTML WEB NEDĠR? WORLD WIDE WEB E KISACA WEB DENĠR. WEB, INTERNET'E BAĞLANAN TÜM BĠLGĠSAYARLARIN OLUġTURDUĞU BĠR AĞDIR. BU AĞDAKĠ TÜM BĠLGĠSAYARLAR BĠRBĠRĠYLE HTTP ĠLETĠġĠM STANDARDI NI KULLANARAK KONUġUR.

Detaylı

mer can or ma nı için de do laş mak tay dı. Ka ya la rın ara sın da ki ya rık lar da on la rın yu va la rıy dı. Ha nos de lik ler den bi ri ne bil gi

mer can or ma nı için de do laş mak tay dı. Ka ya la rın ara sın da ki ya rık lar da on la rın yu va la rıy dı. Ha nos de lik ler den bi ri ne bil gi mer can or ma nı için de do laş mak tay dı. Ka ya la rın ara sın da ki ya rık lar da on la rın yu va la rıy dı. Ha nos de lik ler den bi ri ne bil gi al mak için ka fası nı sok tu. Ama içer de ki za rif

Detaylı

WEB TASARIMININ TEMELLERİ

WEB TASARIMININ TEMELLERİ WEB TASARIMININ TEMELLERİ Ankara Üniversitesi Elmadağ Meslek Yüksekokulu Ders İzlencesi Hafta Modüller/İçerik/Konular 1. Hafta İnternet ve WEB Tanımları Html Temel Etiketleri 2. Hafta Html Temel Etiketleri

Detaylı

BIM 337 - CENG 307 BİRİNCİ DÖNEM 2010-11

BIM 337 - CENG 307 BİRİNCİ DÖNEM 2010-11 BIM 337 - CENG 307 BİRİNCİ DÖNEM 2010-11 Web Tabanlı Teknolojiler ve Uygulamaları (3,0) 3 Temel kavramlar. İnternet. İstemci/sunucu teknolojisi. Internet içerik sunucuları. HTML, Perl, CGI, JavaScript,

Detaylı

Site Tasarım Çalışması -3

Site Tasarım Çalışması -3 Site Tasarım Çalışması -3 Aşağıda adresini verdiğim çalışmayı table kullanarak yapmaya çalışınız., Örnek site div ile yapıldığından bölümler tablo aynı hizada değildir. Sizler eşit bölmeli table kullanacaksınız;

Detaylı

Önce Access açıp,masaüstü ne, vt.mdb adlı veri tabanı dosyasını oluşturuyoruz. Kayıt türünü 2002-2003 seçiyoruz

Önce Access açıp,masaüstü ne, vt.mdb adlı veri tabanı dosyasını oluşturuyoruz. Kayıt türünü 2002-2003 seçiyoruz 9 Şubat 2012 / Perşembe Önce Access açıp,masaüstü ne, vt.mdb adlı veri tabanı dosyasını oluşturuyoruz. Kayıt türünü 2002-2003 seçiyoruz 1) emlakkategorisi adlı tabloyu oluşturuyoruz 1 2) ilanlar adlı tabloyu

Detaylı

AĞ ve İNTERNET TCP/IP. IP Adresi İNTERNET NEDİR? Standartlar :

AĞ ve İNTERNET TCP/IP.  IP Adresi İNTERNET NEDİR? Standartlar : AĞ ve İNTERNET İNTERNET NEDİR? İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Standartlar : TCP/IP (Transmission Control

Detaylı

Site Temizlik Projesi Kodları

Site Temizlik Projesi Kodları Site Temizlik Projesi Kodları Site Temizlik Projesi -2 nin kodları aşağıdadır. (İlgili site sayfasını önceki yazılarda bulabilirsiniz.) [crayon-5c2acf77c2a0b746634170/] İndir (DOCX, 15KB) İlk Hafta Sunumu

Detaylı

Tim Berners-Lee Tim Berners-Lee .html .htm HTML nin Tanımı not defteri WordPad pico, joe vi WYSIWYG

Tim Berners-Lee Tim Berners-Lee .html .htm HTML nin Tanımı not defteri WordPad pico, joe vi WYSIWYG 1 Tim Berners-Lee tarafından 1989 yılında HTML ( Hyper Text Markup Language) işaretleme dili geliştirilmiştir. Tim Berners-Lee aynı zamanda WWW, HTTP ve URL yide geliştiren mucittir. Tüm keşifleri 1989-1991

Detaylı

12 TBT / WEB TASARIM ve PROGRAMLAMA ( Not 3 )

12 TBT / WEB TASARIM ve PROGRAMLAMA ( Not 3 ) 12 TBT / WEB TASARIM ve PROGRAMLAMA ( Not 3 ) 25.09.2017 METİN VE GÖRÜNÜM DÜZENLEME ETİKETLERİ : etiketleri dökümana başlık eklemek için kullanılır. etiketinde ki x ifadesi 1 den 6 ya kadar

Detaylı

08128 WEB EDİTÖRÜ Bilgisayar Programcılığı Bölümü Öğr. Gör. Hasan BADEM

08128 WEB EDİTÖRÜ Bilgisayar Programcılığı Bölümü Öğr. Gör. Hasan BADEM 2011-2012 Eğitim Yılı Bahar Dönemi Dreamweaver Vize Çalışma Soruları 1) Dreamweaver da tablo ekleme kısa yol tuşu nedir? 8) Sayfaya Etiket ekleme kısa yol tuşu nedir? a) ctrl+n a) ctrl+alt+e b) ctrl+o

Detaylı

Çözüm Bilgisayar. Çözüm İntSite

Çözüm Bilgisayar. Çözüm İntSite Çözüm Bilgisayar Çözüm İntSite Çözüm İnternet Site Programı (intsite.exe) Firmamızca geliştirilen ve Çözüm HBYS programının ana modülü olan Hasta Takip modülünü kullanan tüm hastanelerin kullanabileceği

Detaylı

WEB TABANLI PROGRAMLAMA

WEB TABANLI PROGRAMLAMA WEB TABANLI PROGRAMLAMA 6. ve 7. DERS Köprü Ekleme (hyperlinks) ve Map (HTML Giriş) YARD. DOÇ. DR. MEHTAP YALÇINKAYA HYPERLINKS - KÖPRÜ Sayfalara link (bağlantılar) oluşturmak için Anchor etiketi kullanılır.

Detaylı

TRAKYA BİRLİK WEBSİTE YÖNETİM PANELİ. Kullanıcı Dokümantasyonu

TRAKYA BİRLİK WEBSİTE YÖNETİM PANELİ. Kullanıcı Dokümantasyonu TRAKYA BİRLİK WEBSİTE YÖNETİM PANELİ Kullanıcı Dokümantasyonu B&M MUHSINOGLU BILISIM HIZMETLERI A.S. 4/21/2014 Içindekiler DOKÜMAN İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER... 3 DOKÜMAN KAPSAMI... 4 YÖNETİM PANELİ ÜZERİNDEN

Detaylı

1.4. BİT Nİ KULLANMA ve YÖNETME

1.4. BİT Nİ KULLANMA ve YÖNETME ANKARA MAMAK MEHMET ÇEKİÇ ORTAOKULU 1.4. BİT Nİ KULLANMA ve YÖNETME Ankara, 2014 Hazırlayan: Mustafa KATLANÇ 2 1.4. BİT Nİ KULLANMA ve YÖNETME Mehmet Çekiç Ortaokulu Sayfa 1 / 13 Mustafa KATLANÇ, Ankara

Detaylı

A-PDF Split DEMO : Purchase from www.a-pdf.com to remove the watermark

A-PDF Split DEMO : Purchase from www.a-pdf.com to remove the watermark A-PDF Split DEMO : Purchase from www.a-pdf.com to remove the watermark Dizin A etiketi, 74 Absolute Bottom seçeneği, hizalama, 183 Absolute Middle seçeneği, hizalama, 183 Access Key (erişilebilirlik

Detaylı

İNTERNET PROGRAMCILIĞI I

İNTERNET PROGRAMCILIĞI I BÖLÜM 11 11- ÇERÇEVELER (FRAME) Çerçeve tekniği, bir web sayfasını istenilen miktarda parçaya bölüp, bu sayfa üzerinde birkaç sayfa birden görüntülenmesine olanak verir. Bu tekniğin en çok kullanılan varyasyonu,

Detaylı

TEST 1. Hareketlilerin yere göre hızları; V L. = 4 m/s olarak veriliyor. K koşucusunun X aracına göre hızı; = 6 m/s V X.

TEST 1. Hareketlilerin yere göre hızları; V L. = 4 m/s olarak veriliyor. K koşucusunun X aracına göre hızı; = 6 m/s V X. TEST 1 ÇÖZÜER BAĞI HAREET 1 40m a =3m/s 4m/s 3 1m/s 6m/s 4m/s ere göre yüzücünün hızı: = 5 m/s olur I yargı doğrudur a =3m/s y =4m/s + Hareketlilerin yere göre hızları; = 1 m/s = 6 m/s = 4 m/s olarak veriliyor

Detaylı

Arayüz Geliştirme Dokümantasyonu

Arayüz Geliştirme Dokümantasyonu Arayüz Geliştirme Dokümantasyonu Proje: İş: Müşteri: Nosab Web Sitesi Arayüz Geliştirme Aeronorm Index 1. Sayfalar 2. Renk Paleti 3. Tipografi 4. Kutu Modeli 5. Bileşenler 6. Kod ve Sayfa Yapısı 7. Responsive

Detaylı

Gök ler. Uçak lar la gi di lir an cak ora la ra. İn san gök ler de do la şa bil se. Bir ak şa müs tü, ar ka daş la rıyla. Bel ki ora la ra uçak lar

Gök ler. Uçak lar la gi di lir an cak ora la ra. İn san gök ler de do la şa bil se. Bir ak şa müs tü, ar ka daş la rıyla. Bel ki ora la ra uçak lar Gök ler. Uçak lar la gi di lir an cak ora la ra. İn san gök ler de do la şa bil se. Bir ak şa müs tü, ar ka daş la rıyla. Bel ki ora la ra uçak lar la da gi di le mez. Çün kü uçak lar çok ya kın dan geçi

Detaylı

Bilgi ve iletis im NETWORK, INTERNET

Bilgi ve iletis im NETWORK, INTERNET Bilgi ve iletis im NETWORK, INTERNET internet Nedir? Bir bilgisayarın birden fazla bilgisayarla bag lanması sonucu olus an yapıya bilgisayar agĭ denir. Du nyada bilinen en buÿu k bilgisayar ag ına ise

Detaylı

12. Tanımlama Listeleri <dl> </dl>, <dt> </dt>, <dd> </dd>

12. Tanımlama Listeleri <dl> </dl>, <dt> </dt>, <dd> </dd> 12. Tanımlama Listeleri , , Terimler ve açıklamalarını içeren listeler oluşturmakta kullanılırlar. Bir uygulamanın komut satırı seçeneklerini listelemek ve altlarında açıklamalarını

Detaylı

HTML (Hyper Text Markup Language)

HTML (Hyper Text Markup Language) HTML (Hyper Text Markup Language) Ele Alınacak Başlıklar HTML tarihçesi Bir HTML dökümanın genel görünümü HTML ve tarayıcı etkileşimi Tarihçe Internet The World Wide Web (www) HTML URI/URL HTTP Tim Berners-Lee

Detaylı

4. Bağlantı (Köprü) Oluşturma

4. Bağlantı (Köprü) Oluşturma 4. Bağlantı (Köprü) Oluşturma Bu bölümü bitirdiğinizde, HTML dosyalarında nasıl bağlantı oluşturulduğunu, Bağ etiketinin ne olduğunu, Yerel dosyalara nasıl bağlantı kurulduğunu, İnternet üzerindeki dosyalara

Detaylı

Web Tasarımının Temelleri

Web Tasarımının Temelleri 1. Hafta Web Tasarımının Temelleri Öğr. Gör. Murat YAZICI www.muratyazici.com Artvin Çoruh Üniversitesi, Artvin Meslek Yüksekokulu www.artvin.edu.tr HTML (HyperText Markup Language) Web sayfaları hazırlamak

Detaylı

Site Temizlik Projesi Kodları. Site Tasarım Çalışması -3

Site Temizlik Projesi Kodları. Site Tasarım Çalışması -3 Site Temizlik Projesi Kodları Site Temizlik Projesi -2 nin kodları aşağıdadır. (İlgili site sayfasını önceki yazılarda bulabilirsiniz.) [crayon-5cacfb4a355c5785238607/] İndir (DOCX, 15KB) Site Tasarım

Detaylı

Karabük Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi...www.ibrahimcayiroglu.com

Karabük Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi...www.ibrahimcayiroglu.com HTML-2 Tablolar Tablolar sayfaları satırlara ve sütunlara bölmek yada metin veya grafiklerin sayfada istediğimiz yerde durmasını sağlamak için kullanabileceğimiz en önemli elemanlardır. Tablolar satır

Detaylı

Digital Görüntü Temelleri Görüntü Oluşumu

Digital Görüntü Temelleri Görüntü Oluşumu Digital Görüntü Temelleri Görüntü Oluşumu Işık 3B yüzeye ulaşır. Yüzey yansıtır. Sensör elemanı ışık enerjisini alır. Yoğunluk (Intensity) önemlidir. Açılar önemlidir. Materyal (yüzey) önemlidir. 06 Kasım

Detaylı

HTML TABLO OLUŞTURMA HALİL İBRAHİM AKGÜN

HTML TABLO OLUŞTURMA HALİL İBRAHİM AKGÜN HTML TABLO OLUŞTURMA HALİL İBRAHİM AKGÜN HTML Nedir? İşaretleme dili (HyperText Markup Language) Web sayfalarında gösterim işini sağlamak için kullanılan bir işaretleme dilidir. İşaretleme dili, metinlerin

Detaylı

36. AVRUPA BRİÇ ŞAMPİYONASI WIESBADEN / ALMANYA

36. AVRUPA BRİÇ ŞAMPİYONASI WIESBADEN / ALMANYA 36. AVRUPA BRİÇ ŞAMPİYONASI WIESBADEN / ALMANYA 1983 MİL Lİ TA IM SEÇ ME LE Rİ Al man ya, Wi es ba den 1983 Av ru pa Şam pi yo na sı için mil li ta kım seç me le ri, yi ne ba zı yö ne ti ci le rin is te

Detaylı

Balıkesir Özel Serper Bilgisayar Kursu Ders Notları WEB TASARIMI

Balıkesir Özel Serper Bilgisayar Kursu Ders Notları WEB TASARIMI Ders Notları WEB TASARIMI Đçerik: HTML, Frontpage 2000, Dreamweaver MX, Photoshop 6.0, Flash MX, Paint Shop Pro, Swish, Javascript, Javaapplet, FTP, Đsim Registeri, Server Kiralama Đnternet Nedir? Đnternet,

Detaylı

2 Ders Kodu: GSR3114 3 Ders Türü: Seçmeli 4 Ders Seviyesi Lisans

2 Ders Kodu: GSR3114 3 Ders Türü: Seçmeli 4 Ders Seviyesi Lisans DİJİTAL GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ 1 Ders Adi: DİJİTAL GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ 2 Ders Kodu: GSR3114 3 Ders Türü: Seçmeli 4 Ders Seviyesi Lisans 5 Dersin Verildiği Yıl: 3 6 Dersin Verildiği Yarıyıl 6 7 Dersin

Detaylı

BİH 605 Bilgi Teknolojisi Bahar Dönemi 2015

BİH 605 Bilgi Teknolojisi Bahar Dönemi 2015 BİH 605 Bilgi Teknolojisi Bahar Dönemi 2015 Ders- 13 World Wide Web (WWW) Yrd. Doç. Dr. Burcu Can Buğlalılar Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Katmanları İçerik World Wide Web (WWW) Anlık Mesajlaşma

Detaylı

Elbistan MYO Güz Dönemi Öğr.Gör. Murat KEÇECİOĞLU

Elbistan MYO Güz Dönemi Öğr.Gör. Murat KEÇECİOĞLU Elbistan MYO 2016-2017 Güz Dönemi Öğr.Gör. Murat KEÇECİOĞLU HTML Nedir? HTML, Hyper Text Markup Language sözcüklerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır ve Web in temel dilidir. Html dökümanları

Detaylı

Web Tasarımının Temelleri

Web Tasarımının Temelleri 1. Hafta Web Tasarımının Temelleri Öğr. Gör. Murat YAZICI www.muratyazici.com Artvin Çoruh Üniversitesi, Artvin Meslek Yüksekokulu www.artvin.edu.tr Listeleme Etiketleri Sıralı liste oluşturmak için

Detaylı

CSS. 1. CSS nin Yapısı Sınıf (Class) Seçicisi

CSS. 1. CSS nin Yapısı Sınıf (Class) Seçicisi CSS CSS, açılımı (Cascading Style Sheet) olan ve dilimize Stil Şablonları olarak yerleşen bir işaretleme dilidir. Stil Şablonu HTML ögelerine (yazı, paragraf, kenar çizgisi, resim, bağlantı...) stil vermek

Detaylı

HTML Sayfaları. Bütün html sayfaları

HTML Sayfaları. Bütün html sayfaları HTML VİZE NOTLARI HTML Sayfaları Bütün html sayfaları tagıyla başlar ve tagıyla biter. tagları arasında ve tagları vardır. Örnek bir html boş sayfası kodları şu şekilde

Detaylı

Html Komutlar. <TITLE>... </TITLE> belirteç çifti: Bu belirteç çifti aras na browser' n (listeleyici) ba k çubu unda görülecek olan sayfan n ba yaz r.

Html Komutlar. <TITLE>... </TITLE> belirteç çifti: Bu belirteç çifti aras na browser' n (listeleyici) ba k çubu unda görülecek olan sayfan n ba yaz r. Html Komutlar 1. ... Aras nda Kullan lan Komutlar ... belirteç çifti: Bu belirteç çifti aras na browser' n (listeleyici) ba k çubu unda görülecek olan sayfan n ba yaz r.

Detaylı