M.Ü...B.F. Çal flma Ekonomisi ve Endüstri liflkileri Bölümü Yönetim ve Çal flma Psikolojisi Anabilim Dal

Transkript

1 i Sibel GÖK M.Ü...B.F. Çal flma Ekonomisi ve Endüstri liflkileri Bölümü Yönetim ve Çal flma Psikolojisi Anabilim Dal XXI. YÜZYILDA NSAN KAYNAKLARI YÖNET M

2 ii Yay n No : 1626 flletme-ekonomi : Bas Ocak STANBUL ISBN X Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Beta Bas m A.fi. Vize/KIRKLAREL : Evren Kayhan Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 iii ÖNSÖZ nsan kaynaklar yönetimi kavram n n, 1970 li y llardaki nsan Kaynaklar yaklafl m ile birlikte ortaya ç kt görülmektedir li y llardan itibaren bu kavram, organizasyonlar n çal flma iliflkileri düzeyinde bir yönetim birimi olarak yayg n bir biçimde ele al nm fl ve de erlendirilmifltir. KY, yaflad yo un bir de iflim ve geliflim süreci sonras nda 2000 li y llarda, organizasyonlar n önemli bir stratejik birimi haline gelmifltir. Günümüzde insan kaynaklar yönetimi ifllev ve uygulamalar, teknolojik ilerleme, küreselleflme ve rekabet gibi çevresel, örgütsel ve bireysel düzeyde yaflanan birtak m de iflim ve geliflmelerden sürekli olarak etkilenmekte ve bu de iflimlere göre biçimlenmektedir. Bu küresel boyuttaki de iflimlerin etkileri, birçok ülkedeki insan kaynaklar yönetimi uygulamalar nda da görülmektedir. Çal flmam zda, küresel boyutta pek çok alanda yaflanan geliflmelerin KY uygulamalar na etkileri ve çeflitli ülkelerden örnek KY uygulamalar de erlendirilmekte; insan kaynaklar yönetimi kavram n n ve KY ifllevlerinin geliflimi tarihsel süreç içerisinde ele al nmaktad r. Ayr ca GSM sektörü insan kaynaklar yönetimi aç s ndan de erlendirilmekte, gelecekte olmas beklenen KY iliflkin bir yaklafl m sunulmakta ve nitelikli insan kayna n n çal flma yaflam nda artan önemi vurgulanmaktad r. Bu çal flma, yo un ve yorucu bir çal flma sürecinin ürünü olarak, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çal flma Ekonomisi ve Endüstri liflkileri Anabilim Dal nda, 2005 y l nda sunulan XXI. Yüzy lda nsan Kaynaklar Yönetimi ve GSM Sektörü Üzerine Bir Araflt rma bafll kl Doktora tezinin yeniden gözden geçirilmesiyle haz rlanm flt r y l nda Araflt rma Görevlisi olarak çal flmaya bafllad m M.Ü. Çal flma Ekonomisi ve Endüstri liflkileri Bölümü nde, Doktora çal flmam yürütmem sürecinde fikirlerini esirgemeyen tez dan flman m Doç. Dr. Neslihan OKAKIN a ve görüflleri ile katk da bulunan Doç. Dr. P nar TINAZ a, alan araflt rmas sürecinde görüflmelerde bulundu um kiflilere, Beta Bas m Yay m Da t m yetkili ve çal flanlar na teflekkürlerimi ifade etmeyi zevkli bir görev addediyorum. Her zaman deste ini gördü üm eflim Dr. Behçet GÖK e teflekkürlerimi sunuyor ve bu çal flmay, hayat m n en anlaml varl ve motivasyon kayna m o lum Uzay a ithaf ediyorum. stanbul, Aral k 2005 Sibel GÖK

4 iv

5 v Ç NDEK LER ÖNSÖZ...IX KISALTMALAR...IX TABLO L STES...VII fiek L VE GRAF K L STES...VIII G R fi...1 B R NC BÖLÜM NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N DÜNÜ VE BUGÜNÜ I. GEÇM fiten BUGÜNE NSAN KAYNAKLARI YÖNET M...5 A. B L MSEL YÖNET M YAKLAfiIMI...8 B. NSAN L fik LER YAKLAfiIMI...10 C. NSAN KAYNAKLARI YAKLAfiIMI...13 II. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M KAVRAMI VE ÖZELL KLER...16 A. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N TERM NOLOJ DE DE fi M...17 B. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N TANIMI VE ÖZELL KLER...20 C. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M LE PERSONEL YÖNET M ARASINDAK L fik N N DE ERLEND R LMES...23 III. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M VE filevler...28 A. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N filevler NDEK DE fi M N DE ERLEND R LMES...28 B. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N GÜNÜMÜZDE EN SIK GÖRÜLEN filevler flgören Temini ve Seçimi E itim ve Gelifltirme Performans De erlendirme Kariyer Planlama ve Gelifltirme Ücret ve Ödül Yönetimi...46

6 vi IV. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N ORGAN ZASYONDAK YER VE ROLÜ...49 A. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N ORGAN ZASYONDAK ROLÜ...49 B. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N N ORGAN ZASYON YAPISI Ç NDEK YER...52 K NC BÖLÜM NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N ETK LEYEN DE fi MLER VE GÜNÜMÜZDEK UYGULAMALARI I. NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N ETK LEYEN DE fi MLER...59 A. ÇEVRESEL DE fi MLER Yaflanan H zl De iflim flgücündeki Farkl l klar n Artan Önemi Çal flma Kanunlar ve Standartlar ndaki Geliflmeler Aile Bireylerinin Rollerindeki Geliflmeler Hizmet Sektörünün Geliflimi ve De iflimi nternetin Geliflimi...68 B. ÖRGÜTSEL DE fi MLER Örgütsel Küçülme Merkezden Uzaklaflma ve Tak m Çal flmas n n Artan Önemi Örgütsel Kültür Teknolojik Geliflmeler D fl Kaynaklardan Yararlanma...77 C. B REYSEL DE fi MLER Etik ve Sosyal Sorumluluk Personel Güçlendirme Örgütlerde Yaflanan Beyin Göçü fl Güvencesi...84 II. NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARI Ç NDE ÖNEM ARTAN UYGULAMALAR...86 A. NSAN KAYNAKLARI B LG S STEM ( KBS) nsan Kaynaklar Bilgi Sistemlerinin Geliflimi nsan Kaynaklar Bilgi Sistemlerinin Kullan m....91

7 vii B. YÖNET M GEL fit RME Yönetim Gelifltirme Süreci Yönetim Gelifltirmenin Amaçlar...98 C. NSAN KAYNAKLARI LET fi M PROGRAMI letiflim Program n n Özellikleri letiflim Program Gelifltirilirken Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARINA L fik N ÜLKE ÖRNEKLER I. AMER KA B RLEfi K DEVLETLER A. A.B.D. DE NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARINI ETK LEYEN FAKTÖRLER De iflken Ücret Yap s Küreselleflme Teknolojinin Etkisi D fl Kaynaklardan Yararlanma B. A.B.D. DE ÖNE ÇIKAN NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARI flgören Temini Mevcut flgörenin Kal c l l n n Sa lanmas na Yönelik (Tutundurma) Uygulamalar II. SRA L A. SRA L DE NSAN KAYNAKLARI YÖNET M N ETK LEYEN GEL fimeler Küreselleflme Sosyal De erlerdeki De iflimler B. SRA L NSAN KAYNAKLARI YÖNET M NDEK YEN E L MLER Teknoloji ve nsan Kaynaklar Küreselleflme ve nsan Kaynaklar III. FRANSA A.FRANSA DAK NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARINI fiek LLEND REN FAKTÖRLER Do um Oranlar n n Etkisi Örgütler ve Sosyal Kurumlar ile Devlet Aras ndaki liflkiler...126

8 viii B. FRANSA DA ÖNE ÇIKAN NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARI Kariyer Yönetimi flgören Temini ve Seçim Süreci E itim Ücret Yönetimi IV. JAPONYA A. JAPONYA DA NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARININ GENEL ÖZELL KLER Geleneksel Uygulamalar Yaflanan De iflimler B. JAPONYA DA NSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARINDAK E L MLER Uzun Dönemli stihdam Ücret Sistemleri flgören Temini fl liflkileri DÖRDÜNCÜ BÖLÜM NSAN KAYNAKLARI YÖNET M AÇISINDAN TÜRK GSM SEKTÖRÜNÜN DE ERLEND R LMES I. GSM SEKTÖRÜ II. GSM SEKTÖRÜNDE B R ALAN ARAfiTIRMASI A. ARAfiTIRMANIN AMACI VE ÖNEM B. ARAfiTIRMANIN KAPSAMI C. ARAfiTIRMANIN YÖNTEM D. ARAfiTIRMANIN PROBLEM VE H POTEZ E. ARAfiTIRMA BULGULARI VE DE ERLEND RME GSM Sektöründe Çal flanlar n Genel Özellikleri ve De erlendirme GSM Sektöründe KY Bölümlerinin Yap lanmas, Özellikleri ve De erlendirme KY fllevlerine liflkin Özellikler ve De erlendirme a. flgören Seçim Süreci b. flgören Tutundurma Uygulamalar c. E itim ve Gelifltirme...172

9 ix 4. GSM Sektöründe KY ni Etkileyen De iflimlere liflkin Özellikler ve De erlendirme a. Çevresel De iflimlerin De erlendirilmesi b. Örgütsel De iflimlerin De erlendirilmesi c. Bireysel De iflimlerin De erlendirilmesi nsan Kaynaklar Uygulamalar çinde Önemi Artan Uygulamalar ve De erlendirme KY Uygulamalar nda Karfl lafl lan Sorunlar ve De erlendirme SONUÇ VE ÖNER LER EKLER EK 1: Görüflme Formu EK 2: Görüflme Formu KAYNAKÇA Kitaplar Süreli Yay nlar Di er Yay nlar...216

10 x

11 xi KISALTMALAR A.B.D. : Amerika Birleflik Devletleri ASPA : The American Society for Personnel Administration ASTD : American Society of Training Directors B2B : Business to Business B2C : Business to Customer CPM : Career Planning and Management Systems CT : Communication Technology GPRS : General Packet Radio Service GSM : Global System for Mobile Communication GSMA : Global System for Mobile Communication Association HR : Human Resource HRIS : Human Resource Information System HRM : Human Resource Management IT : Information Technology K : nsan Kaynaklar KY : nsan Kaynaklar Yönetimi M&A : Mergers and Acquisitions MD : Management Development MMS : Multimedia Messaging Service MNCs : Multinational Corporations PEOs : Professional Employer Organizations SHRM : Society for Human Resource Management SMS : Short Massage Service TBT : Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri TK : Telekomünikasyon Kurumu TQM : Total Quality Management WAP : Wireless Application Protocol

12 xii TABLO L STES Tablo 1: Tarihsel Yönetim Modelleri...15 Tablo 2: Tablo 3: Tablo 4: Tablo 5: Tablo 6: Tablo 7: Tablo 8: Tablo 9: Tablo 10: Tablo 11: Tablo 12: Genel Yap Bak m ndan Personel Yönetimi ile nsan Kaynaklar Yönetimi Aras ndaki Farkl l klar Stratejik Yaklafl m Boyutunda Personel Yönetimi ile nsan Kaynaklar Yönetimi Aras ndaki Farkl l klar Yönetim Boyutunda Personel Yönetimi ile nsan Kaynaklar Yönetimi Aras ndaki Farkl l klar...26 Temel fllevler Bak m ndan Personel Yönetimi ile nsan Kaynaklar Yönetimi Aras ndaki Farkl l klar...27 nsan Kaynaklar Yönetimini Etkileyen De iflimler...60 Yüksek ve Düflük Teknolojili Sektörlerdeki nsan Kaynaklar Yönetimi Özellikleri Japon Firmalar ndaki nsan Kaynaklar Uygulamalar n n De iflimi Dünyadaki GSM Abonelerinin Bölgelere Göre Da l m (Milyon) Türkiye deki GSM Abonelerinin Y llar tibariyle Say s ve Art fl Oranlar GSM Sektöründe Çal flanlar n Cinsiyete Göre Da l m GSM Sektöründe Çal flanlar n Ö renim Düzeylerine Göre Da l m Tablo 13: KY Bölümlerinde Çal flanlar n Cinsiyete Göre Da l m Tablo 14: KY Bölümlerinde Çal flanlar n Ö renim Düzeylerine Göre Da l m Tablo 15: GSM Y ll k Gelir-Yat r m Bilgileri (x ABD Dolar )...178

13 xiii fiek L VE GRAF K L STES fiekil 1: nsan Kaynaklar Yaklafl m fiekil 2: 1980 li Y llardaki nsan Kaynaklar Yönetimi Döngüsü fiekil 3: 1990 l Y llardaki nsan Kaynaklar Yönetimi fllevleri...31 fiekil 4: 2000 li Y llardaki nsan Kaynaklar Yönetimi fllevleri...34 fiekil 5: fle Al m Süreci fiekil 6: Küçük flletmelerde nsan Kaynaklar Yönetiminin Yeri fiekil 7: Orta Büyüklükteki flletmelerde nsan Kaynaklar Yönetiminin Yeri...53 fiekil 8: Büyük flletmelerde nsan Kaynaklar Yönetiminin Yeri fiekil 9: Yönetim Gelifltirme Süreci...97 fiekil 10: letiflim Stratejileri ile letiflim Üçgeni Aras ndaki liflki fiekil 11: Ülke Gruplar fiekil 12: KY Bölümü Organizasyon Yap s fiekil 13: KY Bölümü Organizasyon Yap s fiekil 14: Organik Organizasyon Grafik 1: Dünyadaki GSM Abonelerinin Y llara Göre Da l m (Milyon) Grafik 2: Türkiye deki GSM Abonelerinin Y llara Göre Da l m Grafik 3: GSM Sektöründe Çal flanlar n Cinsiyete Göre Da l m Grafik 4: GSM Sektöründe Çal flanlar n Ö renim Düzeylerine Göre Da l m Grafik 5: KY Bölümlerinde Çal flanlar n Cinsiyete Göre Da l m Grafik 6: KY Bölümlerinde Çal flanlar n Ö renim Düzeylerine Göre Da l m Grafik 7: Sektörlere Göre Teknolojik Yenilik Yapma Oranlar...176