TÜRK BÜRO-SEN ailesine yetki sürecinde YENİ ÜYE katılmıştır.

Transkript

1

2 GÜCÜMÜZE GÜÇ KATTINIZ TÜRK BÜRO-SEN ailesine yetki sürecinde YENİ ÜYE katılmıştır. HOŞ GELDİNİZ Emeği geçen tüm teşkilatımıza TEŞEKKÜR EDİYORUZ.

3 editör Merhaba Kıymetli dost, bir yaz başında daha Sence adına seninle selamlaşmamıza fırsat veren Rabb imize hamdediyorum. Yasemin GÜNGÖR Geçen zaman içinde gürültüsü az ama etkisi büyük bir seçim dönemi yaşadık. Seçimler sonuçlandı, sorular hayat misali devam edecek. İçinden geçtiğimiz mübarek üç ayların ve nihayet yaklaşan Ramazan ayının Milletimize huzur ve bereket getirmesini temenni ediyorum. Bu vesile ile Ramazan ayınızı ve Ramazan Bayramınızı şimdiden tebrik ediyorum. Sence yi yeniden sunabilmenin gururu ile sizi sayfalarımızda hızlı bir gezintiye çıkarmak istiyorum. Prof. Dr. Ruşen Keleş ile kent ve kentleşme üzerine yaptığımız sohbetin keyifli öğreticiliği için aziz Hocamıza teşekkür ediyorum. Genceli bir gencimiz, Elnur Mustafa bize Gence yi anlattı. Kübra Öpöz, aşka dair bir mektubu ile Sence nin sayfalarını süsledi. Mustafa Yiğit, Araf ın kıyısında bir mezarlık bekçisi ile röportaj yaptı. Bu sayıdaki diğer bir röportaj konuğumuz da Şehit Aileleri Federasyonu Başkanı Hamit Köse oldu. Süleyman Güngör, İstanbul un fethinin ruh ve şuur boyutunu kaleme aldı. Abdurrahman Peşaveri adında gerçek bir kahramanı ve onun Türk e olan sevdasını dikkatlerinize getirdik. Cengiz Özel, bireysel hak arayışına rehberlik edecek şekilde bize Ombudsmanlık ve Kamu Denetçiliği Kurumunu anlattı. Banu Kıran ın kaleminden tarihimizden bir kadın kahramanı, Süyün Bike yi yad ettik. Ülkü Davutoğlu, sosyal psikolojinin deneylerini aktarırken kendimizi sorgulamaya iten sarsıcılıkta bir yazı ile Sence deki yerini aldı. Yunus Şevki Kibar, 19 Nisan günü kaybettiğimiz Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu nun unutulmazlığını dile getirdi. Ruhu şad olsun. Pehlivan Uzun Türkçemizin hayatımız olduğunun altını çizdi. İçimizden biri bölümümüzde Hasan Işık ve Fehmi Tercan gülümsüyorlar. Efkan Çalış, unutulmuş bir silah talimi olan Matrak sporunu tanıttı. İlhan Dülger, kalkınma yönetiminde planı ve ülkemizdeki planlamanın seyrini özetledi. Mustafa Atalık a Neden geleneksel çocuk oyunları diye sorduk ve cevaplarını sizinle paylaştık. Ercan Han memurun iş güvencesi sorununu ele aldı. Partilerin seçim beyannamelerinde memur için hangi önerilere yer verdiğinin Bunun karşılaştırmasını yaptık. Dilek Kapdağ da sıcak yaz günleri için buz gibi limonata hazırladı. Mutlu bir yaz dönemi dileklerimizle

4 Türk Büro-Sen Adına Sahibi Fahrettin YOKUŞ Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Nejla ÖKSÜZ Editör Yasemin GÜNGÖR Yayın Kurulu Dr. Süleyman GÜNGÖR Yunus Şevki KİBAR Mustafa YİĞİT Ahmet AZİZOĞLU Ülkü DAVUTOĞLU Ali KARADENİZ Banu KIRAN Ramazan DURMUŞ Fotoğraf Editörü S. Bahar ALBAN İÇİNDEKİLER Hocaların Hocası Prof. Dr. Ruşen Keleş ile Kent ve Kentleşme Bir yer büyükşehir belediyesi olacaksa orası gerçekten büyükşehir olmalıdır GENCE Gence adının kökeni ve anlamı hakkında literatürde farklı görüşler mevcuttur. Aşka Dair... Aşk yolunda bedenle yürünmez. Bu yol öyle bir yoldur ki, bu kapı, öylesine dar bir kapıdır ki geçmek için küllerinden kurtulmayan, lezzetine erişemez Kapak Alıntı Kübra ÖPÖZ Kapak Fotoğraf Ali Rıza ÖZER Yönetim Yeri Talatpaşa Bulvarı No: Cebeci / ANKARA Tel: Yapım Alban Tanıtım Ltd. Şti Tunalı Hilmi Cad. Büklüm Sk. No 45/3 Kavaklıdere/ANKARA Tel: Bizimkisi Araf a Yakın Bir Meslek Mezarlık Tarihin gözleri var, surlarda delik delik; Servi, endamlı servi, ahirete perdelik... Memurun İş Güvencesi, Devletin Teminatıdır Memurların iş güvencelerinin ellerinden alınması demek, o devletin hâkim olduğu topraklardaki temsil kabiliyetini kaybetmesi ve kamu hizmetlerini özel sektöre, dolayısıyla küresel sermayeye devretmesi anlamına gelmektedir. 14 Baskı Ozyurt Matbaacılık Ltd. Şti. Süzgün Sokak No:8 İskitler/ANKARA 16 Basım Tarihi Haziran 2015 Yayın Türü Yerel Süreli Yayın (Üç ayda bir yayımlanır.) Yazıların tüm sorumluluğu yazarlara aittir. ISSN: Bu dergi Türk Büro-Sen tarafından ücretsiz dağıtılmaktadır.

5 20 Şehit Aileleri Federasyonu Başkanı Hamit KÖSE ile Şehit ailelerinin kanayan yaralarına tuz basıldı İstanbul un Fethİ Delikanlım, işaret aldığın gün atandan Yürüyeceksin... Millet yürüyecek arkandan! Sana selam getirdim Ulubatlı Hasan dan... Sen ki burçlara bayrak olacak kumaştasın; Fatih in İstanbul u fethettiği yaştasın!.. 28 OMBUDSMANLIK Bireylerin doğrudan yönetime iştirak etmesi, bireyler ve kamu idareleri arasındaki sorunların kısa sürede çözümlenmesi veya çözümlenmesine katkı sağlanması amacıyla Sarsıcı Sosyal Psikoloji Deneyleri Son yazımı Gelecek yazılarda, bu yazıda çok az da olsa değindiğim sosyal psikoloji konuları ile görüşmek üzere... diyerek tamamlamıştım. Ve işte geldi görüşme zamanı Oktay Sinanoğlu Her düzeydeki eğitimi düzenleyen devlet kuruluşları artık kesinkes yabancı danışman lar hakimiyet ve güdümünden kurtarılmalı MATRAK Dünya Matrak Derneği Matrak oyunu Türk kılıcı, Yatağan kılıcı ve Osmanlı kılıçlarının eğitim ve teknik yapılarını içeren Eskrim ve diğer kılıç sporlarında yüzyıllar önce gelişimin tamamlayarak Osmanlı da yapılmış bir askeri spor talimdir. MATRAK DÜNYA MATRAK DERNEĞİ Kalkınmanın Yönetiminde Plan Her ülkenin kalkınmasını dayandıracağı güçlü bir veya birkaç kaynağı olmalıdır. Türkiye nin stratejik kaynağı ise insangücü! Siyasi Partiler 2015 Seçim Beyannamelerinde MEMURA Neler Vaat Ettiler? Üç büyük partinin seçim beyannamelerinde çalışma hayatı ile ilgili sundukları vaatlerin bir kıyaslamasını ortaya koymaya çalıştık ki sonrasında takipçisi olalım. 56

6 SENCE Hocaların Hocası Prof. Dr. Ruşen Keleş ile Kent ve Kentleşme Büyükşehir belediye kanunu hakkında neler söyleyebilirsiniz? Şimdi bu büyükşehir konusu ilk defa gündeme 1980 den 12 Eylül müdahalesinden sonra geldi biliyorsunuz. Ama ihtiyaç daha önceden de hissediliyordu lerden beri özellikle İstanbul ve İstanbul un çevresindeki belediyelerin imar ve planlama bakımından problem yarattıkları açıkça görülüyordu. Çok başlılık imar hizmetlerini geniş ölçüde aksatıyordu. Bir çözüm aramaya çalıştılar. Büyükşehir modeli daha gündemde olmadığı zamanda; mademki mahalli idareler kendilerine kanunun vermiş olduğu görevleri daha iyi yerine getirebilmek için hizmet birliği kurabiliyorlar, birlik kurarak bu işi yürütsünler dendi. Fakat tabi birlik kurmak, ilgili mahalli idare meclisinin belediye meclisinin kararına bağlı, onun inisiyatifinde olduğu için, bir mecburiyet söz konusu olmadığından, birliğe bazı belediyeler girmekten çekindikleri takdirde imar ve planlama hizmeti açısından bütünlük gene sağlanamaz. Dolayısıyla onları mecbur edecek bir sisteme ihtiyaç vardı. Bu tartışmalar 12 Eylüle kadar geldi. Gerçi bu süreçte bazı birlikler kuruldu. Bu birlikelre bazı belediyeler katıldı bazıalrı da dışta kaldı. 12 Eylülde bildiğiniz gibi anayasaya büyük yerleşim yerleri için özel yönetim modelleri geliştirilir diye hüküm konulunca, hemen arkasından 1984 te önce kanun hükmündeki kararname ile sonra da 3030 sayılı Kanunla düzenlemeyi yaptılar. Röportaj: Yasemin GÜNGÖR - Yunus Şevki KİBAR 4

7 O günlerden itibaren bu konunun üzerinde çok konuşuldu. Lehinde ve aleyhinde neler söylenebilir? Tabi lehinde söylenebilecek bir numaralı fikir birlik ve bütünlük. Kamu hizmetlerinde birlik ve bütünlük. Bunların başında herhalde ulaşım gelir, imar ve planlama gelir belki çevre hizmetleri diyebileceğimiz hizmetler, konut ve gecekondu gibi konular gelir. Çünkü başka ülkelerde de bunlar yaşandı. Nevyork ta, Şangay da, Tokyo da, Berlin de, Roma da benzer yöntemler izlendi. Bu; irili ufaklı yerleşim yerlerini tüzel kişiliği olan mahalli idareleri, bir araya birleştirmek ve bütünlük sağlamaktır. Bu birleştirme iradi de olabilir mecburi de olabilir. İradi olmasının demin söylediğim İstanbul örneğinde olduğu gibi eksiklikleri sakıncaları olabilir. Nitekim bütünlüğü sağlayabilsinler diye Fransa da Paris te dahil olmak üzere 6 büyük yerde büyükşehir yönetimini, kanun çıkararak kurmuşlardır. Lehinde söylenebilecek şey kamu hizmetlerinde birlik, bütünlük, verimlilik vs. Aleyhinde söylenebilecek bir şey yok bence sayılı Kanun hakkında bazı açılardan belki eleştiriler yapılabilir. Benim öteden beri söylemeye çalıştığım şey şu. Bir yer büyükşehir belediyesi olacaksa orası gerçekten büyükşehir olmalıdır. Bunu derken kafamda Tekirdağ var mesela. Yahut Mardin var, yahut ne bileyim buna benzer gene küçük yerlerden bir tanesi Manisa var. Manisa İzmir in mahallesi durumuna gelmiştir neredeyse. Belki onu İzmir ile bütünleştirmek daha makul olabilir. O halde büyükşehirlerdeki düzenlemeye bir ihtiyaç vardır te üç büyükşehirde Ankara da, İstanbul da, İzmir de bu sistem oluşturulduğu zaman, orada kalınmalıydı diye düşünürüm ben. Daha sonra biliyorsunuz Eskişehir, Konya, Gaziantep vs eklendi bunlara. Hatta bir de baktınız Erzurum da eklendi. Erzurum un büyükşehir olmakla hiçbir ilgisi yoktur. Ben Trabzon luyum. Bu konularda Trabzon da yapılan birçok toplantılarda biz de olalım, savunalım, bildiriler yayınlayalım böyle istekler dile getirildi. Sakın dedim. Trabzon büyükşehir değil ki Neden? Bir yer büyükşehir belediyesi olacaksa orası gerçekten büyükşehir olmalıdır Biliyorsunuz; büyükşehir belediyesi olan bir yere kaynak sıkıntısı olduğu için otomatik olarak devlet bütçe vergi gelirlerinden toplanan hasılatın belli bir miktarı aktarılıyor. O günde öyleydi bugünde böyle. Kendi sınırları içinde toplanan vergi hasılatından pay almak, biz de büyükşehir belediyesi olursak bundan bazı eksikliklerimizi tamamlarız diye birçok belediye sıraya girmiştir. Haksız da değildirler. Ancak bu ihtiyacı karşılamak için çözüm, büyükşehir olmak değil, vergi veya belediye gelirleri sisteminde radikal bir değişiklik yapmaktır. Bunu böyle düşündüğümü söyledim taki olay budur. Şimdi büyükşehir sayısı 30 a çıkarıldı. Ben bir öğrencimden duydum. Ordu nun büyükşehir haline gelebilmesi için 750 bin sınırını geçsin diye sağdan soldan nüfus getirilmiş. Bu 21 yüzyılda Türkiye de olmaması gereken bir şey. Hiçbir yerde olmaması gereken bir şey. Geçmişte de bazı yerlerin belediye yapılması için 2000 nüfus 5000 nüfus toplayıp getirmişlerdir. Bu hakların kötüye kullanılmasıdır. Bunlara yer vermemek lazım. İşte bir bakanlık görevinde bulunan kimsenin seçim bölgesi büyükşehir olsun diye bu tür yollara başvurması herhangi bir şekilde tasvip edilmez diye düşünürüm. Bu açılardan baktığınızda objektif kriterler aramak lazım. Objektif kriter kamu hizmetinin gerekleridir. Verimlilik, etkinlik ve söylediğim gibi tekrar ediyorum; imar, konut, gecekondu, ulaşım gibi çevre, ekoloji temel hizmetler açısından en uygun olan tercih yapılmalıdır. 30 büyükşehre baktığımız zaman, bir psikolojik faktör de var. Ben belediye başkanı olsam kartvizitimde büyükşehir belediye başkanı yazılması beni mutlu eder. Bu türlü şeylerde var. Bir de şu var. Onu uygun görmem. Bizim dilimizde Bir taşla birden fazla kuş vurmak diye bir deyim vardır. Acaba bu düzenlemenin ardında dar anlamdaki politik mülahazalar etkili olmuş mudur? Olmuştur diyenlerde var, olmamıştır diyenler de var. Hatta bazı öğrenci ödevlerinde mesela köylerle kentlerinin paçal edilme- Röportaj SENCE 2015 Sayı 8 5

8 SENCE sinden birleştirilmesinden doğan dar anlamdaki ve kısa vadedeki siyasi sonuçları analiz eden çalışmalar yapıldı. Ödemiş te başka yerlerde daha birkaç yerde Hatay da vs. bundan iyi sonuç alındığını gösteren örneklere bakarak gençler dediler ki; efendim burada siyasi amaçlar da saklıydı. Bana sorarsanız yüzde yüz tümden dar anlamdaki siyasi amaçlar rol oynamış değildir. Ama birkaç amaç arasında bunun da rolünün olduğu gözden kaçmıyor. İşte kırsal alanlardan gelecek olan oyları kentlerden geleceklere katarsanız, paçal ederseniz başarı derecesi ihtimali yükselir. Asıl sakınca diyebilinecek şey tarım ve kırsal alanlarla ilgili konudur. Biliyorsunuz düzenlemeden önce Türkiye nin nüfusunun %75 inden fazlası şehirlerde yaşıyordu. Bir akşamda Türkiye nin kentli nüfusu %85 e yükseldi, belki daha fazla. Niye? Çünkü köy tüzel kişilikleri kaldırıldı. Kanunun çıkmasıyla binden fazla köyün tüzel kişiliği kaldırılınca onlar kent oldu ve orada yaşan insanlarda kendileri bile farkına varmadan köylü iken kentli oluverdiler. Böyle bir şey olamaz. Köy bir sosyolojik vakadır, bir olgudur. Kanunla köy kent olmuştur demek, onu kent haline getirmez. Çünkü kentin tanımının belli objektif unsurları vardır. Ama bu biçimsel tanımla ilgili mülahazalar bir tarafa bırakılacak olursa tarım kesimi acaba bundan fayda mı görecek zarar mı görecek? Bu konu geniş çaplı tartışılıyor. Bence en önemli boyutlarından bir tanesi budur. Acaba belediyeler demin söylediğim gibi Manisa, Tekirdağ gibi olanlar değil de Antalya, Mersin gibi Datça dan Fethiye ye kadar uzayan yerlerde Muğla belediyesinin eskiden il özel idarelerinin yaptıkları bir takım devlet hizmetlerini üstlenip başarıyla yerine getirip getirmeyeceği, bundan tarımın zararlı mı çıkacağı faydalı mı çıkacağı konusunda şüpheler var. Bu şüpheleri ben büyük ölçüde haklı buluyorum ve tarım sektörünün bu düzenlemeden kısa dönemde zarar görebileceğini paylaşıyorum. Ama şuna da inanıyorum ki il sınırlarıyla belediye sınırlarının örtüştürülmesinin bu açılardan doğuracağı sakıncalar daha somut bir şekilde anlaşıldıkça çok yakın bir gelecekte hükümetler hangi hükümet olursa olsun bu kanunu yeniden ele alıp gözden geçirecektir. Bu ihtiyaç birkaç yıl içinde hissedilecektir, diye düşünüyorum. Şekli gibi görünse de esası ilgilendiren bir nokta var. O da acaba düzenleme yapılırken yerel yönetimlere hiç danışılmamalımıydı? Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartının 4 üncü maddenin bir fıkrası Mahalli idareleri ilgilendiren her konuda bu konular planlanırken ve karara bağlanırken yerel yönetimlere uygun zamanlarda ve yöntemlerde danışılır diyor. Gerçi buna Türkiye çekince koymuş ve kendisi açısından bağlı hale getirmekten kaçınmış. Gene aynı Yerel Yönetimler Özerklik Şartının 5 inci maddesi her türlü sınır değişikliği yapılacağı zaman merkezi idare tarafından mahalli idareler üzerinde yerel yönetimlere danışılır diyor. Halk oylaması yapılarak referandum yapılarak. Ama bu yapılmadı. Maalesef Anayasa Mahkemesine yapılan başvuruda da Anayasa Mahkemesi böyle bir itirazı dikkate alma ihtiyacını duymamıştır. Bu nokta da kanımca önemlidir. Madem ki demokratikleşmekte olan bir Türkiye de katılım, halk, kamuoyu önemli bir faktörse bunun gereği yerine getirilse daha iyi olurdu. Müsaade ederseniz bir teknik konu daha var. Son olarak onu da söyleyeyim. Daha kanun kabul edilmeden Hilton da bir toplantı oldu. Nihat ZEYBEK- Çİ orada konuştu. Onu dinledim. Daha sonra kanunun gerekçesinde de gördüm. Diyor ki biz belediye sınırlarını il sınırlarına kadar genişletmek suretiyle ölçek ekonomilerinden yararlanmak istedik. En önemli şey budur. Nedir ölçek ekonomisi? Bir fabrikanın çapını büyülttüğünüz zaman verimlilik de artar. Marjinal verimliliğini artırmış olursunuz. Yani 100 kişi çalışan fabrika ile 10 bin kişi çalışan bir fabrikanın ölçeğin büyümesinden kaynaklanan sağladığı bir takım avantajları vardır. Bu bir işletmecilik terimidir, ekonomi terimidir. Ancak kamu yönetiminde, büyükşehirlerin yönetiminde bunu gündeme getirdiğiniz zaman biraz durup düşünmek gerekir. Nereye kadar büyümek? Büyümenin de bir sınırının olduğunu o işletme teorileride kabul ediyor. Bir yere kadar kişi başına maliyetlerde azalış, kazançlarda ve tasarruflarda artış görünüyor. Bu ikisinin arasındaki farkın en büyük olduğu yere kadar büyüyor fakat şehir veya işletme, fabrika belli bir cesametin üstüne geçtiği zaman bu sefer azalmalar başlıyor. Bunun ölçüsünü iyi görmeden, iyi araştırmalar yapmadan önce kanunu çıkarmak kanımca doğru değildir. Bu konuya iyi bakmak gerekir. Araştırılmadan sadece söylem düzeyinde bir gerekçe gibi görülmektedir. 6

9 Kentleştik mi, kentlileştik mi? Kentleşme ile beraber yaşanan önemli sosyolojik sorunlar nelerdir? Kentleştik mi kentlileştik mi dediniz. Kentleşmeyi demografik anlamda nüfusun köyden kalkıp kente gelmesi yahut şehirdeki nüfus artışının köydekinden daha fazla olması sonucunda toplam olarak ülkede köy nüfusu ile kent nüfusu arasındaki dengenin kent lehine değişmesidir. O anlamda evet epey kentleştik. Şimdi son düzenlemeden sonra kentleşme oranı %85-90 a yaklaştı. Başka ülkelerde bile bu kadar yüksek kentleşme oranı yok. Demografik anlamda bu böyle. Ulaşım imkanlarının da sağladığı bir takım sonuçlarla fiziki olarak da köy kent birbirine yaklaşıyor. Fakat bir de davranışlara bunun yansıyıp yansımadığına bakmak lazım. Biz hala kentlerde yaşıyor ve adı kentli de olsa insanlarımız köylü. Yani bizim kentleşmemiz köylülüğü köyden kente taşıyan bir süreç olarak değerlendirilirse isabetli bir değerlendirme yapılmış olur. Bunu bütün davranışlarda görüyoruz. Sokaktaki adamın davranışında da var, milletvekilinde de var, belediye meclis üyesinde de var, bakanlar kurulu üyesinde de var. Kentlileşmemiş bir toplum olmanın özelliklerinin söylediğim gibi bütün bu kategorilerde çok açık bir şekilde görüyorsunuz. Tabi bu hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü ilkesine saygı açısından tutunuz da günlük davranışlara kadar değişen bir takım insan tavırlarında açık bir şekilde görülmektedir. Her kategorideki insanlarda üniversite hocaları da dahil olmak üzere. Tabi bu işin davranış boyutuydu. Bir de ekonomik ve sosyal boyutu var. Ekonomik boyutu diyelim. Acaba kentleşme Türkiye de sağlıklı bir ekonomik gelişmeye yol açıyor mu? Yoksa ekonomik kaynaklar üzerinde bir yük oluşturan özelliğe mi sahiptir? Bu açıdan baktığımız zaman da kentleşmeye dengesiz diyoruz. Çünkü şehirlere gelenler sanayide imalat sanayinde değil de daha çok hizmet dallarında lokantalarda, kahvehanelerde, otellerde, kapıcılık, odacılık vs gibi devlet hizmetlerinde çalışıyor. Bir memuriyet sınavı açıldığında binlerce insan kapılarda kuyruğa giriyor. Bu hizmet sektörüne olan talebin bir ifadesidir. Demek ki ona ihtiyaç var. Ama sanayi sektörünün milli gelire katkısına ve sanayi sektöründe çalışan faal nüfusa ilişkin rakamlara baktığımızda imalat sanayinde %25 i geçmiyor. Halbuki hizmetler %50 yi geçmiştir. Tarım giderek azalıyor. O doğal. O konuda bir itiraz yok. Bu faal nüfusun sektörler arasındaki dağılımında ve çeşitli sektörlerin milli gelire katkılarındaki bir dengesizlik olarak görülmektedir. Bir başka dengesizlik kentleşmenin özelliği olarak bölgeler arasında görülen dengesizliktir. Nüfus her ne kadar doğuda güneydoğuda Urfa gibi, Gaziantep, Kayseri, Malatya, Sivas gibi, bir takım büyükşehirlere kayıyorsa da hala İstanbul un, İzmir in, Eskişehir in bulunduğu batıyla doğu ve güneydoğu arasında derin iktisadi farklar olduğunu açık bir şekilde görüyoruz. İhmal edilemeyecek bir dengesizlik de budur. Bir başka dengesizlik de şehirlerin özellikle büyükşehirlerin iç bünyelerindeki dengesizlik. Bir tarafta işte katlı apartmanlar, zengin insanlar, kuleler, bunun yanında gecekondular. Gerçi gecekonduları kentsel dönüşümle tavsiyeye tabi tutmaya çalışıyoruz ama fakirliği ortadan kaldırmış olmuyoruz. Fakirliği ortadan kaldırmadıkça adı gecekondu olmasa da o bir şekilde varlığını devam ettiren bir olgu olarak kalıyor. Bunlar sorduğunuz soruya cevap olarak kentleşmenin nitelikleri ile ilgili verebileceğim birkaç örnek. Kentsel dönüşüme nasıl bakmalıyız? Evet Kentsel dönüşüm çok önemli bir olay. Bir yönü, ekonominin itici gücü haline inşaat ve emlak sektörünün getirilmesidir. Kentsel dönüşüm bununla aşağı yukarı özdeşleşmiştir. Biz kentsel dönüşüm deyince, 2000 li yıllardan önce gecekondu bölgelerinin ıslahı, tasviyesi, gecekondu yapımının önlenmesi ama esas itibariyle gecekondu ıslahı şeklinde anlıyorduk. Bir başka kentsel dönüşüm kavramı tarihi eserlerin çevresindeki şeylerin ayıklanması ve eserlerin her taraftan görülüp takdir edilebilecek şekle sokulması ve iktisadi bakımdan şehirlerin iktisadi ömürlerini tamamlamış kesimlerinin canlandırılması bunlar akla gelirdi. Şimdi bunlara yeni bir tanesi eklendi. Haksız değildir bu. Çünkü Türkiye nin topraklarının %95 inden fazlası afet riskine maruz. Böyle olunca afet riski taşıyan yerlerdeki yapıları yıkıp, afete dayanıklı hale getirmek çok mantıklı Röportaj SENCE 2015 Sayı 8 7

10 SENCE bir şeydir. Buna kimse hayır diyemez. Neye hayır denilebilir? Kentsel dönüşümün başka boyutlarını tamamen bırakıp sadece afet konusunu kentsel dönüşüm haline getirmek, görebildiğimiz kadarıyla 6306 sayılı kanun böyle bir kanundur. Güzel. Ama, acaba inşaat, emlak vetaşınmaz sektörünü ekonominin itici gücü haline getirmek faydalı mıdır? Yeterli midir? Bu çok önemlidir. Çünkü bildiğiniz gibi 200 den fazla başka sektörü de sürükleyici etkileri var. Dolayısıyla inşaata yapılan yatırım o sektörlerde de canlanma sağlayacağı için bu faydalı bir şeydir. Her şey de olduğu gibi bunun da ölçüsünün kaçırılmaması lazım. Bunu yaparken sanayi gelişmeyi sanayi yatırımını ihmal edersek iktisatçıların söylediğine göre balon bir yerde patlar. Bir bu yönü var. İkinci yönünü şöyle söyleyeyim. Bizde kentsel dönüşüm konusunda yetkiler çok dağınık. TOKİ yetkilidir, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir, belediyeler yetkilidir vs. Yetki karmaşası denilen şey kamu yönetiminde önemli bir olaydır. Nasıl giderilir? Ancak koordinasyon sağlanarak giderilir. Acaba kentsel dönüşüm projelerinde bu koordinasyon sağlanabiliyor mu? Nasıl Sağlanacaktır? Kentsel dönüşüm projelerinin şehrin imar planı içerisinde yerinin açık bir şeklide belirlenmesi onunla bütünleştirilmesi lazım. Bu, yok. Kimse doğayı mahvetmek yetkisine sahip değildir. Çünkü doğal değerler üzerindeki haklar, hem bugün yaşayan insanların hem yarın, henüz doğmamış insanların. Şimdiye kadar ister Çevre ve Şehircili Bakanlığı olsun ister TOKİ olsun başına buyruk bir şekilde merkezden bu işleri yürüttüler. Benim görebildiğim kadarıyla belediyeler kısmen içindedirler. Böyle olduğu içindir ki şehrin kimliği ile bağdaşmayan bir takım projeler ortaya çıkmıştır, şehri mahvetmiştir. Çünkü imar planı içerisinde yapı yüksekliklerinin düzeni, kat nizamları, yoğunluk nizamları ve ekolojik mülahazalar vardır. Bunlara uyulması gerekir. Bunlara birçok projede dikkat edilmediğini görüyoruz. Derslerime belediyelerden gelen öğrencilerim var. Onlara sordum. Dedim ki: Hiç havaalanından gece Ankara ya geldiniz mi? Gelenler var mı? Var dediler. Bu rengârenk bir takım sular renkli sular akıyor gördünüz mü? Takdir ediyor musunuz bunları? Dünyanın hiçbir tarafında böyle çirkinlik görülmemiştir. Hâlbuki Ankara Belediyesinin Estetik Daire Başkanlığı var. Orada çalışanlardan da var öğrencilerimiz. Dediler ki: Bu TOKİ nin işi, bizim işimiz değil. Bu en azından bir koordinasyon yokluğunu gösteriyor. Yanlış bir iş olduğunu kabul ediyorlar ama yanlışı belediyenin değil TOKİ nin yapmış olduğunu söylüyorlar. Bizim Trabzon da yemyeşil tepelerde TOKİ katlı binalar yaptı. Çok yanlış. Kimse doğayı mahvetmek yetkisine sahip değil. Çünkü doğal değerler üzerindeki haklar, hem bugün yaşayan insanların hem yarın henüz doğmamış insanların. Bu açılardan eleştirilebilir. Şehir planları ile bütünlüğün sağlanmaması, koordinasyon eksikliği, estetik mülahazalar, bir de demin söylediğim gibi kentsel dönüşüm; sadece fiziki anlamda yapıyı gecekondu olmaktan çıkarıp 30 katlı apartman haline getirmek değil orada yaşayan insanların içinde bulunduğu iktisadi şartları düzeltmektir. Yani istihdamla gelişmeyle bağlantısı kurulmayan kentsel dönüşüm, yanlış demesem bile, eksiktir. Bu renkli binalardan bahsettim. Işıklandırma. Bu konuda olumlu bir gelişme, TOKİ nin aylık dergileri var. Onlarda dikkatimi çekti. TOKİ şimdiye kadar ki uygulamalardan vazgeçecek ve şehirlerin kimliklerini mimari özelliklerini dikkate alarak projelerini oluşturacak. İkinci olarak da TOKİ dergisi Işık kirlenmesi diye bir yazı yazdı. Bu yazıda ışıklandırma iki açıdan sakıncalı diyor: Bir enerji tasarrufu mülahazalarına tamamen ters bir şey. Enerji israfıdır bu diyor. İkincisi de yine orada zikrediliyor. Işık kirlenmesi kanser vakalarına yol açar bu da kanserdeki artış için sebeptir, diyor. Çok hoşuma gitti. Yani TOKİ nin dergisi şimdiye kadar yapılanlara hep alkışlayıcı bir tavır takınırken, tabi ki doğru şeyler alkışlanabilir alkışlanmalıdır ama bir resmi dairenin eleştirel 8

11 bir tavır takınması bana taktire değer görünmüştür. TOKİ kuruluş amacının dışında mı işler yapıyor? Ona kesin olarak şimdi evet diyebilirim. Neden? TOKİ adı üstünde toplu konut idaresi. Hem konut yapacak hem toplu konut yapacak ama okul, cami, sınır karakolu, AVM bunlarla TOKİ nin işi yok. Projeler içerisinde bu türlü hizmetlere yer ayrılması gündeme gelebilir. Ama başlı başına bu işler TOKİ nin bir amacı değil. Bir de TOKİ dar gelirli ve orta gelirliye konut yapmak durumundadır. Halbuki hasılat paylaşımı adını verdiği sistem, zengine de ev yapıp ondan alacağı parayla orta gelirliye destek olmak. Bu aslında iktisatçıların terimleri ile kaynakların ne zaman hangi amaçla kullanılacağı konusunda koymuş oldukları kurallarla bağdaşmıyor. Yani zengin için ev yaparım, ondan kazanacağım parayla fakirin ihtiyacını düşünürüm şeklindeki bir mantık doğru olamaz. Onu da belirtmek istiyorum. Bir de en yanlış gördüğüm şey Türkiye nin uluslararası ilişkileri çok önemlidir. Tabiî ki getirisi olacaksa iktisadi ve siyasi bakımdan dünyanın en ücra köşesine kadar gidebilir. TOKİ nin Myanmar da, Somali de iş yapmak hiçbir görevi değil bence. Kesinlikle çekilmesi gereken iş budur. Onu TİKA yapsın, başka yerler yapsın, o amaçla kurulmuş örgütler yapsın. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın 2011 den sonra yeni KHK lerle görev alanı belirlendikten sonra zannediyorum kentsel dönüşüm noktasındaki işler TOKİ den biraz Bakanlığa kaydı li yıllardan beri merkezileşmenin karşısında yerelleşelim, bölgeselleşelim deniliyor. Oysa hükümetin bütün söylemlerine rağmen kentsel dönüşümde tam bir merkeziyetçilik var. Belediyeler merkezden yönetiliyorlar. Bu, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartının koyduğu kurallara aykırı. Bu hizmetler neticede yerel nitelikteki kamu hizmetidir. Bunu belediyeler, halka en yakın olan kademeler hangisi ise onlar yapar. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Görevleri arasında her boyutta her ölçekte imar ve uygulama planlarını, parselasyon planlarını yapmak ve yaptırmak gibi çok geniş bir görev var. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın yapısı için neler dersiniz? Bir bakanlığın bünyesinde hem çevre hem şehircilik olmalı mı olmamalı mı tartışılabilir. Bazı ülkelerde yerel yönetimlerle çevreyi birleştiren var. Biliyorsunuz bizim İmar Kanunumuz 1985 tarihli. Orada imar planları ile ilgili 8 inci madde imar planlarını belediye meclisleri yapar, tartıştırır ve onaylar diyor. 9 uncu madde de bunların istisnaları var. Öyle durumlar olabilir ki imar planlarını belediye değil de devlet yani imar bakanlığı, çevre ve şehircilik bakanlığı yapar. Bunlar nedir, sıralamış. Diyor ki: Afet bölgelerinde olan belediyelerin imar planları, gecekondu uygulama projeleri olan, toplu konut projeleri olan, içinden kenarından karayolu, demiryolu geçen belediyeler, havaalanlarına ve limanlara sahip olan belediyeler, birden çok belediyeyi içine alan büyükşehir bölgeleri Bu istisnai durumlarda belediye değil de bunların imar planlarını Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın yapabileceğine dair zaten imar kanunumuzda hüküm var. Ama şimdi 645 sayılı KHK nin genişletilen şekli ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bu saydıklarımızdan çok daha fazla geniş yetkilere sahip olmuştur. Adeta İmar Kanunumuzun 9 uncu maddesinin istisnalarını genişletmiştir. Bu hukukta zımni tadil dediğimiz şeydir. Bir, yeni çıkan kanun açıkça kanunu değiştirdim der. Bir de söylemeden onun başka bir şekilde düzenlenmesi suretiyle onu tadil etmiş olur. Burada böyle bir durum görüyorum ben. Yani sessiz sedasız Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın imara ve planlamaya ilişkin yetkileri hemen hemen sınırsız artırılmıştır. Parklarla ilgili olarak süreçte görev alan, taraf olan bileşenler birden fazla. Bu sadece belediye meclisinin, belediye başkanının bilincinin bu konularda artması ile olacak bir şey değil. Onu seçenlerdeki bilincin, halkın oradan yararlanacak olanların da yeşile parka, verdiği değerlerle ilgili bilinçlenmesi lazım. Ağaç kesmeye ya da bir parkı ortadan kaldırmaya kalkılırsa insanlar sokağa dökülür. Sivil itaatsizlik eylemlerine girişir. Londra da, Paris te başka yerlerde bunlar böyledir. Bizde o konulara değer verecek bilincin oluşması zaman alacaktır. Röportaj SENCE 2015 Sayı 8 9

12 SENCE GENCE Elnur Mustafa Gence Şehrinin Sembolü Şehrin sembolü olan güneş, ay ve sekiz köşeli yıldız; yabancı işgalcilere karşı çalımla savaşmış ve 1804 yılında bu mücadelede ölen Gence hükümdarı Cavad Han ın bayrağındaki amblemin yansımasıdır. Amblemdeki güneş - sonsuz yaşam sembolü; Ay - ebedi ışık sembolü (beyaz ışık olduğuna göre daha fazla özgürlük sembolü olarak kullanılır); Sekiz köşeli yıldız (güneşin sembolü); Ay üzerinde meşe yaprağı - ihtişam, uzun yaşam ve bilgelik sembolüdür; Fonun yeşil olması, İslam ın sembolüdür. Gence adının kökeni ve anlamı hakkında literatürde farklı görüşler mevcuttur. Gencenin tarihi ve etnografisi hakkında geniş araştırmalar yapmış genç âlim, tarih doktoru Ferruh Ahmedov Gencenin Tarih Hafızası eserinde eski şehrin adının Türk kökenli olduğunu esaslandırmıştır. Eski çağlarda şehir Gence şeklinde değil, Ganca (veya Kançe) olarak adlandırılmıştır. Bu kelimenin ilk bileşeni «kan», «kaan», «kağan», «Han»; hâkim, komutan, başkan demektir. Sözün ikinci kısmı olan -ca (-ce, -ça, -çe) yaygın kullanımda mekân, yer, yurt bildirir. Gence», «qanca», «Kance» sözleri «han yeri», «Han mekânı», «Han yurdu», «Han, hakanın oturduğu yer» anlamına geldiği sonucunu verir. İlginçtir ki, yirminci yüzyılın başlarına kadar «Qanja» ve «Han yurt» isimleri yerel halkın dilinde Gence nin güney kısmındaki dağlık yerlerde korunmuştur. Güney Azerbaycan da da «Gence» adlı eski merkez vardır. Hatta Tebriz e de bazen Gence» diyorlardı. Bu, «Gence» ifadesinin başkent anlamı taşıdığını teyit etmektedir. Tarihi kaynaklarda Gence nin Büyük İskender devrinde yani milattan önce IV yüzyılda mevcut olduğu hakkında bilgiler verirler. Herodot un verdiği bilgiye göre, Kirus Arazı geçip, Kür nehrine ulaşıyor. Burada dar bir dereye sokuluyor (Gencebasarın Dar dere köyü). Melike Tomris kendi sayılı orduları ile ustalıkla Kirus un ordusunu tuzağa düşürüp imha ediyor, Kirus u katleder». Kür nehrinin eski yatağının modern Gence yakınından akması ve depremler sonucunda yatağının değişmesi hakkında jeologların görüşlerini hatırlarsak, MÖ 530 yılında meydana gelen savaşın tam Gence Kalesi yakınlarında olması gerekiyor. Gence nin yaşının genellikle 2700 yıl olduğu kanaati dile getirilir. Gence şehri Azerbaycanın en eski şehirlerindendir. Bugünkü yerleşimi, Bakü den 363 km batıda Küçük Kafkas Dağları nın kuzey eteklerinde, Kür Nehri nin sağ kolu olan Gence Çayı boyunda ve Bakü-Tiflis de- 10

13 miryolu üzerinde bulunmaktadır. Gence misafirperverlik timsalidir. Bu şehir Gencebasar bölgesinin merkezi olmasının yanı sıra, manevi başkentidir. Şehir iki idari birime: Kepez ve Nizami bölgelerine bölünmüştür. Aynı adlı iki belediyesi mevcuttur. Nüfus ve ekonomik kaynaklar açısından Azerbaycan ın ikinci büyük şehridir. Değer Gence, topraklarımızın bütünlüğü uğrunda Karabağ da 500 kişi şehit vermiş ve 8 kişi Milli Kahraman adına layık görülmüştür. Cumhuriyet in Gence Dönemi XIX yüzyılın sonu, yirminci yüzyılın başlarında Azerbaycan tarihi, kültürel, sosyo-politik gelişimine göre iki ana merkeze Bakü ve Gence kentlerine sahipti. Petrol endüstrisinin gelişmesi ile daha çok kozmopolit, politeknik merkez olan Bakü de siyaset Rus etkisinde kalırken, Azerbaycanın milli kuvvetlerinin sesi çıkamadı. Milli geleneklerin daha üstün olduğu Gence ise etnik açıdan daha tek cins ve yeterince milli aydınlara sahipti yılında Gence de Yusuf Bey ve Hamit Bey Yusufbeyovlar, Alekber Bey Refibeyov, Alesger Bey Hasmemmedov gibi aydınların yönetimi ile Türk Sosyalist- Federalist Devrim Komite si oluşturuldu. Bunlar Azerbaycan a özerklik ve Rusya nın federatif şekilde kurulması fikrini ortaya koyan ilk siyasi gücü oluşturdular. Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra, Azerbaycan ın siyasi liderleri faaliyet dairelerini genişleterek Gence Milli Komitesi ni kurdular. Böylece, 1917 yılında Çarlık yıkıldıktan sonra, Azerbaycan da aktif iki kuvvetten birisini oluşturan Nasif Bey Yusifbeyli nin öncülüğündeki Türk Ademi-Merkeziyyet Partisi Gence merkezinde kuruldu. Nevruz Bayramı gününde Gence nin Şah Abbas Camii nin avlusunda düzenlenen kalabalık mitingde partinin meramnamesi beyan edildi. Nasif Bey Yusifbeyli nin aynı mitingdeki konuşmasında ilk kez olarak, Azerbaycan ın özerkliği siyasi bir talep olarak ortaya konuldu. Kafkasya Müslümanlarının 1917 yılında Bakü de toplanan kurultayında Gence liberalleri, Bakülü müsavatçıları Azerbaycan ın milli toprak özerkliği şeklinde koyuluşu düşüncesine inandırabildiler. Böylece, Azerbaycan ın gelecek siyasi perspektifleri konusunda tek pozisyona sahip olmaları, Gence ve Bakü liderlerinin tek siyasi organizasyonda birleşmelerine zemin yarattı yılının Mayıs ayında yapılan Rusya Müslümanlarının kurultayı, Türk Ademi-Merkeziyyet Partisi Müsavat adı altında birleşik bir örgütün kurulması ile sonuçlandı. Oluşturulan partinin, her iki taraftan 4 kişi olmak üzere, 8 üyeden oluşan merkezi komitesi oluşturuldu ve ortak bildiri kabul edildi yılının Ekim ayında partinin kurultayında kabul edilen program Ademi-Merkeziyyet ilkeleri temelinde tertip edildi. Maalesef, bazı meselelerdeki fikir ayrılıkları aşılamadı ve bu fikir çeşitliliği sonraları Azerbaycan Halk Cumhuriyyeti (AHC) döneminde de kendini göstermektedir. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti 28 Mayıs 1918 tarihinde ilan edilmişse de, tüm Azerbaycan da, hem de Bakü de Bolşevik - Ermeni ortaklığı at oynatırdı. Resul-Zadenin dili ile söylersek,... böyle bir tehlike karşısında milleti savunacak tek bir Gence kalmıştı. 16 Hazirandan sonra Azerbaycan Halk Cumhuriyeti hükümeti tam 3 ay Gence de faaliyet gösterdi. Yeni devletin ilk adımları işte bu kutsal şehirde atıldı. SENCE 2015 Sayı 8 11

14 SENCE Cumhuriyetin Gence dönemi boyunca burada halkın talebi ile ilgili yüze yakın karar ve yasa kabul etti: İşte Gence de, ilk kez olarak, milli bayrağımız başımızın üstünde sallanmaya başladı. İşte Gence de Azerbaycan dili devlet dili ilan edildi. İşte Gence de Üzeyir Bey in önderliğinde Azerbaycan gazetesi yayınlandı. Gencenin ulu adı kendisine iade edildi. İşte Gence de devletin sosyal - ekonomik, mali temellerini oluşturmak, sınır bölgelerinde güvenlik, gümrük idarelerinin teşkili, banka işlemlerinin çözümlenmesi ve diğer yönlerde pratik adımlar atıldı. Dış politikada önemli çalışmalar yapıldı: Taşnakların Azerbaycan halkına karşı işledikleri cinayetleri araştıran Olağanüstü Soruşturma Komisyonu oluşturuldu. Komisyon kısa bir sürede 36 cilt ve 3500 sayfadan, 100 den fazla fotoğraftan oluşan tahkikat materyalleri hazırlandı ve dünya ictimayyetine erdirmek için somut çalışmalar yaptı. Eylül de düzenlenecek Paris Barış Konferansı nda dünyanın büyük devletlerinin bağımsız Azerbaycan ı desteklemesi için çalışmalar yapmak üzere, bu devletlere komisyonlar gönderildi. En önemlisi işte Gence de Milli Ordumuzun teşkili için ilk adımlar atıldı. Azerbaycan devletini korumak, ülkemizin toprak bütünlüğünü sağlamak için gerçek çalışmalar yapıldı. Askeri bakanlık, askeri fabrika oluşturuldu. Askeri mükellefiyet hakkında karar kabul edildi. Subay kursları organize olundu. 26 Haziran 1918 yılında ise, Azerbaycan devletinin ilk nizami askeri gücü olan Müslüman korpusu esasında Azerbaycan - Türk birleşik orduları «Elahidde Azerbaycan korpusu» oluşturuldu. 15 Eylül de ise bu birleşik ordu, Bakü üzerine hücum ederek burada hakimiyeti ele geçirmiş Sentrokaspiy diktatörlüğünü darmadağın etti ve Bakü yü Türk düşmanı güçlerin elinden kurtardı. Gence de oluşturulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti nin idari ve yasama organları 17 Eylül 1918 tarihinde Bakü ye taşındı ve Bakü kenti başkent ilan edildi Gence İsyanı Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, 28 Nisan 1920 tarihinde Sovyet Rusya tarafından işgal edilince Gence şehri Azerbaycan da Bolşevik rejimine karşı milli direniş hareketinin merkezi oldu Mayısta Gence de General Cavad Bey Şıhlinski, General Mehmet Mirza Kaçar ve Albay Cihangir Bey Kazımzade nin başkanlığında, Bolşevik hükümete karşı Azerbaycan Milli Ordusunun isyanı başladı. İsyancılar tarafından kentteki Kızılordu nun ve Ermeni çetelerinin hamleleri def edildi. Düşman büyük zayiat verip geri çekildi. Bunu gören Bolşevikler Gence üzerine yeni askeri kuvvetler gönderdiler. Şehir sürekli top ateşine tutuldu. İsyancılar şehri büyük çalımla savunuyor, düşman saldırılarını reşadetle def ediyorlardı. 29 Mayısta Kızılordu birlikleri Kuzey ve Kuzeybatı istikametinden şehrin ücra mahallelerine girebildiler. Sokakta, din ve vatan uğruna ölüm kalım savaşları başlandı. Fırsattan istifade eden Ermeniler de Türkleri kırıyordu. Onlar pek çok kişiyi Ozan Camiine toplayarak yandırdılar. Ermeniler üç gün şehri yağmaladılar. Güçlü direnişe rağmen 31 Mayıs akşamı şehir Kızılordu birliklerinin kontrolüne geçti. İsyanın bastırılması sırasında milli ordunun Tuğgeneral C.Şıhlinski, Tuğgeneral Mehmet Mirza Kaçar dahil 6 generali öldürüldü, 76 kişi subay ve asker Nargin adasına götürülerek kurşuna dizildi. Bazı bilgilere göre, Kızılordu tarafından 8800, Ermeni isyancılar tarafından ise 13 bin kişi öldürüldü. Bolşeviklerin 31 Mayıs katliamı sonucunda Gence kentinde nüfus yarı-yarıya azaldı yılı verilerine göre, şehrin nüfusu sadece 38 bin idi yılında şehrin adı Kirovabad olarak yeniden değiştirildi. Gence ye 1989 yılında şehrin doğma adı iade edildi. Cavad (Cevat) Han Cavad Han Şahverdi Han oğlu Ziyadoğlu Kaçar ( ) Kacarlar soyundan büyük Azerbaycan komutanı, devlet adamı, Gence Hanlığı nın son hükümdarı yılından itibaren Gence yi yöneten Cavad Han, 1804 yılının Ocak ayında 3 ten 4 e geçen gece General Pavel Sisianov un önderliğinde uzun süre şehri kuşatan Rus işgalci birlikleri ile savaşta oğulları ile birlikte şehit olmuştur. Cavad Han ın ailesi Ziyadoğlular, dokuz Kızılbaş aşiretinden olan Kaçarların bir koludur. Cavad Han, döneminde hızlı ve karmaşık olaylar esnasında aktif siyasi faaliyetleri ile diğer Azerbaycan hanlarının önüne geçer. Gence Hanı, Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan hanları ile Rus karşıtı bir koalisyon kurmaya girişir hatta buna bir nebze muvaffak olur. Gence, Karabağ, Şeki hanları, lezgi birlikleri ve Gürcü pren- 12

15 si Alexander Rusya ya karşı ortak mücadele etmeye yemin ederler. Fakat kritik anda Gence Hanına kimse yardım etmez ve Cavad Han Rus ordusu karşısında yalnız kalır. Genceliler Cavad Han önderliğinde muhasaraya karşı 1 aydan fazla direnirler. Cavad Han düşmanlarının bile itiraf ettiği bir kahramanlıkla şehit olur. Nizami Gencevi Asıl adı İlyas Yusufoğlu olan Nizami Gencevi ( ), Azerbaycan ın ünlü şairi ve düşünürüdür. Sanatkar bir ailede doğmuş, Gence medreselerinde eğitim almış, ortaçağ ilimlerini mükemmel öğrenmiş, özellikle yakın Doğu halklarının sözlü ve yazılı edebiyatına yakından vakıf olmuştur. Nizami Gencevi aynı zamanda büyük vatanseverdi. O tüm eserlerinde tarif ettiği olayları Azerbaycanla ilişkilendirmeye, vatanın eski güçlü günlerini terennüm etmeye çalışmıştır. Onun sanatında Azerbaycan sözlü halk edebiyatından destan, efsane, masal ve atasözlerinden bol ve ustalıkla yararlanmıştır. XVII yüzyılın sonundan Avrupa ve Rusya da Nizami Gencevi mirasına ilgi artmış, eserleri İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Rusça, Japonca gibi dünya dillerine tercüme edilmiştir. Eserlerinin nadir yazma nüshaları Moskova, St. Petersburg, Bakü, Taşkent, Tebriz, Tahran, Kahire, İstanbul, Delhi, Londra, Paris ve diğer şehirlerin ünlü kütüphane, müze ve yazmaları arasında değerli inciler gibi saklanır. Değer Ömrü boyunca Gence de yaşamış, saray şairi olmak yerine helal zahmeti ile dolanmışdır. Nizami Gencevi yaratıcılığa lirik şiirlerle başlamıştır. Nizami, büyük bir divan yazmış, gazel ve kasideler ile şöhretlenmişdir. Nizami lirik sanatı ve hümanist düşünceleri ile dikkat çeker. Fakat Nizami dünya edebiyatı tarihinde, mesnevi biçiminde yazdığı Sırlar hazinesi, Hüsrev ve Şirin, Leyli ve Mecnun, Yedi güzel, İsgendername adlı beş poemadan (şiir) oluşan Hamse (Beşlik) yazarı olarak yer bulmuştur. Muhabbet konusunun Doğu edebiyatında yayılarak, sosyal-beşeri ideallerle, hümanist içerikle zenginleşmesinde Nizami Gencevi şiirlerinin önemli rolü olmuştur. Nizami Doğu edebiyatında ilk kez muhabbeti felsefi manada açıklama yaparak asil aşk kavramını yaratmış, onu insan özgürlüğü, vicdan özgürlüğü ve manevi evrim problemlerine bağlamıştır. Nizami edebiyatı hep hayatla ilişkilendirmeye çalışmış, kendi konularını tarihten almasına rağmen, insan onurunu terennüm etmiştir. O, halkın istek ve arzularını, halk tefekküründen aldığı akıllıca fikirleri yüksek sanat dili ile ifade etmiş, hem fikir, hem de işçilik yönünden mükemmel sanatsal eserler yaratmıştır. Doğu edebiyatı tarihinde Nizami Gencevi ilk defa kadını yüksek insani sıfatlara sahip ulvi varlık olarak tarif etmiştir. Nizami, cesareti mertliği ve güzel ahlakı ile seçilen kadın karakterlerini insani keyfiyyetlerden yoksun kişilere karşı koruyor. Nizami Gencevi emeği insanın tüm diğer canlılardan ayıran hayati talep gibi terennüm etmiştir. Oğlum Muhammed e Nasihat Sen, ey on dört yaşlım, her eleme yetkin! Gözünde aksi var iki alemin! Yeddi yaşar oldun o zaman ki, sen, Açıldın gül kimi, gülende çemen. İndi ki, çatmışdır yaşın on dörde, Başın servi kimi durur göylerde. Gafletde oynama, gayret vaktidir, İndi hüner vakti, şöhret vaktidir. Ucalmak istesen, bir kemala çat, Kemala ihtiram gösterir hayat. Uşakken aslını sorsalar bir az, Ağaç meyve verse cinsi sorulmaz! Öyle ki, büyüdün, böyledir kayda, Atanın adından sana ne fayda? Sen, aslanlar kimi, geç cebhelerden Yalnız hünerinin balası ol sen! Saadet kemalla yetişir başa, Halka hürmet eyle, edeble yaşa. Başına efsane düşdüğü zaman Allah korkusunu unutma bir an. Öz adına layık işler gör ki, sen Ahirde utanma hacaletinden. Oğul, sözlerime yahşı kulak as! Ata nasihati faydasız olmaz. Nizami Gencevi SENCE 2015 Sayı 8 13

16 SENCE Aşka Dair Kübra ÖPÖZ Aşk yolunda bedenle yürünmez. Bu yol öyle bir yoldur ki, bu kapı, öylesine dar bir kapıdır ki geçmek için küllerinden kurtulmayan, lezzetine erişemez Ey Cân; Pervane böceğinin mum alevinde sevdasını bilir misin? Mum alevi, pervane böceğinin tek yaşam kaynağıdır ve de onu öldüren tek sebebi Pervane böceği mum alevinin ahengiyle mest olur, ona pervane olur, etrafında döner ve sema eder. Pervanenin pervaneliği buradan gelir. Alevden bir aşka pervanedir. Çok sever pervane mum alevini. Lakin her aşık gibi pervane de dayanamaz, kaptırır kendisini sevdalısının ruhuna Alevden yapılmış bir ruha Vücudu mumun aleviyle yanmaya başlar, ama ne fayda, pervane beden ateşini hissetmez bile. Çünkü onun ruhu mum alevini ilk gördüğü andan itibaren yanmaya başlamıştır. Dört bir yanını aşkın ateşi sarmıştır. Ve aşkın yüzyıllarca sürecek saltanatı böyle başlamıştır. Canana karşı canı ortaya koyarak Aşka adanmış iki yürek, biri pervane böceği diğeri mum alevi Aşık acı çekerken maşuk yanmaz mı sanırsın? Aşığa o ateşi veren, hamken pişiren, sonra da yakan maşuktan başka kimdir? 14

17 Sen hiç, kendini yakmadan etrafını tutuşturan bir kibrit gördün mü? Maşuğun gizemi de işte böyledir. Edebiyat Mum alevi pervaneyi yakıp küle çevirirken kendini de yakar eritir. İnançları uğruna bedenlerinden vazgeçerler. Pervane aşıklığını, mum alevi maşukluğunu aşk yolunda feda eder. Çünkü bilirler ki suretten kurtulmadan öze erişilmez. Aşk yolunda bedenle yürünmez. Bu yol öyle bir yoldur ki, bu kapı, öylesine dar bir kapıdır ki geçmek için küllerinden kurtulmayan, lezzetine erişemez Ey Cân; Bir pervane ki aşk uğrunda yanmıyorsa mum alevinden, ona pervane denmez Bir mum alevi ki yakmıyorsa aşk uğrunda pervaneyi, ona mum alevi denmez Pervaneyi aşık, mum alevini de maşuk yapan fedakarlıktır. Aşk için maşuktan vazgeçmektir Zira aşık, aşka nisbetle hem aşık hem de maşuktur. Bu yolda pervane gibi teslim, mum alevi gibi sadık olmak gerekir. Aşk yolunda candan geçmek kolay değildir. Ölmeden önce ölmek kolay değildir. Asi nefse hükmedip aşk ile maşuğa, Hakk a yürümek sanıldığı gibi, insanların yanıldığı gibi hiç de kolay değildir!.. Ey Cân; Işığa alışınca karanlık daha bir karanlık geliyor insana; ışık olmayınca da karanlığa alışan göz, karanlığı hiç olmadığı kadar aydınlık sanıyor. Duyduk duymadık demeyin, İnsan karanlığa da alışıyor! diyor Eflatun Ey Cân; Şimdi gönle seslenme zamanı Sükut vaktin geldi ey gönül Ne kadar konuşursan o kadar yanılırsın. Çünkü kemik yoktur dilde, Çünkü bir Elif miktarı susmak gerekir her mecliste Yüreğimize bu güzellikleri yazdıran dosta selam olsun Ey Cân; Sana selam olsun BİR DOST SENCE 2015 Sayı 8 15

18 SENCE Bizimkisi Araf a Yakın Bir Meslek Mezarlık Mustafa YİĞİT Çok ilginç bir meslek sahibiydi. Kimsenin pek de aklına gelmeyen bir meslek Burada korkmuyor musun diyorum Yılmaz Amca ya Niye korkayım ki toprağın altındakilerden değil üstündekilerden korkacaksın diyor Sadece gündüz mü buradasın diyorum çok sakin bir şekilde hayır gece gündüz buradayım, burada yaşıyorum diyor. Evet Yılmaz Amca bir bekçi, hem de ne bekçi ama. Bizim yeryüzündeki maceramız bittiğinde onun işi başlıyor. O bir Mezarlık bekçisi. Elinde ibrik susuz kalmış çiçekleri suluyordu tanıştığımızda Hah yeni biri daha geldi, şimdi akrabaları eşi dostu dualarını okuyacaklar, birkaç ay belki gelip gidecekler, sonra biz başbaşa kalacağız diyordu Sahi doğru söylüyordu Yılmaz Amca Hiç düşündünüz mü eşiniz dostunuzu defnettikten sonra kaç defa gittiniz mezarlığına Ben tam da bunu düşünürken o cevabı verdi Valla ben çok gördüm öyle kimi zaman birkaç ay her gün gelip ağlayıp sızlayanlar vardı, sonra bu geliş gidişler birkaç güne düşer ve sonra gelmez olurlar, çünkü insan oğlu alışır ölüme Evet bizler alışıyoruz. Peki Yılmaz Amca bu işine nasıl alışmıştı? Sordum. Bir kere bu iş değil, iş olarak yapılırsa ecri de kaçar dedi. Ben burayla öbür taraf arasında bir irtibat olduğunu bu irtibatında bu suladığım çimler, şu mezar taşları üzerinde yaprakları hışırdayan söğütlerin seslerinden anlayabiliyorum dedi Anladım da nasıl alıştın, insanlar mezarlıklardan korkarlar genelde. Buraya ilk başladığımda 13 yaşındaydım Cenazelere mezarlığa gelirken ben de cenazeyle birlikte söğüt taşırdım. Buralarda mezarın hemen dibine bir de söğüt dikilir. Niye söğüt dikilir diye soruyorum Bizim burada söğüt dikiliyor, başka yerlerde mesela Servi dikilirmiş diyor Aklıma Necip Fazıl ın mısraları geliyor Tarihin gözleri var, surlarda delik delik; Servi, endamlı servi, ahirete perdelik

19 Röportaj Tekrar soruyorum ee niye dikilirmiş bu söğütler Vallahi bilmiyorum, ama dedelerim anlatırdı sögüt hem ölümün, yani faniliğin, hem de vahdetin sembolüymüş. Yaprakları her hışırdadığında Huu, huu çekermiş... Bunu duymamıştım daha önce diyorum Eee devam et, şimdi ne yapıyorsun yine söğüt mü dikiyorsun mezar başlarına Evet yıllarca söğüt getirdim cenazelerin mezarlığa defnedilmesinde Sonra bir gün Mezarlıklardan sorumlu olan müdür beni yanına çağırdı. Dedi ki Sen yıllardır buralardasın sürekli burayla haşir neşirsin, mezarlıkların bakımını sana verelim mi? Ama gece gündüz burada olacaksın dedi Sen ne dedin? Ben gece gündüz burada olacaksın deyince biraz ürktüm. Ancak sonra düşündüm, ben bugüne kadar toprak altındakilerden hiçbir zarar görmedim ki, ne olduysa toprak üstünde oluyor Ve tamam dedim. O gün bugündür buradayım Nasıl oluyor, maaş falan.. Maaş yok aslında benim ki biraz da gönüllülük, şimdi benim bu işimi de şirketleştirmişler Yıllık bilmem kaç liraya mezarlara bakım yapan şirketler varmış. Hatta yurtdışından insanlar bir sürü paralar veriyormuş memleketindeki mezarların bakımı için. İnternet diye bir şey varmış onun üzerinden bakım yapanlar bile varmış, kameraya çekip yurtdışındaki yakınlarına bakın mezarınız şu bakımı bu bakımı yaptım diye gönderiyorlarmış. Yani mezarlıklar bile bir rant alanına dönüşmüş öyle mi? Valla öyle diyorlar, ben bilmiyorum, benim bildiğim şey gücümün yettiğince bu mezarları kendi evim gibi temiz tutmak Gerçekten hiç korkmuyor musun? İçin ürpermiyor mu? burada Niye korkayım ki Mezardakilere üç kulhüallah bir fatiha okurum, söğüt gölgesi altında da kendime kitap okurum. Ne kitabı? Kur anı sonradan öğrendim. Kur an okurum mesela özellikle Perşembe günleri Sonra hadis kitapları. Ama en çok da şu sıralar gökyüzüyle ve yeryüzü yani coğrafya uzayla ilgili kitaplar okuyorum. Geceleri burada sürekli gökyüzünü seyrettikçe merak ediyorum yıldızları, ayı ne bileyim işte Yılmaz Amca ben senin yerinde olsam yine de korkarım Aslında bizim ki biraz antreman öbür aleme, bizim meslek belki de Araf a yakın bir meslek, bir ayağımız orda bir ayağımız burda ve devam ediyor Yılmaz Amca Korkma yer altındakilerden, üstünde ne fırtınalar var seni tarumar edecek bir bilsen diyor Yılmaz Amca bana ve uzanıyor bir mezarın tepesinde belki de yıllar önce kendi diktiği söğütün gölgesine ve beni de davet ediyor Ben de bir söğüt gölgesi buluyorum bir mezarın başında Her zaman yanımda bulundurduğum kitaplardan birini açıp okumaya başlıyorum Güzel bir rüzgar ılgıt ılgıt esiyor SENCE 2015 Sayı 8 17

20 SENCE Memurun İş Güvencesi, Devletin Teminatıdır Ercan HAN Türkiye Kamu-Sen Ar-Ge Koordinatörü Türk kamu personel rejiminde, memurluk bir meslek olarak kabul edilmiştir. Kanuna göre devlet, memur alırken, eşitlik ve ayırım gözetmeme ilkesini uygulamak zorundadır. Memurlar görevlerini amirlerine bağlı olarak ancak tarafsız bir biçimde yapmakla yükümlüdürler. Memuriyete girişin şartları da kanunla belirlenmiştir. Kimi hizmetler için özel öğrenim gerekmektedir. Ayrıca memurluğa girişte yarışma sınavları ile belirlenecek ehliyet ve liyakat da aranır. Kişiler eğitimleri, bilgi ve becerilerine göre memurluk mesleğine girerler, bu meslekte sürekli çalışarak ve yetişerek önceden belirlenmiş kurallara göre yükselirler. Memuriyete atanma, görev ve yetkiler, hak ve yükümlülükler, aylık ve ödenekler, özlük işleri, kanunla düzenlenir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, memuriyeti sınıflandırma esasına dayandırmıştır. Belirli sınıftaki memurlar hizmet süreleri ve başarı derecelerine göre kademe ve derece ilerlemesine hak kazanırlar. Kamu hizmeti yapan memur, devlet otoritesini temsil etmekte ve bu otoriteyi kullanmaktadır. Memur, çalışması ile kamu hizmeti ürettiği ve bu hizmeti üretirken devleti temsil ettiği, devlet otoritesini kullandığı için özel kesim işçilerinin içinde bulunduğu çalışma ilişkilerine tabi olamaz. Bu yaklaşımla, memurların çalışma ilişkilerinde tabi oldukları kurallar tek yanlı üretilen, çeşitli güvenceler içeren bir statü rejimine bağlanmıştır. Statü temeline dayalı olan bu çalışma rejiminde, memurun, başta iş güvencesi olmak üzere çeşitli ayrıcalıkları vardır. Ancak iş güvencesi temelinde ortaya konulan bu ayrıcalık idda edildiği gibi mutlak bir güvence içermez. Cumhurbaşkanımız Adam memur olmuş, kulağından tutup atamıyorsunuz. Mahkemeyle geri dönüyorlar. Bu böyle gitmez. Anayasa nın değiştirilmesi lazım. İşçilerde olduğu gibi kıdem tazminatını verir, kapının önüne koyarsın. Bunu yapamıyoruz. Ancak, bu seçimlerde 400 milletvekili çıkarırsak Anayasa yı değiştirebiliriz Devlete kapağı attılar mı, emekli olana kadar çalışıyorlar. demektedir. Herhalde sayın Cumhurbaşkanı keyfi olarak memuru işten çıkaramadığından şikayet ediyor. Çünkü devlet memurunun hangi sebeplerle işten çıkarılacağı 657 sayılı DMK nın 125 inci maddesinin E bölümünde düzenlenmiştir. Dolayısıyla devlet memurları sınırsız bir iş garantisine sahip değildir. Ayrıca devlet memurlarına memuriyetle bağdaşmayan fiil ve eylemlerinden dolayı işten çıkarmanın yanında, uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesi durdurulması gibi cezalar da verilebilmektedir. Bu bize göre de yerinde bir düzenlemedir. Kamuda her yıl en az 20 bin memur çeşitli disiplin suçlarından dolayı ceza alıyor ve ortalama 500 memurun da iş akdi fesh ediliyor. Demek ki, bir takım çevrelerce iddia edildiği gibi devlet memurlarının iş güvencesi sonsuz ve sınırsız değildir. Hal böyle iken, iktidar kaynaklı birçok haberde, devlet memurlarının sınırsız bir iş garantisine sahip oldu- 18