gösteren gösterilen biçim anlam

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "gösteren gösterilen biçim anlam"

Gizem Özlem Veli
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Anlam ve Kavram Her kelime bir göstergedir. Bir gösterge gösteren ve gösterilen olmak üzere iki ögeden oluşur. Gösteren, kelimenin kulakla işitilen sesi, yani kelimenin dış yapısıdır. Gösterilen ise kelimenin zihnimizdeki tasarım yönüdür, yani bizde çağrıştırdığı imgedir. Göstergeler zihnimizdeki bir tür şifreleme ve kodlama işlemidir. Bir kelime biçim ve anlam yönüyle incelenebilir. Biçim, kelimenin duyular aracılığıyla algılanabilen yönünü gösterir. Bu özelliği kişiden kişiye değişmez. Kelimelerin bir de anlam boyutu vardır. Anlam boyutu ise kullanıldığı bağlama göre farklılık gösterir.

2 Anlam Çeşitleri Temel Anlam / Sözlük Anlamı Bir sözcüğün zihinde uyandırdığı ilk anlama temel anlam adı verilir. Çocuk ağzını bir peçeteyle sildi. Yan Anlam Bir sözcüğün temel anlama bağlı olarak kazandığı yeni anlamlara yan anlam adı verilir. Mağaranın ağzını kayalarla kapattı.

3 Anlam Çeşitleri Bir sözcüğün temel ve yan anlamları o sözcüğün gerçek anlamını verir. Bir sözcüğün temel anlamlarıyla yan anlamları arasında bir anlam bağı bulunmalıdır. Mecaz Anlam Bir sözcüğün zamanla gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır. Evine bağlı bir adamdı. (Ev: Aile) Dünya yeni bir ekonomik bunalımın eşiğindeydi. (Eşik: Başlangıç Noktası)

4 Anlam Çeşitleri Terim Anlam Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir. Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam) İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam) Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam) İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)

5 Anlam Çeşitleri Argo Anlam Aynı meslek veya topluluktan kişilerin kullandığı, özel anlamlar kazanmış sözcüklerin oluşturduğu dildir. Matiz: «çok sarhoş» Bal kabağı: «aptal, beyinsiz»

6 Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler Eş Anlamlı Kelimeler Anlam yönünden birbirinin yerini tutabilecek sözcüklerdir. hür-özgür, misafir-konuk, misal-örnek, bina-yapı, taviz-ödün Zıt Anlamlı Kelimeler Anlamca birbirinin tam tersi kavramları anlatan sözcüklerdir. dost-düşman, iyi-kötü, uzak-yakın, karanlık-aydınlık

7 Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler Sesteş Kelimeler Anlamları farklı, sesleri aynı olan sözcüklerdir. Sesteş sözcükler yalnızca ad anlamlı olabilecekleri gibi hem ad, hem de eylem anlamlı olabilir. Gül : Çiçek adı Gül- : Eylem Ak : Renk adı Ak- : Eylem

8 İkilemeler Anlatımın gücünü arttırmak, anlamı pekiştirmek amacıyla aynı sözcüğün yinelenmesi, aralarında ses veya anlam ilgisi bulunan iki sözcüğün yan yana kullanılmasıdır. İkilemeyi oluşturan sözcükler arasında çeşitli ilgiler vardır. 1. Aynı sözcüğün yinelenmesiyle Buzlu buzlu sulardan doya doya içti. 2. Anlamdaşı sözcüklerin kullanılmasıyla Herkesten köşe bucak kaçıyor. 3. Yakın anlamlı sözcüklerin kullanılmasıyla İlacı içince ağrı sızı kalmadı.

9 İkilemeler 4. Karşıt anlamlı sözcüklerin kullanılmasıyla Onunla iyi kötü günler yaşadık. 5. Bir sözcüğü anlamlı olan ikilemeler Eski püskü arabayla oraya gidemezsiniz. 6. İki sözcüğü de tek başına anlamlı olmayan ikilemeler Bunun da ıcığını cıcığını çıkardın.

10 Deyimler En az iki sözcüğün gerçek anlamlarından sıyrılarak bir varlığı, bir durumu daha etkili ve güçlü biçimde anlatmasını sağlayan kalıplaşmış sözlerdir. Deyimlerin biçimsel ve anlamsal özellikleri vardır. Bu özellikler onların diğer kalıplaşmış sözlerle karşılaştırılmasını engeller. Kısa ve öz anlatımlıdırlar. Yol gösterici veya öğüt verici özellikleri yoktur. Deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez, sözcükler anlamdaşlarıyla yer değiştiremez. Deyimler çoğunlukla mastar halinde bulunur. Zaman ekleriyle kişilere göre çekimlenebilirler. Bazen cümle şeklinde de olabilirler: Beğenmeyen kızını vermesin (beğenmeyenin umursanmadığını anlatan bir söz) Deyimi oluşturan sözcükler az veya çok gerçek anlamlarından sıyrılmıştır.

11 Atasözleri Uzun denemeler ve gözlemler sonucu söylenmiş, toplumun malı olmuş, söyleyeni belli olmayan, genel kural niteliği taşıyan, kalıplaşmış sözlerdir. Derdini söylemeyen derman bulamaz. Taşıma su ile değirmen dönmez. Kardeş kardeşi atar, yar başında tutar. Atasözlerinin biçimsel ve anlamsal özellikleri, onların özellikle deyimlerle karıştırılmasını önler. Deyimler gibi kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez, hiçbir sözcüğün yerine anlamdaşı kullanılmaz. Kısa ve özlü sözlerdir. Yol gösterici, öğüt verici; gelenekleri, inançları, doğa olaylarını anlatan, genel kural özelliği taşıyan sözlerdir. Deyimler gibi anlık değildir. Deyimlerde olduğu gibi sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılmazlar. Ancak çok az sayıdaki atasözünün kalıplaşmış anlamı sözcüklerin gerçek anlamıyla aynı doğrultudadır.

12 Anlam Değişmeleri Anlam Daralması Sözcüğün önceden pek çok kavramı karşılarken zamanla birini karşılayacak şekilde kullanılmasıdır. Dilimizdeki davar sözcüğü eskiden her türlü mal ve varlık ı karşılarken günümüzde yalnızca koyun ve keçi türündeki hayvanları karşılayacak biçimde kullanılmaktadır. Anlam Genişlemesi Sözcüğün zamanla yeni anlamlar kazanmasıdır. Türkçede ödül sözcüğü eskiden sadece «güreşlerde kazananlara verilen bir mükafat» anlamında kullanılırken günümüzde «her türden yarışma sonunda verilen mükafat» için kullanılmaktadır.

13 Anlam Değişmeleri Anlam Değişmesi Bir sözcüğün başlangıçta karşıladığı anlamdan uzaklaşarak zaman içinde başka bir anlamı karşılayacak duruma gelmesidir. Anlam İyileşmesi Anlam iyileşmesi kötü anlam taşıyan bir kelimenin kullanımı ile birlikte iyi bir anlam kazanmasına denir. Yabız kelimesi «kötü, fena» anlamında kullanılmış olup XVI. yüzyıldan sonra bugünkü yavuz şeklini alarak «iyi, yiğit, kahraman» anlamını taşımaktadır. Anlamında değişiklik yaratılarak kötüden iyiye geçmiştir.

Benzer belgeler

İşte sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı bu anlama mecaz anlam diyoruz.

İşte sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı bu anlama mecaz anlam diyoruz. KELİME ANLAMI GENEL BİLGİLER Sözcük, çoğu zaman, dilin kendi başına anlamı olan en küçük parçası, diye tanımlanır. Ağaç, hayal, dost gibi sözcükler buna örnektir. Bazı sözcükler ise tek başına anlam taşımayıp