5838 SAYILI KANUNLA 29 fiubat 2009 TAR H NDE ÇALIfiMA HAYATINDA YAPILAN DE fi KL KLER

Transkript

1 5838 SAYILI KANUNLA 29 fiubat 2009 TAR H NDE ÇALIfiMA HAYATINDA YAPILAN DE fi KL KLER Hakk DEM RC * I.G R fi Kay td fl istihdam n yüksek oldu u ülkemizde, bu tür enformel iflçi çal flt r lmas n n nedenlerinden bir tanesi de yo un bürokratik ifllemlerin varl - d r. Nitekim çal flt rd n z iflçiyi devlete bildirmeniz halinde Maliye, Sigorta,Bölge Çal flma, fl Kur gibi devlet dairelerine ayr ayr evraklar doldurup verilmesi gerekmektedir.bunlar zamanl belgeler olup, süresini bir gün dahi geçirmek önemli idari para cezalar na neden olmaktad r. Ayr ca iflyerlerinin muhasebe birimleri de çok a r evrak yükü alt nda kalmaktad r. flte 5838 say l yasa ile en baflta bu belge karmaflas na son verilmifltir.5502 say l yasa ile kurulan Sosyal Güvenlik Kurumuna(SGK) süresinde verilen belgeler art k yeterli say lmaktad r. Di er taraftan k sa çal flma ödene inde, 5084 say l iflçi istihdam,genç iflçi ve kad n istihdam teflviklerinin süresi bir y l daha uzat lm flt r. Bu ve buna benzer çal flma hayat nda yap lan ve tarihinde yay mlanan resmi gazetede farkl yürürlük tarihleri belirtilen 5838 say l yasa ile getirilen düzenlemelere bu yaz m zda ayr nt l olarak de inilmeye çal fl lm flt r. * SGK Baflmüfettifli Mali Hukuk Bilim Uzman 239

2 II.ARTIK SGK YA B LD R M YETERL :EK-1 VE EK-II KALKIYOR II.I.Mevcut Durum Halen iflverenler; 5510 say l Yasa kapsam nda SGK(eski SSK) ya ilk tescilde yeni iflyeri bildirgesi, devir-intikal halinde iflyeri bildirgesi, sigortal ifle girifl ve iflten ayr lma bildirgesi ile, 2821 say l Sendikalar Kanunu gere ince ifle ald klar veya herhangi bir nedenle ifl sözleflmesi sona eren iflçileri, izleyen ay n 15 ine kadar EK-1,Ek-2 denilen bildirimle Bölge Çal flma Müdürlü üne, 5953 say l Bas n Kanunu kapsam nda, 4857 say l fl Kanunu kapsam nda aç lan iflyerlerinin 1 ay içinde Bölge Çal flma Müdürlü üne bildirilmektedir say l iflsizlik sigortas kapsam na çal flanlar da yasan n 48.maddesine göre e er SGK ya bildirilmifl iseler ifle giriflte belge aranmamakta ancak iflten ayr lma halinde 15 gün içinde Türkiye fl Kurumuna flten Ayr lma Bildirgesi vermektedirler. II.II.Yeni Düzenleme 5838 say l Kanun ile yap lan de ifliklik sonucu 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanununa afla daki ek madde eklenmifltir. Kuruma yap lan baz bildirimlerin yeterli say lmas EK MADDE 1 flverenler taraf ndan 8 inci, 9 uncu ve 11 inci maddelere göre Kuruma yap lan sigortal ve iflyerlerine iliflkin bildirimler; 5953 say l Bas n Mesle inde Çal flanlarla Çal flt ranlar Aras ndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakk nda Kanunun 3 üncü maddesi, 2821 say l Sendikalar Kanununun 62 nci maddesi, 4447 say l flsizlik Sigortas Kanununun 48 inci madde- 240

3 si ve 4857 say l fl Kanununun 3 üncü maddesi hükümleri uyar nca Bakanl k ile ilgili bölge müdürlüklerine ve Türkiye fl Kurumuna yap lmas gereken bildirimlerin yerine geçer. Ticaret sicili memurluklar nca iflyeri tesciline iliflkin Kuruma yap lan bildirimlerin d fl nda, ayr ca Bakanl k ilgili bölge müdürlü üne bildirimde bulunulmaz. Geçici 20 nci maddede belirtilen sand klar, Kuruma devir tarihine kadar ifltirakçilerinin sand kla ilgilerinin bafllama ve sona ermesine iliflkin bildirimlerini en geç on gün içinde Kuruma yaparlar. Bu maddenin uygulanmas na iliflkin usul ve esaslar Bakanl kça ç kar lacak yönetmelikle belirlenir. denilmektedir. Böylece yap lan de ifliklik ile 5510 say l Kanuna göre düzenlenen yeni iflyeri tescili, iflyerinin devri veya nakli halinde verilecek iflyeri bildirgesi, yeni iflçi al m halinde sigortal ifle girifl bildirgesi ve iflçinin iflten ayr lmas durumunda da sigortal ayr l fl bildirgesi verilmesini düzenleyip SGK ya vermek yeterli olacakt r. Yukar da belirtilen yasalar gere ince verilmekte olan Ek- 1,Ek-2 ve di er bildirimlerin Bölge Çal flma Müdürlü üne ve Türkiye fl Kurumuna bildirilmesi zorunlulu u kalkm fl bulunmaktad r. II.III.Uygulama Tarihinde Yürürlü e Girecek Yeni Yasa ile getirilen bu düzenlemenin yürürlük tarihi tarihidir. Yani bu tarihe kadar mevcut uygulama aynen devam edecektir.ek 1-2 leri vermeye devam edelim,yoksa bu tarihe kadar 150 TL para cezas var. II.IV.SGK flten Ayr lma Belgesine Para Cezas Getirildi. Yeni ad yla 5510/4-a kapsam nda hizmet akdi ile çal flanlar n(eski SSK l lar) sigortal l klar, k sa ve uzun vade sigorta aç s ndan, iflten ayr ld klar tarihi takip eden 10. günde sona ermektedir.bunlar çal flt ran iflverenleri 241

4 taraf ndan da 10 içinde bu durumun Kuruma bildirilmesi gerekmektedir.ancak bildirmemenin herhangi bir cezai müeyyidesi yok iken yeni yasa ile iflten ç k fl bildirimini, süresi içinde Kurumca belirlenen flekle ve usule uygun olarak yapmayanlar veya Kurumca internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutuldu u halde an lan ortamda göndermeyenler hakk nda, her bir sigortal için asgari ücret tutar nda idari para cezas uygulanacakt r.bu madde hükmü de tarihinden itibaren geçerli olacakt r. II.V. flten Ayr lma Belgesi ( AB) Düzenlemesi de Kald r ld Bilindi i üzere halen, hizmet akdi 4447/51 inci maddede belirtilen hallerden birisine dayal olarak sona ermifl olan sigortal lar hakk nda; iflverenler üç nüsha iflten ayr lma bildirgesi düzenleyip, 15 gün içinde bir nüshas n Türkiye fl Kurumuna göndermek, bir nüshas n sigortal iflsize vermek ve bir nüshas n da iflyerinde saklamakla yükümlüdür(4447/48.md). Bu yükümlülük de kald r lm flt r. Bunu pekifltirmek için SGK ya verilmesi gereken iflten ç k fl bildirim belgesine idari para cezas getirilmifltir. III.KISA ÇALIfiMA ÖDENE NDE YAPILAN DE fi KL KLER 5838 say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun 25/8/1999 tarihli ve 4447 say l flsizlik Sigortas Kanununa geçici 8. madde eklenerek k sa çal flma ödene inde de iflikli e gidilmifltir. III.I.Genel Bilgi Özellikle genel ekonomik krizlerde ve zorlay c sebeplerle çal flma hayat nda s kça görülen iflçilerin ücretsiz izine ç kar lmas durumunda, iflçilere s - n rl da olsa bir gelir güvencesi sa lamak amac yla, "k sa çal flma" ve "k sa çal flma ödene i" kavramlar getirilerek bunlarla ilgili düzenlemeler yap lm fl- 242

5 t r. K sa çal flma ve k sa çal flma ödene i 4857 say l fl kanunun 65. maddesinde düzenlenmifl iken, 5763 say l Kanunun 37.maddesi ile tarihinden itibaren yürürlükten kald r lm fl, ayn kanunun 17.maddesi ile 4447(Resmi gazete, 1999) say l iflsizlik sigortas kanununa Ek.2 madde olarak eklenmifltir.buna iliflkin Yönetmelik tarih say l Resmi Gazete de yay mlanarak yürürlü e girmifltir. flçinin k sa çal flma ödene inden yararlanabilmesi için; a) flverenin talebinin Bakanl kça uygun bulunmas, b) flçinin k sa çal flman n bafllad tarihte, 4447 say l Kanunun 50 nci maddesine göre çal flma süreleri ve iflsizlik sigortas primi ödeme gün say - s bak m ndan iflsizlik ödene ine hak kazanm fl olmas gerekir ki bunlar; Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çal flm fl olanlardan, son üç y l içinde; -600 gün sigortal olarak çal fl p iflsizlik sigortas primi ödemifl olan sigortal iflsizlere 180 gün, -900 gün sigortal olarak çal fl p iflsizlik sigortas primi ödemifl olan sigortal iflsizlere 240 gün, gün sigortal olarak çal fl p iflsizlik sigortas primi ödemifl olan sigortal iflsizlere 300 gün süre ile iflsizlik ödene i verilir. c) K sa çal flma ödene i talebinde bulunmas gerekmektedir. III.II.Ödenek Süresi 3 Aydan 6 Aya Ç km flt r Sadece 2008 ve 2009 y llar nda k sa çal flma için yap lan baflvurulara münhas r olmak üzere, k sa çal flma için öngörülen azami üç ayl k süre, alt ay olarak uygulanacakt r. Yararlanma süresi iki kat artm flt r.buna göre Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl fl Müfettifllerince yap lacak inceleme sonucunda uygun görülmesi halinde iflyerinde zorlay c sebebin devam süresince ve en fazla 6 aya kadar olmak üzere saptanan iflçiler k sa çal flma ödene inden yararlanacakt r.ancak belirtildi i üzere uygulama

6 tarihinde son bulacakt r. Bu tarihten sonra yine 3 ay olarak eski sisteme dönecektir. III.III. Ödenek Miktar %50 Artm flt r Yeni yasa ile k sa çal flma ödene i miktar % 50 oran nda art r larak ödenecektir. Mevcut durumda günlük k sa çal flma ödene inin miktar, iflsizlik ödene inin miktar kadard r. flsizlik ödene i miktar da iflsiz kalan kiflinin günlük ortalama brüt kazanc n n %40 d r. flte bu %40 oran k sa çal flma ödene- i için %60 a yükseltilmifltir.hesaplar isek asgari ücretli için ayl k TL olmaktad r (666x0.60). Bu flekilde hesaplanan iflsizlik ödene i miktar, 4857 say l fl Kanununun 39 uncu maddesine göre onalt yafl ndan büyük iflçiler için uygulanan ayl k asgari ücretin brüt tutar n n yüzde seksenini geçememektedir. Ancak k sa çal flma ödene i tavan miktar da %50 artt ndan %80 oran %120 olmufltur. Buna göre bugün için tavan miktar 666x%120=799.2TL dir. III.IV.Ödenek flsizlik Sigortas Süresinden Düflecektir 2008 ve 2009 devresinde k sa çal flma ödene i olarak yap lan ödemeler, bafllang çta belirlenen iflsizlik ödene i süresinden düflülecektir. Daha önce bu süre düflülmemekteydi. Düzenleme tarihinde yürürlü e girmifltir. IV. ST HDAM TEfiV K UZATILDI 5084 say l Yat r mlar n ve stihdam n Teflviki ile Baz Kanunlarda De- ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun kapsam nda stopaj,enerji ve sigorta primi iflveren hissesi teflvikleri tarihinde sona ermekteyken, yeni yasa ile süre 1 y l uzat larak olarak belirlenmifltir. 244

7 V.GENÇ VE KADIN ST HDAMI TEfiV K UZATILDI 18 yafl ndan büyük ve 29 yafl ndan küçük olanlar ile yafl flart aranmaks z n 18 yafl ndan büyük kad n istihdam eden iflverenlere, prime esas kazanç alt s n r üzerinden hesaplanan sigorta primine ait iflveren hisselerinin; a) Birinci y l için yüzde yüzü, b) kinci y l için yüzde sekseni, c) Üçüncü y l için yüzde altm fl, d) Dördüncü y l için yüzde k rk, e) Beflinci y l için yüzde yirmisi, flsizlik Sigortas Fonundan karfl lan r hükmü getirilmifl idi. Uygulama tarihinde sona erecekti. Ekonomik kriz sonucu artan iflten ç karmalar karfl s nda uygulama 1 y l uzat larak tarihine kadar uygulanmas yasallaflm flt r. Böylece ile tarihleri aras nda sigortal baz nda yukar da belirtilen yafl flartlar n tafl yan ve ortama say n n üzerinde ifle al nan iflçiler için bu teflvik uzat lm flt r tarihinden sonra ilk defa tescil edilecek olan iflyerleri için ise ortama sigortal say s hesab yine olmayacakt r. Bu iflyerleri sigortal baz nda yafl kriterlerini içeren kiflileri istihdam ederler ise tamam bu teflvikten yararlanacakt r. Ayr ca daha önce döneminde Kuruma bildirilen sigortal lar kapsam d fl nda tutulmufl iken buna 2008-Aral k ve 2009-Ocak aylar n da kapsayacak flekilde geniflletildi.ortalama sigortal say s n n hesaplama formülünde bir de ifliklik olmam flt r. (Ortalama sigortal say s =Çal flt r lan sigortal say s /ay). Uygulama tarihinde yürürlü e girecektir. 245

8 VI.AYLIKLARA HAC Z YASA I GET R LD fiu ana kadar ödenek, gelir ve ayl klara kiflinin r zas olup olmad na bak lmaks z n borcu nedeniyle SGK taraf ndan haciz ifllemi bafllat l yordu. E er kifli bu iflleme itiraz ederse haciz uygulanamadan kald r l yordu, itiraz etmeyenlerin ise bu gelirleri haczediliyordu. Bu durum ise çok ma duriyetlere yol açmaktayd say l yasas n n 93 üncü maddesinin birinci f kras na, Bu f kraya göre haczi yasaklanan gelir, ayl k ve ödeneklerin haczedilmesine iliflkin talepler, borçlunun muvafakati bulunmamas halinde, icra müdürü taraf ndan reddedilir. ibaresi eklenmifltir. Art k borçlu kiflinin önce muvafakati al nmadan haciz ifllemi bafllat lamayacakt r. cra müdürü bu muvakati olmad n gördü- ü anda SGK n n haciz talebini iflleme koymayacakt r. VII.TARIM fiç LER DE EMEKL OLUNCA MAAfiLARI KES LMEDEN ÇALIfiAB LECEKLER 2925 say l Tar m sigortal lar emekli olduktan sonra bir iflte çal flmaya bafllamalar halinde Sosyal Güvenlik destek Primi ödeyerek çal flma haklar yoktu. Bu flekilde çal flmalar halinde ayl klar kesilmekteydi. Bilgisi olmadan çok say da vatandafl m z bu konuda ma dur olmufl idi say l yasan n Geçici 14 üncü maddesine 2925 say l Tar m flçileri Sosyal Sigortalar Kanununa göre yafll l k ayl almakta iken çal flmaya bafllayanlar n ayl klar kesilmez ve bunlar hakk nda da bu maddenin sosyal güvenlik destek primi al nmas na iliflkin hükümleri uygulan r. f kras eklenmifltir. Çok yerinde bir düzenleme ile tar m çal flanlar na da di er çal flanlarla birlikte eflitlik sa lanarak destek primi ödemek flart ile ayl n al p ayr ca çal flma hakk tan nm flt r.bu uygulaman n yürürlük tarihi ise olarak geriye dönük olarak geçerlilik kazanm flt r.bu flekilde maafl kesilen vatandafl- 246

9 lar n tarihinden itibaren çal flmalar n destek primi karfl l nda alma imkanlar ortaya ç km flt r. VIII.KISM ZAMANLI ÇALIfiAN YÜKSEK Ö REN M Ö RENC LER N N SORUNU ÇÖZÜLDÜ 2547 say l Yüksekö retim Kanununun 46 nc maddesine tabi olarak k smi zamanl çal flt r lan ö rencilerden ayl k prime esas kazanç tutar, 5510/82 nci maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt s n r n n otuz kat ndan fazla olmayanlar n da meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek ö renimleri s ras nda zorunlu staja tabi tutulan ö renciler gibi iflkazas ve meslek hastal sigortas ndan yararlanmalar sa lanm flt r. YÖK yasas na göre k smi zamanl olarak çal flan ö rencilerin tüm sigorta kollar na tabi olarak çal flmalar söz konusuydu. Bu durum ise bu kiflilerin haksahibi olarak anne veya babalar üzerinden sa l k yard m almalar n önledi i gibi, prim için ücretlerinden daha fazla kesinti yap lmas na yol açmaktayd. Bu ma duriyetleri giderilmifl oldu. IX.SONUÇ: tarihinde T.B.M.M de kabul edilen 5838 say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun ile getirilen düzenleme sonucu ayr ca Ek:1 ve Ek:2 iflçi bildirimi düzenlenmeyecek, Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl na bildirilmeyecektir say l Kanuna göre düzenlenen iflyeri,sigortal ifle girifl ve sigortal ayr l fl bildirgesi; 2821 say l Sendikalar Kanunu nun, 62.maddesi gere i düzenlenen Ek:1 ve Ek:2 iflçi bildirimi yerine geçecektir. Yine ayr ca 5953 say l Bas n fl,4857 say l fl Kanunu ile 4447 say l flsizlik kanunu gere ince bildirilecek belgelerde ortadan kalkm fl olmaktad r say l Kanun ile getirilen yasal de ifliklik tarihinde yürürlü e girece inden, bu tarihe kadar mevcut yasal düzenleme devam 247

10 edecektir. Di er bir ifadeyle iflverenler tarihine kadar ifle ald veya herhangi bir nedenle ifl sözleflmesi sona eren iflçileri, izleyen ay n 15 ine kadar ayl k bildirimle (Ek:1 ve Ek:2) Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl - na bildirmeye devam edecektir.aksi halde 150 TL para cezas na maruz kalmaya devam edeceklerdir. Burada daha önce iflten ayr lma durumunu bildirmeme halinde SGK taraf ndan ceza uygulanamazken yeni yasa ile buna belge bafl na asgari ücret cezas getirilmifltir. Bürokratik ifllemlerin azalt lmas, kay t d fl istihdam n önlenmesi aç s ndan çok yararl olan bu düzenlemelerin bu iflle u raflan muhasebeci ve mali müflavirlerin ifl yükünü de azaltaca bir gerçektir. Bunun d fl nda ekonomik krizin doru a ulaflmakta kodlu u bu günlerde yaflanan iflçi ç karmalar karfl s nda, k sa çal flma ödene i miktar ve süresi artm flt r. Ödenek ve gelirlere haciz için kiflinin onay flart getirilmifltir. K sm zamanl çal flan Yüksek ö renim ö rencilerine de di erlerine paralel olarak tam sigorta istisnas getirilmifltir. Tar m sigortal lar na destek primi ödeyerek çal flma eflitli i sa lanarak maafllar n n kesilmesinden kurtar lm fllard r. Düzenlemeler çok yerinde ve zaman nda olmufltur. Yasan n çal flma dünyas d - fl nda kalan di er maddelerine yaz konusu d fl nda kald ndan burada de inilmemifltir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar ( ) Say l Kanun. Ankara: Resmi Gazete (18040 say l ) T.C. Yasalar ( ) 2925 Say l Tar m flçileri Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (18197say l ) T.C. Yasalar ( ) Say l flsizlik Sigortas Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (23810 say l ) T.C. Yasalar ( ) 4857 Say l fl Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25134 say l ) 248

11 T.C. Yasalar ( ) Say l Yat r mlar n ve stihdam n Teflviki ile Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun. Ankara : Resmi Gazete (25365say l ) T.C. Yasalar ( ) Say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200say l ) T.C. Yasalar ( ) Say l fl Kanunu Ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun. Ankara : Resmi Gazete (26887say l ) T.C. Yasalar ( ) Say l Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun. Ankara : Resmi Gazete (27155 say l ) 249

12 250