Gıybet / Dedikodu Gönderen Kadir Hatipoglu - Mart :32:16

Transkript

1 Gıybet / Dedikodu Gönderen Kadir Hatipoglu - Mart :32:16 GIYBET / DEDİKODU Boş, gereksiz söz, arkadan söyleme, çekiştirme. Gıybet diye bilinen kötü huyun Türkçe'deki karşılığıdır. Bir insanın bazı kusurlarını ele alarak kötülemektir. Bir adamın arkasından işittiği zaman hoşlanmayacağı şeyleri söylemektir. Bu haram bir davranış olup ahlâk dışı bir harekettir. Bir kimsenin, yüzüne karşı söylendiği zaman hoşlanmayacağı, kalbinin kırılacağı bir sözünü, hâlini veya hareketini, arkasından, bulunmadığı yerde söylemek, hareketiyle göstermek veya îmâ etmek. Dedikodu, başkalarında kusur arama alışkanlığının sonucudur. Kur'an ve Sünnet, Gıybeti Yasaklamıştır ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا اج ت ن ب وا ك ث يرا م ن الظ ن إ ن ب ع ض الظ ن إ ث م و ل ا ت ج س س وا و ل ا ي غ ت ب ب ع ض ك م ب ع ض ا أ ي ح ب أ ح د ك م أ ن ي أ ك ل ل ح م أ خ يه م ي ت ا ف ك ر ه ت م&#16 15;وه و ات ق وا الل ه إ ن الل ه ت و اب ر ح يم "Ey iman edenler! Zannın bir çoğundan kaçının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurunu araştırmayın. Biriniz diğerini arkasından çekiştirmesin. Biriniz, ölmüş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz. O halde Allah'tan korkun. Şüphesiz Allah, tevbeyi çok kabul edendir, çok merhamet edendi" (Hucurat, 49/12) Yüce Allah gıybetin çirkinliğini belirtmek için onu ölü eti yemeğe benzetmiştir. Ölen kişi etinin yendiğinin farkında olmaz. Gıybet edilen o anda, gıybet edenin söylediklerini bilmez. Bu benzetmede insanın şeref ve

2 namusunun eti gibi haram olduğuna işaret vardır. Ölü eti insana iğrenç gelir. Hele insan ölüsünün etini yemek daha iğrençtir. Ölen insan kendi kardeşi olursa onun etini yemek daha iğrenç olur. Yüce Allah mü'mini gıybetten sakındırmak için gıybeti ölü eti yemek gibi olduğunu belirtmiştir. ف ك ر ه ت م&#16 15;وه Ölmüş kardeşinin etini yemekten iğrendiniz. Ondan nasıl iğrendiyseniz birinin gıybetini yapmaktan da öyle iğreniniz ve bundan uzak durunuz. Zan: Sebepsiz yere birini suçlamak, delilsiz olarak birinin herhangi bir kötü iş yaptığını sanmaktır. İnsanlar hakkında kötü düşünce beslemek, başkasını kötü sanmak, zanna göre başkasının kötülüğüne hükmetmektir. (Ateş, Süleyman, Çağdaş Kur'an Tefsiri, VIII, 527) و ظ ن نت م ظ ن الس و ء و ك نت م ق و ما ب ورا "Kötü zanda bulundunuz böylece helaki hakkeden bir toplum oldunuz." (Fetih, 48/12( و ي ل ل ك ل ه م ز ة ل م ز ة "İnsanları diliyle çekiştiren, kaş ve gözüyle çekiştirip alay eden kişiye yazıklar olsun" (Hümeze, 104/1) Hümeze: İnsanların şahsiyet ve namuslarına dil uzatmak, onlarla alay ederek incitmektir. Birinin namus, nesep ve haysiyetiyle oynayıp, insanları incitmeyi kötü kınamayı adet edinmiş kovucu kimseye bu ad verilmiştir. Lümeze: İnsanlara kulp takmak, kaş-göz işaretleriyle birini başkalarına göstererek hakir görmektir. İbn Abbas'a göre Hümeze gıybet eden; Lümeze ise kulp takan, taşlayan demektir. (Ateş, Süleyman, age, XI/88( ع ن أب ي هريرة )رع( ق ال : قال رس ول الل ه )صعم( أت د ر ون م ا ال غ يب ة ق ال وا: ا لل ه و ر س ول ه أع ل م. ق ال : ذ ك ر أح د ك م أخ اه ب م ا ي ك ر ه. فق ال ر ج ل : أ ر أي ت

3 إن ك ان ف ي أخ ى م ا أق ول ق ال : إن ك ان فيه م ا ت ق ول فق د ا غ ت ب ت ه&#16 15;. و ان ل م ي ك ن فيه م ا ت ق ول فق د ب ه ت ه (4321)- Hz. Ebû Hüreyre (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (sav) buyurdular ki: "Gıybetin ne olduğunu biliyor musunuz?""allah ve Resulü daha iyi bilir!" dediler. Bunun üzerine:"birinizin, kardeşini hoşlanmayacağı şeyle anmasıdır!" açıklamasını yaptı. Orada bulunan bir adam: "Ya benim söylediğim onda varsa, (Bu da mı gıybettir?)"dedi. Aleyhissalâtu vesselâm: "Eğer söylediğin onda varsa gıybetini yapmış oldun. Eğer söylediğin onda yoksa bir de bühtanda (iftirada) bulundun demektir." [Ebû Dâvud, Edeb 40, (4874); Tirmizi, Birr 23, (1935); Müslim, Birr 70 (2589)] Başkalarına kardeşinin ayıplarını anlatmak onun hoşuna gitmeyecek şeyleri söylemek demek olduğundan, ancak dil ile söylemek haram olmuştur. Kaş-göz işareti yapmak, imâ, işaret ve yazı gibi gıybet anlamı ifade eden her hareket de gıybettendir. Meselâ elle birisinin uzun veya kısa boyluluğuna işaret etmek, bir şahsın ayıpları hakkında yazı yazmak gıybettir. Gıybet, birkaç şekilde yapılır. 1- Dil ile gıybet: Bir kimsenin kusur ve noksanını söylemekle olur. Meselâ; Falanca sıskadır, gururludur-kibirlidir, işinde beceriksizdir, demek suretiyle kötülemeyi kasd etmek. 2- Göz, el ve işaretle gıybet: Bir kimsenin kötülenmesinde bu organları kullanmak. Meselâ; el ile kısalığını göstermek, topal topal yürümek ve gözünü şaşı etmek. 3- Kalb ile gıybet: Gözüyle görmediği, kulağıyla duymadığı ve kesin olarak bilmediği bir kimse hakkında kötü zan beslemek. Gıybeti tasdik etmek de gıybettir. Gıybet yapılan yerde susan kişi gıybete ortak olmuş olur. Diliyle gıybetçiye karşı duramayanın kalbiyle inkâr etmesi gerekir. (İmam Gazzâli, Zübdetü'l-İhya, Trc: Ali Özek, İstanbul 1969, 362, 363). Allah Rasulü şöyle buyurur: قال ر سول الل ه : الم س ل م أخ و الم س ل م لا ي ظ ل م ه و لا ي س ل م ه و م ن ك ان في ح اج ة أخ يه ك ان الل ه في ح اج ت ه

4 و م ن ف ر ج ع ن م س ل م ك ر ب ة ف ر ج الل ه ع ن ه ب ه ا ك ر ب ة م ن ك ر ب ي و م ال ق ي ام ة&#16 16; و م ن س ت ر م س ل ما س ت ر ه الل ه ي و م ال ق ي ام ة&#16 16; İbnu Ömer (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez, onu tehlikede yalnız bırakmaz. Kim, kardeşinin ihtiyacını görürse Allah da onun ihtiyacını görür. Kim bir müslümanı bir sıkıntıdan kurtarırsa, Allah da o sebeple onu Kıyamet gününün sıkıntısından kurtarır. Kim bir müslümanı örterse, Allah da onu kıyamet günü örter." (Ebû Dâvud, Edeb 46, (4893); Tirmizî, Hudud 3, (1426); Buhârî, Mezâlim 3, İkrâh 7; Müslim, Birr 58, (2580).) İslam'da Kardeşlik Esastır, Gıybet Yoktur إ ن م ا ال م ؤ م ن &#16 08;ن إ خ و ة ف أ ص ل ح و&#15 75; ب ي ن أ خ و ي ك م&#16 18; و ات ق وا الل ه ل ع ل ك م ت ر ح م ون "Müminler ancak kardeştir. İhtilaf ettikleri zaman, iki kardeşinizin arasını düzeltin; ve sakının ki, merhamet olunasınız" (el-hucurat, 49/10). Hz. Peygamber (s.a.s) buyuruyor ki: ا لم و ء م &#16 06; م ر آة الم و ء م ن&#16 16; "Mümin müminin aynasıdır. (Camiu's-Sağir, 9141; Ebu Davud'dan) Bu ölçüler, toplumu fitne ve bozgunculuktan uzak tutar. Rasulullah'ın En Çok Korktuğu Şey ع ن س ف ي ان ب ن ع ب د الل ه

5 الث ق ف ى &#16 17; ق ال ق ل ت ي ا ر س ول الل ه ح د ث ن ى ب أ م ر أ ع ت ص م ب ه. ق ال «ق ل ر ب ى الل ه ث م اس ت ق م». ق ل ت ي ا ر س ول الل ه م ا أ خ و ف م ا ت خ اف ع ل ى ف أ خ ذ ب ل س ان ن ف س ه ث م ق ال «ه ذ ا». Süfyan b. Abdullah der ki: Peygamberimize " Ya Rasulallah, bana sımsıkı sarılacağım bir şey söyle" dedim. Allah Rasulü: "Rabbim Allah'tır" de; sonra da bu yoldan hiç şaşma" buyurdu. Kendisine: "Ya Rasulallah, benim hesabıma en korktuğun şey nedir?" diye sordum; kendi dilini tutarak, "budur" buyurdu. (Tirmizi, Zühd, 2592) Gıybetten korunmak için kişinin öncelikle kendi kusurlarıyla uğraşması gerekir. Kim Şunları Garanti Ederse.. ع ن س ه ل ب ن س ع د ع ن ر س ول الل ه (صعلم) ق ال «م ن ي ض م ن ل ى م ا ب ي ن ل ح ي ي ه و م ا ب ي ن ر ج ل ي ه أ ض م ن ل ه ال ج ن ة». Sehl b. Sa'd (r.a)dan rivayet edildiğine göre Efendimiz (s.a.v) buyuruyor ki: Kim dili ile iffeti konusunda bana garanti verirse, ben de ona cennet hakkında garanti veririm. (Buhari, Rikak, 5/6474) Gıybet kanser gibidir, girdiği vücût iflah olmaz, kurtulmaz. Gıybet edene sus diyene yüz şehîd sevâbı vardır. Zan, zıt anlamlı bir kelime olup sanmak, sezmek ve itham etmek anlamına geldiği gibi bilmek ve itaat etmek anlamına da gelir. Bu itibarla

6 zannın bazısı günah sayılmıştır: Ey mü minler! Zannın bir çoğundan sakının. Çünkü zannın bazısı günahtır. (Hucûrât, 49/12) Bu anlamda zan, iyice bilmeden tahmine göre konuşmak, fikir yürütmek ve bilgi vermektir ki tahlil ettiğimiz âyet, bu tür zandan müminleri men etmektedir. Çünkü bu tür zanda yalan ve iftira vardır. إ ن ال ذ ين ل ا ي ؤ م ن ون ب ال آخ ر ة&#16 16; ل ي س م ون&#16 14; ال م ل ائ ك&#16 14;ة ت س م ي ة ال أ نث ى {27} و م ا ل ه م ب ه م ن ع ل م إ ن ي ت ب ع ون&#16 14; إ ل ا الظ ن و إ ن الظ ن ل ا ي غ ن ي م ن ال ح ق ش ي ئا {28} "Ahirete iman etmeyenler meleklere dişi isimler veriyorlar. Onların bu hususta bir bilgileri yoktur, sadece zanna uyuyorlar, zan ise hakikat namına hiçbir şey ifade etmez. (Necm,53/27-28). Mü min, sadece bildiği konuda konuşmak, bildiğini, gördüğünü ve duyduğunu söylemek zorundadır. Mü min, zanna göre hareket edemez. ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا إ ن ج اءك م ف اس ق ب ن ب أ ف ت ب ي ن &#16 08;ا أ ن ت ص يب وا ق و ما ب ج ه ال ة ف ت ص ب ح و&#15 75; ع ل ى م ا ف ع ل ت م ن اد م ين Ey

7 mü minler! Size fâsık biri bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz." (Hucûrât, 49/6) âyeti ve, ع ن أ ب ى ه ر ي ر ة ع ن الن ب ى (صعلم) ق ال «إ ي اك م و الظ ن ف إ ن الظ ن أ ك ذ ب ال ح د يث. "Zandan sakının çünkü zan, sözlerin en yalanıdır " (Buhari, Edeb, 58/6064) Kişiye, her duyduğu şeyi (aslını araştırmadan, doğru olup olmadığını kesin olarak bilmeden) konuşması / başkalarına anlatması günah olarak yeter" hadisleri zanla hareket etmenin günah olduğunu, zandan kaçınılması gerektiğini ifade etmektedir. Fert ve toplumların zararına olmayan, hayra ve iyiliğe yönelik iyi zan (hüsnü zan) bu hükme dahil değildir. Mesela müslüman olduğu zannıyla ölen bir insanın cenaze namazının kılınması, onun müslüman mezarlığına defnedilmesi; kıbleyi bilmeyen kimsenin araştırma sonucu tahmin ettiği cihete yönelerek namaz kılması, besmele çekilerek kesildiğini görmediği bir hayvanın etini Müslüman, Allah ın adını anarak kesmiştir diyerek yemesi, bir insanda görülen olumsuz bir davranışı iyiye yorması bu tür zandır. Bir insanda görülen olumsuz bir davranışı iyiye hamletmek, o insanı hemen kötülememek hüsnü zandır. Peygamberimiz (a.s.), "Hüsnü zan güzel ibadetlerden biridir" buyurmuştur. Hüsnü zan, bu âyetteki yasak kapsamına girmez. (DAD, s.135) Gıybetin sebepleri: 1. İntikam duygusunu tatmin, 2. Arkadaşlara muvafakat, 3. Gösteriş ve büyüklük; başkalarını küçültme, kendini büyütme, 4. Kıskançlık, 5. Hoşça vakit geçirmek, güldürmek için başkalarının ayıp ve kusurlarının ortaya serilmesi, 6. Küçük düşürmek için alay (Gazzâlî, İhyâu Ulûmiddin, Trc: Ali Arslan, İstanbul 19'72; VI, 522 vd). Gıybetten korunmak için kişinin öncelikle kendi kusurlarıyla uğraşması gerekir. Şuralarda gıybet câizdir: 1) Haksızlık karşısında: "Hak sahibinin söz hakkı vardır" (Buhârî, Müslim). 2) Fetva istemede: Utbe kızı Hind, Rasulullah a gelerek kocası Ebû Süfyan'ı cimriliğiyle, çok az nafaka bırakmasıyla çekiştirmiş ve kocasının malından haberi olmadan alıp alamayacağını sormuştu. Allah Rasulü de "Sana ve çocuğuna yetecek miktarda, iyilikle al" buyurdu. 3) Bir kimseyi kötülükten menetmek: 4) Kişiyi meşhur olan lakabıyla anmak. 5) Kişinin fısk-u fücûrunu alenen yapması, yaptıklarından dolayı gurur duyması, yaptıklarının söylenmesinden dolayı üzüntü duymamasıdır. Yaptıklarıyla övünmesi yüzünden onları anmak gıybet sayılmaz. Dedikodu Koğuculuk konusunun bir uzantısı da, yıpratma, gözden düşürme, amaçlı dedikodudur. Koğuculuğun ileri boyutu ve en yıkıcı belirtisidir. İnsanların yayılmasını ve bir başkası tarafından duyulmasını istemediği şeyleri başkasına aktarmak, düşmanlık duygularının gelişmesine zemin hazırlamaktır. Koğucu kişide; gıybet, ihanet, nifak ve fesatçılık gibi kötü ahlaki özellikler de

8 bulunur. Yüce Allah şöyle buyuruyor: و لا ت ط ع ك ل ح ل اف م هين (10) ه م از م ش اء ب ن ميم (11) م ن اع ل ل خ ي ر م ع ت د ا ثيم (12) ع ت ل ب ع د ذل ك ز نيم (13) 10- "Şunların hiçbirine boyun eğme: Yemin edip duran aşağılık, 11- Daima kusur arayıp kınayan, hep lâf götürüp getiren, 12- Hayra engel olan, saldırgan, günahkâr, 13- Kaba ve haşin, sonra da kötülükle damgalı," (Kalem, 68/10-13) عن ابن عب اس ) رع( قال: م ر ر س ول الل ه )صعم( ع لى ق بر ي ن. فق ال : إن ه م ا ل ي ع ذ ب &#15 75;ن و م ا ي ع ذ ب ان&#16 16; في ك ب ير. ث م ق ال : ب لى أم ا أح د ه م ا ف ك ن ي م ش ى ب الن م يم&#16 14;ة وأم ا الاخ ر ف ك ان لا ي س ت ت ر م ن ب و ل ه. ث م د ع ا ب ع س يب ر ط ب ف ش ق ه اث ن ي ن ف غ ر س ع لى ه ذ ا

9 و اح دا و ع لى هذ ا و اح دا. ث م ق ال : ل ع ل ه أن ي خ ف ف ع ن ه م ا م ال م ي ي ب س ا. (5495)- İbnu Abbas (r. anhümâ) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) (bir gün) iki kabre uğradı ve: "(Bunlarda yatanlar) azab çekiyorlar. Azabları da büyük bir günahtan değil" buyurdular. Sonra sözlerine şöyle devam ettiler: "Evet! Biri, nemime de (laf getirip götürmede) bulunurdu. Diğeri de idrar sıçramasına karşı korunmazdı." Aleyhissalâtu vesselâm sonra yaş bir hurma dalı istedi, ikiye böldü. Birini birinin üzerine dikti, birini de öbürünün üzerine dikti. Sonra da: "Belki bunlar yaş kaldıkça azapları hafifler!" buyurdular." [Buhârî, Vudu 55, 56, Cenaiz 82, 89, Edeb 46, 49; Müslim,Taharet 111, (292); Tirmizî, Taharet 53, (70)] و ع ن ح ذ ي ف ة ) رع (ق ال : ق ال ر س ول الل ه )صعم(: لاي د خ ل ال ج ن ة ق ت ات. أخرجه الخمسة إلا النسائي.ولفظ&#16 15; مسلم: لاي د خ ل ال ج ن ة ن م ام. (4328)- Hz. Huzeyfe (r.a) anlatıyor: "Resûlullah (a.s) buyurdular ki: "Kattat (söz taşıyan) cennete girmeyecektir." Müslim'in rivayetinde "nemmâm cennete girmeyecektir" şeklinde gelmiştir. [Buhârî, Edeb 50, Müslim, İman 169, (105); Ebû Dâvud, Edeb 38, (4771)] عن أ ب ي ه ر ي ر ة ) رع( ق ال : ق ال ر س ول لل ه )صلعم( إ ي اك م و الظ ن ف إ ن الظ ن أ ك ذ ب

10 ال ح د يث و لا ت ج س س وا&#15 48; و لا ت ح س س وا&#15 48; و لا ت ن اف س وا&#15 48; و لا ت ح اس د وا&#15 48; و لا ت ب اغ ض وا&#15 48; و لا ت د اب ر وا&#15 48; و ك ون وا ع ب اد الل ه إ خ و ان ا ك م ا أ م ر ك م الل ه ت ع ال ى: ال م س ل م أ خ و ال م س ل م &#15 48; لا ي ظ ل م ه &#15 48; و لا ي خ ذ ل ه و لا ي ح ق ر ه. ب ح س ب ام ر ئ م ن الش ر أ ن ي ح ق ر أ خ اه ال م س ل م. ك ل ال م س ل م ع ل ى ال م س ل م ح ر ام م ال ه و د م ه و ع ر ض ه. إ ن الل ه لا ي ن ظ ر إ ل ى

11 ص و ر ك م و أ ج س اد &#16 03; م و ل ك ن ي ن ظ ر إ ل ى ق ل وب ك م و أ ع م ال &#16 03; م. الت ق و ى ه ه ن ا الت ق و ى ه ه ن ا الت ق و ى ه ه ن ا و ي ش ير إ ل ى ص د ر ه. ألا لاي ب ع ب ع ض ك م ع ل ى ب ع ض و ك ون وا ع ب اد الل ه إ خ و ان ا. و لا ي ح ل ل م س ل م أ ن ي ه ج ر أ خ اه ف و ق ث لاث. (3312)- Ebu Hüreyre (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s) buyurdular ki: "Sakın zanna yer vermeyin. Zira zan, sözlerin en yalanıdır. Tecessüs etmeyin, haber koklamayın, rekâbet etmeyin, hasetleşmeyin, birbirinize buğzetmeyin, birbirinize sırt çevirmeyin, ey Allah'ın kulları, Allah'ın emrettiği şekilde kardeş olun. Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona (ihânet etmez), zulmetmez, onu mahrum bırakmaz, onu tahkîr etmez. Kişiye şer olarak, müslüman kardeşini tahkir etmesi yeterlidir. Her müslümanın malı, kanı ve ırzı diğer müslümana haramdır. Allah sizin suretlerinize ve kalıplarınıza bakmaz, fakat kalplerinize ve amellerinize bakar. Takva şuradadır -eliyle göğsünü işaret etti-: Sakın ha! Birinizin satışı üzerine satış yapmayın. Ey Allah'ın kulları kardeş olun. Bir müslümanın kardeşine üç günden fazla küsmesi helâl olmaz." [Buharî, Nikâh 45, Edeb 57, 58, Ferâiz 2; Müslim, Birr 28-34, ( ); Ebu Dâvud, Edeb 40, 56] ع ن ع ام ر ق ال

12 س م ع ت ع ب د الل ه ب ن ع م ر و ي ق ول ق ال الن ب ى (صعلم) ال م س ل م م ن س ل م ال م س ل م &#16 08;ن م ن ل س ان ه و ي د ه و ال م ه اج&#16 16;ر م ن ه ج ر م ا ن ه ى الل ه ع ن ه. Peygamberimiz (s.a.v): "Müslüman müslümanın elinden ve dilinden zarar görmediği kimsedir. Muhacir ise Allah'ın men ettiklerinden kaçan kimsedir" buyurdu. (Buhari, Rikak, 7/6484) Gıybetin keffâreti, Allah'tan mağfiret dilemek, pişman olmak ve gıybet edilen şahıstan bizzat helâllik almakla olur. Affetmezse bile, onu övmeli, ona yalvarmalı ve onun gönlünü almalıdır. Gıybeti dinleyen de, bu günahta gıybet edene ortak olmuş olur. Bu bakımdan gıybet eden münasip bir şekilde susturulmalıdır. (el-münzirî, a.g.e. V, ). Gıybete uğrayan müdafaa edilmelidir. Gıybetçinin Kurtuluşu Gıybetçinin günâhtan kurtulması için pişmanlık duyması, tövbe etmesi, gıybetini yaptığı kimse ile helâlleşmesi gerekir. Gıybeti yapılan da merhametli davranır, affeder. Düstur: "affa yapış(mak), iyiyi emret(mek), cahillerden uzak ol(maktır) خ ذ ال ع ف و و أ م ر ب ال ع ر ف و أ ع ر ض ع ن ال ج اه ل ي&#16 06; Affa sarıl, iyiliği emret ve cahillerden yüz çevir. (A'râf, 7/199). islam ve Hayat,Güncel Vaaz ve Hutbeler