REHBERLİK DERSİ. Yahya AKTU

Transkript

1 REHBERLİK DERSİ Yahya AKTU

2 I. ÜNİTE: ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ II. ÜNİTE - BÖLÜM 1: REHBERLİĞE GİRİŞ II. ÜNİTE - BÖLÜM 2: BAŞLICA REHBERLİK MODELLERİ III. ÜNİTE - REHBERLİK TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ) IV. ÜNİTE - REHBERLİĞİN KAPSAMI (OKULDA REHBERLİK HİZMETLERİ) V. ÜNİTE - BÖLÜM 1: EĞİTSEL REHBERLİK V. ÜNİTE - BÖLÜM 2: MESLEKİ REHBERLİK V. ÜNİTE - BÖLÜM 3: KİŞİSEL-SOSYAL REHBERLİK VI. ÜNİTE BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ VII. ÜNİTE ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK VIII. ÜNİTE REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜTSEL YAPI

3 Birey Psikolojik danışma Rehberlik Öğrenci kişilik hizmetleri Çağdaş eğitim

4

5

6 Sağlık Hizmetleri Rehberlik Hizmetleri Öğ.Kiş. Hiz. Sosyal Yardım Hizmetleri Özel Yetiştirme Hizmetleri Sosyokültürel Hizmetler 6

7 1. SAĞLIK HİZMETLERİ Taramalar, Aşılar Sağlıkla ilgili bilgilendirmeler, Tedavi hizmetleri 2. SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ Burs, beslenme, ulaşım, ek iş vb. ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL YETİŞTİRME Özel öğretim, özel eğitim, özel yetenek kursları vb SOSYO-KÜLTÜREL HİZMETLER Boş zaman değerlendirmeleri, spor, kültürel faaliyetler, sanat REHBERLİK HİZMETLERİ

8 8

9 9

10

11

12 12

13 13

14

15 Rehberliğin İlkeleri Demokratik ve insancıldır Tüm öğrencilere yönelik bir hizmettir. Okulun amaç ve ihtiyaçları belirleyicidir. Bireysel farklara saygı esastır İnsan saygıya değer bir varlıktır Gizlilik esastır Sistematiktir Bireye ve topluma sorumludur Gönüllülük esasına dayanır. Öğrenciyi her yönü ile tanımak gerekir. Öğretimle birbirini tamamlar Özerklik esastır Öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemi öngörür. İşbirliği esastır Karar vermeye yardım eder Süreklidir

16 16

17 Rehberliğin ortaya çıkmasını sağlayan nedenler A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler * Hızlı değişmeler * Bilimde ve teknolojide gelişmeler, * Kültürel alışverişin hızlanması * İnançlar ve değerlerindeki değişmeler, * Nüfus artışı ve göç * Kuşaklararası çatışmalar, * Suç işleme oranının artması * Ruhsal boz., hastalıklarının artması

18 A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler (Devam) * Çekirdek aileye geçiş, * Çocuk eğitiminde ailenin rolünü etkileyen çevresel etmenlerin artması, * Ailenin fonksiyonlarından bazılarının okula kayması, * Kadının çalışma hayatına katılması * Toplumun nitelikli insan gücüne ihtiyacının artması * İş hayatındaki değişmeler, * Mesleklerin çeşitlenmesi

19 B- Psikolojik Etkenler * Seçme özgürlüğünün verilmesi, * İlerici eğitim anlayışının benimsenmesi * Psikoloji ve psikometrideki gelişmeler, * Bireysel farklılıkların eğitimde dikkate alınması, * Eğitimde bireyin duygularına verilen önemin artması

20 Rehberliğin Tarihsel Gelişimi ABD de 1908 ABD de Frank Parson tarafından iş arayanlara yardım hizmeti verilmeye başlanması. İşe yerleşme isteği ile başvuran adayların niteliklerini yetenek ve ilgilerini saptayarak sahip oldukları özelliklere uygun bir işe yerleştirme hizmetini başlatmıştır bu alanda çalışanların örgütlenmeye başlaması 1913 ABD de rehberlik hizmetlerinin eğitim sistemine alınması Türkiye de o 1950 li yıllarda Türk-Amerikan işbirliği kapsamında çalışmalar başlamıştır. o 1954 de lisans programlarına ders olarak konması o 1970 de okullarda rehberlik uygulamalarının başlaması o 1983 yılında MEB bünyesinde Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Daire Başkanlığı Kuruldu. VII. Milli Eğitim Şurasında ele alındı IX. Milli eğitim Şurasında Zorunlu hale getirildi.

21 REHBERLİK MODELLERİ Parsonian Eğitimle Kaynaştırılmış Klinik (özellikfaktör) Karar vermeye yardım süreci Gelişimsel Frank Parsons Brewer Williamson Katz, Tiedeman, Jones, Tyler Bireyi tanıma Mesleği tanıma İşe yerleşme Rehberlik programıyla akademik programın birlikte yürütülmesini savunur. NOT: Bu modelle okullarda rehberlik saatleri başlamıştır Parsons modelinden esinlenmiştir. Bireyin karardan sonra ayrıntılı incelenmesini savunur. Test ve test dışı tekniklerin eğitimde kullanılmasına katkı sağlamıştır. Rehberlik bireyin karar verme sürecine yardımdır. Eğitsel ve mesleki seçenekler arasında bireyin yapacağı seçime profesyonel müdahaledir. Gelişim dönemleri, görevleri ve kritik dönem önemlidir. Rehberlik yaşam boyu devam eder. Kapsamlı PDR programları bu yaklaşımın uygulama boyutudur.

22 22

23 23

24 Rehberliğin Başlıca Türleri Hizmet Alanlarına Göre Öğretim Basamaklarına Göre Birey sayısına göre Temel işlevlerine göre Problem Alanlarına Göre

25 Hizmet Alanlarına Göre Adalet ve Güvenlik Eğitim Endüstri Sağlık Sosyal Yardım

26 Eğitim alanında; Bütün eğitim kademeleri, çıraklık eğitim merkezleri, halk eğitim merkezleri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri, bilim ve sanat merkezleri. Sağlık alanında; Sağlık ocakları ve hastanelerde özellikle anne çocuk sağlığını koruyucu nitelikte Sosyal yardım alanında; Huzurevleri, çocuk esirgeme kurumları, sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumları, kızılay Endüstri alanında; İş ve işçi bulma kurumu, işçi sendikaları, personel seçimi yapan merkezler vb. Adalet ve güvenlik; Cezaevleri, ordu, ıslahevleri, emniyet, aile mahkemeleri

27 Öğretim Basamaklarına Göre Yükseköğretim Okul Öncesi Ortaöğretim İlköğretim

28 Okul öncesi Özgüven Benlik Benlik saygısı Sosyalleşme Kişilik v e zeka gelişimi Kendini kabul Okula uyum ve ilköğretime hazırlık Mesleki gelişim Daha çok grup rehberliği, oyun, gözlem ağırlıklıdır.

29 İlköğretim I. kademe Kendini tanıma Mesleki gelişim Benlik gelişimi Sosyalleşme Daha çok grup rehberliği Eğitsel rehberlik önemlidir. *Koruyucu ve önleyici çalışmalar

30 İlköğretim II. kademe Kendini tanıma Çevreyi tanıma Mesleki gelişim açısından önemli Yöneltme hizmetleri önemli

31 Orta öğretim Çevreyi tanıma Olanakların farkına varma Psikolojik danışma hizmetleri öne çıkar Akran danışmanlığı önemlidir Mesleki gelişim açısından önemlidir Mesleki rehberliğin en yoğun dönemidir. Ergenlik döneminin özellikleri dikkate alınmalıdır

32 Yükseköğretim Ev ve aileden ayrılma Kendi başına kararlar alabilme Akademik başarı Karşı cinsle ilişkiler Mali destek Aile kurma Psikolojik danışma ön plandadır

33 Birey Sayısına Göre Bireysel Psikolojik Danışma /Rehberlik Grupla Psikolojik Danışma / Rehberlik Danışanın probleminin niteliği Belirleyicidir.

34 Rehberlik ile psikolojik danışma arasındaki farklar Rehberlik Rehberlikte bilişsel yön ön plandadır Kişi sayısında sınırlama yoktur Zaman sınırlaması yoktur Profesyonel düzeyde sınıf öğretmenleri yapabilir Psikolojik danışma Duyuşsal yön ağır basar Kişi sayısı sınırlıdır Zaman sınırlıdır Sadece uzman yapar Kapsamı geniştir Daha özneldir

35 35

36 Bireyle Psikolojik Danışmada dakika haftada bir oturum. Etkileşim sınırlıdır Maliyeti yüksektir Yardım süreci derindir Kendini açmada sıkıntı yaşayan ve grupta dışlanabilecek bireyler için daha uygundur Grupla Psikolojik Danışmada 90 dakika oturum. İdeal kişi sayısı 8-12 arasıdır. Etkileşim yüksektir Ekonomiktir Yardım süreci daha yüzeyseldir. Benzer problemli bireylerin bir arada olması çözüm sürecini kolaylaştırır.

37 Temel İşlevlerine Göre Kriz odaklı Ayarlayıcı İyileştirici Geliştirici Tamamlayıcı Önleyici Yöneltici Uyum sağlayıcı

38 Önleyici rehberlik problem çıkmadan önce, Krize müdahale problem anında, İyileştirici rehberlik problemin ortadan kaldırılmasına yöneliktir.

39 Problem Alanlarına Göre Eğitsel Rehberlik Kişisel Rehberlik Mesleki Rehberlik

40 40

41 Eğitsel Rehberlik Okul seçme Sınavlara hazırlanma Zaman kullanımı Okula uyum Ders tercihi Verimli çalışma güdülenme Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmelerini amaçlar

42 Kişisel Rehberlik Bireyin kendisini kabul etmesi Fiziksel ve sosyal çevresini tanıması Bireyin potansiyelini en iyi şekilde kullanmasını amaçlar

43 Kişisel Rehberlik Uyum Kişiler arası ilişkiler İletişim problemleri Özgüven Benlik saygısı Korku ve kaygılar Karşı cinsle ilgili problemler, ailevi problemler, sosyal beceri ve benzeri konularla ilgilenir.

44 44

45 Çatışma Çözme Stratejileri Johnson ve Johnson, kişilerarası bir çatışma veya sorun karşısında insanların beş farklı çözüm stratejisinden birini izleyebileceklerini belirtilmiştir. Her biri hayvanla simgelenmiştir, hangisinin kullanılacağı ise amaç ve ilişki faktörüne bağlamıştır. Amaç faktörü; çatışmaya yol açan amaç, birey açısından ne ölçüde önem taşımaktadır? Kişi faktörü; çatışmaya girdiği kişi ile olan ilişkileri ne ölçüde önemlidir?

46 46

47 Kendini tanıma penceresi (Johari Penceresi) modeli Çatışma çözmede iletişim becerileri çok önemlidir. İletişim becerilerinin başında bireyin kendisini tanıması gelir. Bireyin kendisini tanımasına yönelik olarak kullanılan tekniklerden birisi de Johari Penceresidir. Johari modeli, örgütlerde üyeler arası iletişim düzeyini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir ve amacı bireyler arası iletişimin yapısını test etmektir. Bu modelde 4 pencere vardır ve her bir pencere bireylerin davranış, duygu, ihtiyaç ve tercihlerine işaret etmektedir. Kişinin hangi pencerede duracağı diğerleriyle kuracağı iletişimi etkilemektedir.

48 48

49 Mesleki yönden gelişme Mesleki rehberlik Kendini tanıma Meslekleri tanıma Seçilen mesleğe hazırlanma Niteliklerine uygun meslek seçme Yetenek ve ilgi önemlidir.

50 Mesleki Gelişim süreci Uyanış ve farkında olma (5-12) Meslekleri keşfetme ve araştırma (13-14) İnsanların farklı uğraşları olduğu Farklı meslekler fak edilir Mesleklerin benzer ve farklı yönleri keşfedilir Yeni yönleri araştırılır Karar verme (15-18) Kişi mesleğine karar verir. Hazırlık (18-23) Seçilen mesleğe hazırlanılır İşe yerleşme (23+) Birey kazandığı bilgi ve becerileri uygular.

51 Meslek seçimi ile ilgili kuramlar Parson modeli Bireyin özellikleri Mesleğin özellikleri Uygun meslek Ginzberg ve arkadaşları Hayal dönemi (6-11) bu dönemde hoşa giden mesleklere girmek istenir. Model alma belirleyicidir. Geçici seçim dönemi (12-17): İlgi, yetenek, değer ve geçiş Gerçekçi dönem (17-22): araştırma, billurlaşma, belirleme basamakları vardır Psikanalitik yaklaşım Bilinçdışı

52 52

53 Meslek seçimi ile ilgili kuramlar SUPER IN BENLİK KURAMI Büyüme (0-14) meslekleri tanır Çöküş 65+ deneyim ve emeklilik Araştırma ilgi ve yeteneğe göre meslek araştırılır Deneme Geçiş Sınama ve izleme Yerleşme meslek seçilir Koruma en iyi olunmaya çalışılır

54 54

55 Roe nin ihtiyaç kuramı İnsanlara yakın meslekler İnsanlardan uzak meslekler Meslek seçimi psikolojik ihtiyaçların doyurulmasıdır. Çocukluk yıllarındaki anne/baba ve çocuk ilişkisi önemlidir.

56 56

57 57

58 Holland ın Tipoloji kuramı Kişilik Tipleri Kişilik Özellikleri Meslekler Gerçekçi Araştırıcı Sabırlı, hoşgörülü, pratik, maddeci Entelektüel, analitik düşünen, titiz, bağımsız, içedönük. Elektrikçi, mühendis, beden eğitimi öğretmeni Biyolog, matematikçi, fizikçi, astronot. Artistik Sosyal Girişimci Geleneksel Coşkulu, hayalci, sezgisel, etkileyici Yardımsever, sorumluluk sahibi, empatik anlayışı gelişmiş Dışadönük, kendine güvenen, sosyal, konuşkan Dikkatli titiz,,itaatkar Yazar, ressam, mimar İnsan kaynakları uzmanı, sosyal hizmet uzmanı, akademisyen, öğretmen Satıcı, pazarlamacı, politikacı, avukat Veznedar, postacı

59 Katz Gelatt ın Karar kuramı Mesleki seçim sürecini duygusal değil, akılcı süreçlerle açıklar. Kişi bilgilenirse karar vermesi kolaylaşır. Hoppock un İhtiyaçlar Kuramı İhtiyaçlar meslek seçiminde temel rol oynar. Tiedeman ve O hara kişilik Kuramı Mesleki gelişimin tek belirleyicisi kişiliktir.

60 60

61 Rehberlik Hizmetleri Yöneltme ve yerleştirme Sevk Oryantasyon İzleme Değerlendirme Psikolojik danışma Çevre / veli İle ilişkiler Bilgi toplama ve yayma Bireyi tanıma Ar Ge Müşavirlik

62 Oryantasyon Başlangıçta Yatay geçişle gelenlere Programa yeni katılan öğrencilere Bilgilendirme Hizmetleri Yöneltme ve yerleştirme İzleme ve değerlendirme Eğitsel bilgiler Mesleki bilgiler İmkanlar Üst eğitim kurumları Burslar vb. Üst eğitim kurumları İş imkanları Eğitsel kol Meslek seçimi Hizmetlerin amacına ulaşıp ulaşmadığı izlenir Sevk Yardımın yetersiz kaldığı durumlarda yapılan hizmetleri kapsar RAM a Özel eğitim uzmanına vb sevk etmedir. 62

63 Bireyi tanıma Test teknikleri Test dışı teknikler

64 Bireyi Tanıma Hizmetinin İlkeleri Amaç bireyin kendisini tanımasına yardım etmedir Tüm araçlar birlikte ele alınmalı ve değerlendirilmelidir. Ölçme araçları amaç değil araçtır. Tüm öğrencilere yöneliktir En uygun ve güvenilir araçlar kullanılmalıdır. Sonuçlarından yararlanılmayacak araçlar kullanılmamalıdır. İşbirliği gerektirir. Tüm yönleriyle tanınmalıdır Süreklidir Özel olmayan durumlar ilgililerle paylaşılmalıdır.

65 Genel yetenek Yetenek testleri Özel yetenek testleri Standart testler Başarı testleri Öğretmen yapımı testler Tutum envanterleri Kişilik testleri İlgi envanteri

66 Test dışı teknikler Gözleme dayalı teknikler Kendini anlatmaya dayalı teknikler Başkalarının kanılarına dayalı teknikler Etkileşime dayalı teknikler Diğer

67 Gözlem Gelişigüzel Sistematik Katılımlı katılımsız Gözlem listesi Gözleme dayalı teknikler Özellik kayıt çizelgesi Anekdot Derecelendirme ölçeği Vaka incelemesi

68 Otobiyografi Arzu listesi Zaman cetveli Kendini anlatma teknikleri Problem tarama listesi Anket Öğrenci tanıma formu

69 Başkalarının kanılarına dayalı teknikler Sosyometri Sosyal uzaklık ölçeği Kimdir bu?

70