T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı TÜM SERAMİK KRONLAR BİTİRME TEZİ. Stj. Dişhekimi Öykü ÇELİK

Transkript

1 T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı TÜM SERAMİK KRONLAR BİTİRME TEZİ Stj. Dişhekimi Öykü ÇELİK Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Gökhan AKSOY İZMİR 2010

2 ÖNSÖZ Bu çalışmayı hazırlamamda her türlü desteğini ve yardımlarını esirgemeyen çok değerli hocam Sayın Prof. Dr. Gökhan Aksoy a ve tezimin hazırlanmasında bana yardımcı olan Dt. Mehmet Ali Hacıoğlu na ve Dt. Levent Özgür e çok teşekkür ederim. Saygılarımla İZMİR 2010 Öykü ÇELİK

3 İÇİNDEKİLER 1. Giriş ve amaç Genel Bilgiler Diş Hekimliğinde Kullanılan Porselenin Yapısı Porselenin İçeriği Metal Desteksiz Porselen Sistemlerin Sınıflandırılması Dispersiyonla Güçlendirilmiş Seramik Sistemleri Dökülebilir Seramikler Preslenebilir Seramik Sistemleri CAD/CAM Sistemleri Dental CAD/CAM Sistemlerin Avantajları Dental CAD/CAM Sistemlerin Dezavantajları Dental CAD/CAM Sistemlerin Başarısı İçin Gerekli Faktörler CAD/CAM Sistemlerde Kullanılan Materyaller Zirkonya Seramikleri CAD/CAM Sistemler Kullanılarak Alt Yapı Tasarımı ve Üretimi Porselenleri Güçlendirme Mekanizmaları Porselenin Alt Yapı İle Güçlendirilmesi Camların Kontrollü Kristalizasyonu Yüzey İşlemleri Tam Porselen Sistemlerin Kullanım Alanları Endikasyonları Kontrendikasyonları... 39

4 Avantajları Dezavantajları Tüm Seramik Kronların Başarısızlık Nedenleri Tüm Seramik Kronların Klinik Başarısızlığı Dental Porselenin Neden Olduğu Sağlık Riskleri Klinik Uygulamalarda Estetik Seçim Kriterleri Tüm Seramik Kronlar İçin Preparasyon Teknikleri Ölçü Alınması Simantasyon Sonuç Özet Kaynaklar Özgeçmiş... 58

5 GİRİŞ VE AMAÇ Kron köprü protezlerinde, yeterli bir estetik oluşturmak için; gerçekçi, kişiselliği yansıtan ve görsel uyumu olan bir kompozisyonun gereksinimlerinin karşılanması gerekir. Bu fikirlerin ışığı altında hazırlanan bir protez, ağız ve yüz yapısının bütünlüğü içinde özümsenebilmeli ve hastanın kişisel yapı bütünlüğünün bir bölümü izlenimini verebilmelidir(1). Seramikler, orijinini topraktan yapılma anlamına gelen keramicos sözcüğünden alırlar. Porselen, diş hekimliğinde ilk olarak, Duchateau tarafından kullanılmıştır. Duchateau sert porselenden protez yapımını denemiştir. İlk kişisel porselen dişler, 1808 yılında Giuseppe-Angelo Fonzi tarafından yapılmıştır da Dr. Charles H. Land tarafından, ilk porselen tam kronun yapımı ile diş hekimliğinde porselenin kullanımı yaygınlaşmıştır(2). Porselen, baskı kuvvetlerine karşı dayanıklıdır. Ancak gerilme kuvvetlerine karşı zayıftır(4,5,6,7).dayanıklılığını arttırmak için 20. yy başında, metal destekli porselen kronlar geliştirilmiştir. Estetik gereksinimleri karşılamak amacıyla tümüyle metalden bağımsız sistemler geliştirilmiştir. Böylece diş hekimliğine; inley, onley, laminate veneer, tam porselen kron ve köprülerde daha iyi estetik olanaklar sunulmuştur(9).bundan sonra ilerlemeler hızla devam etmiştir(2).

6 GENEL BİLGİLER DİŞ HEKİMLİĞİNDE KULLANILAN PORSELENİN YAPISI Seramik, inorganik ametallerin genel adıdır. Porselen ise kristalin yapısında olan cam fazlı materyaldir. Diş hekimliğinde kullanılan seramik; tam olarak füzyona uğramamış sinterizasyon ile oluşturulan cam türevidir.(sinterizasyon: Porselen içindeki partiküllerin eriyerek birleşmesi olayıdır.)diş hekimliğinde kullanılan seramikler metal oksitleri ile karıştırılarak kullanıldığından okside seramikler olarak adlandırılırlar. Bunlar; cam matriks içinde kristalize partiküllerin oluşturduğu kitlelerdir. Diş hekimliğinde kullanılan porselen ise sinterleme ile elde edilen, içinde lösit kristalleri bulunan camsı bir matriks olup tümü ile cam faza geçmemiş seramik türüdür(4). Çoğunlukla silikat yapılı olan seramik, bir ya da daha fazla metalin, metal olmayan bir elementle, genellikle oksijenle yaptığı bir kombinasyondur. Büyük olan oksijen atomları bir matris gibi görev yaparak daha küçük metal atomlarını ve yarı metal silikon atomlarını arasına sıkıştırmıştır(2). Seramik kristalindeki atomik bağlar, hem iyonik hem de kovalent karakterdedir. Bu güçlü bağlar, seramiklere; stabilite, sertlik, sıcağa ve kimyasal maddelere direnç gibi özellikler sağlar. Aynı yapı seramiğe kırılganlık sağladığından sakıncalı bir durum çıkmasına neden olur(2). 2

7 PORSELENİN İÇERİĞİ Feldspat(K 2 OAl 2 O 2 SiO 2 ) Porselene doğal bir translüsentlik veren ana yapıyı teşkil eden maddedir. Minimum %60 civarında orana sahiptir. Esas olarak, sodyum silikat, potasyum silikat veya kalsiyum silikattır. Bu maddenin bağlayıcı bir özelliği vardır. Fırınlama sırasında eriyerek kuartz ve kile matris oluşturur(2) C de ergiyen feldspat, doğal haldeyken hiçbir zaman saf değildir. Feldspat derece civarında ergiyerek serbest kristalin fazında cama dönüşür ve kuartz ve kaoline yapı olarak yardımcı olur. Feldsparın soda formu ergime sıcaklığını düşürürken, potas formu ergimiş materyalin(camın) viskozitesini arttırarak fırınlama sırasında oluşan toplanma ve piroplastik akmayı azaltır. Bu özellik kenarların yuvarlaklaşmasını, diş formunun ve yüzey özelliklerinin kaybolmasını önler(7,10). Kuartz(silika)(SiO 2 ) Ergime ısısı diğer maddelere nazaran daha yüksek yaklaşık 1700 C olan kuartz tutucu bir destek oluşturur. Silika yapısında olup, yapı içinde doldurucu görevi yapar. Pişirme sonuncu meydana gelebilecek büzülmeleri önler. Termal genleşme katsayısını kontrol etmeye yardımcıdır.%10-30 arasında bulunur. Porselenin dayanıklılığının artmasını sağlar(6,10). Kaolin(Al 2 O 3 SiO 2 H 2 O) Dehidrate olmuş alüminyum silikattır. Çin kili olarak da adlandırılır. Yapışkan bir yapıya sahip olduğundan diğer maddeleri bir arada tutar. Dolayısıyla porselenin modelajında yardımcı olur.%1-5 arasında bulunur.1800 C de ergiyen kaolin, bir alüminyum hidrat silikatıdır. Opak yapıdadır ve ısıya oldukça dayanıklıdır(2). 3

8 Bu üç ana maddenin dışında akışkanlar veya cam modifiye edicile, ara oksitler, çeşitli renk pigmentleri, opaklaştırıcı veya luminisans özelliğini geliştiren çeşitli ajanlar da porselen yapıya eklenebilmektedir(5, 10, 11) Akışkanlar ve cam modifiye ediciler Potasyum, sodyum ve kalsiyum oksitler cam modifiye ediciler ve SiO 4 ağının bütünlüğün bozan akışkanlar olarak rol oynamaktadır. Akışkanın amacı, silikon gibi cam yapıcı elementlerle oksijen arasındaki bağlantı miktarını azaltarak, camın yumuşama ısısını düşürmektir. Cam içindeki oksijen silikat oranı büyük bir öneme sahiptir ve camın viskozitesini ve ısısal genleşmesini etkilemektedir. Magnezyum, kalsiyum ve baryum oksit ise modifiye edici oksitler olarak rol oynamaktadır. Bu alkali metal oksitlerin kullanımı orijinal cam oluşum ağının oluşturulması için dikkatle kontrol edilmelidir(5,12) Ara Oksitler Diş hekimliğinde kullanılan porselende temel yapı olan SiO 4 e cam modifiye ediciler ve akışkanların ilave edilmesi, porselenin sadece yumuşama noktasını düşürmemekte aynı zamanda viskozitesini de azaltmaktadır. Diş hekimliğinde kullanılan porselenlerin içerisine katılan ara oksitlerle akışkanlığa karşı direnç arzu edilmektedir. Bu nedenle porselenleri düşük fırınlama ısısına sahip yüksek viskozitede üretmek gerekmektedir. Bu ise ara oksitlerin kullanımı ile mümkün olmaktadır. Camın sertliği ve viskozitesi alüminyum oksit gibi ara oksitlerin kullanımı ile artmaktadır(5,12) Renk Pigmentleri Yukarıda belirtilen maddelerin dışında diş porselenleri renklendirici olarak metal ve metal oksitleri de kapsarlar. Diş porselenlerine renklendirici 4

9 olarak aşağıda belirtilen renk oksitleri karıştırılır. Bunlara renk fritleri de denir (2, 5, 13). Renk fritlerini elde etmek için renksiz fritlere metal oksitler eklenir. Elde edilen sıkıştırılmış renk fritleri, renkli cam tozları formunda maksimum %7 oranında eklenir(5,14). Metal oksitlerin öğütülmesiyle elde edilen pigmentlerin porselen hamuruna ilave edilmesi ile renklendirme sağlanır. Renk oluşturan bu pigmentler; titanyum, uranyum, demir, kobalt, krom, nikel, çinko, kalay gibi metal oksitlerdir(5,14)(tablo 1) Tablo 1 METAL VE OKSİTLERİ Titan Oksit Uranyum Oksit Krom Alüminat Metalik Altın Demir Oksit ya da Nikel Oksit Kobalt Alüminat Krom ya da Bakır Oksit Manganez Demir Fosfat ya da Platin RENK Sarı Sarı Portakal Gül Rengi Kahverengi-Kırmızı Kahverengi Mavi Mavi-Yeşil Gri-Lavanta Yeşili Gri Opaklaştırıcı Ajanlar Diş rengine benzer etki oluşturulmasında porselene yoğun renk fritlerinin eklenmesi, porselenin fazla şeffaf olmasından dolayı yeterli olmamaktadır. Özellikle dentin renkleri yüksek opasiteye gerek duymaktadır. Opaklaştırıcı ajanların ilavesi çok hassas bir işlemdir. Opaklaştırıcı ajanlar genellikle çok ince partikül boyutlarında öğütülmüş metal oksitleri 5

10 içermektedir. Bu amaçla sıklıkla kullanılan oksitler; seryum oksit, titanyum oksit ve zirkonyum oksittir(12). Luminisans Özelliği Luminisans; parlama, ışıldama anlamına gelir. Flouresans ve fosforesans adı verilen iki optik etkinin birleşimi ile oluşur. Fosforesanas, üzerine gelen primer ışık ortadan kalktıktan sonra da daha önce absorbe ettiklerinden daha uzun dalga boylu ışık yaymaya devam eden cisimlerin özelliğidir. Diş hekimliğinde kullanılan porselenlerde rol oynamaz. Belli bir dalga boyuna sahip ışınların cisim tarafından absorbe edilerek daha uzun boylu bir radyasyon şeklinde geri yayılmasına Flouresans, bu tür cisimlere Flouresan denir. Doğal dişler gün ışığında bir miktar flouresans gösterirler(4).porselen üreticileri Flouresans özelliğinin elde edilmesinde büyük ilerlemeler sağlamışlardır. Bazı modern porselenler ultraviole ışık altında mavimsi beyaz bir flouresans özelliğine sahiptirler. Bu özelliğin elde edilmesi uranyum tuzları ve sodyum dirüronat gibi radyoaktif maddelerin eklenmesiyle gerçekleşmekteydi(12).ancak günümüzde bunların zararlı etkileri nedeniyle Europinyum, Samaryum, Uterbiyum gibi Lanthanidler yani nadir Dünya elementleri kullanılmaya başlanmıştır(4). 6

11 Platin Folyo Yöntem Örnek Güçlendirici Pt folyo üzerinde vakumlu fırınlama Sunrise Captek Renaissance Refrakter Model Vakumlu fırınlama Hi-Ceram Cerestore Bükül me Güçlendir dayanı Adezyon ici oranı mı (MPa) HF + Silan 70 Alumina % HF + Silan Dökülebilir cam seramik Kayıp mum tekniği ile döküm Dicor Cerapearl Tetrasilisik Mika % HF + Silan Isı ile preslenen seramik Kayıp mum tekniği ile pres IPS-Empress Lösit % HF + Silan IPS-Empress II IPS e-max, OPC 3G Lityum Disilikat % HF + Silan Slip Cast In-Ceram Alumina Alumina % 85 2Silikatizasyon 350 Cam infüzyonlu alumina seramik In-Ceram Zirconia Alumina + Zirkonyum Elektroforez Wolceram Alumina, Zirconia % 35 4Silikatizasyon 350 %85 5Silikatizasyon 350 Seramik ingot / CAD-CAM CAD-CAM Cerec Tetrasilisik Mika % HF + Silan Seramik ingot / Kopya-freze Kopya-Freze Celay Tetrasilisik Mika % HF + Silan Saf alumina / CAD- CAM CAD-CAM Procera All-Ceram Alumina %99.9 5Silikatizasyon 800 Procera All-Zircon Zirkonyum %99.9 1Silikatizasyon 1000 Y-TZP blank / kopya-freze Kopya-Freze Zirkonzahn Ceramill Cercon Y- TZP %100 1Silikatizasyon 1400 Y-TZP blank CAD- CAM CAD-CAM LAVA Y- TZP %100 1Silikatizasyon 1400 Tablo 2 - Güncel Tüm Seramikler 7

12 METAL DESTEKSİZ PORSELEN SİSTEMLERİN SINIFLANDIRILMASI A- Dispersiyon ile güçlendirilmiş seramik sistemleri; 1- Alümina Kor a) Alüminus Seramik b) Hi Ceram c) In- Ceram infiltre seramikler (Slip- Cast) 2- Magnezyum Kor 3- Cerestore (Enjeksiyon yöntemi ile şekillendirilen kor) 4- Optec-HSP B-Dökülebilir Seramikler 1- Dicor 2- Cera Pearl C-Preslenebilir seramikler, IPS Empress Sistemi (Lösit ile Güçlendirilmiş Seramik Sistemi) D- CAD-CAM sistemleri A- Dispersiyon ile Güçlendirilmiş Seramik Sistemleri; Dental seramiklerin özellikle çekme ve gerilme kuvvetlerine karşı direncini arttıtmak için kullanılan güçlendirme yöntemlerinden birisi, iyon değişimidir. Seramik yüzeyindeki küçük moleküller daha büyük moleküllerle yer değiştirir. Camın bileşenlerinden olan sodyumun çapı diğer bileşenlere göre küçüktür. Seramiklerin yüzeyinde bulunan sodyum iyonları, kendisinden çap olarak 35 kat daha büyük potasyum iyonlarıyla yer değiştirir. Sodyumdan boşalan bu küçük boşluğa, büyük potasyum iyonlarının yerleşmesiyle bir sıkışma gerilimi oluşur ve kırılma eğilimi azalmış olur. Son zamanlarda iyon değişimiyle ilgili diğer bir yaklaşım, küçük lityum iyonlarının büyük rubidyum 8

13 iyonları ile yer değiştirmesiyle daha iyi güçlendirmenin sağlanmasıdır. Dayanıklılığı arttırmak için kullanılan bir başka yöntem de ısısal güçlendirme işlemidir. Bu işlemde eriyen cam, kristaller çevresine akar, matris ile kristaller arasından, yüzeyde oluşan katılaşmaya bağlı olarak yine sıkışma gerilimi oluşur ve dayanıklılık artar. A.1. Alümina kor A.1a. Alümina seramik Mc Lean ve Hughes 1965 yılında, seramik tozu ile % oranında alüminayı karıştırarak bilinen seramikten iki kat daha dayanıklı yeni bir türü geliştirmiştir. Alümina partikülleri camdan çok daha kuvvetlidir, çatlak oluşumu quartzdan daha etkin önlemekte ve çatlak durdurucu olarak görev yapmaktadır. Feldspatik seramiğin en iyi şartlarda 60 MPa olan bükülme direnci alümina kor seramiklerde 131 MPa'ya kadar yükseltilmiştir. Alümina cansız ve opak olduğu için üzerine estetik amaçlı feldspatik seramik kullanılmaktadır. Bu tip seramiğin sahip olduğu taşıma kuvveti, köprüler için yetersizdir. Saf Alümina Korlar Başka materyaller ile birlikte kullanılan alümina yalnız başına da kor yapımında kullanılabilmektedir. Saf alümina, cam infiltre adilmiş kor materyalleri ile kıyaslandığında MPa arasında değişen yüksek bir dirence sahiptir. Alümina seramikler içerisinde dikkat çeken bir sistem, Procera All-Ceram sistemidir. (Procera Sandvik AB, Stockholm, Sweden) Sistemin temelinde %100 saf alümina içeren kor yapı bulunur. Alümina seramikleri içinde son yıllarda geliştirilen ve oldukça dikkat çekici başka bir sistem, %99.98 alüminyum oksit materyalinden oluşan 9

14 Turcom-Cera (Turcom-Cera SND. BHD. Kuala Lumpur, Malaysia) materyali, In-ceram yapımında kullanılan koping modeli hazırlaması ve dublikat olayını ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca özel bir freze cihazına, bilgisayar ve tarayıcı sistemine ihtiyaç duyulmaksızın minumum ekipmanla tek kurondan, full mount köprülere kadar tüm restoratif ihtiyaçlara cevap verebilecek bir materyal olarak sunulmaktadır. Üretici firma Turcom-Cera,copinglerin bükülme dayanıklılığının MPa olduğunu ve ayrıca bu materyalden elde edilen copinglerin mm kalınlığında ve her bir copingin ağırlığının yaklaşık 0.2 gr olarak hazırlanabildiğini belirtmektedirler. A.1.b. Hi-Ceram Hi-Ceram, ilk kez 1972'de Southan ve Jorgensen tarafından, fosfat bazlı revetman üzerinde platin yaprak kullanmaksızın, alümina seramiği fırınlanarak elde edilmiştir. Kimyasal yapısı, geleneksel alümina kor yapısına benzer, ancak ona göre daha fazla alümina içermektedir. Teknikte kor seramiği direkt olarak ısıya dayanıklı güdük üzerinde pişirilmektedir. Geleneksel seramikten % 25 daha serttir. Bükülme kuvvetlerine karşı dayanıklılığı 155 MPa olarak belirlenmiştir. A.1.c İnfiltre seramikler: In Ceram (Slip-Cast) In Ceram, Dr. Mickael Sadoun tarafından 1985 yılında Fransa'da geliştirilmiş bir tam seramik sistemidir. Altyapı ya slip-cast yöntemiyle ya da yarı sinterize hazır bloklardan freze tekniğiyle elde edilir. Slip cast tekniği, poröz bir kalıbın, üzerinde katı bir tabaka oluşturmak amacıyla kapiller kuvvet yardımıyla sıvı fazlı bir maddeyi bünyesine çekmesi olarak açıklanır. Feldspatik cama ilave edilen alümina oranı hacim olarak %40-50'den %90'a çıkarılarak In-Ceram (Vita) adında bir sistem geliştirilmiştir. Bu sistemde "Slip 10

15 Casting" yöntemiyle refraktör güdük üzerine alumina tozundan sulu ince hamur ile bir çekirdek hazırlanarak 1120 C'de 10 saat sinterlenmektedir. Alüminanın erime derecesi çok yüksek olduğundan tam yoğunlaşma akışkan fazda gerçekleşmez ve sinterleme katı fazda oluşur. Elde edilen ilk yapıda, alümina parçacıkları birbiriyle sadece temas etmiştir ve oldukça fazla porozite mevcuttur. Bu pöroz yapının kuvveti, 6 10 MPa civarındadır. Yapı, Lantum camı infiltre edilerek 1100 C'de 4 6 saat daha pişirilir. Eriyen camın kapiller aktiviteyle poroziteleri doldurmasıyla oldukça yoğun ve yüksek dirençli bir seramik elde edilir.25 In-Ceram alümina, yaklaşık 446 MPa yatay bükülme direnci göstermektedir. Alümina yerine "Spinel" (MgAl2O4) ve "Zirkonya" kullanılarak benzeri girişimler yapılmıştır. In-Ceram- Spinel, dentinin translusensi özelliklerini sergilediği için aluminaya göre daha estetiktir ancak direnci ona göre daha düşüktür (350 MPa). In-Ceram Zirkonyada ise alüminaya % 33'lük zirkonya ilavesi ile In-ceram alüminadan daha yüksek bükülme direnci (700 MPa) elde edilmiştir. Slip Casting yönteminde diğer bir alternatif de Cerec (Sirona), Celay (Vident, Vita), sistemlerinde olduğu gibi CAD/CAM teknolojisi ile üretim yapılmasıdır. Hazır bloklar, elde edilen tarama verilerine göre freze işlemi ile şekillendirilir ve daha sonra ısıl işleme tabi tutularak sertleştirilir. Slip casting yöntemiyle, ön bölge, kanatlı ve üç üyeli arka grup köprüler yapılarak büyük bir aşama kaydedilmiştir. İkinci tabakanın oldukça yoğun olmasından dolayı In-ceram diğer seramiklere göre daha opaktır ve bu nedenle kullanımı sağlam altyapılar hazırlamakla sınırlı kalmıştır. 11

16 A.2 Magnezyum Kor Temel yapısını, ağırlığının % oranında magnezyum veya magnezyum oksitin oluşturduğu seramik kor sistemidir. Materyalin ısısal genleşme katsayısı, 14,5xl0-6 C gibi yüksek bir değerdir. Bu nedenle, metal destekli seramik sistemlerinde kullanılan dentin ve mine seramiği ile beraber kullanılabilir. Bükülme kuvvetlerine dayanıklılığı, 131 MPa dır. Kor yapımı platin yaprak üzerinde ısıya dayanıklı güdük tekniğiyle gerçekleştirilir. A.3. Cerestore Sozio ve Riley tarafından 1982 yılında All-ceram (Innotek, Lakewood, Co.) adıyla yeniden piyasaya sunulmuştur. Enjeksiyon yöntemi ile şekillendirilen bu teknikte, kristalize magnezyum alüminyum oksit kullanılır. Kor materyalinin esas kristalin kısmını, %65 70 Al 2 O 3 ve %8 10 magnezyum alüminat (MgAI 2 O 3 ) oluşturur. AI 2 O 3 ve mekanik olarak en güçlü oksit seramik materyali olan magnezyum alüminat, yapıya dayanıklılık kazandırır. Böylece Cerestore sisteminde fırınlama aşamasında diğer seramik sistemlerindeki kadar büzülme olmaz ve mükemmel kenar uyumu elde edilir. Kor yapı, epoksi rezin güdük materyali üzerinde hazırlanan mum örneğin, sistem için özel bir fırında işleme tabi tutulmasıyla seramikten elde edilir. Dökülebilir seramikler B.1.Dicor Sistemi 1983 yılında Grossman ve 1984 yılında da Adair'in çalışmaları sonucunda dişhekimliğine kazandırılmış bir dökülebilir seramik sistemidir. Dicor, camsı yapıdaki çekirdekler halinde kullanıma sunulur ve mum eliminasyonu tekniği ile kullanılr. Kristalizasyon işlemi olarak adlandırılan ve 650 C ile 1075 C arasında uygulanan ısıl işlem esnasında cam matriks 12

17 içerisinde tetrasiklik flor mika kristalleri büyüme göstererek, dayanıklılığı arttırmada rol oynar. Normal seramiğin iki katı esneme dayanıklılığına sahiptir. Yüksek baskı kuvvetlerine karşı dayanıklılığı, sertliği, yoğunluğu, aşınmaya karşı direnci, ısısal genleşme katsayısı ve yarı şeffaflık özelliği doğal diş dokusuna benzer. Dökülebilir seramikler hakkında kimyasal yapılarının ağız ortamında stabil olmaması ihtimalinden dolayı çok az gelişme sağlanabilmiştir. B.2. CeraPearl Cera Pearl ilk kez Hobo ve Kyocera tarafından, dökümü yapılabilen bir apatit seramik olarak geliştirilmiştir. Doğal diş minesi gibi hidroksi apatit kristalleri içerir. Baskı kuvvetlerine karşı dayanıklılığı 590 MPa'd!r ve 390 MPa olan mine direncine göre çok daha üstündür. Bükülme kuvvetlerine karşı dayanıklılığı, Dicor'a benzer. Yapım tekniğinde kron, özel bir düzenekte döküm yöntemi ile elde edilir. C- Preslenebilir seramik sistemleri, IPS Empress Sistemi ( Lösit ile güçlendirilmiş, Metal Desteksiz Seramik sistemi) Cam matriks üzerinde kontrollü kristalizasyon yöntemiyle lösit esaslı cam seramiklerin geliştirilmesi, ilk olarak W. Höland ve arkadaşları tarafından gösterilmiştir. Cam partikülleri C fırınlandıktan sonra ikinci bir fırınlama yapılır ve bu fırınlama ile tek olan çekirdek, ikili ve dörtlü çekirdeklere dönüşür. Bu nükleasyon prosedürü lösit kristalizasyonunu sağlar. Lösit kristalleri, yapıda bulunan çatlakların büyümesini engelleyen sağlam bir bariyer görevi üstlenir. Isı ve basınçla şekillendirme tekniği, seramik yapının büzülmesini de kontrol eder. Oblik kuvvetlere karşı dayanıklılığı Dicor'a göre %30, Alüminus seramiğe göre %90 daha fazladır. Bükülme kuvvetlerine karşı 13

18 dayanıklılığı, ortalama MPa dır. Yüzey özelliklerinin geliştirilmesiyle bu değer 200 MPa ya kadar çıkabilmektedir. Preslenebilir seramikleri temsil edebilecek ilk ürün 1990 yılında piyasaya sunulan IPS Empress sistemidir. Empress sistemi, kaybolan mum tekniğine dayanmaktadır ve sistem bu haliyle, metal dökümüne benzemektedir. Metalin manşet içerisine dolması, santrifüj yoluyla sağlanırken Empress sisteminde hazır seramik bloklar, manşet içerisine vakum ve pistonla pres yapılarak yollanır. Sonuçta mum örnek ile aynı boyutlarda seramik yapılar elde edilir. Bu sistemde ya restorasyon tamamen elde edilir ve yüzey boyaması ile renklendirilir, ya da seramik alt yapı elde edildikten sonra tabakalama yöntemi ile restorasyon tamamlanır. Empress sistemi ile tek üyeli vener kronlar, inley ve onley restorasyonlar yapılabilmektedir. Lityum Disilikat ve Apatit Cam Seramikleri (IPS Empress 2 sistemi) Lityum disilikat kristalleri Seramik restorasyonlarla adeziv simanların kombine kullanımını arttırmak ve tam seramikleri köprü yapımında kullanabilmek amacıyla SiO 2 - LiO 2 sistemine dayanan bir seramik sistemi geliştirilmiştir. Empress 2, (Ivoclar Vivadent) sisteminde lityum disilikat cam kor materyali kullanmaktad!r. Lityum disilikat, rastgele iç içe geçen tabaka biçimli birçok 14

19 kristalden oluşmaktadır. Direnç açısından değerlendirildiğinde iğnemsi kristaller, çatlakların yön değiştirmesini ve kollara ayrılmasını engellemekte veya önlerinin kesilmesini sağlamaktadır. Seramik yapısındaki çatlak oluşumu, lityum disilikat kristalleri tarafından tutularak seramiğin bükülme direncinde artış sağlamaktadır. Lityum disilikat cam seramiklerin mekanik özellikleri, lösit seramiklerden oldukça fazladır, yatay bükülme dirençleri MPa arasında değişmektedir. Kırılma sertlikleri de lösit seramiklerin yaklaşık üç katı kadardır. Estetik açıdan oldukça tatminkâr olan lityum disilikat cam seramikler, lösit cam seramikler gibi mum eliminasyonu ve ısı-basınç tekniği ya da prefabrike bloklardan freze tekniği ile elde edilmektedir, ancak işlem920 C'de yapılmaktadır. Empress 2 yöntemiyle elde edilen altyapıların üzerine, florapatit esaslı seramik uygulanır. Bu yöntemle, premolar bölgeye kadar üç üyeli köprü yapılabilmektedir. Gerekli bağlantı alanı sağlandığında molar bölgeye yapılan lityum disilikat yapılı köprülerin de yeterli başarıyı sağladığı gösterilmiştir. Preslenebilir Seramik Çeşitleri Günümüzde birçok firma, piyasaya ilk sunulan IPS Empress sistemi ile uyumlu pres seramik ürünleri imal etmektedir. Bu ürünlerin büyük bir kısmı, Empress II dışında lösit ile güçlendirilmiş feldspatik seramiktir. Güncel preslenebilir seramik sistemlerden bazıları: o IPS Empress(Ivoclar, Schaan, Liechtenstein) o IPS Empress 2 (Ivoclar, Schaan, Liechtenstein) o Finesse ALL Ceramic ( Dentsply/Ceramco York, USA) o E-max Press (Ivoclar, Schaan, Liechtenstein) 15

20 o Creation Press-ceramics (Creation Willi Geller, Meiningen, Austria) Empress II tüm seramik sisteminin daha gelişmiş versiyonu olan IPS e.max Press (Ivoclar-Vivadent, Schaan, Liechtenstein)sisteminin ürünleri; lityum disilikat cam seramik içeriğe sahip olan ingotların preslenmesi ile elde edilmektedir. Yeni geliştirilen seramik altyapı ile elde edilen restorasyonların daha estetik oldukları ve 400 MPa lık mukavemet sayesinde konvansiyonel simantasyonuna izin verdikleri bildirilmiştir. Yine bu sistemden türetilen IPS e.max ZirPress (Ivoclar-Vivadent, Schaan, Liechtenstein) sisteminin, florapatit içeriği ile zirkonyum altyapılı tüm seramik restorasyonların veneer porseleni ile kaplanmasına alternatif olarak geliştirildiği belirtilmiştir. Bu sistemde amaç zirkonyum altyapılı seramiklerin flor apatit ingotların ısı-basınç yöntemi ile kaplanması ve optik özelliklerinin doğal dişe daha yakın hale getirilmesi amaçlandığı belirtilmiştir. İşlemin ardından restorasyona veneer porseleni eklenebildiği ya da ekstrensek olarak renklendirilebildiği bildirilmiştir.(15) IPS e.max pres ve IPS e.max zirpress ingotlar 16

21 CAD- CAM SİSTEMLER Bilgisayar destekli tasarım ve bilgisayar destekli üretim yani CAD/CAM (computer aided design-computer aided manufacturing), teknolojinin birçok alanında daha önceleri sıklıkla kullanılan bir üretim şekli olmasına karşın, optik okuyucular ile intraoral dokuların bilgisayarda görüntülenebilmesi ABD den Bruce Altschuler tarafından 1977 de sağlanmıştır. CAD/CAM uygulamalarının restoratif diş hekimliğine girişi ise ancak 1980 lerde başlamış 1984 de Fransa dan Francois Duret, Duret sistemini geliştirmiş ve bir üyeli restorasyonları elde etmiştir. Üretim maliyeti ve uygulanabilirliği ile ilk dental CAD/CAM uygulamasını Cerec sistem ile İsviçre den Werner Mörmann ile Marco Brandestini 1988 de gerçekleştirmişlerdir. Sistemin temeli; çok hassas bir freze makinesinin, bilgisayar yazılımı ile çalıştırılarak seramik, kompozit veya metal bloklardan kuronlar, köprüler ve sabit protez alt yapıları üretmesi esasına dayanır den günümüze Cerec, Duret, Celay, Procera, Cercon, Cicero ve Lava sistemler gibi birçok CAD/CAM sistemi geliştirilmiş ve dental CAD/CAM sistemlerin son 20 yılda kullanımları gittikçe artmış, günümüzde CAD/CAM sistemleri oldukça popüler hale gelmiş, bu sistemlerle birlikte alümina ve zirkonyum polikristallerinin kullanımına başlanmıştır. Bilgisayar teknolojisi, seramik alt yapıların hazırlanmasında diş hekimliğine önemli bir zenginlik katmıştır. Dental CAD/CAM Sistemlerin Avantajları: CAD/CAM uygulamaları beraberinde birçok avantajı da getirmiştir. Geleneksel ölçü alma yöntemlerini ortadan kaldırmış ve bekleme süresini kısaltmıştır. Daha iyi restoratif materyallerin daha kısa süre içinde elde edilmeleri sağlamıştır. Hata potansiyelini oldukça azaltmış ve indirekt 17

22 restorasyonlardan kaynaklanabilecek muhtemel çapraz kontaminasyonların da önüne geçmiştir. Diş hekimliğinde CAD/CAM sisteminin kullanılmasıyla seramik materyallerin kondensasyon, eritme, kaynaştırma işlemleri nispeten azalmıştır. CAD/CAM sistemlerinin avantajlarından birisi de tek seansta uygulamalar yapılabildiği için hem hastalar hem de hekimler için zaman kaybının olmamasıdır. Bu sayede çeşitli klinik problemlere yol açabilecek ölçü almanın yanı sıra, geçici kuron hazırlama gibi zorunluluklar da ortadan kalkar, ayrıca bu faktörlerin elimine edilmesi küçük de olsa ekonomik kazanca sebep olur. CAD yazılımları sayesinde CAD/CAM sistemlerden hastalar kadar kazançlı çıkan başka bir grup ise laboratuar teknisyenleridir. Alt yapılar ve restorasyonlar CAD yazılımları ile dizayn edildikleri için teknisyenlerin işleri kolaylaşmaktadır. Dental CAD/CAM Sistemlerin Dezavantajları: CAD/CAM restorasyonların kullanımını kısıtlayan faktörlerin başındaa ise üretim maliyeti gelmektedir. Birçok yeni sistem geliştirilmesine rağmen CAD/CAM sistemlerden yararlanmak hala ekonomik değildir. Monokromatik blokların kullanılması ise ideal estetik beklentilerin her zaman karşılanamamasına neden olmaktadır. Ancak farklı renklerde blokların yavaş yavaş geliştirilmesi ile bu sorun da aşılmak üzeredir. Derin subgingival marjinlere sahip dişlerin bilgisayar ortamına aktarılması da sorun olabilmekte, bu nedenle geleneksel sabit protez yapımında olduğu gibi iyi bir dişeti retraksiyonu yapmak zorunlu hale gelmektedir. 18

23 Dental CAD/CAM Sistemlerin Başarısı İçin Gereken Faktörler: CAD/CAM sistemlerle elde edilen restorasyonların başarısında hekim ve laboratuar çalışanlarının beceri ve tecrübesi kadar CAD/CAM sistemleri de önemli bir faktördür. İntraoral kameranın ve milling ünitesinin netliği, yazılım programının ve dizayn algoritmalarının sınırlamaları CAD/CAM sistemleri ile elde edilen restorasyonların klinik başarısında önemli rol oynar. Kullanılan CAD/CAM sisteminin yazılımı, yeniden yapılan final sinterlemesi sırasında oluşacak büzülme miktarını hesaplayabilmeli ve iyi bir marjinal oturumu sağlayabilmelidir. Teknolojik gelişmelerle beraber herhangi bir boyutta ya da herhangi bir şekilde restorasyonlar elde etmek mümkün olmaktadır. Ancak bu teknolojik gelişmeler hekime bağlı başarısızlık nedenlerini azaltmış olsa da tam olarak elimine etmemiştir. Bu nedenle nihai restorasyonun klinik başarısı için simantasyon ve diğer bitirme işlemleri dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. CAD/CAM sistemlerde kullanılan materyaller hızlı bir şekilde frezelenebilmeli, frezeleme ünitesinin hasarına karşı koyabilmeli ve hızlı bir şekilde bitirilebilmelidir (cilalanması, renklendirilmesi ve glazelenmesi). Laboratuar temelli sistemler alt yapı materyali olarak seramikler kadar titanyum, soy metaller ve hatta soy olmayan metalleri de işleyebilmelidir. Daha sonra bu alt yapılar geleneksel yöntemler ile (el ile porselen tozları kullanarak) kaplanabilmelidir. CAD/CAM Sistemlerde Kullanılan Materyaller Isı altında sıkıştırılabilir seramikler gibi, CAD/CAM seramikleri de prefabrike ingotlar halinde hazır bulunmaktadır. Bu ingotlar frezeleme işlemi veya bilgisayar kontrolünde çalışan cihazlar ile kesime tabi tutulurlar. 19

24 Presinterize seramiklerde ingotlar pöröz olup, hızlı bir frezeleme işlemine imkan tanımaktadırlar. Pöröz yapının elimine edilebilmesi için tekrar bir sinterleme işlemine tabi tutulmaları gerekir. Tam olarak sinterlenmiş seramiklerde ise non-pöröz ingotlar mevcut olup frezeleme işlemi zor yapılır, buna karşın tekrar sinterleme işlemine tabi tutulmalarına gerek yoktur. Cam infiltre CAD/CAM ingotlar& ise slip-cast seramikleri ile benzer kompozisyondadır ve frezeleme işlemi sonrasında pöröz yapının giderilmesi amacıyla yeniden cam infiltrasyonu yapılması gereklidir. Kitlenin ana yapısı olan alümina veya alümina/zirkonya karışımının kristalleri arasındaki boşluklara cam infiltre edilerek yapının devamlılığı sağlanmaktadır. CEREC inlab sistemde kullanılırlar. Zirkonya Seramikleri: Zirkonya, zirkonyumun dioksit kristalidir. ZrO 2 farklı metalik oksitlerle karıştırılarak (MgO, CaO, Y 2 O 3 ) yüksek moleküler stabilite elde edilir. Sinterlenmesi daha zor olsa da Y 2 O 3 ile stabilize edilen ZrO 2 diğer kombinasyonlardan daha iyi mekanik özellikler sunar. Yitriyum stabilize zirkonyum yani tetragonal zirkonyum polikristalleri (TZP) en çok kullanılan kombinasyondur. Polikristalin zirkonyum seramikleri geleneksel dental seramiklerin aksine cam içermezler. Ancak In-Ceram sistemde ki cam infiltre alümina seramikleri istisnadır. Zirkonyumun uzun dönem klinik kullanımı sırasında ortaya çıkabilecek mikroçatlakların önüne geçmek için sıcak izostatik basınç altında tam siterlenmiş ingotlar şeklinde hazırlanırlar. Ancak CAD/CAM sistemlerin bazılarında yeşil faz (green body) denilen ve soğuk izostatik basınç ile hazırlanan ingotlar frezeleme işlemine tabi tutulurlar ve 20