LİSE 1 COĞRAFYA ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA

Transkript

1 LİSE 1 COĞRAFYA ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA (4) Aşağıdaki doğal unsurların insan hayatına etkilerinin neler olduğunu günlük yaşantınızdan ve farklı kaynaklardan faydalanarak açıklayınız. SICAKLIK: Canlıların hayatlarını devam ettirebilmeleri için normal bir sıcaklık gerekir.canlılar çok yüksek ve çok düşük sıcaklıkların olduğu yerlerde yaşamakda zorlanır.canlılara uygun koşulların ortaya çıkması ve bu koşulların devamlılığında sıcaklık şartları direk etkilidir. Aşırı sıcak ve soğuk insan hayatını olumsuz etkiler. Giyim sağlık,tarım, hayvancılık, turizm, ulaşım, ticaret gibi ekonomik faaliyetleri olumsuz etkiler. YAĞMUR: Yağmur su döngüsünün önemli bir parçasıdır.canlıların hayatının devamı için suya ihtiyaç duyarlar ve bu suyun kaynaklarından bir tanesi de buharlaşan nemin yağmur olarak yüzeye dönmesidir.bitkiler,hayvanlar için tüm canlılar için son derece önemlidir.aşırı yağmurlar olumsuz etkiler doğurabilir.seller,heyelan, turizmi olumsuz etkileyebilir. KAR:Sıcaklık koşullarının belirlenmesinde etkili olabilir.özellikle kuru ve soğuk geçen kış günlerinde kar yağması havayı yumuşatır.bu olay bir çok bitkinin aşırı dondan etkilenmesini engeller.bahar dönemlerimde ani kar erimeleri olumsuzluklara yol açabilir (sel).yine bu kar erimeleri önemli bir su kaynağıdır.kışın kar yağışları bitkiler için koruyucu bir etki yaparar. Giyim tarzımızı ve sağlığımızı etkiler. Tarım için önemlidir. Tarım ürünleri soğuğa karşı koruduğu gibi toprak nemimin artmasına ve yeraltı suyunun zenginleşmesine katkı sağlar. Deniz turizmine olumsuz etki yaparken kış turizmine (kayak) imkân sağlar. DENİZ DALGALARI:Kıyı bölgelerdeki biyoçeşitlilikte etkili olabilir.kasırga ya açık bölgelerde şiddetli fırtınalarla çok yıkıcı etkileri olur. Aşırı dalgalar deniz turizmini ve deniz yolu taşımacığını olumsuz etkiler. Tsunami bir doğal afettir. Kıyılarda çeşitli aşınma ve biriktirme şekilleri oluşumunu sağlar. Balıkçılığı da etkiler.son dönemlerde dalga enerjisi üzerine ciddi çalışmalar yapılmaktadır. RÜZGÂR:Bitkilerin yayılmasında tozlaşmasın da son derece önemlidir.sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler.havayı temizletici özelliği vardır.deniz turizmi için olumsuzluktur.çok şiddetli rüzgârlar(fırtına) doğal afetlere neden olabilir. Bazı yerlerde rüzgâr santralleri ile enerji üretilir. Ayrıca geçmiş asırlarda ve günümüzde de taşımacılıkta rüzgâr gücünden faydalanılmaktadır.bir bölgedeki hava kütlelerinin 1

2 taşıyıcı gücü rüzgarlardır. TOPRAK:Canlıların önemli yaşam alanlarından biridir.milyonlarca canlıya barınma imkânı sağladığı gibi tarımın üzerinde yapıldığı alan olması sayesinde her türlü besinin de ana kaynağıdır.insanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için ihtiyaçları olan besin maddelerinin en önemli yetişme alanıdır.seramik çanak çömlek vb kullanım alanları vardır.en önemli sorunu toprakların kirletilmesi ve erezyondur.ayrıca toprağın verim gücü topraktan faydalanmayı etkilemektedir.özelliklerine göre faydalanma yoğunlukları da değişir.verimli alanlarda nüfus daha yoğun verim azaldıkça nüfus ve yerleşme sayısı azalmaktadır. KAYAÇLAR:Yer kabuğunun ana malzemesidir. Ayrışarak toprak malzemesi olur.tüm canlı hayatın beslenmesi ve barınması için gerekli ana malzemedir.hayatımızın her anında olan bir unsurdur.özellikle yapı malzemesi olarak kullanılır.ayrıca süs eşyası yapımında, enerji kaynağı olarak da kullanılır.birçok sanayi dalının ham maddesidir. Bünyelerindeki birçok element veya mineraller değerli madenleri oluşturmaktadır. BİTKİLER:İnsanların ve canlıların en önemli besin kaynağıdır.dünya fotosentez dengesinde çok önemlidir.besin zincirinin en önemli halkasıdır.dünyada bir çok kullanım alanları vardır,kozmetik ilaç sanayi ev eşyaları vb. İklim ve toprak özelliklerine göre yetişen bitki örtüsü, insanların faaliyetlerini değişik şekilde etkiler.ormanların yakının*da bulunan insanlar, ormanların çeşitli doğal güzellikleri yanında ke*restesinden de yararlanır.orman ürünlerine dayalı çeşitli sanayi faaliyetlerinde bulunurlar. Buna karşılık bozkırlarda yaşayan in*sanlar, ancak buraları mera olarak değerlendirebilir. HAYVANLAR:Ekosistem içerisinde önemli bir elemandır.insanlar için önemli bir besin kaynağıdır.doğada mevcut dengenin önemli bir halkasıdır.bişr çok bölgede önemli bir ekonomik faaliyettir. Doğal dengenin önemli unsurlarından biridir. Besin ve şifa kaynağıdır. Evcil hayvanlar sayesinde insanlar için büyük bir nimettiravcılık açısından da önemlidir. NEM:Biyoceşitliliğin yoğun olduğu bölgeler nemli ve sıcak alanlardır.doğada canlıların uygun koşullar bulabileceği bir alan yaratır.yağışı ve sıcaklığı etkiler. Bunların etkilediklerine de dolaylı da olsa etki eder. Nemin ve yağışın bol olduğu alanlar bitki örtülerinin gür ve sık olduğu, ılıman iklim şartlarının yaşandığı alanlardır.nemin az olduğu alanlar kuraklık şartlarının arttığı ve ekonomik faaliyetlerin 2

3 çeşidinin az olduğu alanlardır. DAĞ:Yükselti,iklim ve ekonomik özelliklerine göre tercih edilebilen alanlar olabilir.genelde yerleşme için elverişsiz nüfusun seyrek olduğu yerlerdir.yükselti değerlerine göre kışın kar yağışları ve buzullaşma görülebilir.buda önemli bir tatlı su kaynağı oluşturur. Dağlar yüksek ve engebeli yapısıyla tarıma elverişli arazilerin az olduğu, gerek eğimli ve sarp yer şekilleri gerekse aşırı kar yağışları ile ulaşımın zor olduğu, geçim kaynaklarının az olması nedeni ile de nüfus ve yerleşmelerin seyrek olduğu alanlardır. AKARSU:İnsanlar için önemli bir su kaynağıdır.ekonomik faaliyetlerimize direk etki yapar,önemli bir enerji üretim alnları,tarımda sulama merkezleridir. Tarım, sulama, balıkçılık, turizm (rafting, piknik),yüzmek, serinlemek, enerji üretimi ve daha pek çok alanda insanlığa imkan sağlar. MAĞARA:İnsanlar için geçmiş dönemde önemli bir sığınma alanıdır.günümüz koşullarında daha çok turizm ve doğal güzellik ve şifa merkezi olarak kullanılabilir OVA:Önemli bir yerleşme alanlarıdır. Düz alanlardır.ekonomik faaliyetlere,ulaşıma yerleşmeye elverişli yapısı ovaları cazip kılar en önemli özellikleri verimli topraklarla kaplı olmasıdır. LİSE 1. SINIF SAYFA 16 ve 20 ETKİNLİK ÇALIŞMASI Kitabınızda verilen haritaların basım kalitesi çok yüksek değil sevgili öğrenciler,haritaların alt kısımlarındaki lejant bölümleri yeteri kadar sağlıklı okunmamakla beraber sorulara cevap vermeye çalışalım. 1-Trabzon il ve İlçeleri için 2 numaralı harita uygundur. 2-Trabzon ilinin akarsu havzaları için 4 numaralı harita uygundur. 3-Ulaşım yolları ve çeşitleri için 6 numaralı harita uygundur. 4-Bitki örtüsü ve çeşitliliği 3 numaralı harita uygundur ve 6 numaralı haritalarda zaman içerisinde değişmeler olabilir. 6-4 ve 5 numaralı haritalardan faydalanarak hazırlanabilir. Sayfa - 20 Etkinlik Ortadaki haritayı seçer. Çünkü bu haritada ölçek vardır. Yön 3

4 oku ve renklerin ne anlama geldiğini gösteren açıklama bölümü (lejant) bulunur. Diğer haritalarda bu üç unsur bir arada yer almamıştır. Sayfa 20 etkinlik 2 de b ve d için ölçek b :1/2 d:1/4 c ve d için ölçek küsürlü çıkar... Sayfa etkinlik çalışması İFADELER Bir Türkiye fiziki harita için ölçek aşağıdaki gibi ise Bir Türkiye fiziki haritasının ölçeği değiştikçe 1/ / Ayrıntıyı gösterme gücü Fazladır Azdır değişir Hata payı Az Fazla değişir Gerçek alan Aynı Aynı değişmez Ölçeğin paydası küçük büyük değişir Yükselti değerleri Aynı Aynı değişmez Enlem ve boylam dereceleri Aynı Aynı değişmez Kağıt üzerinde kapladığı alan Fazla Azdır değişir 4

5 SAYFA 25 ETKİNLİK ÇALIŞMASI Yerel saat problemleri SORU-1- B noktası O º boylamı yani başlangıç meridyeni üstü, D noktası 75 º Doğu boylamındadır. Aralarındaki zaman farkı ne kadardır? Çözüm: 75 º x 4 = 300 = 5 saattir. SORU-2-B noktasında ( O º) yerel saat 12: 40 iken A(30 º Batı) ve C ( 45 º Doğu) noktalarında yerel saat kaçtır? A- 30 º - 0 º = 30 º meridyen farkı, 30 º x 4 = 120 = 2 saat zaman farkı, Batıda yerel saat geridir = yerel saat A noktasında B- 45 º- 0 º = 45 º boylam farkı, 45 º x 4 = 180 = 3 sat zaman farkı, doğuda yerel saat ileri olduğundan, = Yerel saat C noktasında tır. SORU-3- C Noktasında( 45 º doğu boylamında) yerel saat iken, D noktası ( 75 º doğu) ve E ( 75 º doğu) noktalarında yerel sat kaçtır. A- 75 º - 45 º = 30 º boylam farkı, 30 º x 4 = 120 = 2 saat zaman farkı, doğuda yerel saat sürekli ileridir = tır. B- D ve E noktaları aynı boylam üzerindedir. Aynı boylam üzerindeki tüm noktaların yerel saatleri aynıdır.( 19.40) Bir alttaki etkinlik çalışmasını atlas yardımıyla verilen yerlerin boylam derecelerine göre ve doğuda batıda olmasına göre yapabilirsiniz SAYFA 28 İZOHİPSLER ETKİNLİK ÇALIŞMASI Kitabınızda verilen yerleri soldan aşağı doğru sırayla yerleştirebilirsiniz. 1 numaralı yer verilmiş hemen alt tarafı Karacaören bölgesi (2)hemen alt taraf Aktepe (3)alt tarafta deniz kenarı (4)sağ üst tepeltepe(5)alt tarafta yenice yakınları(6) Elmalı Göltepe arasındaki mavi yer (7)en alttaki deniz kenarında izohipslerin genişlediği yer (8) numaralı yer olarak verilmiştir. SAYFA 30 ETKİNLİK ÇALIŞMASI Verilen şekillerin eşleştirilmesi: 1 numaralı yer (a) Boyun 2 numaralı yer (d) tepe 3 numaralı yer (b) vadi 4 numaralı yer (c) göl 5

6 Kitabınızdaki haritadan faydalanarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız. SORU-1- Bir kağıt parçasına kitabınızda sayfa 21 deki gibi ölçeceğiniz yerler arasını işaretleyiniz ve kitabınızdaki haritada verilen ölçek ile karşılaştırarak arasındaki uzaklığı hesaplayabilirsiniz.yaklaşık olarak Zonguldak İstanbul arası 225 km çıkar SORU-2-Çorum da yerel saat iken İzmit te kaç olur. Çorum 35 DM İzmit 30 DM yer alır.bu bilgi kitabınızdaki haritadan elde edilmiştir. Aralarındaki meridyen farkı : 5 meridyendir. Her meridyen arası 4 olduğundan zaman farkı 5x4: 20 dk zaman farkı vardır. İzmit daha batıda olduğu için saat daha geridir dk : 15:55 olur SORU-3-Güneş doğuda erken doğduğu için tepe noktasına ulaşmasıda batıdaki noktalara oranla daha önce gerçekleşir.bu bilgiden yola çıkarak cevap 36 DM olur. SORU4- Aşağıda verilen koordinatlar üzerinde yer alan yerleşim birimlerini bulunuz. 41 Kuzey 29 Doğu : Yalova 40 Kuzey 33 Doğu :Ankara 40 Kuzey 31 Doğu :Eskişehir 42 Kuzey 35Doğu :Sinop 41 Kuzey 32 Doğu :Bolu 41Kuzey 31 Doğu üzce SORU-5-Yalova,Tekirdağ,Bolu,Bartın,Samsun yerleşim birimlerinin coğrafi koordinatlarını haritadan faydalanarak defterinize yazınız.? YALOVA: 41 Kuzey 29 Doğu TEKİRDAĞ:41 Kuzey 27 Doğu BARTIN :Yaklaşık 41,5 Kuzey 32,5 Doğu BOLU :41 Kuzey 32 Doğu SAMSUN: 41 Kuzey 36 Doğu Aşağıdaki soruları cevaplayınız? SORU-1-Bir ülkenin renklendirme yöntemiyle çizilen haritasına bakıldığında,haritada kahverengi ve tonlarının olmadığı görülmüştür.bu ülkenin yüzey şekilleri ile ilgili neler söylersiniz. Bu ülke haritasında kahverengi tonlarının az olması bu ülkenin yüksek olmadığını yerşekilleri bakımından sade bir yapıya sahip olduğunu gösterir. SORU-2-Tarama yöntemi ile çizilmiş olan bir haritada kıs,kalın ve sık çizgilerin çok yer tutması harita ile ilgili nasıl bir bilgi verir. Bu yerin eğiminin fazla olduğu yükseltinin fazla olduğu bir yeri gösterir.dağlık bir yapıda olduğunu gösterir. SORU-3-Ekvator bölgesi hangi projeksiyon ile çizilirse yerşekilleri daha az hata ile düzlem üzerine aktarılır. Ekvator çevresi Silindir projeksiyon ile çizildiğinde bozulmalar daha az olur kutba gidildikçe bozulmalar artar. SORU-4-34 doğu meridyeninde yerel saat 12:10 iken 25 batı meridyeninde kaç olur. 34 doğ meridyeni ile 25 batı meridyeni arasındaki fark bulunur.verilen yerler başlangıç 6

7 meridyeninin doğusunda ve batısında olduğu için aralarındaki farkı bulmak için verilen noktaların meridyen değerleri toplanır : 59 meridyen eder.her meridyen arası 4 dk olduğu için 59x4: 236 dk zaman farkına ulaşılır.bu farkı da saate çevirmek için 236/60 : 3 saat 56 dk fark çıkar. Doğuda saat daha ileri olduğu için 25 batıda saat 12:10-03:56 Cevap: 08:14 olur SORU-5-İzohips yöntemiyle çizilen haritalardan faydalanılarak hangi işlemler yapılabilir. İzohips yöntemiyle çizilen haritalardan faydalanarak herhangi bir yerin yerşekilleri hakkında yorum yapılabilir.profil çıkartılabilir.yükselti farkı hesaplanabilir,eğim hesaplanabilir, SORU-6-Yandaki izohips haritasında bir yerleşim yeri kurmak istense nereleri seçerdiniz.neden? Kitabınız daki haritada yerleşim yeri olarak akarsu vadisi boyunca akarsuyun denize döküldüğü alanları seçerdim.buralar su kaynakları bakımından elverişli verimli topraların bulunduğu yerleşmeye elverişli alanlardır. SORU-7-Haritada hangi yerşekilleri gözükmektedir. Tepe,akarsu vadisi,sırt,yamaç,delta bulunmaktadır. SORU-8- Haritada yer alan en yüksek nokta kaç metredir. İzohips eğrileri sayılarak izohips aralıklarının 100 m olduğu görülür en yüksek nokta 1100 m dir. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına D yanlış olanların yanına Y yazınız. 1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız. 1-Eğimin fazla olduğu dik yamaçlardır. 2-İzohips ve renklendirme 3-Dünyanın yuvarlak olması 4-15 D 240/4 :60 meridyen daha doğuya gidilirse 15 D olur. 5-Ayrıntı 6-O metreyi 7-Eğim 8-Nokta 9-Yüksek 10-Kabartma Yöntemi 7

8 Aşağıdaki soruların doğru seçeneğini işaretleyiniz? 1- e 2-d 3-e 4-e şıkkı Aşağıdaki tabloda verilen ifadelerin hangi olayın sonucunda meydana geldiğini karşısındaki kutucuklara işaretleyiniz. İfadeler Günlük hareket Yıllık hareket ve eksen eğikliği Yörüngenin elips olması Dünyanın güneşe olan uzaklığı yıl içinde değişir. Meridyenler arası yerel saat farkı oluşur. x x Dünyanın güneş çevresinde hızı sabit değildir. x Mevsimlik sıcaklık farkları meydana gelir. x KYK da yaz mevsimi,gyk da kış mevsimi daha uzun sürer. x Muson rüzgarları meydana gelir. x Eylül ekinoksu iki günlük gecikmeyle meydana gelir. x Gece-gündüz uzunlukları değişir. x Şubat ayı 28 gün sürer. x Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları yıl boyunca değişir. x Güneş in ufuk üzerine doğduğu yer ve saat ile,güneş in ufukta battığı yer ve saat değişir. x Dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını belirleyerek,matematik iklim kuşaklarının oluşumuna neden olur. x Aydınlanma çemberi mevsimlere göre yer değiştirir. x Güneş ışınlarının geliş açısı gün içerisinde değişir. x 30 derece ve 60 derece enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur. x Günlük sıcaklık farkları oluşur. x Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir. x 8

9 21 Aralık ta güney yarım kürenin,21 haziranda ise kuzey yarım kürenin güneşe daha dönük olmasına neden olur. x Fiziksel çözülme meydana gelir. x Gece ile gündüz süreleri arasındaki farkın,ekvatordan kutuplara gidildikçe artmasına neden olur. x Meltem rüzgarları oluşur. x Mevsimlerin oluşmasına ve değişmesine neden olur. x Sürekli rüzgarların ve okyanus akıntılarının yönlerinde sapma meydana gelir. x Güneş ışınları yıl boyunca dönencelere bir kez,dönenceler arasına iki kez dik düşer. x Aşağıdaki tabloda verilen olaylar hangi tarihlerde gerçekleşir.bazılarında birden fazla tarih işaretleyebilirsiniz. 23 Eylül 21 Aralık OLAYLAR 21 Mart 21 Haziran Güneş ışınları yengeç dönencesine 90 derecelik açıyla gelir X Güneş ışınları öğle vakti ekvatora 90 derece ile gelir. X X Kuzey yarım kürede yaz mevsiminin başlangıcıdır. X Bu tarihten itibaren KYK de geceler,gündüzlerden uzun olmaya başlar. X KYK de en uzun gündüz en kıs gece yaşanır. X KYK de sonbahar,güney Yarım Kürede ilk bahar mevsiminin başlangıcıdır. X Ekvatorda gece gündüz eşittir.ancak ekvatordan kuzeye gidildikçe gündüz uzar geceler kısalır. X 9

10 Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer. X X Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar.fakat 23 eylüle kadar gündüzler gecelerden uzundur. X Dünyanın her yerinde gece gündüz birbirine eşittir. X X Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer X X Yengeç Dönencesinin kuzeyinde cisimlerin en kısa gölgesi oluşur. X Bu tarih kuzey kutup noktasında 6 aylık gecenin güney kutup noktasında 6 aylık gündüzün başlangıcıdır. X KYK de kış mevsiminin başlangıcıdır. X Bu tarihten itibaren Güney Yarım Kürede geceler,gündüzlerden uzun olmaya başlar. X LİSE 1.SINIFLAR SAYFA 43 ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. SORU-1-Kuzey kutup çevresi yaklaşık olarak (21 Mart -23 Eylül )6 ay güneş görür.ancak burası yinede buzlarla kaplıdır neden. Güneş ışınlarının geliş açısının eğik olması ve ışınların atmosferde izlediği yolun fazla olması tutulmanın artmasından dolayı bu ışınlar çok fazla ısıtıcı etkide olmaz. SORU-2-Dünya üzerinde güneş ışınları nerelere dik açıyla gelir neden. 10

11 Güneş ışınlarının dünya üzerine dik açıyla gelebildiği noktalar dönenceler arasında kalan yerlerdir.23 derece 27 lık eğiklik bu dönencelerin sınırını oluşturur.kuzey yarım kürede Yengeç Dönencesi Güney yarım kürede Oğlak dönenceleri güneş ışınlarının doksan derece ile gelebildiği son noktalardır.dönencelere yılda bir kez dönenceler arasında kalan yerlere yılda 2 kez 90 derece ile gelebilir bu noktaların üst enlemlerine güneş 90 derece ile gelemez. SORU-3-Bir yıl 12 aydan oluşur.ayların süresi gündür.ancak bunlardan şubat 28 günden ibarettir.neden temmuz veya ağustos ayları 31 gün sürerken şubat ayı 28 gün sürer. Dünya güneş etrafında yıllık hareketini gerçekleştirirken yörüngesinden dolayı bazen güneşe çok yaklaşır bazen de uzaklaşır. En yakın 3 ocak dönemi en uzakta 4 temmuz tarihleridir.bu yaklaşmalar sırasında güneşin çekim gücünün artması sebebiyle dünyanın dönüş hızında artış meydana gelir bu artışla beraber oluşan hızlı dönüş şubat ayının 28 gün de tamamlanmasına sebep olur.temmuz ayındaki yavaş dönme sonucu güneşten uzak bir konumda olduğu için yavaşlayan dönüş bu ayların 31 gün de tamamlanmasına yol açar. NOT:Sevgili gençler bu konu sırasında şu soru karşınıza çıkabilir.neden yakın olduğumuz tarihte kışı yaşıyoruz da uzak olduğumuz 4 temmuzda yazı yaşıyoruz şeklinde ; bu soru ile ilgili temmuz ayında uzak olmamıza rağmen ışınları dik açıyla alırız.şu bat ayında yakın olmamıza rağmen yörüngeden dolayı ışınları eğik aldığımızdan kış mevsimi yaşanır. Aşağıdaki boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız. 1-Sıcaklık kuşaklarının dağılışında kara de denizlerin dağılışı etkilidir. Çünkü kara ve denizlerin ısınma özellikleri birbirinden farklıdır,karalar çabuk ısınır çabuk soğurken denizler geç ısınıp geç soğur.kara ve denizlerin oranların yarım küreler arasında farklı olması sıcaklık kuşaklarının sınırlarının belirlenmesinde etkili olmuştur. 11

12 2-Sıcaklık kuşaklarının ortaya çıkmasında okyanus akıntıları etkilidir. Çünkü okyanus akıntıları dünya sıcaklık dağılışında etkilidir.kutuplardan gelen akıntılar sıcaklık değerlerini düşürürken ekvatordan gelen akıntılar sıcaklığı arttırıcı etki yapar. 3-Dünya sıcaklık kuşaklarının oluşmasında Dünya nın şekli etkilidir. Çünkü dünyanın şeklinden dolayı ekvatordan kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının geliş açıları azalır bu azalma ısınma özelliklerini ve sıcaklık dağılışını etkiler. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına D yanlış olanların yanına Y harfi yazınız. 1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D Aşağıdaki soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz. 1-D Yengeç Dönencesi 2-D Denizlerin dağılışı 3-A 21 Mart 4-E Sidney 5-E Ekvator ile ekliptik arasındaki açı Sayfa 48 Aşağıdaki soruları kitabınızdaki grafiğe bakarak cevaplandırınız. SORU-1-Atmosferde sıcaklık değişimi nasıldır? Atmosferin farklı katları arasında farklı değişim göstermektedir.troposferde yukarı doğru azalırken, Stratosferde yukarı doğru artmaktadır.mezosferde azalırken, iyonosferde yukarı doğru sıcaklık azalmaktadır. SORU-2-Troposferde sıcaklık değişimi nasıldır? Troposferde sıcaklık yukarı çıkıldıkça azalır. SORU-3-Canlı yaşamı için en uygun sıcaklık şartlar hangi katmandadır. Troposfer katında bulunur. SORU-4-Bulut,sis,yağmur,kar gibi hava olaylarının hangi atmosfer katında görülmesi beklenir. 12

13 Troposferde görülmesi beklenir çünkü bu olayların gerçekleşmesi için gerekli olan su buharı sadece bu kattadır. HAVA OLAYLARI Sayfa 49 Etkinlik Çalışması: Ders kitabındaki hava olayları adlı metin okunarak, SORU-1-Hangi hava olaylarından bahsedilmiştir. Sis, çiy, bulut, meltem, nem, rüzgâr, şimşek, gök gürültüsü, yağmur. SORU-2-Yaşadığınız yerde mevsimlere göre hava olayları nasıl bir değişim göstermektedir? Kış mevsiminde genelde bulutlu, nemli, yağmurlu havalar, sık esen rüzgârlar, bazen ılık esen lodos yaşanmakta, yine kış aylarında uzun sürmese de kar yağışı ve don olayları yaşanmakta, ilkbaharda yağışlar azalırken, güneşli ve sıcak günler yaşanmaya başlanmakta, bol güneşli, yağmursuz, yağışsız, geçen yaz günleri yaşanır. Hava sıcaklıklarının düşmesi, artan bulutlar, rüzgârlar ve başlayan yağışlarla gelen sonbahar kışın gelmekte olduğunu haber vermektedir. SORU-3-Metne göre hava olayı kavramını tanımlayınız. Hava Olayları: Atmosferde görülen kısa süreli değişimler veya olaylardır. Yağmur yağması, Rüzgâr esmesi bu türlü olaylardır ve hepimizin bildiği gibi bu tür olaylar çok uzun sürmez ve kısa sürelerde sürekli değişir. HAVA DURUMU VE İKLİM Sayfa 50 Aşağıdaki soruları haber ve okuma metninden yararlanarak tartışıp cevaplandırınız. SORU-1-Hangi metindeki hava olayları uzun süreleri kapsanmaktadır? II.Metindeki hava olayları daha uzun sürelidir. SORU-2-Metinlerden hangisi hava durumu, hangisi iklim özelliklerini belirmiştir? I.Metin hava durumu, II.Metin iklim özelliklerini belirtmiştir. SORU-3- Günlük kıyafet seçimlerimizi hangi metne göre belirlerdiniz? I. metne göre belirlerdik. SORU-4- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak iklimin yaşamımızı nasıl etkilediğini söyleyebilirsiniz? 13

14 Yaşadığımız yerdeki doğal bitki örtüsü, akarsuların özellikleri, insanların yaşam tarzları, geçim kaynakları, beslenme durumu, yaptıkları kış hazırlıkları, konut tipleri, ekonomik etkinliklerinin türü, iklimin kontrolü altındadır. SORU-5- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak hava durumunun yaşamımızı nasıl etkilediğini söyleyebilirsiniz? Hava durumu günlük yaşamda giyeceğimiz kıyafet, yola çıkarken yanımıza almamız gereken eşya ( Şemsiye, zincir, çekme halatı,) gün içinde meydana gelecek aşırı sıcaklar halsiz kalma, sıcaklık çarpması gibi sağlık sorunları veya anormal soğukların yol açtığı don olayları gibi zararlar verebilmekte ancak bu özellikler kısa süreli olduğu için uzun bir zaman boyunca insanların yaşamlarını aynı şekilde etkilememektedir. SORU-6-Gelecek yaz yapacağınız tatili hangi metinden yararlanarak planlarsınız? II.metine göre, SORU-7-İkinci metinde verilen bilgilerden yararlanarak iklim ile ilgili genellemelerin ne kadar geriye gittiğini söyleyebilir misiniz? İklimle ilgili genellemeler yıl gibi geriye gittiği söylenebilir. SORU-8-Birinci metinde verilen bilgileri ne kadar süre kullanabilirsiniz? En fazla birkaç gün veya hafta süreyle kullanılabilir. SORU-9-Sizde bir tanıtım broşürü verilseydi yaşadığınız yerin iklim özeliklerini nasıl tanıtırdınız? Yaşadığınız yerin iklim özelliklerini yazabilirsiniz. Yazları sıcak ve kurak geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 18 C - 20 C arasında değişir. Kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı mm arasında değişir ve yağış rejimi düzensizdir. Kar yağışı ve don olayı pek görülmez. 9.SINIFLAR ETKİNLİK ÇALIŞMALARI Etkinlik çalışması(sayfa 55) 1-Haritadaki sıcaklıklar hangi faktörle göre değişmektedir? Enlem, Karasallık denizellik,yükselti farklılıkları,akıntılar 2-Enlem, karasallık, yükselti, deniz akıntıları ve diğer faktörlerle ilgili örnekler veriniz. 14

15 Akdeniz kıyılarının Marmara kıyılarından daha sıcak olması( Enlem) Uludağ ın yüksek kısımlarının Bursa merkezden daha soğuk olması ( Yükselti) Ülkemizde denizden uzak iç kısımlarda yıllık sıcaklıkların kıyılardan az olması. (Kara ve Deniz Dağılışı) Toros dağlarında güneye bakan yamaçların kuzey yamaçlardan daha sıcak olması.( bakı) Avrupa nın batı kıyılarının aynı enlemde Kanada kıyılarından daha sıcak olması ( Okyanus akıntıları) 3 -Kendi yaşadığımız yer için etkili olan sıcaklık faktörleri neler olabilir. Denize yakınlık- uzaklık, Yükselti, Enlem vb. Etkinlik çalışması Sayfa 56) 1-Dünyanın eksen eğikliği nedeniyle yarım kürelerin farklı zamanlarda farklı ısınmalarından dolayı mevsim farkı yaşanır. 2-Birincisi Türkiye olan Kuzey yarımküre iken İkincisi yani kışı yaşayan güney yarım kürede, özelliklede orta veya yüksek enlemlerde bir ülkede olabilir. ( Afrika nın Güneyi, Güney Amerika veya Avusturalya olabilir.) Etkinlik Çalışması:Sayfa 57 Şehirler Yükselti (m) Sıcaklık (ºC) Yağış Miktarı (mm) En yüksek En düşük Tumaco Pasto

16 SORU-1-Bu iki kent hemen hemen aynı enlemde olmasına rağmen bu iki kentin sıcaklık değerlerinin farklı olmasının nedenleri nelerdir? Şehirlerin bulunduğu yer itibariyle biri deniz kenarı diğeri iç kesimdedir.yine iki şehir arası ciddi yükselti farkı mevcuttur. SORU-2-Yükseklik arttıkça sıcaklığın kaç derece ve nasıl değişir? Yükselti arttıkça sıcaklık her 100 m de 0,5 azalır hesaplamalarda kolaylık olması açısından her 200 m de 1 C azalır bilgisi kullanılabilir. Örnek deniz seviyesinde bir noktada sıcaklık 10 C olsun 2000 m çıkıldığında sıcaklıkta nasıl bir değişme olur hesaplamasını yapalım. Birinci noktamız deniz seviyesi ise 0 m dedir.2. noktamız 2000 m de olduğu için yükselti 2000 m değişmiştir.2000 /200 çünkü her 200 m de 1 derece değiştiğine göre değişim ne kadardır onu bulmak için.2000/200=10 derece değişmiş.deniz seviyesinden yüksek bir yere çıktığımız için sıcaklık azalacak kaç derece azalacak 10 deniz kenarında sıcaklık 10 derece ise 2000 m de sıcaklık =0 C olur. Etkinlik Çalışması:Sayfa 58 Kitabınızdaki şekle bakarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız. 1- Sıcaklığın değişiminde hangi faktörler etkili olmuştur? Kara ile denizin farklı ısınma özelliği etkili olmuştur. 2- Gece ve gündüz farklı ısınmada karaların etkisi nedir? Karalar gündüz tez ısınır ve daha sıcak olur. Gece ise kara almış oluğu ısıyı daha tez verdiği için çabuk soğur. 3- Gece ve gündüz farklı ısınmada deniz ve okyanusların etkisi nedir? Denizler daha geç ısınır. Aldığı ısıyı da daha geç vermesinden dolayı daha geç soğur. 4- Sıcaklığın gece gündüz arasında değişimi rüzgârı nasıl etkiler? Gece soğuk olan karada ağırlaşan hava çökerek yüksek basınç oluşturur. Daha geç soğuyan deniz üzerinde hava sıcak ve basınç düşüktür. Gündüz ise kara sıcak basınç düşük, deniz geç ısındığı için soğuk ve basınç yüksektir. Buna bağlı olarak oluşan rüzgâr gündüz denizden karaya, gece ise karadan denize doğru eser. ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA Etkinlik Çalışması:Aşağıdaki sorulara dünya temmuz ve Ocak ayı sıcaklık 16

17 dağılışı haritalarına göre cevaplayınız. OCAK AYI ORTALAMA SICAKLIK DAĞILIŞI TEMMUZ AYI ORTALAM SICAKLIK DAĞILIŞI SORU-1-Yerkürede en sıcak yerler nerelerdir? Nedenlerini nelerdir? Kuzey Yarım Küre de Ocak Ayında Yüksek sıcaklıklar Ekvator ile Yengeç Dönencesi arasında, denizler üzerinde görülür. Güney Yarım Küre de Ocak Ayı en yüksek sıcaklıklar Güney Afrika da Kalahari Çölü nde, Güney Amerika da Patagonya Çölü nde ve Kuzey Avustralya da görülür. Kuzey Yarım Küre de Temmuz Ayı en sıcak yerler, 15. ve 40. paraleller arasındaki karalar üzerindedir.büyük Sahra,Asya içlerinde gobi,taklamakan çölleri Güney Yarım Küre de Temmuz Ayı sıcaklıkları az olup en yüksek sıcaklıklar ekvatora yakın yerlerindedir. SORU-2- İzotermlerin uzanışı hangi yarım kürede nasıl bir uzanış göstermektedir. Güney Yarım Küre de izotermlerin gidişi daha düzenlidir. Çünkü bu yarım kürede karalar daha az yer kaplar ve denizler çok yer tutar deniz etkisi ile sıcaklık daha düzenli dağılış gösterir. Kuzey Yarım Küre de Ocak Ayında İzoterm eğrileri karalar üzerinde güneye, denizler üzerinde kuzeye doğru sapma gösterir. Bu durum, karaların denizlerden daha soğuk olduğunun kanıtıdır. Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı Kuzey Yarım Küre de izotermlerin gidişi enlemlere uyum sağlamaz. Çünkü bu yarım kürede karalar geniş yer kaplar. SORU-3-Bu farklılıkların(izotermlerin uzanışı) nedenleri nelerdir? 17

18 Gerek sıcaklık dağılışında gereksese de izotermlerin uzanışlarında farklılığın temel nedeni iki yarım kürede kara ve deniz dağılışının farklı olmasıdır. Ayrıca izotermlerin paralellere göre sapma göstermesinde başka bir neden de Okyanus akıntıları, izotermlerin enlemlerden sapmasana neden olur. ETKİNLİK /A SAYFA 63 Halifax, Brest, Ulanbator şehirlerine ait sıcaklık grafiklerini yorumlama. SORU-1-Atlastan kentleri bululunuz. Halifax( Kanada- doğu kıyısı), Brest(Fransa batı kıyısı),ulanbator ( Moğolistan) SORU-2-Sıcaklık değerlerini karşılaştırıp nedenlerini bulunuz. Brest şehri sıcaklık değerleri yüksek olan bir şehir. Ayrıca kışları da ılık geçmektedir. Buranın bu şekilde olmasında deniz kıyısında olması ayrıca Golf Stream sıcak su akıntısının etkisi nedeniyledir. Halifax ise Brest göre aynı enlemlerde olmasına rağmen ve deniz kıyısında olmasına rağmen Brest şehrine göre daha az sıcaktır. Kışları da ayrıca çok daha soğuktur. Bunun nedeni ise Labrador soğuk su akıntısıdır. Ulanbator bu şehirlerle yaklaşık aynı enlemlerdedir. Fakat burada yıllık sıcaklık farkları çok fazladır. Yani yazın daha sıcak, kışın ise çok daha soğuktur. Bu da buranın havadaki nem miktarının düşük olmasını gösterir. Bu kent denizden uzaktır. Kara içindedir. Ayrıca yükseltisi oldukça fazladır.( Yaklaşık 2000 m.) ETKİNLİK /B Aşağıdaki kavram haritasını doldurunuz. DÜNYA ORTALAMA SICAKLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Dünyanın şekli ve enlem,eken eğikliği,kara ve denizlerin dağılışı,yükselti,nem,okyanus akıntıları,bitki örtüsü,işınların atmosferde kat ettiği yol şeklinde yazılabilir. LİSE -1 BASINÇ ETKİNLİK -1 sayfa (65) Bu etkinliklerde dikkat edilmesi gereken özellik okların yönü ve hareketin merkezden çevreye mi yoksa çevreden merkezemi olduğudur. Kuzey yarım kürede okların yönü sağa sapar Güney yarım kürede sola sapar.hareket merkezden çevreye ise YB çevreden merkeze ise AB özellik gösterir. 18

19 kuzey yarım kürede YB güney yarım Kürede YB Kuzey yarım kürede AB güney yarım kürede AB Şekilleri kitabınızdaki etkinliğe uygulamak sizlere kalıyor. Etkinlik devamında yükselen okların altına AB alçalan okların altına YB yazılmalı.çünkü alçak basınç alanlarında hava yükselir yüksek basınç alanlarında hava alçalıcı özellik gösterir. ETKİNLİK -2 1-SICAKLIK Ekvator çevrersinde hava sıcak olduğu için gaz molekülleri seyrelir,hafifler ve yükselir.bu nedenle basınç düşüktür. 2- DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ 30 derece enlemlerinde hava sıcak olmasına rağmen hava parselleri alçalıyor ve dinamik yüksek basınç merkezi oluşur. 3- YÜKSELTİ Uludağ'da hava soğuk olmasına rağmen basınç değeri deniz kıyısına oranla daha düşük çıktı.bunun nedeni gazların yoğunluğunun azalması olarak açıklanabilir. 4-YERÇEKİMİ Kutup çevrersinde basınç değerleri yüksektir. LİSE 1. SINIFLAR SAYFA ETKİNLİK ÇALIŞMALARI ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 67 Kitabınızdaki haritaları inceleyerek soruları cevaplandırınız. 1.Harita 1.AB alçak basınç, YB yüksek basınç anlamına gelir. 19

20 2.KYK de yaz, GYK de kış mevsimi yaşanmaktadır. Çünkü yazın karalarda AB, denizlerde YB alanları oluşur. 3.En yüksek değerler denizler üzerinde, en düşük değerler karalar üzerindedir. 2.Harita 1.KYK de kış, GYK de yaz mevsimi yaşanmaktadır. Karalar ve denizlerin farklı ısınma özelliğine bağlı olarak ortaya çıkan basınç merkezleri bu sonucu vermektedir. 2.En yüksek değerler karalar, en düşük değerler denizler üzerindedir. Nedeni; Karalar ve denizlerin farklı ısınma özelliğidir 3.GYK de denizlerin daha fazla olması bu sonucu doğurur.denizler üzerinde basınç değerleri benzer özellik göstereceğinden izobar eğrileri arasında belirgin farklılıklar görülmez buda düzgün uzanmasında etkili olur. Özetlemek gerekirse soğuk olan yerlerde YB sıcak olan alanlarda AB özellik gösterir(bu açıklama sıcaklık kriterine göre doğrudur. Dinamik kökenli yani dünyanın günlük hareketinden dolayı değişik durumlar ortaya çıkabilir..bu bilgiden yola çıkarak sıcaklık merkezli haritaları değerlendirdiğimizde 1. haritada Asya kıtası AB görülür demekki sıcak yani yaz mevsimini yaşıyor kuzey yarım küre Denizler üzeri daha serin kaldığı için YB özellik gösterir.2. haritada ise dikkat edilirse özellikle kuzey yarım kürede karalar üzeri YB denizler üzeri daha sıcak özellik gösterdiği için AB özellik gösteriyor. NOT:Özellikle bu konu ile ilgili izobar eğrilerinin düzenli bir uzanış göstermesinin sebebi soru olarak çıkabilir.2.harita 3. soru RÜZGARLAR: ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 69/1 1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Basınç merkezleri arasındaki uzaklık(bu uzaklık artarsa rüzgarın hızı azalır.) 3.Basınç farkı(ilk bahar ısınma değerleri birbirine yakındır ancak kışın bu olay daha belirgin derecelerde kendini gösterir bu da basınç farkının artmasına rüzgarın hızlanmasına yol açar, 4.Yer şekillerinin engebeli olması8yer şekilleri sade ise rüzgar sürtünmeye daha az maruz kalarak hızı artar. ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 69/2 1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Yer şekillerinin uzanışı, 3.Basınç merkezlerinin konumu (Daima YB AB) ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 70 Rüzgâr frekans gülü boyandığında tabloda da görüldüğü gibi hâkim rüzgâr yönünün Doğu olduğu görülür. ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 71 1.Alizeler, 2.Batı Rüzgârları,3.Batı Rüzgârları,4.Batı rüzgârları,5.alizeler,6.kutup Rüzgârları 7.Ters alizeler. 20

21 ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 72 Deniz Meltemi:Gündüzleri karalar denizlere göre daha fazla ısınmaktadır. Bu nedenle karalar AB alanı olurken, denizler YB alanı olmaktadır. Bu nedenle rüzgâr denizlerden karalara doğru eser. Kara meltemi:gece, karalar denizlere göre daha çabuk ve çok soğur. Bu nedenle, karalar üzerinde termik yüksek basınç alanı, denizler üzerinde ise termik alçak basınç alanı oluşur. Bu durumda hava akımları karalardan denizlere doğru olur. Başka bir kaynaktan. DOĞAL UNSURLAR: ETKİNLİK 1:Kitaptaki doğal ortamlar ve resimlerde yer alan doğal unsurların görülüp karşılaştırılması: 1.Resim Eskimolar: Eskimolar soğuk ortamlarda yaşar, coğrafi konumdan kaynaklanan iklim şartları bu insanları sürekli böyle soğuk ortama uygun yaşama ve hareket etme alışkanlığı kazandırmıştır. Sürekli kalın kürklerle gezerler. İglo denilen buzdan evlerde yaşarlar. Toprak çoğunlukla donmuş halde olduğundan tarım yapılamaz. Geçim kaynakları çok kısıtlıdır. Genellikle avcılık ve balıkçılıkla geçinirler. Bizim yaşam tarzımıza ve alışkanlıklarımıza tamamen ters bir yaşantıdır. 2.Resim Yarı kurak bölge(step): İklim yarı kurak, yağışın yetersiz olmasından dolayı yeterince gür ve taze ot bulunmayan bir alana ait resimdir. Büyükbaş hayvanlar daha gür otlaklar ve daha fazla su istedikleri için burada daha kolay beslenen, çıplak arazilerde bile yiyecek bir şeyler bulabilen küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı bir yerdir. Ülkemizde de doğal olarak en yaygın hayvancılık şeklidir. Çevremizde de kısmen de olsa yapılmaktadır. 3.Resim Köprü: Köprü doğal bir unsur değildir. Ancak doğal bir unsur olan denizlerin, akarsuların aşılmasında hayati önem taşıyan bir unsurdur. Ulaşım sektörünün en önemli unsurlarından biridir. Aynı zamanda ticaretin gelişebilmesi için de gereklidir. Ayrıca köprünün yüksekliği ve kemerleri dikkate alındığında altında akan ırmağın düzensiz rejimli olduğu da belirtilebilir. Çünkü akan su ile köprü gözleri arasında büyük fark vardır. 4.Resim Çöl: Resimdeki alan bir çöldür. Burada sıcaklık farkının ve mekanik çözünmenin çok fazla olduğu, yağışın çok yetersiz olduğu, bazen yıllarca yağışın düşmediği çöl iklimi görülür. Tarıma elverişli topraklar olmadığı gibi, yağış yetersizliği nedeniyle bitki örtüsü de yok 21

22 denecek kadar azdır. Bu kurak şartlara uyum sağlamış birkaç çeşit bitkiden oluşan çöl bitki örtüsü görülür. Çöllerde uçsuz bucaksız kum denizleri olduğu için ulaşımda susuzluğa çok dayanıklı olan develer kullanılır. 5.Resim Pirinç Tarlası: Muhtemelen Güneydoğu Asya dan bir görüntü. Pirinç toplayan insanlar. Bu bölgede yağış boldur nem oranı da yüksektir. Bu da böyle bir ortamı seven pirinç bitkisi için uygun bir ortamdır. Genelde dünyada temel besin kaynağı buğdaydır. Ancak Güneydoğu Asya da yaz yağışı olduğundan ve buğday yaz yağışı istemediğinden bu bölge insanın temel besin kaynağı pirinçtir. Aynı zamanda çok kalabalık bir bölge olduğu için üretilen pirincin tamamı bu bölgede tüketilir. Bu nedenle pirincin burada ticari değeri yoktur. 6.Resim Konut ve malzemesi: Çatı malzemesi ot olarak kullanılmış, yapı malzemesi ahşap olan bir ev. Bu görüntü yağışın ve ormanın bol olduğu bir yere ait. Orman bol olmasa taş ya da ker***ten olurdu. İlkel bir ev resmi, modern bir yer olsa betonarme evler olurdu. ETKİNLİK 2: Belirtilen doğal unsurların insan hayatına etkilerinin neler olduğu sorularak aşağıdaki cevaplar bulunmaya çalışılacak: SICAKLIK: İnsanların normal yaşantısını sürdürebilmesi için normal bir sıcaklık gerekir. Aşırı sıcak ve soğuk insan hayatını olumsuz etkiler. Giyim farklılıklarına neden olur. İnsan sağlığını etkiler. Tarım, hayvancılık, turizm, ulaşım, ticaret gibi ekonomik faaliyetleri olumsuz etkiler. YAĞMUR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Tarım için en önemli unsurlardan biridir. Gerek tarım ürünleri gerekse diğer bitkilerin yetişmesini kolaylaştırır. Turizmi olumsuz etkiler (Karadeniz deki deniz turizminin gelişmemiş olması) KAR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Giyim tarzımızı ve sağlığımızı etkiler. Tarım için önemlidir. Tarım ürünleri soğuğa karşı koruduğu gibi toprak nemimin artmasına ve yeraltı suyunun zenginleşmesine katkı sağlar. Deniz turizmine olumsuz etki yaparken kış turizmine (kayak) imkân sağlar. DENİZ DALGALARI: Deniz kirliliğine ya da denizlerin temizlenmesine etki eder. Aşırı dalgalar deniz turizmini ve deniz yolu taşımacığını olumsuz etkiler. Tsunami bir doğal afettir. Kıyılarda çeşitli aşınma ve biriktirme şekilleri oluşumunu sağlar. Balıkçılığı da etkiler. Bazı yerlerde deniz dalgalarından enerji üretiminde yararlanılır. RÜZGÂR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Giyimimizi, yağış durumunu etkiler. Deniz turizmi için olumsuzluktur. Çok şiddetli rüzgârlar (Fırtına) doğal afetlere neden olabilir. Bazı yerlerde rüzgâr santralleri ile enerji üretilir. Ayrıca geçmiş asırlarda ve günümüzde de taşımacılıkta rüzgâr gücünden faydalanılmaktadır. TOPRAK: Bir yaşam alanıdır. Milyonlarca canlıya barınma imkânı sağladığı gibi tarımın üzerinde yapıldığı alan olması sayesinde her türlü besinin de ana kaynağıdır. Ayrıca toprağın verim gücü topraktan faydalanmayı etkilemektedir. Verimli alanlarda nüfus daha yoğun verim azaldıkça nüfus ve yerleşme sayısı azalmaktadır. KAYAÇLAR: Yer kabuğunun ana malzemesidir. Ayrışarak toprak malzemesi olur. Tüm canlı hayatın beslenmesi ve barınması için gerekli ana malzemedir. Hayatımızın her anında olan bir unsurdur. Özellikle yapı malzemesi olarak kullanılır. Ayrıca süs eşyası yapımında, enerji kaynağı olarak da kullanılır. Birçok sanayi dalının ham maddesidir. Bünyelerindeki birçok element veya mineraller değerli maden leri oluşturmaktadır. 22

23 BİTKİLER: Doğal güzelliktir. Doğanın ve insanların süsüdür. Birçok ilacın hammaddesi ve besin kaynaklarımızdandır. Şifa kaynağıdır. İklim ve toprak özelliklerine göre yetişen bitki örtüsü, insanların faaliyetlerini değişik şekilde etkiler. Ormanların yakının da bulunan insanlar, ormanların çeşitli doğal güzellikleri yanında ke restesinden de yararlanır. Orman ürünlerine dayalı çeşitli sanayi faaliyetlerinde bulunurlar. Buna karşılık bozkırlarda yaşayan in sanlar, ancak buraları mera olarak değerlendirebilir. HAYVANLAR: Doğal dengenin önemli unsurlarından biridir. Besin ve şifa kaynağıdır. Evcil hayvanlar sayesinde insanlar için büyük bir nimettir. Bazen de insanlar için ölümdür (Vahşi hayvanlar) Avcılık açısından da önemlidir. NEM: Yağışı ve sıcaklığı etkiler. Bunların etkilediklerine de dolaylı da olsa etki eder. Nemin ve yağışın bol olduğu alanlar bitki örtülerinin gür ve sık olduğu, ılıman iklim şartlarının yaşandığı alanlardır.nemin az olduğu alanlar kuraklık şartlarının arttığı ve ekonomik faaliyetlerin çeşidinin az olduğu alanlardır. DAĞ: Yüksektir, soğuktur, genelde güzel manzaralıdır. Genelde karlıdır. Bu da kış turizmine imkân sağlar. Bitkisel ve hayvansal zenginliğin fazla olduğu alanlardır. Dağlar yüksek ve engebeli yapısıyla tarıma elverişli arazilerin az olduğu, gerek eğimli ve sarp yer şekilleri gerekse aşırı kar yağışları ile ulaşımın zor olduğu, geçim kaynaklarının az olması nedeni ile de nüfus ve yerleşmelerin seyrek olduğu alanlardır. AKARSU: Su hayattır. Tarım, sulama, balıkçılık, turizm (rafting, piknik),yüzmek, serinlemek, enerji üretimi ve daha pek çok alanda insanlığa imkan sağlar. MAĞARA: Doğal güzelliktir. Turistik önemi vardır. Geçmişteki ilk yerleşim alanlarından olduğu için günümüz ile geçmiş arasındaki köprünün kurulmasında, soru işaretlerinin aydınlatılmasında arkeolojik açıdan da büyük önem taşır. OVA: Düz alanlardır. Tarıma elverişli olması nedeniyle bir geçim alanıdır. Nüfusun, yerleşmelerin, sanayi, ticaret ve ulaşımın geliştiği ve yoğunlaştığı alanlardır. MUHTEŞEM DÖRTLÜ: HARİTA: ETKİNLİK 1: Ders kitabındaki sayfa 15 teki izohips haritası yükselti basamakları esas alarak renklendirme yöntemi ile boyanacak. ETKİNLİK 2ers kitabı sayfa 15 teki gölgelendirme yöntemi örneği; 1-Çizgiler haritada farklı yerlerde farklı şekilde kullanılmış. Kalınlıkları, sıklıkları, uzunlukları farklı olarak kullanılmış. 2- Farklı özellikteki çizgiler farklı yer şekillerini göstermektedir. 3- Kalın, kısa ve sık olarak geçtikleri yerler dik yamaçları, seyrek, uzun ve ince olduğu yerler eğimin az olduğu yerleri göstermektedir. 4-Okulumuzun da bulunduğu ilçe kesimleri kalın, kısa ve sık olarak çizilmesi gerekirken, Orhangazi nin alçak kesimlerinde seyrek, uzun ve ince çizgiler kullanılırdı. Göl yakınları yani ova kısmı çizgi kullanılmadan yani boş olarak bırakılırdı. 23

24 Farklı yöntemlerle yapılan harita örnekleri gösterilerek aralarındaki farklılıklar ve kullanımdaki birbirine olan üstün ve eksik kalan yönleri karşılaştırılacak. Etkinlik Çalışması: Sayfa -16: 1-Sağ üstte bulunan siyasi haritadan faydalanarak gösteririz. 2-Sağ taraftaki orta sırada yer alan haritadan akarsu havzalarını gösteren haritadan faydalanırız. 3-Sağ taraf en üstteki haritadan öğrenilebilir. 4-Sağ tarafta alt sırada yer alan yol haritasından faydalanılır. 5-Bitki örtüleri sol tarafta orta sırada yer alan bitki dağılış haritasından gösterilir. 6- Sol taraf alt sıradaki yerleşmeye açılacak alanlar, sağ tarafta en üstteki harita yeni yerleşmeler veya ilçeler oluştukça ve yerleşme sınırları değiştikçe, bitki örtüleri ve yetişen tarım ürünlerinin gösterildiği harita yeni tarım ürünleri ekildikçe ve bitki örtüsü kompozisyonu değiştirildikçe yenilenebilir. 7- sol tarafta en üst sıradaki heyelan risk haritası ve sol tarafa en alttaki haritadan faydalanarak yapılabilir. PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ-HARİTACILAR: Sayfa- 19- Öğrencilerden internet araştırmasında elde ettikleri bilgiler hakkında kısa sunuşlar yaptırılacak. (Haritacılık tarihinde önemli hizmetleri olan Türk bilim Adamları) ESKİ TÜRKLERDE VE OSMANLILARDA HARİTACILIK 1076 yılında Kaşgarlı Mahmud (El Kaşgari) "Divanü-Lügat-it-Türk" (Türkçe sözlük) isimli bir yapıtında bir dünya haritası çizmiştir. Bu harita Orta Asya nın büyük bir kısmını Çin ve Kuzey Afrika yı içermektedir. Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir. Dünya'nın tepsi gibi düz ve yuvarlak olduğu kabul edilen bu dünya haritası, çeşitli ülkelerin birbirlerine göre konumu belirtilmiş bir kroki görünümündedir. O zamanki başkent Balasagun ise haritanın merkezindedir) Haritanın yazılara göre üst tarafı Güneşin doğduğu yön olan doğu seçilmişti da Trablusgarplı İBRAHİM MÜRSEL (Mürsiyeli İbrahim) bir Türk denizcisi olarak Akdeniz haritası çizdi yılında ise Güney Avrupa haritası yapmıştır. EL İSTAHRİ (Ebu İshak İbrahim bin Muhammed el Farisi el İstahri) (15. yüzyıl), "Kitab-ül masalik val mamalik" (Masallar ve Ülkeler) isimli yapıtında dünyanın çeşitli yerlerine ait 20 harita vardır. Türk Amirali Piri Reis ( ) Osmanlı donanmasının hâkim olduğu denizlere ait "Kitabı Bahriye" adında 1483 de yazdığı kitapta çeşitli liman, koy, körfez, kıyı, kale vb yerlere ait haritalarla bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar, sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait bilgileri de vermiştir yılında Piri Reis Gelibolu'da ceylan derisi üzerine bir dünya haritası çizmiştir. 21 parçadan meydana gelen bu haritanın 65x90 cm lik bir paftası Topkapı müzesindedir. Colombus un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını söyleyen Piri Reis'in bu tarihte Amerika'nın içerlerini ve güney kutbundaki dağları da gösteren bu haritayı nasıl yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur. Bu haritayı 1517 yılında Mısır'da Yavuz Sultan Selim'e takdim etmiştir. Matrakçı Nasuh (**ümü 1533) haritacı anlayışı minyatüre uygulayan ilk ressamdır. Sopa veya demirci çekici ile yapılan ve bir çeşit harp oyunu olan matrak (Mitrak) oyunu mucididir. Menazil (Hedefler) isimli yapıtında 16. yüzyılda yapılmış Anadolu atlası vardır. "Beyanmenazil-i sefer-i Irakeyn" ismindeki kitabında Kanuni'nin 1534 de Irak seferine katılarak İstanbul-Tebriz-Bağdat-Tebriz-Diyarbakır-Halep-İstanbul geçişi üzerinde fethedilen yerleri, 24

25 kaleleri isim ve güzel haritalarla anlatır. Kanuni Sultan Süleyman saltanatı sıralarında devlet hizmetine giren Sinop' lu bir aileye mensup sonradan Amiral olan Seydi Ali Reis (? 1563) deniz astronomisini ve deniz coğrafyasını çok iyi bilen bir bilgindi. Piri Reis'in donanmasını Basra'dan Süveyş'e getirme görevi verildi. Ancak bazı nedenlerden dolayı dört yıllık ( ) uzun ve maceralı bir yolculuktan sonra Edirne'ye dönebilmiştir. "Miratül Memalik" (Ülkelerin aynası) adlı yapıtı yazmıştır. 10 bölümlük bu kitapta yön bulma, azimut ve yıldızların yüksekliklerinin hesabı, zaman hesabı, takvim, güneş ve Ay'a bağlı tanımlanan yıllar, denizcilikte önemli bazı yıldızların doğmaları, batmaları ve adları, ünlü limanlarla adaların enlemleri, astronomiye ait bilgiler ve bazı limanların arasındaki uzaklıklar, Hint Okyanusundaki adalar, kıyılar, rüzgârlar, ünlü limanlar ve topografik coğrafya konularını içermektedir. Bir başka yapıtı "Mirat-ül Kâinat (Kâinatın aynası)67) kitabı da Farsça ve Arapça birçok kitaplardan derlenmiş olup bir çok astronomi aletinin tanımı ve kullanılışı, güneşin yüksekliği, yıldızların konumu, kıble, öğle zamanı saptanması, nehir genişliği saptanması, rubu tahtası ve usturlap ın yapım ve kullanılışı konularını içermektedir. ). Seydi Ali Reis yerin yuvarlak olduğunu, dağların yüksekliğinin yerin yuvarlaklığını bozmayacağını söylemiş ve yer yarıçapının 1545 fersah olduğunu yazmış, ağır cisimlerin yerin merkezine doğru düştüklerini eklemiştir. Osmanlı korsan reislerinden olan ve daha sonra Osmanlı donanması hassa reisleri arasına katılan Ali Macar reis tarafından 1567 de dokuz ceylan derisi üzerine çizilen 31x43 cm boyutlu yedi haritadan oluşan ve Topkapı müzesinde bulunan bir atlasta bulunan haritalar sıra ile: 1-Azak denizi, Karadeniz ve Marmara sahil kent ve limanlar. 2-Akdeniz, Eğe denizi, Mora yarım adası, Adriyatik sahilleri, Anadolu'nun bazı sahil kentleri, 3-Akdeniz, İtalya, Adriyatik sahilleri, Kuzey Afrika, 4-Batı Akdeniz, İberik yarımadası, Gaskonya körfezi, Kuzey Afrika, 5- İngiltere, İskoçya, Almanya sahilleri, 6-İstanbul Boğazı, Girit adası bir kısmı, Ege denizi, Adriyatik sahilleri, 7-Dünya haritasını çizmiştir. (Avusturalya yok) Büyük Türk gezgincilerinden Mehmet Âşık (1555-?) 21 yaşında geziye çıkarak 25 yıl içinde birçok ülke gezmiş ve gezi notları 1595 de "Menazır-ül Avalim" (Dünyanın görünümü) adıyla basılmıştır da Menemenli Mehmet Reis in çizdiği bir Akdeniz haritası Venedik'te Correr müzesindedir. Benzer şekilde 16. yüzyılda Tunus' lu Hacı Ahmet in Dünya haritası Venedik'te San Marco kütüphanesindedir. Kâtip Çelebi ( ) Girit seferi dolayısı ile ( ) haritaların nasıl yapıldığını öğrendi. En önemli yapıtı "Cihannüma" (Dünyayı gösteren) coğrafya alanında doğu görüşten batı görüşe geçişte bir dönüm noktasıdır. Beş haritalı, 75 sayfa olan ve 1648 de yazılmağa başlanan bu kitapta Dünyanın yuvarlaklığı üstüne kanıtlar verildikten sonra Japonya'dan Erzurum ve Irak'a kadar ülkelerin coğrafyasını, kısa tarihini, bitki ve hayvanlar âlemini anlatmaktadır de Mustafa Resmi ipekli kumaş üzerine renkli yapılmış 0.70x1.20 m boyutlu Karadeniz ve Akdeniz haritasını çizdi (haritalarını, Mustafa: Amel-ressam hıfzı Enderun Hazret-i Sadrı Ali olarak imzalamıştır) de mükemmel ilk Türkçe atlas, Darüt-tabaati'l-Amire adını taşıyan basımevi müdürü Müderris Abdurrahman Efendi tarafından İstanbul'da basıldı. Bu atlas birçok kaynaklardan ve Avrupa'da yapılan atlaslardan yararlanılarak yapılmıştır. Atlasın başında 79 sayfalık astronomi ve coğrafya bilgilerini içeren bir bölüm bulunmakta, bunu renkli haritalar izlemektedir. 25

26 Sayfa- 20 Etkinlik Ortadaki haritayı seçer. Çünkü bu haritada ölçek vardır. Yön oku ve renklerin ne anlama geldiğini gösteren açıklama bölümü bulunur. Diğer haritalarda bu üç unsur bir arada yer almamıştır. Sayfa -20- etkinlik 2- Uygulaması yapılarak boşluklar doldurulacak. (1/2, 1/4, 1/ 8, 1/ 16.) YEREL SAAT-SAAT DİLİMLERİ: 1-Etkinlik Çalışması: 1- B noktası O º boylamı yani başlangıç meridyeni üstü, D noktası 75 º Doğu boylamındadır. Aralarındaki zaman farkı ne kadardır? Çözüm: 75 º x 4 = 300 = 5 saattir. 2-B noktasında ( O º) yerel saat 12: 40 iken A(30 º Batı) ve C ( 45 º Doğu) noktalarında yerel saat kaçtır? A- 30 º - 0 º = 30 º meridyen farkı, 30 º x 4 = 120 = 2 saat zaman farkı, Batıda yerel saat geridir = yerel saat A noktasında B- 45 º- 0 º = 45 º boylam farkı, 45 º x 4 = 180 = 3 sat zaman farkı, doğuda yerel saat ileri olduğundan, = Yerel saat C noktasında tır. 3- C Noktasında( 45 º doğu boylamında) yerel saat iken, D noktası ( 75 º doğu) ve E ( 75 º doğu) noktalarında yerel sat kaçtır. A- 75 º - 45 º = 30 º boylam farkı, 30 º x 4 = 120 = 2 saat zaman farkı, doğuda yerel saat sürekli ileridir = tır. B- D ve e noktaları aynı boylam üzerindedir. Aynı boylam üzerindeki tüm noktaların yerel saatleri aynıdır.( 19.40) İZOHİPSLER: Etkinlik: Ders kitabında verilen yer şekilleri ile ait oldukları izohipslerin eşleştirilmesi çalışması yapılacak. 1- a, 2- d, 3- b, 4-c, eşleşmeleri yapılacak. Etkinlik Çalışması: A- B noktaları arasına teleferik hattı inşa edilmiştir. Bu noktalar arası yükseklik farkı 600 m dir. Yatay uzaklık ise 3,5 km. dir. Teleferik hattının eğimi ne kadardır? (% o olarak) Hesaplayınız. Eğim % 0 = 600 m x 1000 / 3500 Eğim % 0 =240 DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ: Etkinlik Çalışması: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe yaşanan değişiklikleri belirleme. İfadeler Artar Azalır Değişir Değişmez Güneş ışınlarının geliş açısı X Sıcaklık X Buharlaşma miktarı X Denizlerde tuzluluk oranı X Tarım ve ormanın üst sınırı X Yer çekimi X Kuzey yarımkürede kuzeye doğru kutup yıldızının görünüm açısı X Bitki türleri X Kalıcı kar sınırı X Meridyenler arasındaki mesafe X Paraleller arası mesafe X Gece gündüz arasındaki zaman farkı X Etkinlik Çalışması: Aşağıdaki tabloda verilen özelliklerin dünyanın hangi tür hareketi ile ilgili 26