KAYSER/TAVLUSUN KÖYÜ NDE BULUNAN KÖPRÜ VE ÇEMELER BRIDGE AND FOUNTAINS IN TAVLUSUN VILLAGE OF KAYSER erife TAL

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KAYSER/TAVLUSUN KÖYÜ NDE BULUNAN KÖPRÜ VE ÇEMELER BRIDGE AND FOUNTAINS IN TAVLUSUN VILLAGE OF KAYSER erife TAL"

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 Issn: KAYSER/TAVLUSUN KÖYÜ NDE BULUNAN KÖPRÜ VE ÇEMELER BRIDGE AND FOUNTAINS IN TAVLUSUN VILLAGE OF KAYSER erife TAL Öz Tavlusun, Kayseri ye yaklaık 8 km. mesafede Melikgazi lçesine balı tarihi bir köydür. Günümüzde sit alanı olan köy, Roma Döneminden itibaren yerleim merkezi olmu, tarih boyunca Türk ve gayri Müslimlerin iç içe yaadıı bir sayfiye yeridir. Bu makalede köyde bulunan tarihi deere sahip 6 çeme, 2 köprü ve 1 su kemeri incelenerek planları çıkarılmı ve bilimsel olarak tanıtılmaya çalıılmıtır. Çemelerin sadece 2 si üzerinde kitabe bulunmaktadır. Su kemeri ve köprüler üzerinde ise herhangi bir kitabe mevcut deildir. Eserlerin tarihlemesi konusunda köydeki kitabeli çemeler ve Anadolu daki benzer örneklerle karılatırılarak bir sonuca varılmaya çalıılmıtır. Bu örnekler dorultusunda Tavlusun Köyü çeme ve köprüleri XIX. yy. sonu ile XX. yy. balarına tarihlendirilmitir. Çeme ve köprülerde kesme ta malzeme kullanılmı ve yapılar sade ve temiz bir ta içiliine sahiptir. Orijinal özelliklerini kısmen koruyan sade kurgulu bu yapılar daha çok ihtiyaca cevap vermek amacıyla yapılmı olup fonksiyonellikleri ön plandadır. Yapıldıkları dönemin sosyal, siyasi ve mimari ortamını yansıtan birer belge olarak eserlerin çou ilev ve kullanımlarını yitirmitir. Bununla birlikte o dönemin sosyo-kültürel ve mimari özelliklerini yansıtması açısından bu eserler Sanat tarihi açısından önemlidir. Eserlerin özellikle Türk su mimarisi içerisindeki yerleri ve önemleri vurgulanmıtır. Anahtar Kelimeler: Tavlusun Köyü, Çeme, Köprü, Su Kemeri, Mimari. Abstract Tavlusun connected to Melikgazi is a historic village about 8 km far from Kayseri. Today it is a protected area, but it was a center of population since Roman period and a countryside where Turks and non-muslims had lived together throughout history. 6 fountains, 2 bridges and an aqueduct with historical values in the village have been studied, charted and described scientifically in this article. There is an inscription on only two of the fountains, while there isn t any on the aqueducts and the bridges. It has been tried to come to conclusion about dating the works after comparing the other fountains with inscription in the village and the similar examples in Anatolia. According to these examples, the fountains and the bridges in Tavlusun village have been dated from the end of 19 th century and the beginning of 20 th century. They were made of cut stone and had simple and clean stonework. Partially preserving the original features, these structures were built for the needs, so their functionality was in the foreground. They have reflected the social, political and architectural environment of their time as a document, but most of them have lost their function and use. Moreover, these works are important in terms of art history, because of this reflection. The place and importance of them especially within Turkish water architecture has been emphasized. Keywords: Tavlusun Village, Fountain, Bridge, Aqueduct, Architecture. Yrd. Doç. Dr., Ordu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü

2 Giri Foto No: 1 Tavlusun Köyü Genel Görüntüsü Derevenk Vadisinin yamacına kurulan Tavlusun Köyü, dousunda Mimar Sinan, güneyinde Talas ve kuzeyinde Germir in yer aldıı tarihi bir köydür. Erken dönemlerde Tavanasun-Tevanasun olarak bilinen köy günümüzde ise sit alanı olup Roma Döneminden itibaren yerleim merkezi olmutur. Tarih boyunca Türk, Rum ve Ermenilerin iç içe yaadıı bir sayfiye yeridir. Köyün eski yerleimi olan Aaı Mahalle günümüzde terk edilmi ve halk Yukarı Mahalleye taınmıtır (Cömert: 2007, 9-15). Kayserinin merkez kazasına balı köylerinden biri olan Tavlusun ile dier Talas, Germir, Efkere, Zincidere gibi büyük köylerin ahalisinin önemli bir kısmı ticaret ve sanayi ile uratıı bilinmektedir (Keskin-Hülagu, 2006, 86). XIX. yy. sonuna kadar önemli bir merkez olan Tavlusun, kültürel tarihi ve mimari eserleri ile önemli bir dokuya sahiptir. Bu çalımada köyde incelediimiz geç döneme ait çeme ve köprüler bunlar arasında yalnızca bir grubu oluturmaktadır. Tavlusun Köyü Çanlı Çeme ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Çizim No: 1 Plan No: 1 Çanlı Çeme, Tavlusun Köyü içerisinde Aaı Mahallede yolun kenarında bir duvar üzerinde yer almaktadır. Çemenin üzerinde herhangi bir kitabe mevcut deildir. Bu nedenle çemenin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Düzgün kesme ta malzeme ile yapılan çeme, güney-kuzey istikametinde yerletirilmi tek yüzlü, hazneli bir duvar çemesidir. Çemenin haznesi, 3.70 x 4.01 m. ölçülerinde olup üzeri dıtan düz toprak damla örtülmü, içten nasıl bir örtüye sahip olduu ise tam olarak anlaılamamıtır. Çeme haznesinin üst sa tarafında küçük bir tahliye çörtenine yer verilmitir. Çemenin haznesi üzerinde kare formlu bir açıklık olup günümüzde bir tala kapatılmıtır. Bu açıklıın kar ve yamur suları ile haznenin doldurulmasında kullanıldıı sanılmaktadır

3 Tek kemerli olan çemenin tüm yükseklii 3.10 m., genilii 3.11 m., derinlii ise 0.53.m. dir. Çeme, ön cephede 1.81 m. açıklıa sahip sivri kemerli bir nile ekillenmi ve bu kemer iki yanda profilli üzengi taı üzerine oturtulmutur. Çeme niinin iç kısmı tahrip olmu buradaki talar dökülmü haldedir ve sadece lülesi açıkta kalmıtır. Duvardan 0.05 m. çökertilen çemenin sivri kemerinin üzeri sade biçimde ele alınırken üzengi taı hizasından itibaren profilli silme, niin iç kısmında devam ettirilmitir. Nii dolanan bu profilli silme oldukça yüzeysel olup üç sıra halinde düzenlenmitir. Çanlı Çemesinin nii, iç kısımda sade olup, yekpare ayna taı ile tekli lülesi tamamen tahrip olmu durumdadır. Çemenin önünde yer alan su yalaı da son dönemde kırılarak parçalanmı vaziyettedir. Çemenin ön cephede sivri kemerli niinin yan kısımları sade kesme tala yapılmı, kemer kilit taı ise 0.20 m. üzerinde yayvan ekilde bir üçgen kornile tamamlanmıtır. Çemenin ve haznenin üzeri bu kornile üçgen kırma çatı ile kapatılmıtır. Çeme, süsleme olarak niin iç kısmını dolanan profilli silme kuaı ve üst kısımda üçgen saçaktaki korni dıında tamamen sadedir. Kaba yonu talarla örülen bahçe duvarı arasına yerletirilen çeme, kesme ta malzemesi ile mimari açıdan farklılık oluturmutur. Çanlı Çeme, günümüzde harap durumda olup kullanılmamaktadır. Foto No: 2 Çanlı Çeme Genel Görüntüsü Tavlusun Köyü Dökmeciolu Çemesi ncelenme Tarihi: Austos, 2010-Nisan, 2014 Çizim No: 2 Plan No: 2 Dökmeciolu Çemesi, Tavlusun Köyü içerisinde Aaı Mahallede Zomba Kavuk Caddesi nin dousunda yer almaktadır. Çemenin üzerinde herhangi bir kitabe mevcut deildir. Bu nedenle çemenin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Çemenin üzerinde bir kitabesi olduu, ancak sonraki dönemlerde alındıını belirten ifadeler kaynakta geçmektedir

4 (Cömert: 2007,41). Çeme niinin içerisinde herhangi bir kitabe izi yoktur, fakat mevcudiyeti belirtilen kitabenin bugün yıkık haldeki yuvarlak kemerin üzerinde olması muhtemeldir. Kuzey-güney istikametinde yerletirilen çemenin ön cephesinde düzgün kesme ta, yan ve arka hazne kısmında ise moloz ta malzeme kullanılmıtır. Baımsız çeme arkasında yer alan haznenin ön yüzüne tek yüzlü olarak ina edilmitir. Yuvarlak kemerli çeme ve haznesi yanında eni 4.20 m. uzunluundaki yıma duvara yaslandırılmıtır. Çemenin haznesi 3.40x4.80 m. ölçülerinde olup üzeri içten büyük boyutlu ince sal taları ile kapatılmı, dıtan ise düz toprak damla örtülmütür. Haznenin üst kısmında kare formlu bir pencere açıklıına yer verilmitir. Tek kemerli olan çemenin tüm yükseklii 2.35 m., genilii 3.90 m., derinlii ise 0.60 m. dir. Çeme ön cephede 2.21 m. ölçülerindeki sade yuvarlak kemerli bir nile ekillenmi olup bu kemer yanlarda duvarlar üzerine oturtulmutur. Yuvarlak kemerden sonraki üst bölüm ise günümüzde yıkılmı vaziyettedir. Dökmeciolu Çemesi nin nii içerisinde 0.30 m. ölçülerinde 0.20 m. derinlikte hafif saa doru kaymı vaziyette kare formlu bir taslık bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli çeme niinin iç kısmının sa ve sol tarafına çeitli kullanım amaçları için farklı yüksekliklerde üçgen biçimde raf eklinde yekpare talar yerletirilmitir. Çemenin nii içerisinde yer alan 0.40 x 0.60 m. ölçülerindeki ayna taı ve muhtemelen tek olan lülesi tamamen tahrip olmutur. Çemenin ön kısmında yer alan yekpare ta yalaktan da bazı parçalar görülmektedir. Sade bir mimariye sahip olan çemede herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Çemenin yuvarlak kemerinin iç kısmı ve niin içerisinde yer yer muhtemelen sonradan eklenen kiremit kırmızısı, siyah ve krem renkli kök boya izleri seçilmektedir. Tamamen kesme ta malzeme ile ina edilen Dökmeciolu Çemesi günümüzde harap durumda olup kullanılmamaktadır. Foto No: 3 Dökmeciolu Çemesi Genel Görüntüsü Tavlusun Köyü Hacı Rütü Efendi Çemesi ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Çizim No: 3 Plan No:

5 Hacı Rütü Efendi Çemesi, Tavlusun Köyü içerisinde Aaı Mahalle de, Zomba Kavuk Caddesi nin sonunda yer almaktadır. Çemenin sivri kemeri üzerinde beyaz mermerden sülüs hatla yazılan iki satırlık kitabesi bulunmaktadır. Kitabe metni u ekildedir: Sahib-ül Hayrat ve l Hasenat Osman Bee 1 Zade.. El Hac Rüdü Efendi Sene 1278 H./ M. Dou-batı dorultusunda uzanan çeme tek yüzlü, tek kemerli ve haznelidir. Eimli bir araziye yapılan çemenin gerisindeki yaklaık 4.00 x m. ölçülerindeki haznesi ve yan kısımları yamaca oturtulmutur. Bu nedenle çemenin sadece ön cephesi açıkta kalmıtır. Dıtan düz damla örtülen büyük boyutlu haznenin üstünde kare formlu bir kapaı ve bununla birlikte haznenin üst sa tarafında yan yana yerletirilmi iki tahliye çörteni bulunmaktadır. Tamamen kesme ta malzeme ile ina edilen çeme dikine dikdörtgen bir kütleye sahiptir. Çemeyi ön cephede kademeli bir korni üç yandan çevirmektedir. Bu korni yüzeyden 0.05 m. ölçülerde taırılan 0.20 m.lik yüzeysel plasterler eklinde biçimlenmitir. Bu plasterler yanlarda 0.30 m.lik eit mesafelerle yerletirilmi olup üstte profilli balıklarla tamamlanmıtır. Balıklar üzerinde kademeli bir korni üçgen alınlık oluturacak ekilde yerletirilmitir. Üçgen alınlıı oluturan korniin küçük bir parçası orijinaldir, dier kısımlar ise son dönemde tamamen yenilenmitir. Alınlıın ortasında yer alan dikdörtgen formlu beyaz mermer kitabe onarım sonrasında koyu renkli kademeli bir silme ile çerçevelenmitir. Alınlıın yan kısımlarına elips formda koyu renkli birer kabara yerletirilmitir. Bu kabaralardan birinde Maallah lafzı geçerken dieri okunamamıtır. Bu kısımdan sonra çeme üstte düz bir silme ile tamamlanmıtır. Yüzeyden 0.03 m. kadar yükseltilen bir platform üzerindeki çemenin yükseklii 5.25 m., genilii 5.73 m., derinlii ise 0.50 m. ölçülere sahiptir. Ön cephede 3.20 m. ölçülerindeki sivri kemer formlu bir nile ekillenen çemenin kemeri yanlarda dikdörtgen blok tatan yapılmı payeler üzerine oturtulmutur. Sade olan bu ayaklar üzerinde üzengi taı profilli silmelerle kademeli balıklar halinde deerlendirilmitir. Çemenin ka kemere yakın sivri kemeri sade olup profilli silme kuaının çeme niinin içerisinde üzengi hizasından balayarak dolandıı görülmektedir. Bu silmenin üzerine yaklaık 0.35 x 0.40 m. ölçülerinde ka kemerli bir ni eklinde düzenlenen taslık yerletirilmitir. Muhtemelen tek lüleli olan çemenin lülesi sonradan iptal edilerek yerine yeni bir musluk balanmıtır. Çeme niinin iç kısmında güney tarafa yerletirilen seki görünümlü depo da sonradan eklenmi olmalıdır. Çemenin önünde fazla derin tutulmayan yekpare yalak kısmı mevcut olup bununla birlikte burada bazı deiiklikler yapıldıı ve yan kısımdaki yalaklarla hemen hemen aynı mesafedeki zeminin kırıldıı görülmektedir. Çemenin yan kısmında ise hayvanların su içmeleri için kullanılan yan yana yerletirilen yekpare üç yalak daha bulunmaktadır. Bu yalaklar çemenin yalaı ile balantılı olup lüleden dökülen suyun bu yalaklara giden balantısı bugün hala mevcuttur. Hacı Rütü Efendi Çemesi sade bir mimariye sahiptir. Süsleme olarak tek unsur çemeyi en dıta ve niin iç kısmında dolanan profilli silmelerdir. Cephenin ortasında yer alan yine aynı silmelerle oluturulan üçgen alınlık ve yanlardaki kabaralar da çemeye hareketlilik salamıtır. Çemede ön cephede tamamen düzgün kesme ta malzeme kullanılırken dier kısımlarda kaba yonu ve moloz ta malzeme birlikte kullanılmıtır. Çemenin kitabesinde ise Kayseri ye özgü olan beyaz mermer malzeme dikkat çekmektedir. Yamaçta yer alan çeme, ön kısma iki taraftan sonradan örülen duvarlarla salamlatırılmıtır. Çemenin üst kısmı, plasterlerin balık hizasından itibaren son dönemde tamamen yenilenmitir. Günümüzde salam durumda olan çeme kullanılmamaktadır. 1 Kitabede bu kısım eddeli olarak yazılmıtır

6 Foto No: 4 Hacı Rütü Efendi Çemesi Genel Görüntüsü Foto No: 5 Çeme Kitabesi Tavlusun Köyü Orta Mahalle Çemesi ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Çizim No: 4 Plan No: 4 Orta Mahalle Çemesi, Tavlusun Köyü içerisinde yolun kenarında Orta Cami nin batısında yer almaktadır. Çemenin üzerinde herhangi bir kitabe mevcut deildir. Bu nedenle çemenin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Dou-batı dorultusunda uzanan çeme tek yüzlü, tek kemerli ve hazneli bir duvar çemesidir. Çemenin gerisindeki haznesi, yapılar arasında kaldıından tam olarak tanımlanamamıtır. Çemenin ön kısmında yer alan yuvarlak kemerle biçimlenen eyvan düzenlemesi orijinal olmayıp, 1909 yılında eklenmitir (Özbek-Aslan: 2008, 558). Tamamen kesme ta malzeme ile ina edilen çemenin yükseklii 2.30 m., genilii 3.45 m., derinlii ise 0.67 m.dir. Ön cephesi yuvarlak kemer formlu 2.36 m. ölçülerindeki bir nile ekillenen çemenin kemeri, yanlarda yıma ayaklar üzerine oturtulmutur. Çemenin yuvarlak kemerinin güney kısmı daha çok ön tarafa sonradan eklenen eyvan düzenlemesinin içerisinde kalmıtır. Bu kemerin açıkta kalan kısmından anlaıldıı kadarıyla sade bir düzenlemeye sahiptir. Çeme niinin iç kısmı da sade olup, 0.45 x 0.72 m. ölçülerdeki ayna taı yerinden sökülmütür, sadece tek lülesinin yeri kalmıtır. Niin üst kısmında, arkadaki hazne ile balantılı bir tahliye çörteni yer almaktadır. Çemenin ön kısmında 0.68 x 0.80 m. ölçülerinde orijinal yekpare bir yalak bulunmaktadır. Bu yalaın iki yanında yer alan seki düzenlemeleri beton harçla yenilenmitir

7 Çemenin ön kısmına sonradan eklenen ve ilk bakıldıında eyvanlı bir çeme izlenimi veren eyvan kısmı 2.70 m. derinlie sahiptir. Bu kısma sonradan eklenen musluk ve yalaklar orijinal deildir. Sade bir mimariye sahip olan orijinal çemede herhangi bir süsleme unsuru görülmemektedir. Çemede ön cephede kesme ta malzeme kullanılırken dier kısımlarda kaba yonu ve moloz ta malzeme kullanılmıtır. Üzeri tamamen badanalanmı çeme günümüzde salam olup kullanılmamaktadır. Sonradan eklenen kısımdaki musluk ise suyu akar vaziyette ve kullanılmaktadır. Foto No: 6 Orta Mahalle Çemesi Genel Görüntüsü Tavlusun Köyü Karagöz (Mezarlık) Çemesi ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Çizim No: 5 Plan No: 5 Karagöz Mezarlık Çemesi, Tavlusun Köyü içerisinde Salih Gedek Caddesi üzerinde köy mezarlıının karısında yer almaktadır. Bu nedenle çeme, daha çok Mezarlık Çemesi olarak bilinmektedir. Çemenin üzerinde 0.35 x 0.40 m. ölçülerinde bir onarım kitabesi mevcuttur. Beyaz mermer malzemeden yapılan kitabe Türkçe olup üzerinde ilk ina tarihi ile ilgili bilgileri de bulundurmaktadır. Muhtemelen üzerinde bulunan orijinal kitabe onarımdan sonra bu yenisi ile deitirilmi olmalıdır. Bu yeni kitabede, Sahıb-ül Hayrat vel- Hasenat bu çemenin Tamirini bed Eden Kara

8 Gözolu h.süleym- An Aa1296 yeniden ta- Mir eden Karagözo- Lu Salih Bey yazılmıtır. Bu kitabeye göre çeme ilk olarak Karagözolu Süleyman Aa tarafından 1296 H./ M. yılında ina edilmi ve 1937 yılında ise bir onarım geçirmitir. Dou-batı dorultusunda yerletirilen çeme tek yüzlü, tek kemerli hazneli baımsız bir çemedir. Çemenin haznesi üzerinde kare formlu bir kapak mevcut olup çemenin m. gerisinde yer almaktadır. Tamamen düzgün kesme ta ile ina edilen çemenin yükseklii 4.18 m., genilii 5.52 m., derinlii ise 0.72 m.dir. Ön cephede 2.26 m. ölçülerinde sepetkulpu formlu kemerle biçimlenen çemenin kemeri yanlarda yıma ayaklar üzerine oturtulmutur. Çemenin, 0.75 x 1.00 m. ölçülerinde yekpare ayna taı üzerinde, oluk eklinde tek lülelisi mevcuttur. Sade olan duvarlar üzerinde konsol eklinde deerlendirilen üzengi taı içten basit silmelerle hareketlendirilmitir. Çemenin üzengi hizasından balayan sade bir korni, çemenin nii ve yan duvarlarını dolanmaktadır. Çeme niinin içerisinde bu korni üzerinde mermer onarım kitabesi yer almaktadır. Kitabenin alt kısmında ve çeme duvarlarının yan yüzlerinde, paralel olarak yerletirilmi, içleri çarkıfelek motifleriyle dolgulanmı kabaralar bulunmaktadır. Niin içerisindeki kabara yan kısımdakilere göre daha salam olup dıarıda kalan kabaralar tahrip olmutur. Çemenin ön kısmında 0.70 x 1.56 m. ölçülerinde 0.30 m. derinlikte yekpare bir yalak mevcuttur. Bu yalak son dönemde beton harçla yenilenmitir. Yalaın iki yanında 0.32 x 0.70 m. ölçülerinde birer seki bulunmaktadır. Çeme ön cephede üst kısımda bir saçakla tamamlanmıtır. Yalın bir mimariye sahip olan çemede, süsleme olarak yan duvarlar ve niin iç kısmını dolanan sade bir silme görülmektedir. Aynı zamanda yan yüzlerde ve niin içinde yer alan çarkıfelek eklinde tasarlanan yüksek kabaralar ve mermer kitabe çemeye hareketlilik salayan dier unsurlardır. Tamamen kesme ta malzeme ile ina edilen Mezarlık Çemesi günümüzde salam olup 2010 yılında suyu akan çemenin 2014 teki incelememiz sırasında tamamen kuruduu ve kullanılmadıı görülmütür. Foto No:7 Karagöz Mezarlık Çemesi Genel Görüntüsü Foto No: 8 Çeme Kitabesi 2 Bu Türkçe kitabe çemenin üzerinde yer alan levhada aynen yazıldıı ekli ile burada verilmitir

9 Tavlusun Köyü Kayabaı Çemesi ncelenme Tarihi: Nisan 2014 Çizim No: 6 Plan No: 6 Çeme, Tavlusun Köyü, Aaı Mahalle içerisinde Bektaolu Konaı nın kuzey tarafında eimli, kayalık bir arazi üzerinde yer almaktadır. Herhangi bir kayıtta geçmeyen bu çemenin üzerinde kitabe mevcut deildir. Bu nedenle çemenin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Kuzey-güney dorultusunda yerletirilmi eyvan eklinde düzenlenmi yatay dikdörtgen formlu hazneli bir çemedir. Çeme baımsız olmasına ramen kuzey ve dou tarafta kalan cephesi kayaya yaslandırılmı vaziyette konumlandırılmıtır. Baımsız çemede malzeme olarak kemer, ön cephe ve köelerde düzgün kesme ta, iç kısım tonoz ve dier cephelerde kaba yonu taı ile moloz ta malzeme kullanılmıtır. Sivri kemerli eyvanlı çemenin yükseklii 3.40 m., eni 4.05 m., derinlii ise güneyde 5.81 m. kuzeyde ise 2.93 m.dir. Çemenin düzgün olan sivri kemerleri, yanlarda büyük boyutlu sal taları üzerine oturtulmu, sivri kemerli düzenleme üst örtü sistemi olarak da devam ettirilmitir. Eyvan tarzındaki çemenin üzeri m. arasında deien genilikler ve m. derinlikte tutulan sal talarının yerletirilmesiyle oluturulmu sivri formlu, üç kemerli bir beik tonozla örtülmütür. Eyvanın içten örtüsü beik tonoz iken bu dıa yansıtılmamı ve çemenin üzeri dıtan düz toprak damla kapatılmıtır. Çemenin kuzey douya kaydırılan ni kısmı farklı olarak güney duvardan 1.53 x 1.62 m. ölçülerinde ayrılarak örülmütür. Çıkıntı yapan bu kısmın önüne bir ayna taı yerine çapraz olarak düz blok eklinde 1.40 m. çapında seten taı veya sürgü taı kullanılmıtır. Bu taın ortasında daire formlu 0.19 m. çapında 0.60 m. derinliinde tutulan bir lüle ile bunun alt kısımda kare formlu 0.30 x 0.30 m. ölçülerinde 0.50 m. derinliinde ikinci bir lüle daha açılmıtır. Muhtemelen suyun fazlalıında bu taın ön kısmına 0.70 m. derinliinde yalak yerine V eklinde bir havuz yerletirilmitir. Kaba yonu taları ile örülen havuzun iç kısmı su sızmasını önlemek amacıyla hamamlarda kullanılan..harçla sıvanmıtır. Bu havuzda biriken su, yekpare talar oyularak yapılan havuzla sa taraftan balanan bir kanalla yoluyla iletilmektedir. Kayaya yaslandırılan eyvanlı çemenin içerisi zemin kısmında kaçak kazılar nedeniyle tamamen tahrip edilmitir, bu nedenle buradaki sekilerin varlıı tam olarak anlaılamamıtır. Çemenin dı güney tarafında dou-batı dorultusunda 0.30 m. genilikte uzun bir sekiye yer verilmitir. Yer yer toprak sıvaların görüldüü Kayabaı Çemesi mimarisi ile basit bir örnek olup süsleme olarak da oldukça sadedir. Kemerler dıında çemeyi hareketlendirecek herhangi bir bezeme unsuru bulunmamaktadır. Çemede kullanılan malzeme kemerler dıında kaliteli olmayıp daha çok kaba yonu taından olumaktadır. Konumu gerei çok bilinmeyen bu çeme salam kalmı olmasına ramen yapılan kaçak kazılar neticesinde kısmen tahrip olmutur. Günümüzde suyu akmayan çeme, kullanılmamaktadır

10 Foto No: 9 Kayabaı Çemesi Genel Görüntüsü Tavlusun Köyü Derevenk Köprüsü ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Foto No: 10 Çeme Lüle Çizim No: 7 Plan No: 7 Köprü, Tavlusun Köyü içerisinde Aaı Mahalle de Rum Kilisesi nin dousunda bulunmaktadır. Derevenk Vadisi, Sivas yolunun 6. km.den itibaren Germir-Tavlusun ve Derevenk köylerinden geçip Zincidere yakınlarında Koç Daı eteklerinde son bulmaktadır. Tarihi ipek yolu üzerinde bulunan köprü imdi kurumu olan dere üzerinde yer almaktadır (Cömert: 2006, 10, 12). Köprünün üzerinde tarihini verecek herhangi bir kitabe yoktur. Bu nedenle köprünün kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Kuzey-güney yönünde uzanan köprü tamamen kesme ta malzeme ile ina edilmi olup iki kemer gözlüdür. Yolu düz olan köprünün döeme uzunluu yaklaık m. olup yükseklii ise 3.60 m.dir. Yuvarlak kemer formlu gözlerin kemer açıklıı sada 4.60 m. solda ise 4.50 m. ölçülere sahip olup köprünün genilii 6.10 m.dir. Memba yönünde yarım piramidal külahla sonlanan üçgen tabanlı sel yaran vardır. Yaklaık 2 m. çapındaki sel yaran salam durumdadır. Köprünün mansap yönünde ayak kısmı silindirik formda paye eklinde desteklenmitir. Köprünün 0.30 m. yüksekliinde ta korkulukları günümüzde mevcuttur. Köprüyü kemerlerin üzerinden korkulukların baladıı kısımdan itibaren bir silme kuaı ayırmaktadır

11 Köprünün Tavlusun tarafındaki giriinin dou ucunda bir kuyu ve bilezik taı mevcuttur. Kâgir köprünün üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Günümüzde oldukça salam durumdaki köprü hala kullanılmaktadır. Foto No: 11 Derevenk Köprüsü Memba Yönü Genel Görüntüsü Foto No: 12 Derevenk Köprüsü Mansap Yönü Genel Görüntüsü Tavlusun Köyü Yukarı (Mezarlık) Köprü ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Çizim No:

12 Plan No: 8 Köprü, Tavlusun Köyü içerisinde Yukarı Mahallede Mezarlıı nın güneyinde bulunmaktadır. Köprünün üzerinde tarihini verecek herhangi bir kitabe yoktur. Bu nedenle köprünün kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Dou-Batı yönünde uzanan köprü tamamen kesme ta malzeme ile ina edilmi olup iki kemer gözlüdür. Yolu düz olan köprünün döeme uzunluu yaklaık 7.75 m. olup yükseklii ise 3.00 m.dir. Basık kemer formlu gözlerde kemer açıklıı sada 1.60 m. solda ise 1.55 m. ölçülere sahip olup köprünün genilii 7.16 m.dir. Köprünün memba ve mansap tarafında 1.20 m. uzunluunda aynı özellikte silindirik formlu sel yaranlar yerletirilmitir. Bu sel yaranlar üst kısma kadar uzatılmamı kemerlerin birletii kısımda bitirilmitir. Köprünün 0.26 m. yüksekliinde ta korkulukları hala mevcuttur. Köprünün altındaki 0.30 x 0.40 m. eninde sekiler eklinde düzenleme ile köprü hem salamlatırılmı hem de suyun akıı düzenlenmitir. Köprüyü kemerlerin üzerinden korkulukların baladıı kısımdan itibaren bir silme kuaı ayırmaktadır. Kâgir küçük köprünün üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Günümüzde oldukça salam durumdaki köprü hala kullanılmaktadır. Foto No: 13 Yukarı (Mezarlık) Köprüsü Genel Görüntüsü Tavlusun Köyü Su Kemeri ncelenme Tarihi: Austos 2010, Nisan 2014 Çizim No: 9 Plan No: 9 Tavlusun Köyünün batı giriinde köy mezarlıının karısında yer almaktadır. Kemerin üzerinde tarihini verecek herhangi bir kitabe yoktur. Bu nedenle kemerin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Yuvarlak kemer formundan hareketle su kemerinin XVIII. veya XIX. yüzyılda yapılmı olması muhtemeldir. Su kemeri Zincidere deki su kaynaklarından Tavlusun a su getiren kanal için yapılmıtır. Dou-batı dorultusunda uzanan su kemerinin batı tarafta yaklaık 109 m.si dou

13 tarafta ise 48 m. açıkta kanalları hala mevcuttur. Mezarlıın hemen karısında ise yuvarlak formlu tek bir kemer gözü bulunmaktadır. Düzgün kesme ta malzeme ile ina edilen yuvarlak kemer, 2.90 m. genilikte olup kemerin derinlii ise 3.37 m. yükseklii 2.20 m. dir. Su kanalları, moloz ta ve yonu taı ile yapılan kemerin bazı yerlerde yüksek duvarlarla desteklendii de görülmektedir. Kemerin üzerinde yer alan su taıma kanalları orta kısımda 0.90 m. kenarlarda yaklaık 1.20 m.lik bölümler halinde sınırlanmı olup derinlii ise 0.30 m. dir. Bu ölçülerin yer yer az farklılıklarla deitii de görülmektedir. Kâgir su kemerinin üzerinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Günümüzde oldukça salam durumdaki kemerin üst kanalları toprakla dolmu vaziyettedir. Kemer günümüzde artık kullanılmamaktadır. Foto No: 14 Tavlusun Köyü Su Kemeri Genel Görüntüsü Foto No: 15 Su Kemeri Üzerindeki Kanaldan Detay Görüntü

14 Deerlendirme Hayır amaçlı mahalle ve sokaklarda yapılan çemeler dönemlerinin en zarif eserlerini oluturmu yapılardır (Aytöre: 1962, 45-69). Tavlusun Köyünde tarihi ve mimari deere sahip daha önce yayınlanmamı altı çeme, iki köprü ve bir su kemeri detaylı olarak ilk kez incelenmi ve mimari olarak tanıtılmaya çalıılmıtır. Köyde bulunan Meydan (Tomsu) Çemesi (1847) ve Abdullah Efendi Çemesi (1830) daha önceden yayınlandıı (Denkta: 1994, 133, 129) için bu çemelerin mimarisi tekrarlanmamıtır. Fakat bu iki örnek doru bir sonuca varmak için sadece deerlendirme kısmında dier çemelerle bütünlük salaması açısından çalımaya dâhil edilmitir. ncelenen çemelerden Çanlı Çeme, Dökmeciolu Çemesi, Orta Mahalle Çemesi ve Kayabaı Çemesi üzerinde herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Dier iki çeme de ise Hacı Rütü Efendi ( ) ve Karagöz (Mezarlık) Çemesi ( ) üzerinde kitabeleri bulunmaktadır. Bu kitabelerden Karagöz (Mezarlık) Çemesi üzerindeki kitabe bir onarım kitabesidir. Daha önce incelendii dönemde Meydan (Tomsu) Çemesi (1847) ve Abdullah Efendi Çemesi (1830) üzerinde yer alan mermer kitabeler günümüzde artık yoktur. Çemelerin isimlendirilmesi konusunda kitabeleri olmayanlar dıında özellikle halkın kullandıı isimlere riayet edilmitir. Foto No: 16 Tomsu Meydan Çemesi (2010) Foto No: 17 Çemenin Kitabesi (2010) Foto No: 18 Tavlusun Tomsu Meydan Çemesi (2014) Köyde, üzerinde kitabeleri olmayan çeme örneklerine bakıldıında Çanlı Çeme sivri kemerli bir nile ekillenmi ve gelimi bir örnektir. Çeme niinin içerisini profilli bir silme

15 kuaı dolanmaktadır. Çemenin sivri kemeri ve mimari özellikleri benzer örneklerle karılatırıldıında Kayseri Gesi Köprübaı Çemesi (1794), Kayseri Bezirhanolu Çemesi (XVIII. yy. sonu XIX. yy. baı), Kayseri Matra Sokaı Çemesi (XVIII. yy. ilk yarısı) (Denkta: 1994, ), Talas Endürlük Apostol Çemesi (XIX. yy.) (Tali: 2011, 156), Trabzon Manastır Çemesi (1839) (Kumanda: 1981, 21), Kırehir eyh Kızı Hatice Çemesi nde (1870) (Tay: 2011, 217), Hekimhan Sarıkız Çatalpınar Çemesi (1757) (Fındık: 2006, 111), Karaman Yukarı Mahalle Çemesi (XVIII. yy. sonu-xix yy. baı) (Denkta: 2000,79-81), Karaman Davulcu Çemesi (1835), Karaman Halil Efendi Çemesi (XIX. yy.) (Denkta: 2000, ), Konya Mukbil Çemesi (1878), Konya Mecidiyeler Sokaı Çemesi (Sönmez-Akmaydalı: 1987, 139), Divrii Mehmed Nuri Arıstakzade Çemesi (1901) (Denkta: 2010, 116) genel olarak aynı özelliklere sahip farklı ehirlerdeki çemelerdir. Köyde üzerinde kitabesi bulunan dier sivri kemerli Hacı Rütü Efendi Çemesi ( ) ve Anadolu daki dier örneklerle karılatırıldıında Çanlı Çeme, XVIII.-XIX. yy. genel olarak tarihlendirilebilir. Foto No: 19 Tavlusun Abdullah Efendi Çemesi Genel Görüntüsü Kayabaı Çemesi ise yine sivri kemerli fakat eyvan biçimli düzenlenmi olup malzeme ve mimari olarak çemeyi tarihlendirmeye yardımcı olacak herhangi bir fikir vermemektedir. Kayseri ve çevresinde kemer formu ile benzer örneklere bakıldıında Erkilet Tahan Köyü Dutlu Çeme (XIX. yy. sonu XX. yy. baı) (Özbek-Aslan: 2008, ) ile dıarıdan Nevehir Hacı Bekta Üçpınar Çemesi (1228/1813) (Bayrakal: 2010, 293) plan ve mimari olarak en yakın örneklerdir. Kayabaı Çemesi, Erkilet Tahan Köyü Çemesi ile Nevehir Hacı Bekta Üçpınar Çemesi ile mimari benzerlii ve köydeki yerleimin tarihi süreci ile balantısına bakılarak bu çemenin XIX. yy. sonu XX. yy. baına tarihlendirilmesi mümkündür. Tavlusun Köyünde incelenen tarihsiz dier Dökmeciolu Çemesi ve Orta Mahalle Çemesi ise yuvarlak kemerli birer nile biçimlenmi örneklerdir. Yuvarlak kemer formu ile bu çemeler yakın örneklerle karılatırıldıında, Kayseri ve çevresinde bulunan Sivas Caddesi Çemesi (XIX. yy. sonu XX. yy. baı), Talas Meydan Çemesi (1887), Talas Harman Cami Çemesi (XIX. yy. sonu XX. yy. baı), Talas Salih Aa Çemesi (1926) (Denkta:1994, 286; Yörükolu: 1987, 146), Kırehir Ahi Evren Çemesi (XIX. yy.), Tekke Çemesi (XIX. yy.), Kırehir Süleyman Aa Çemesi (M ) ve Kırehir Susuz Çeme (XIX. yy.) (Tay: 2011, 217), stanbul II. Mahmut Çemesi (1831) (Barıta: 1992, 245), Yeilköy Abdülmecid Han Çemesi (1842), Moda Hasan Rıza Paa Çemesi (1852), Beikta Ramiz Aa Çemesi (1861) (Pilehvarian- Urfalıolu-Yazıcıolu: 2004, 165,176, 182; Egemen: 1993, 699), Üsküdar Hacı Ahmet Çemesi (1823) (Çeçener: 2007, 146), Çankırı Balıklı Pınar (1851) (Bayhan-Salman: 2009, 32), Safranbolu Çilbirpınarı Çemesi (1889) (Bölükbaı Ertürk: 2004, 289), Bergama Büyükalan Çemesi (XIX. yy.) (Geyik: 2007, 83), Afyon Yeni Çeme (XX. yy.) (Karasu: 2006, 162), Konya eref irin Çemesi (1906) (Sönmez-Akmaydalı:1987,138), Aydın Anonim Çeme Sebili (XIX. yy.) (Yılmaz:

16 2010, 55) aynı özellikte yapılan dier çemelerdir. Bu çemede benzer örneklerin plan ve mimari özellikleri ile XIX. yy. sonu XX. yy. balarına tarihlendirilmektedir. ncelenen çemeler tipolojik olarak (Ödekan: 1992, ), Çanlı Çeme, Orta Mahalle Çemesi, Hacı Rütü Efendi Çemesi ve Kayabaı Çemesi baımlı duvar çemeleri olup; Karagöz (Mezarlık) Çemesi ve Dökmeciolu Çemesi baımsız formda ele alınmı örneklerdir. Çemeler yatay ve dikey dikdörtgen prizmal gövdeye sahip olarak deerlendirilmilerdir. Çemeler, cephe kompozisyonlarına göre ise hepsi tek cepheli olup sivri, yuvarlak ve sepetkulpu kemer formları ile ekillenmi örneklerdir. Çanlı Çeme, Rütü Efendi Çemesi ve Kayabaı Çemesi sivri kemer formlu Dökmeciolu Çemesi, Orta Mahalle Çemesi ve Abdullah Efendi Çemesi (1830) yuvarlak kemer formlu olup Karagöz (Mezarlık) Çemesi ve Meydan (Tomsu) Çemesi (1847) sepetkulpu kemer formu ile dierlerinden ayrılmaktadır. Köydeki çemelerde üst örtü Çanlı Çeme hariç dierleri dıtan tamamen düz dam ile örtülmütür. Çanlı Çeme ise dıtan hemen sivri kemerin üzerinden itibaren kırma bir çatı ile örtülmütür. Tavlusun Köyünde bulunan tarihi çemelerden Karagöz (Mezarlık) Çemesi ve Meydan Çemesi hariç dier tüm çemelerin arkasında dikdörtgen prizmal gövdeli büyük su hazneleri (depoları) bulunmaktadır. Büyük boyutlu bu depoların üzerlerinde tahliye çörtenleri veya çou tahrip olmu kapakları (pencereleri) mevcuttur. Boyut olarak Rütü Efendi Çemesi nin deposu en büyük olan çemedir. Meydan Çemesi ve Karagöz Çemesi nin ise hazneleri bulunmakla birlikte bu iki örnekte ilk çemenin m. ilerisinde, ikinci örnein ise m. ilerisinde yer alan sarnıçlardan getirilen kanallarla depolarına su verildii tahmin edilmektedir (Denkta: 2004, 134). Bu sistemler ise günümüzde tahrip olmutur. Kayseri ve çevresinde depolu örnekler, Çanakkale Ayvacık Babakale Meydan Çemesi (1728) (Çaylak: 1997, 56) ve genellikle Karadeniz Bölgesi nde özellikle Trabzon daki çemelerinin çounda görülmektedir (Sümerkan-Okkan: 2010, 79-98). Günümüze bazı deiiklikler geçirerek gelen çemelerin Abdullah Efendi Çemesi, Rütü Efendi Çemesi, Meydan Çemesi, Orta Mahalle Çemesi, Karagöz (Mezarlık) Çemesi su yalakları orijinal olup bunlar daha sonra beton harçla salamlatırılmaya çalıılmıtır. Köydeki çemelerin özellikle salam kalan yalaklarının yekpare talardan oyulduu ve derin tutulduu gözlenmektedir. Özellikle Rütü Efendi Çemesinde yan yana dizilen üç yalaın hayvanların su içmeleri için fonksiyonel olarak kullanıldıı anlaılmaktadır. Çemelerde yer alan taslıklar, Dökmeciolu Çemesi nde kare formlu iken Rütü Efendi Çemesi nde ka kemer formlu zarif bir içilie sahiptir. Çemelerdeki tahribatın fazla olması özellikle sekiler gibi bazı yapı elemanlarını inceleme açısından zorluklara sebep olmutur. Dökmeciolu Çemesi ve Çanlı Çeme de bu elemanlar tamamen tahrip edilmitir. Dökmeciolu Çemesi nin nii içerisinde üçgen ekillerde yerletirilen raf eklindeki düzenleme ise dier çemelerde görülmemektedir. Çemelerde malzeme olarak ön cephelerde genellikle düzgün kesme ta kullanılmıtır. Bununla birlikte yan cepheler ve arka haznelerin olduu kısımlarda daha çok kaba yonu taı ve moloz ta kullanılmıtır. Köydeki, Meydan Çemesi, Rütü Efendi Çemesi ve Karagöz (Mezarlık) Çemesi nin kitabelerinde ise Kayseri ye özgü yöresel bir özellik olarak bilinen beyaz mermer malzeme tercih edilmitir. Abdullah Efendi Çemesi ve Meydan Çemesi üzerinde de beyaz mermer bir kitabesi var iken günümüzde bu kitabeliklerin sadece yerleri kalmıtır. Tüm çemelerin Karagöz Çemesi hariç hiçbirinin ta malzemeden olan ayna taları günümüze gelememi hepsi yerinden sökülmü veya kırılmı haldedir. Kayabaı Çemesinde görülen ayna taı, seten veya sürgü taının kullanıldıı düz blok taı ile dierlerinden ayrılmaktadır. Çemelerde malzemenin mimari dokuya yer yer uymayarak deitii görülmektedir ki bu malzeme sonraki restorasyonlar sırasında eklenmi olmasından kaynaklanmaktadır. Abdullah Efendi Çemesi, Çanlı Çeme, Dökmeciolu Çemesi ve Orta Mahalle Çemesi üzerinde yer yer badana izleri görülmektedir. Tavlusun Köyü Çemeleri süsleme olarak sade olup temiz bir ta içiliine sahiptirler. Bununla birlikte profilli silmeler farklı kemer formları çemelerin en belirgin süsleme unsurlarıdır. Çemeler içerisinde boyutu ile de önemli olan Rütü Efendi Çemesi yanlardaki yüzeysel plasterleri, niin üzerinde yer alan üçgen alınlıı ve içleri yazılı elips kabaraları ile en

17 hareketli örnektir. Meydan Çemesi nin kilit taında bitkisel bir kabartma, Karagözolu Çemesi nde de çarkıfelekler ile hareketlendirilen kabaralar yer almaktadır. Köyde bulunan çemelerden günümüzde sadece Meydan Çemesi nin suyu akmaktadır. Bununla birlikte çemenin son dönemde beton harçla yenilenmesi çabaları sırasında orijinalliine büyük oranda zarar verilmitir. Çanlı Çeme, Dökmeciolu Çemesi ve Abdullah Efendi Çemesi nde ise tahribat fazla olup, bu çemeler atıl durumdadır. Orta Mahalle Çemesi, Rütü Efendi Çemesi ve Kayabaı Çemesi nin durumları iyi olmakla birlikte bu çemeler de kullanılmamaktadır. ki yakayı birbirine balayarak yolun devamını salayan köprüler, önceleri geçilecek yerin bir tarafından öbür tarafına uzun bir ta veya aaç gövdesi uzatmak suretiyle yapılmıtır. Köprüler ekillerine göre kiri, kemer, asma, askılı, açılıp kapanan; yapıldıkları malzemeye göre ahap, betonarme; yapılı amaçlarına göre ise yayaların, kara ulaım araçlarının, trenlerin, boruların ve su galerilerinin geçmesi için yapılan köprüler olmak üzere çeitli tiplere ayrılmaktadır. lk köprülerin tamamı ahap veya kâgirdir. Kâgir köprülerde, her tarafında eit basınç gerilimi salanması için kemerin basınç çizgisine uygun yapılması gerekmektedir. Kemer içerisindeki basınç çizgisinin ekli ise kemerin üzerine binen yükle ilgilidir. Romalıların genellikle yuvarlak kemer, ranlılar, Türkler ve Arapların ise köprülerde sivri kemer tercih ettikleri görülmektedir. Osmanlı Döneminde köprüler daire merkezlerini açıklıın ortasına yakın bir noktada aldıkları için kemerlerin ekli genellikle yarım daire ile parabol arasındadır (Çeçen: 2002, ). Tavlusun Köyü nde ina edilen kâgir köprülere bakıldıında, iki kemer gözlü köprülerin açıklıı az olan dere üzerine kurulduu görülmektedir. Düzgün kesme ta malzeme ve salam bir mimari içilik gösteren yolu düz köprülerden Derevenk Köprüsü nün gözleri yuvarlak kemer formu ile biçimlenmi olup mimari ve üslup özellikleri açısından XIX. yy. a tarihlendirilebilir. Bu dönem köyde nüfus younluunun da arttıı yine kaynaklarda kayıtlıdır. Mezarlık Köprüsü ise basık kemer formu ile biçimlenmi daha çok fonksiyonellii ön planda tutulmu ve gösterdii mimari özellikler ile bu köprü de XIX. yy. sonu XX. yy. baına tarihlendirilebilir. Köyün yalıları aynı ekilde bu tarihi dorulamaktadır. Bu köprüye ebinkarahisar Satlar Köprüsü (XIX. yy. sonu XX. yy. baları) (Bayhan: 2003, 117) benzer örnek olarak gösterilebilir. Köydeki Derevenk Köprüsü gibi yuvarlak kemer ile biçimlenen benzer yakın örneklere ise Kayseri Germir Köyü Köprüsü (XIX. yy.) ve Kayseri Endürlük Karasu Köprüsü verilebilir. ncelenen köprüler günümüzde salam olup ikisi de hala kullanılmaktadır. Su mimarisinin önemli yapıları arasında yer alan su kemerleri stanbul bata olmak üzere Anadolu da birçok ehirde, farklı teknik, büyüklük ve tiplerde yapılmı eserlerdir. Su kemeri iki yüksek arazi arasında alçak seviyedeki vadi, akarsu gibi engellerden suyu aırmak amacıyla e yükseltideki iki nokta arasını balayan payeler ve kemerler üzerinde yükseltilmi köprü olup üzerindeki kanallardan akıtılan suyun akıını salamak için teknik hesaplamalar gerektiren mimarlık ve mühendislik yapılarıdır. lk örnekleri Asurlular tarafından M.Ö yılları arasında, Kuzey Irakta Nineva Jervan da yapılmı olan su kemeridir. Hellenistik ve Roma dönemlerinde bu mimari tipin önemli örnekleri verilmitir. Tarih boyunca, Anadolu, Kuzey Afrika ve Avrupa da sayısız örnekleri olan su kemerleri Osmanlılar zamanında ise XV. yy.dan itibaren farklı corafyalarda, teknik ve estetik olarak gelikin, çok sayıda su kemerleri yaptırmılardır. Çou Mimar Sinan tarafından yapılmı olan Osmanlı su kemerlerinin büyük bir kısmı stanbul dadır. Sadece Kırkçeme tesisleri üzerinde Sinan tarafından yapılmı 33 su kemeri vardır. Bir kısmı çok katlı, abidevi olan kemerler arasında, Malova Kemeri, Kovuk Kemer, Güzelce Kemer, Uzun Kemer, Paa Kemeri, Karakemer ile I. Mahmud döneminde yapılan Taksim Su Tesisleri üzerinde yapılan su kemerleri sayılabilir (Çeçen: 1994, 53-54; Karakaya: 2009, ; Bayhan-Salman: 2012, 69-70; Yavuz: 2009, ). Köyde yer alan su kemeri ise yuvarlak kemer formu ve gösterdii mimari özellikleri ile Derevenk Köprüsü ile aynı dönemde yani XIX. yy. da ina edilmi olmalıdır. Geç dönemde mimari olarak aynı özellikte ina edilmi olan Trabzon Araklı Os (Turnalı) Köyü Su Kemeri (1907) (Yavuz: 2009, ), Çankırı Bayramören Akgüney (Beysi) Köyü Büyük Su Kemeri (XVIII.-XIX. yy.) ve Bayramören Akgüney (Beysi) Köyü Küçük Su Kemeri (XVIII.-XIX. yy.)

18 (Bayhan-Salman: 2012, 39-40) yakın benzer örnekler olarak gösterilebilir. Köydeki su kemeri kısmen tahrip edilmi ve günümüzde kullanılmamaktadır. Sonuç Günümüzde sit alanı olan Tavlusun Köyü zengin bir tarihi dokuya sahiptir. Bu doku içerisinde sadakaların en hayırlısı olarak yapılan su yapıları da önemli bir yere sahiptir. Tavlusun Köyü içerisinde mahalle ve sokak aralarına yapılan çemeler plan, mimari, yapı elemanları, malzeme ve süsleme özellikleri ile ele alınarak Sanat Tarihi açısından deerlendirilmitir. ncelenen örnekler arasında yer alan tarihsiz olan çeme ve köprüler öncelikle Kayseri ve daha sonra Anadolu daki benzer örneklerle karılatırılarak tarihlendirilmeye çalıılmıtır. Köyde üzerinde kitabesi olan çemeler ve incelenen dier örnekler dorultusunda çemeler, genel olarak XIX. yy. ile XX. yy. aralıına tarihlendirilebilmektedir. Yapıldıkları dönemin sosyal, siyasi ve mimari ortamını yansıtan birer belge olarak çemelerin çou günümüzde ilev ve kullanımlarını yitirmitir. Bununla birlikte dönemin sosyo-kültürel ve mimari özelliklerini belirtmesi açısından bu eserler önemlidir. Bu örneklerin Anadolu daki aynı ilevdeki yapılarla özellikle Türk halk mimarisi örnekleri ile benzer üslup ve mimari anlayı içinde oldukları görülmektedir. Orijinal özelliklerini kısmen koruyan sade kurgulu çemeler daha çok ihtiyaca cevap vermek amacıyla yapılmı ve fonksiyonellikleri ön plandadır. Köyde bulunan iki gözlü kâgir iki köprü ve yuvarlak formlu bir su kemeri malzeme ve içilik açısından önemli örnekler olup günümüzde salam kalmaları, yapıldıkları dönemin kültürel özelliklerini barındırması açısından önem arz etmektedir. Salam kalan köprülere karın tarihi öneme sahip sekiz çeme tahrip olmu ve yok olma tehlikesi ile karı karıyadır. Bu çalıma ile eserler mimari olarak belgelenmi ve Türk su mimarisi içindeki yerleri üzerinde durulmutur. Bu yapıların hızlı bir ekilde uzmanlar gözetiminde restore edilerek yeniden kazandırılması ve gelecee aktarılması için gerekli çalımalar yapılması dileiyle... KAYNAKÇA AYTÖRE, Ayhan, Türklerde Su Mimarisi I. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Tebliler, Ankara, 1962, s BARITA Örcün, Bakent stanbul dan Örnekleriyle Osmanlı mparatorluu Dönemi Çemeleri Türkler, C.12, stanbul, 1992, s BAYHAN, Ahmet Ali-SALMAN Fikri, Çankırı/Bayramören-Yurtpınar Köyü ndeki Balıklı Pınar Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.23, Erzurum, 2009, s BAYHAN, Ahmet Ali, Anadolu Kültür Mirasında ebinkarahisar, Erzurum, BAYHAN, Ahmet Ali-SALMAN, Fikri, Bir Saklı Belde Bayramören, stanbul, BAYRAKAL Sedat, Nevehir in Hacı Bekta lçesindeki Bektai Kültürüyle likili Türk Eserleri Türk Kültürü ve Hacı Bekta Veli Aratırma Dergisi, Nevehir, 2010, 55, s BÖLÜKBAI ERTÜRK, Esra, Osmanlı Döneminde Safranbolu Su Mimarisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamı Doktora Tezi, Ankara, CÖMERT, Hüseyin, Tavlusun, Kayseri, ÇAYLAK Aye, Çanakkale Çemeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü., Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Ankara,1997. ÇEÇEN, Kazım, Sukemeri, Mad., DBA., Cilt:7, stanbul 1994, s ÇEÇEN, Kazım, Köprü Mad., TDVA., Cilt: 26, Ankara, 2002, s ÇEÇENER, H. Besim, Üsküdar Merkez Mahalleleri Osmanlı Dönemi Su Uygarlıı Eserleri, stanbul, DENKTA, Mustafa, Divrii de Osmanlı Cami ve Çemeleri, Sivas, DENKTA, Mustafa, Karaman Çemeleri, Kayseri, DENKTA, Mustafa, Kayseri deki Tarihi Su Yapıları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamı Doktora Tezi, Konya, EGEMEN, Affan, stanbul un Çeme ve Sebilleri, stanbul, KARA PLEHVARAN, Nuran, Osmanlı Çeme Mimarisi, Türkler, C.12, stanbul, 1992, s KARAKAYA, Enis, Su Kemeri Mad., TDVA., C.37, stanbul, 2009, s KARASU, Gülay, Afyon Çemeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, KESKN, Mustafa- HÜLAGÜ, Metin, Geçmiteki zleriyle Kayseri, Kayseri, KUMANDA Yücel, Trabzon daki Osmanlı Dönemi Çemeleri, Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü Yayınlanmamı Lisans Tezi, Erzurum, ÖDEKAN Ayla, Kent çi Çeme Tasarımında Tipolojik Çözümleme Semavi Eyice Armaanı stanbul Yazıları, stanbul, 1992, s ÖZBEK, Yıldıray-ASLAN Celil, Kayseri Taınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, C.II, Kayseri,

19 ÖZKUL FINDIK, Nuren, Hekimhan Çemeleri Sanat, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S. 9, Erzurum, 2006, s PLEHVARAN, N. Kara URFALIOLU N. YAZICIOLU L., Osmanlı Bakenti stanbul da Çemeler, stanbul, SÖNMEZ, Mustafa-AKMAYDALI, Hüdavendigar, Konya Çemeleri, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, S.6, Ankara, 1987, s SÜMERKAN, M. Reat-OKKAN, brahim, Kültür Varlıkları ile Trabzon, C.I lçeler-köyler, 2010, Trabzon. TAL, erife, Kayseri/Talas Endürlük Köyü Çemeleri Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.27, Erzurum, 2011, s TAY, Lokman, Kırehir Çemeleri, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 6, Haziran 2011, s YAVUZ, Mehmet, Oslu Müderris Hacı Hasan Efendi ve Onun Manevi Etki Alanında Oluan Mimari Yapılama Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research Volume 2/7 Spring 2009, pp YILMAZ, Muzaffer, Aydın li Merkezindeki Tarihi Su Yapıları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Konya, YÖRÜKOLU, Ömer, Kayseri Çemeleri, Kayseri,