DURAKLAMA DÖNEMĠ KAVRAMLAR

Transkript

1 ARAYIŞ YILLARI

2 DURAKLAMA DÖNEMĠ KAVRAMLAR ArĢidük: Avusturya da imparator ailesine ve prenslere verilen unvandır. Avarız: Osmanlı Devletinde olağanüstü durumlarda (Büyük savaģlar, göç, deprem, yangın) alınan vergidir. Ör: Osmanlı Duraklama döneminde çok sık avarız alınması ekonominin kötü olduğunun göstergesidir. BeĢik Uleması: XVII. Yüzyıldan itibaren ilmiye rütbelerinin sadece ulema soyundan olanlara verilmesi uygulamasıdır. Ör: Âlimin oğlu âlim doğar anlayıģıdır. Beyler Beyliği (Eyalet) : Birçok sancağın birleģiminden oluģan siyasi örgüt. 2 tanedir. Anadolu Beylerbeyliği (Anadolu daki sancaklar) Rumeli Beylerbeyliği (Rumeli deki Sancaklar). Celali: Osmanlı Devleti nde XVII. Yüzyılda Anadolu da ağır vergiler ve yönetimin bozulması nedeniyle çıkan isyanlara verilen genel isimdir. Cülus: Osmanlı Devleti nde tahta geçen padiģahın Kapıkulu Ordusu na dağıttığı bahģiģtir. Çift Bozan: Osmanlı Devleti nde Üç yıl üst üste toprağı iģlemeyenden alınan ceza vergisidir. Ekber ErĢed Sistemi: I. Ahmet in çıkardığı kanunla en yaģlı ve olgun Ģehzadenin padiģah olması kuralıdır. Islahat: Sisteme dokunmadan yapılan yüzeysel değiģim ve iyileģtirmelerdir. Ör. Yeniçeri Ocağı nın sayısının azaltılmasıdır. Kafes Usulü: ġehzadelerin sancaklara gönderilmemesi ve saray içinde dıģ dünyaya kapalı bir hayat sürmesidir. Lala: Osmanlı Devleti nde Ģehzadeleri eğiten kiģidir. Sancak: Osmanlı da il, kent. Ör. Bursa, Amasya vb. Sancaklık Sistemi: ġehzadelerin küçük yaģta Amasya, Trabzon, Konya gibi illere tecrübe kazanmak amacıyla vali olarak atanması sistemidir.

3 ETKĠNLĠK 1 OSMANLI DEVLETĠ NĠÇiN DURAKLADI Çünkü, Ġmparatorluk doğal sınırlara ulaģmıģtır. Devletin doğal sınırlarına ulaģması. Sınırların Doğuda Ġran, Kuzeyde Rusya, Batıda Avusturyaya dayanması. X Avusturya niçin doğal sınır kabul ediliyor? Viyana ya kadar giden Osmanlı ordusu Berlin e kadar da gidebilir. Çünkü, Avrupa da güçlü krallıklar vardır X Avrupa da merkezi krallıkların kurulması. Topun kullanılmasıyla birlikte Feodalitenin çözülmesi. Osmanlı Ġmparatorluğu merkezi otoritenin çok güçlü olduğu bir imparatorluktur. Dil ve din farkı olan bir çok ülke merkezden yürütülmektedir. Çünkü, dini tutuculuk etkilidir Din elden gidiyor gerekçesiyle yeniliklere karģı çıkılmıģ, bu yüzden Avrupa daki Rönesans ve Reform hareketlerine ortam oluģmamıģtır. X Avrupa da Hıristiyanlık dini kurduğu Engizisyon mahkemeleri ile kilise öğretimi dıģındaki düģünceleri mahkûm etmiģtir. Dünya nın güneģ etrafında döndüğünü söyleyen Galile yi Engizisyon Mahkemesi yargılamıģ, ölüme mahkûm etmiģtir.(1600)

4 Çünkü, saray kadınları devlet yönetiminde etkili olmuģtur. Saray Kadınlarının Yönetimde Etkili Olmaları bir takım entrikalar çevirmeleri devlet yönetiminin bozulmasına neden olmuģtur. X Saray kadınlarının güçleri mevcut devlet yapısı içindeki konumları ve saray içindeki iliģkilerle sınırlıdır. Ġmparatorluğun yönetilmesindeki güçlükler baģka değiģkenler tarafından belirlenmiģtir. Çünkü, Dünya sınırları değiģmiģtir. X Avrupalılar yeni ticaret yollarını ararken Amerika kıtasını buldular. Amerika nın keģfedilmesiyle dünyanın sınırları değiģti. Bu sürecin dıģında kalan Osmanlı çöküģ dönemine girdi. Osmanlılar doğu ve batı arasında en kısa yol olan Ġpek ve Baharat yollarının denetimine sahipti. Kendi egemeni oldukları dünyanın iģleyiģini değiģtirmek kendileri için kayıp olurdu. Çünkü; Burjuvazi oluģamamıģtır. Toprak mülkiyeti PadiĢahındır. Özel toprak mülkiyeti yoktur. Bu durum sermaye birikimini engellemiģtir. Bu da ekonomik geliģmeyi engellemiģtir. X YükseliĢ döneminde de durum aynıdır. Fatih Sultan Mehmet te tüm toprakların sahibidir.

5 Tarihçiler Osmanlı Ġmparatorluğu nun duraklaması ile ilgili görüģlerini yukarıda açıklamıģlardır. Siz bu görüģlerden hangilerine katılıyorsunuz? Niçin? Bu görüģlerin dıģında konuyla ilgili olarak senin bir görüģün var mı? Açıklayınız.

6 ETKĠNLĠK- 2: DEVLETĠN GELĠRLERĠ NĠÇĠN AZALDI Kaynak-1 Klasik Osmanlı Ġmparatorluğu nun temel kurumları, hızla yükselen Avrupa nın etkisiyle dağılmıģtı. Osmanlılar kendilerini değiģen koģullara uyduramıyordu. Osmanlı modern ekonomik sorunları anlayamıyor, Ortadoğu devletinin geleneksel formüllerine bağlı kalıyordu. ÇağdaĢ Avrupa güçlerinin merkantilist ekonomi düģüncesinin tersine Osmanlı devlet adamları serbest Pazar politikasına bağlı idiler; temel sorunları, iç pazarda ihtiyaç maddelerinin bolluğunu sağlamaktı. Ġmparatorluk için kapsamlı bir ekonomi politikası düzenlemekten geri kalıp, kapitülasyonlarla pazarı Avrupalılara açmakta bir tehlike görmüyorlardı; öyle ki, 16.yüzyılın ikinci yarısından sonra imparatorluğun Akdeniz limanları arasındaki taģımacılığını bile Avrupalılar üstlenmeye baģladılar. Geleneksel anlayıģa bağlı olan Osmanlı Devleti, imparatorluğa mal ithalini teģvik ediyor, ihracatı ise köstekliyordu. Ġthalatada, ihracata da eģit gümrük vergisi koyuyor, iç pazarda sıkıntı yaratabileceği kaygısı ile, belli metaların ihracını yasaklıyordu. Lonca kısıtlamalarını muhafaza ederek kimi üretim ve ihracat dallarının geliģmesi önleniyordu. Hızla geliģen hümanist bir Avrupa kendisini her türlü ortaçağ engelinden kurtarırken, Osmanlı Ġmparatorluğu Ortadoğu uygarlığının geleneksel kurumlarına sıkı sıkı sarılmakta idi. Bu kurumların olgunluğa eriģtiği I. Süleyman döneminde, Osmanlı ekonomi ve toplumu kendi halinden memnun, içedönük ve dıģ etkilere kapalı bir duruma gelmiģti. Osmanlılar, tarihleri boyunca teknolojik, tıbbi ve mali birkaç modern keģfi benimsemiģlerse de, ancak askeri ve pratik bir dizi amaç için kullanmıģlardır. ġeriatla kutsanmıģ Ortadoğu kültürünün görüģ ve değerlerinden ayrılmamıģ, Avrupa araç ve yöntemlerini yaratan anlayıģı kavramaya çalıģmamıģlardır. Daha 15. yüzyılda, Osmanlı devlet, din ve kültürünü tarafsız olarak tasvir etmeye çalıģan Avrupalı gözlemciler vardı; kendi dinsel ve politik üstünlüklerine inanmıģ Osmanlılar ise gözlerini dıģ dünyaya kapatmıģlardır. Mesela Amerika üzerinde bir tek tercüme eser yazılmıģ, ama bunu okuyan pek az insan görülmüģtür. Halil ĠNALCIK, Osmanlı Ġmparatorluğu Klasik Çağ ( ) Yapı Kredi Yayınları Kaynak yüzyılın baģında Batı Avrupa daki geliģmeler, siyasal alanda olmaktan çok ekonomik alanda Osmanlı Ġmparatorluğu na (para ve fiyat devrimi biçiminde) çarptığı halde, bunun yarattığı bunalımın bu çarpmanın sonucu olduğu 18. yüzyılın baģına denk kimsenin aklına gelmemiģtir. Batı, hatta Avrupa diye tanınan bir dünya birimi Avrupa nın kendisinde bile yoktu. Osmanlıların, kefere sözcüğü altında topladığı Avrupa halklarına ve devletlerine karģı (eskiden Bizanslılarda olduğu gibi) üstünlük duyguları o denli aģırı idiki, bunların ticaret temsilcilerine kendi ekonomilerinin ve siyasi örgütlerinin temellerini etkileyecek ticari imtiyazlar vermekte sakınca görmedikleri gibi tımar sisteminin, kapıkulu örgütünün, bürokrasi ve maliyenin altüst olmasının 18.yüzyıl Avrupası nın ekonomik etkilerinin sonucu olduğu, sonraki etkilerini önceden görecek bir biçimde anlaģılmamıģ, bu yüzden, bu seziģe karģın, eylem yönünden baģarılı bir giriģim olmamıģtır. Bunun baģlıca nedenleri padiģahlık sisteminin ekonomik görüģünün yeni ticaret sınıfının etkisiyle yürüyen merkantil hükümetlerin görüģünün tersine olan bir görüģ olması, Osmanlı devletini yöneten Balkanlı devģirmelerle Kafkasyalı kölelerin Batı Avrupa ya yabancı kiģiler olması, nihayet Osmanlı Devleti nin ( o zamanki Ġspanya gibi) hala Akdeniz merkezli bir devlet olmasıdır. Niyazi BERKES / Türkiye de ÇağdaĢlaĢma Yukarıdaki kaynaklara göre aģağıdaki soruları cevaplayınız. Osmanlı Devleti nde gelirler niçin azalmıģtır? Merkantilist ekonomi ne demektir? Osmanlı Devleti nin sermaye birikimini yaratamamasında Merkantilist ekonominin etkisi ne olmuģtur? TartıĢınız. Avrupa yı Ortaçağ engelinden kurtaran geliģmeler nelerdir? Osmanlı Devleti Avrupa daki geliģmelere niçin katılamamıģ, Aydınlanma çağına girememiģtir?

7 ETKĠNLĠK - 3: BĠR OSMANLI ÂLĠMĠNĠN ÖYKÜSÜ Bir Osmanlı Âliminin Öyküsü Takiyettin, 1526 yılında Mısır da doğmuģtur. Ġyi bir eğitimden sonra Tenis kadılığına atanmıģtır. Kadı olduğu sırada 25 metre derinliğinde bir kuyu kazdırarak gözlemlerde bulunmuģtur. Daha sonra Ġstanbul a gelen Takiyettin, Mustafa Çelebi nin ölümü üzerine 1571 de MüneccimbaĢılığa atanmıģtır. Takiyettin, dönemin PadiĢah ı III: Murat a, ünlü Türk devlet adamı ve müneccim i Uluğ Bey in yaptığı, kullanılan zic in yani yıldız kümelerinin ve burçların durumunu gösteren horoskop ların dayandığı hesapların eskidiğini, yani gözlemler yapılması gerektiğini bildiren bir rapor verir.. III. Murat, Sadrazamı Sokullu Mehmet PaĢa yı ve ünlü bilgin Sadüddin Efendi yi 1575 te bu yeni gözlemevinin, yani rasathanenin inģası için görevlendirir. Ġstanbul da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevi, Avrupa da hayranlıkla anılan benzerlerinden hiç de aģağı kalmaz; içinde dönemin pek çok ölçü ve hesap araç-gereci vardır. Takiyettin, pek çok araç ve gerecini kendi üretmiģ, matematik ve astronomi alanında özgün gözlemler ve hesaplamalar yapmıģtır. Kaptanı Derya Kılıç Ali PaĢa Gözlemevini Topa tutarak yerle bir ediyor. Emrinde 15 baģka bilgin çalıģan Takiyettin, MüneccimbaĢı olarak saraydaki pek çok kiģinin kıskançlığını üzerine çeker de gökyüzünde görülen bir kuyrukluyıldız, uğursuzluk alameti sayılır. Derken, 1578 de veba salgını baģlar. Bilindiği gibi veba salgınları avrupa da Tanrı nın bir cezası sayıldığı için, Engizisyon Mahkemeleri kararıyla pek çok kadın, cadı ve pek çok Yahudi, dinsiz diye yakılmıģtır. Ne yazık ki, Osmanlıda da veba salgını Allah ın bir cezası sayıldığı için pek çok sorumlu aranmıģ, bu arada, gökyüzünü gözlemleyen Takiyettin in rasathanesi de bu sorumlular arasında görülmüģtür. Bu arada 1579 yılında Veziri Azam Sokullu Mehmet PaĢa nın ölümü, onu en büyük destekçisinden mahrum bırakır. Sarayda büyük bilgin sadüddin i ve Takiyettin i çekemeyenlerin gücü artmıģtır. ġeyhülüislam Kadızade, onları çekemeyenlerin baģında gelir. PadiĢah a yolladığı mektupta, Rasat icrasının, (gözlem yapmanın) eflakin (evrenin, Allah ın) sırlarını öğrenmeğe teģebbüs mahiyetinde bir küstahlık olduğunu rasathane ihdas eden (gözlemevi kuran) devletlerin zeval bulduğunu (yıkıldığını) bildirir. Sonunda 1580 yılında PadiĢah III: Murat, Kaptanı Derya Kılıç Ali PaĢa ya bir hattı hümayun göndererek gözlemevinin yıkılmasını emreder. Kılıç Ali paģa gemileriyle bir gece Tophane önüne gelir ve rasathaneyi yerle bir eder.. Bana kalsa, Osmanlı Ġmparatorluğu nun Duraklama Dönemini devlet adamlarının ölümü veya savaģlar ya da antlaģmalarla değil, rasathane nin topa tutularak yıkılmasıyla baģlatırdım. Emre KONGAR / Tarihimizle Yüzleşmek Yukarıdaki metni okuyarak aģağıdaki soruları cevaplayınız. Emre Kongar a göre duraklamanın gerçek sebebi nedir? Siz bu görüģe katılıyor musunuz? TartıĢınız.

8 Artık tahtı ele geçirmek için bile olsa kardeģler birbirini öldürmesin. KardeĢler arasında en büyük olan tahta geçsin Bu durumda Ģehzadeleri sancaklara göndermeye de gerek kalmayacak sanırım. I. Ahmet in bu sözleri dikkate alındığında aģağıdaki yargıları doğru yanlıģ Ģeklinde yorumlayınız. Doğru YanlıĢ KardeĢ katli yasasının sona ermiģtir. Taht kavgaları önlenmek istenmiģtir. PadiĢahların kalitesi artmıģtır. Merkezi yönetim anlayıģı güçlenmiģtir. PadiĢah adaylarının tecrübe kazanmaları engellenmiģtir. Yetenekli Ģehzadelerin göreve gelmelerine ortam hazırlanmıģtır. Asker maaģı Dirlik sistemi Devlete ait topraklarda üretim Vergi geliri maaģ Memur Dirlik sistemi ile ilgili yukarıdaki tablo dikkate alındığında DOĞRU-YANLIġ ETKĠNLĠĞĠ (YanlıĢ olanların açıklama kısmına doğrusunu yazınız.) SORU D Y AÇIKLAMA Dirlik ekonomik siyasi ve askeri yapıyı etkileyen bir sistemdir. Dirlik sisteminin bozulması merkezi otoritenin bozulmasına neden olur. Askeri alandaki bozulmaların nedenlerinden birisi de üretim faaliyetlerinin artmasıdır. Osmanlı toplumunda temel ekonomik yapı ticarete dayalıdır. Dirlik sisteminin düzenli iģlemesi hazine gelirlerinde artıģa neden olmaktadır. Osmanlı Devleti nde sınırlarının geniģlemesine bağlı olarak sanayileģme alanında çalıģmalar öne çıkmaya baģlamıģtır. Dirlik sistemi özel mülkiyet anlayıģının geliģmesini önlemiģ.

9 Tımar sisteminin bozulması Köyden Ģehre göç Ģehirde nüfusun artması ġehirlerde asayiģin bozulması ġehirlerde iģsizliğin artması, Toprakta üretimin durması Celali isyanları ile ilgili yukarıdaki tablo dikkate alındığında isyanların, Sosyal.. Ekonomik.. Askeri.. yapıya olan etkileri neler olabilir? Osmanlı Devleti KuruluĢ ve Yükselme dönemlerinde Haçlı ittifaklarına karģı baģarılı mücadeleler verirken Duraklama döneminde Girit in alınması 25 yıl sürmüģtür. Bu duruma bağlı olarak Duraklama döneminde Donanmanın durumu. 25 yıllık bir kuģatmanın ekonomiye etkileri hakkındaki düģünceleriniz nelerdir.

10 Duraklama döneminin nedenleri ile tabloda verilen geliģmeler arasında bağlantı kurunuz ve aģağıdaki boģluklara uygun kelimeleri yazınız. Yönetimin bozulması: Ordu ve donanmanın bozulması: Maliyenin bozulması: Eğitimin bozulması: Toplumsal yapının bozulması : Ġmparatorluk özelliği: Ekber erģed sistemi DevĢirme sisteminin bozulması Çok sık padiģah değiģikliği Dirlik sisteminin bozulması Etnik çeģitliliğin artması BeĢik ulemalığı sınıfının ortaya çıkması Kafes usulü sisteminin benimsenmesi Denizcilikten anlamayan kiģilerin asker olması Ġdari kadroda rüģvet ve iltimasın yaygınlaģması Çok sık padiģah değiģikliğinin yaģanması SavaĢların çok uzun sürmesi Sancaklık sisteminin sona ermesi Celali Ġsyanların çıkması Kafes usulü sisteminin benimsenmesi

11 Bizdeki Ģu duruma bak ya yazık!!! Oysaki Avrupalılar Rönesans ı gerçekleģtirdiler. Bu durumda iyi eğitim alamayan bir padiģah nasıl baģarılı olabilir ki? Devletin her kademesinde rüģvet ve iltimas yaygınlaģtı. Hatta eğitim alanında bile Artık âlimler çok küçük yaģtaki çocuklarına (icazet) diploma verir hale geldi. Yukarıdaki diyalog dikkate alındığında DOĞRU-YANLIġ ETKĠNLĠĞĠ (YanlıĢ olanların açıklama kısmına doğrusunu yazınız.) SORU D Y AÇIKLAMA Eğitim sistemindeki bozulmanın siyasi yapıyı olumsuz etkileyeceği Osmanlı eğitim sisteminde pozitif bilimlerin öneminin artığı Osmanlı nın eğitim alanında Avrupa nın gerisinde kaldığı Batı daki geliģmelerin örnek alınmaya baģlandığı Ekonomik alanda görülen bozulmaların eğitim sistemini etkilediği Eğitim sisteminde beģik ulemalığı sınıfının ortaya çıkmaya baģladığı

12 Osmanlı Devleti KuruluĢ ve Yükselme dönemlerinde Avrupa da oluģan Haçlı Ġttifaklarına karģı baģarılı mücadeleler verir ve sürekli zaferden zafere koģarken, Duraklama döneminden itibaren bırakın haçlı ittifaklarına karģı baģarılı olmayı Avrupalı Devletlerden herhangi birine karģı bile yapılan savaģları zor kazanır hale gelmiģtir Osmanlı Devleti nde görülen bu değiģimin nedenleri ile ilgili düģünceleriniz nelerdir? ġükür ki Kanuni döneminde değiliz. Artık Osmanlı sultanları karģısında itibar göreceğiz. Avusturya Kralı ile protokolde eģit hale geldim. Bu gidiģin sonu hiç hayırlı gözükmüyor!!! Sultan I. Ahmet ve Avusturya ArĢidük ü Matthias arasında imzalanan Zitvatorok AntlaĢması na göre ortaya çıkan bu diyalog dikkate alındığında aģağıdaki bilgileri doğru yanlıģ olarak değerlendiriniz. Osmanlı Avrupa karģısında siyasi üstünlüğünü kaybetmiģtir. Osmanlı Devleti Gerileme dönemine girmiģtir. Osmanlı Devleti Avrupa devleti sayılmıģ ve Avrupa hukukundan faydalanmıģtır. Osmanlı Devleti Yükselme döneminde Avrupalı devletler karģısında diplomatik alanda üstündür Avusturya Osmanlı Devleti ni vergiye bağlamıģtır D Y.

13 Osmanlı siyasi haritası incelendiğinde tarihleri arasına denk gelen Duraklama dönemi ile ilgili fetihler hangi yönde yapılmıģ ve hangi bölgeler alınmıģtır? Bu fetihlerle devletin ; Siyasi Ekonomik amacı nedir?

14 Osmanlı Devleti Duraklama dönemi siyasi olayları: Osmanlı Ġran Osmanlı Lehistan Osmanlı Avusturya Osmanlı Venedik Osmanlı Rusya savaģları savaģları savaģları savaģları FerhatpaĢa Ant. Hotin Ant Zitvatorok Ant. 25 yıllık Girit Bahçesaray Ant NasuhpaĢa Ant BucaĢ Ant Vasvar Ant kuģatması Serav Ant. Kasrı ġirin Ant. Girit alındı. Doğuda en geniģ sınır Osmanlı nın en eski sınır antlaģması Batıda en geniģ sınır Osmanlı nın Avrupa karģısında siyasi üstünlük kaybı Osmanlı Devletinin Durakalama döneminde görülen bu geliģmeler ıģığında; DOĞRU-YANLIġ ETKĠNLĠĞĠ (YanlıĢ olanların açıklama kısmına doğrusunu yazınız.) SORU D Y AÇIKLAMA Duraklama döneminde doğal sınırlara ulaģıldığı Doğu sınırımızın günümüzde de hala geçerliliğini koruduğu Osmanlı Devleti nin Gerileme dönemine girdiği Osmanlı Devleti nin ağırlıklı olarak Batı ile savaģlar yaptığı Osmanlı Devleti nin Ege ve Akdeniz hâkimiyetinin güçlendiği Osmanlı donanmasının eski güç ve ihtiģamını koruduğu Askeri alanda farlı devletlerle uzun mücadelelerin ekonomik gücü arttırdığı

15 6 aylık bir kuģatmadan sonra yorgun ve bitik düģtük. ĠĢimiz zor Avrupa, III. Jan Sobieski komutasında diri bir ordu ile yardıma geliyormuģ üstelik Eğer Viyana yı alamazsak Avrupa bize karģı birleģir ve sanırım sürekli olabilecek yenilgiler bizi gerileme dönemine sürükleyebilir. Osmanlı Devleti nde Gerileme döneminde görülen bu geliģmeler ıģığında; DOĞRU-YANLIġ ETKĠNLĠĞĠ (YanlıĢ olanların açıklama kısmına doğrusunu yazınız.) SORU D Y AÇIKLAMA Viyana kuģatması sırasında Osmanlı askerinin psikolojik gücü zayıflamıģtır. Viyana KuĢatması sırasında Avrupalılar Osmanlı ya karģı haçlı ittifakı oluģturmuģtur. Viyana KuĢatması sonrası Osmanlı Devleti ne karģı kutsal ittifak savaģları yapılmıģtır. Osmanlı Devleti nin ağırlıklı olarak Batı ile savaģlar batılılaģma sürecine ortam hazırlamıģtır. Osmanlı Devleti nin Avrupa egemenliğinin zayıflamaya baģladığı

16 Duraklama Dönemi Ġsyanları Ġstanbul Ġsyanları Celali Ġsyanları Eyalet Ġsyanları (Merkez isyanları) Ġstanbul da çıktı. Balkanlar da çıktı. Anadolu da çıktı Yeniçeriler Ağır vergi altında Osmanlı ya bağlı(eflak ezilen halk Boğdan) eyaletler Osmanlı Devletinin Durakalama döneminde görülen bu geliģmeler ıģığında; DOĞRU-YANLIġ ETKĠNLĠĞĠ (YanlıĢ olanların açıklama kısmına doğrusunu yazınız.) SORU D Y AÇIKLAMA Duraklama döneminde doğal sınırlara ulaģıldığı Doğu sınırımızın günümüzde de hala geçerliliğini koruduğu Osmanlı Devleti nin Gerileme dönemine girdiği Osmanlı Devleti nin ağırlıklı olarak Batı ile savaģlar yaptığı Osmanlı Devleti nin Ege ve Akdeniz hâkimiyetinin güçlendiği Osmanlı donanmasının eski güç ve ihtiģamını koruduğu Askeri alanda farlı devletlerle uzun mücadelelerin ekonomik gücü arttırdığı

17 Eskiden maaģlarımız oldukça iyi idi. Artık aldığımız akçelerin altın oranı düģük. Yani para pula dönmüģ. Geçinemiyoruz. Duraklama döneminde yeniçeri askerinin bu tavrı dikkate alındığında Bu durumun; Askeri yapıya etkileri: Siyasi yapıya etkileri: Sosyal yapıya etkileri: hakkında düģünceleriniz nelerdir. Eskiden devlet daha az vergi alırdı bizden O nedenle rahat bir yaģam sürerdik. ġimdi durum farklı Neredeyse her 3 ayda bir Avarız vergisi ödemekten geçinemiyoruz. Bu durumda devletin toprağını iģlemek ve o toprağa bağlı üretimle geçinmek zor. Sanırım bu toprakları terk edip Ģehre göç edeceğiz. Celali Ġsyanları ile ilgili Osmanlı Duraklama dönemindeki Anadolu köylüsünün bu sözleri dikkate alındığında aģağıdaki ifadeleri doğru yanlıģ Ģeklinde cevaplayınız. Osmanlı Devleti nin hazinesinde açıklar ortaya çıktığı ( D ) ( Y ) Anadolu halkının isyan etme noktasına geldiği Anadolu da merkezi otoritenin güçlendiği ġehirlerde nüfus oranının artacağı Tarımsal üretimde artıģ yaģandığı

18 DURAKLAMA ISLAHATLARI Devleti yükselme dönemindeki üstünlüğüne kavuģturmak Bozulan düzeni yeniden kurmak Sorunların kökenine inilmemiģtir. ġiddet ve baskı kullanılmıģtır. PadiĢah ve Sadrazamlar yapmıģtır. Avrupa da ki geliģmeler dikkate alınmamıģtır. Islahatlar çıkarları zedelenen gruplarca engellenmiģtir. Bu geliģmeler ıģığında Duraklama dönemi ıslahatları ile ilgili olarak aģağıdaki ifadeleri doğru yanlıģ Ģeklinde belirtiniz. ( D ) ( Y ) Geleneksel yapı üzerinde iyileģtirme yapıldığı Yüzeysel çözümler getirilmiģtir. Batının askeri ve teknik üstünlüğü kabul edilmiģtir. Islahatlar halk hareketi olarak geliģmiģtir. Osmanlı Devleti nin kendini Avrupa dan üstün gördüğü Sorunlara yönelik köklü çözümler getirilmiģtir. Islahatlar yöneticiler tarafından engellenmiģtir. Yeniçeri ocağı savaģlarda disiplinsiz davranıyordu ve ıslahatların önündeki en büyük engeldi. Bu ocağı kaldırmaktan baģka çare yoktu. Genç Osman ın bu sözleri dikkate alındığında; I. Osmanlı askeri yapısında bozulmalar görüldüğü II. PadiĢahın devlet otoritesini güçlendirmek istediği III. Osmanlı egemenlik anlayıģında değiģiklik yaģandığı çıkarımlarından hangilerine ulaģılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I II ve III

19 Duraklamanın nedeni maliyenin bozulmasıdır. Maliye düzelmek amacıyla saray masrafları, yeniçerilerin maaģları azaltılmalıdır. Amaç bütçeyi denkleģtirmektir. Denk bütçe uygulaması için lüzumsuz harcamaların kısılmasını gerekir. Denk bütçe gelir ve giderin eģit olmasıdır. Tarhuncu Ahmet PaĢa nın ekonomiye yönelik bu ıslahat politikası dikkate alındığında bu politikaların Ekonomik : Askeri : Siyasi : yapıya etkileri nelerdir.

20 ETKĠNLĠK - 4: ĠSTANBUL KANATLARIMIN ALTINDA İSTANBUL KANATLARIMIN ALTINDA SİNEMA FİLMİ (FİLM İZLEME FORMU) Yapım Tür : 1996, Türkiye : Dram / Macera / Romantik Yönetmen : Mustafa Altıoklar Oyuncular Senaryo : Ege Aydan (Hazerfen Ahmet Çelebi) Okan Bayülgen (Lagari Hasan Çelebi) Haluk Bilginer (Evliya Çelebi) Zuhal Olcay (Kösem Sultan) : Mustafa Altıoklar Görüntü yönetmeni : Uğur Ġçbak Müzik Yapımcı firma : Tuluyhan Uğurlu : Umut Sanat Süre : 1 saat, 59 dak Not: Film ile ilgili video sosyal paylaşım dosyasına konulmuştur.

21 17. yüzyıl Ġstanbul Kanatlarımın Altında'unda Hezarfen Ahmet Çelebi (Ege Aydan), Lagari Hasan Çelebi (Okan Bayülgen), Evliya Çelebi (Haluk Bilginer), Bekri Mustafa (SavaĢ Ay) insanların da göklerde kuģ gibi uçabileceğiyle ilgili araģtırmaları tartıģmaktadırlar. Hezarfen'in kölesi, sonra da yavuklusu Ġtalyan kaptanın dilsiz kızı Francesca (Beatriz Rico), Leonardo da Vinci'nin çizimlerine dayanarak onlara yardımcı olmaktadır. Hezarfen takma kanatlarıyla Galata Kulesi'nden tarihsel uçuģunu gerçekleģtirip ödüllendirilmeyi beklerken, tutucu ġeyhülislam'ın kıģkırtması sonucu 4. Murat'ın buyruğuyla Cezayir'e, füzeyle çıktığı gökyüzünden Boğaz sularına inen Lagari de Kırım'a sürülür Yukarıdaki film özetinden yararlanarak ve Ġstanbul kanatlarımın altında filmini seyrederek IV.Murat dönemi ile ilgili aģağıdaki soruları cevaplayınız. 1) IV.Murat Osmanlı Ġmparatorluğunu yönetirken nasıl bir tavır sergilemektedir? 2) ArayıĢ yıllarında Osmanlının bilime ve bilim adamlarına bakıģ açısını filme göre yorumlayınız. 3) IV Murat ın bilim adamlarına tepkisi farklı olsa idi sizce Türk tarihi daha farklı geliģir miydi?

22 ETKĠNLĠK 5: XVII. YÜZYIL DA AVRUPADA SĠYASĠ DURUM Stephen, J. Lee Avrupa Tarihinden Kesitler, sy 89 Kaynak Otuz Yıl SavaĢları ( ): 16. yüzyılda imzalanan Augsburg AntlaĢması'na göre "her milletin dinini belirleme yetkisi" uygulamada yürümemiģtir. Protestanlar antlaģmanın baģarısızlığa uğradığını gördüklerinde, haklarını savunmak için aralarında birlik kurmuģlardır ve 1618 de baģlattıkları ayaklanma Otuz Yıl SavaĢlarının baģlamasına sebep olmuģtur. Protestanlar kendilerine dıģarıdan destek sağlamak için Ġngiltere Fransa ve Hollanda nezdinde giriģimlerde bulunmuģlar diğer taraftan da bağımsızlıklarını sağlamak için çabalamıģlardır böylece otuz yıl savaģları, devletlerarasında sürdürülen bir savaģ niteliğini almıģtır. Stephen, J. Lee Avrupa Tarihinden Kesitler 1) Metin deki bilgiye göre Otuz Yıl SavaĢlarının sebebini nasıl yorumlarsınız? 2) Otuz Yıl SavaĢlarının illüstre edildiği resim de aynı renk kıyafetleri giymiģ askerlerin birbirleriyle olan mücadelesinin sebebi ne olabilir? 3)Yukarıda resmedildiği gibi mezhep farklılığı yüzünden aynı ırktan olan insanların birbirlerini öldürmeleri Avrupa nın gelecekteki yapısını nasıl etkilemiģ olabilir? Bu konuda ki fikrinizi tartıģınız? Kaynak Mezhep farklılığı nedeniyle otuz yıl içinde yüz binlerce kiģi öldü. SavaĢ Westfalya (1648) BarıĢı ile sonuçlandı. Bu antlaģma Avrupa tarihinde çok önemli bir adımdır. Almanya Protestanlığı resmi din olarak tanıdı. Artık Avrupa'da mezhep çekiģmeleri siyasetten çekilmiģ, devletlerin arasında bir sorun olmaktan çıkmıģtır. Böylece Avrupa bazı konularda birlikte hareket etme imkânı kazanmıģtır. Stephen, J. Lee Avrupa Tarihinden Kesitler 4. Avrupa nın bugün sahip olduğu özgür dengeler göz önüne alınarak düģüldüğünde size göre bunda Westfalya AntlaĢmasının yeri ve önemi nedir? TartıĢınız?

23 Kaynak Otuz Yıl SavaĢları'nın ardından kazanılan zafer ile gücünü iyice artıran Fransa kralı XIV. Loui Devlet Demek Ben demektir sözü ile mutlakıyet anlayıģını katı bir Ģekilde uygulayacağını göstermiģtir. Bu geliģmenin sonucu Fransa'da papalık makamından bağımsız olarak kilise açıldı. (Oral Sander, Siyasi Tarih ) 5) Avrupa da yaģanan din savaģlarının yine Avrupa da ki yönetim anlayıģını değiģtirmesini Siz nasıl yorumlarsınız? 6) Size göre Fransa nın papalık makamından bağımsız kilise açmasının sebebi ne olabilir? 7) Fransa Kralının Westfalya AntlaĢmasının sağladığı dini özgürlüğü kendi gücünü pekiģtirmeye alet ettiğini düģünüyor musunuz? Siz Fransa Kralının yerinde olsaydınız, din ve siyasal güç arasında kendiniz için bir menfaat alanı oluģturur muydunuz? ETKĠNLĠK- 6: 17. YÜZYILDA BĠLĠME YÖN VEREN BĠLĠM ĠNSANLARI Avrupa da Rönesans ve reform ile modern düģünce ortamı oluģmuģ ve akıl ön plana çıkmaya baģlamıģtır. Bu sayede modern bilimin temelleri atılmıģtır. Avrupa daki skolâstik felsefenin yerini özgür düģünce almıģ ve bilimsel çalıģmaların daha rahat yapılabilmesi için bilimsel akademiler açılmıģtır.(stephan Lee) Modern fiziğin ve teleskopik astronominin kurucularından olan Galileo termometre, kalp atıģı ölçüm cihazı ve teleskopu icat etmiģtir. Dünyanın yuvarlak olduğunu ve yerin döndüğünü söyleyen Galileo için engizisyon mahkemeleri kurulmuģtur. Skolastik düģüncenin etkisinde olan kilise bu bilgiyi kabul etmek istemez ve Galileo kilise tarafından cezalandırılır. Günümüzde teleskopik astronomi ve modern fiziğin kurucusu kabul edilen Ġtalyan bilim adamı Galilei'ye, ölümünden 366 yıl sonra, Vatikan `teģekkür' etti. Kilise hatalı olduğunu kabul etti. Karikatür de Galileo nun kilise ye kendini ifade etmesi hicvedilmiģtir. Sizde sınıfınızda bu dönemi anlatan kısa bir drama canlandırınız? Siz Galileo nun yerinde olsaydınız, kiliseden ceza almamak için buluģlarınızdan elde ettiğiniz sonuçları inkâr eder miydiniz?

24 Galileo nun Astronomik çalışmalarını yaparken kullandığı aletler. KEPLER: Alman gökbilimci, fizikçi ve matematikçidir. Yaptığı astronomik gözlemler sonucu gezegenlerin hareketlerini araģtırdı. Ġngiliz Fizikçi, Matematikçi ve astronomdur. Diferansiyel ve integral hesabını bulmuģtur. Newton un tarihe en büyük hediyesi yer çekimi kanunu bulması olarak kabul edilir. Sizce etkinlikte verilen Bilim adamlarının yaptığı çalıģmalar bulundukları dönemi etkilemiģ midir? Yapılan bilimsel çalıģmalar sonucunda bu döneme Akıl Çağı adı verilmiģtir. Bu dönemde yapılan çalıģmalar sayesinde Avrupa da sanayi hızla geliģmiģ ve geliģen Avrupa devletlerinin sözü dünya siyasetinde daha geçerli hale gelmiģtir.

25 IV. MEHMET DÖNEMĠ 1. Tabloya bakarak XVII. yüzyılda Osmanlı ekonomisi için neler söylenebilir? ve 1688 arası dönem de gelir oranın da gözlenen büyük artıģın sebepleri neler olabilir? ve 1688 arası dönem de gider oranın da gözlenen büyük artıģın sebepleri neler olabilir Çocuk yaģta padiģah Olan IV. Mehmet, kendisi yönetecek yaģa gelene kadar ülkeyi annesi ve vezirler yönetmiģtir. IV. Mehmet yönetimi vezirlerin ve annesinin elinden aldıktan sonra devletin kötü gidiģine son vermek için güvendiği devlet adamlarını göreve getirmiģtir. Bu devlet adamlarından ilki olan Tarhuncu Ahmet PaĢa Osmanlı devletinin en önemli sorunun gelir-gider dengesizliği olduğunu fark ederek, Osmanlı Devletinde mali anlamda ilk düzenleme yapan kiģidir. 4. Siz Tarhuncu Ahmet PaĢa nın ıslahatlarının ülke ekonomisi için kalıcı bir çözüm olduğunu düģünüyor musunuz?

26 Köprülü Mehmet PaĢa istediği atamaları yapma, hakkında bir Ģikâyet olursa savunması alınmadan bir ĠĢlem yapılmama Ģartları ile 15 Eylül 1656 da Sultan IV. Mehmed, tarafından sadrazamlığa getirdi. Köprülü Mehmet PaĢa göreve gelir gelmez görevini yapmayan memur ve askerlerin maaģını kesmiģ ve donanmada düzenlemeler yapmıģ. Venedik ten bozca ada ve Limni adasını geri almıģ, Erdel Beyinin isyanını bastırarak devlet otoritesini güçlendirmiģtir. IV. Mehmet in kayıtsız Ģartsız Köprülünün isteklerini kabul etmesinin sebepleri neler olabilir Osmanlı tarihinde ilk kez ona yapılan Sadrazamlık teklifini kabul etmek Ģartlar Ġleri süren kiģi Köprülü Mehmet PaĢadır. 5. Size göre IV. Mehmet in yönetimi eline alır almaz güvendiği devlet adamlarını yönetime getirmesinin sebebi neler olabilir? 6. Köprülü Mehmet PaĢa nın hakkımda bir Ģikâyet olursa bana sormadan iģlem yapmayın Ģartını ileri sürmesinin sebebi ne olabilir? PaĢanın bu cümlesinden dönemin siyasi ve sosyal durumu hakkında bir çıkarımda bulunabilir misiniz? Köprülü Mehmet PaĢa nın ölümünden sonra Sadrazamlığa getirilen oğlu köprülü fazıl Ahmet paģa ekonomik ve askeri alanda ıslahatlara ağırlık vermiģtir. Devlet giderlerini kısarak bütçe açığını kapatmıģtır. Orduyu yeniden düzenlemiģ ve topçu sınıfını güçlendirmiģtir. 7. Size göre Köprülü Mehmet PaĢadan sonra Oğlu Fazıl Ahmet PaĢa nın sadrazam olmasının sebebi ne olabilir? 8. Yukarı da ki üç sadrazam döneminde de yapılan ıslahatlardan Osmanlı devletinin duraklamasına nelerin sebep olduğunu tespit edebilir miyiz? Köprülü Ailesi 17. yüzyılda Saltanata önemli vezir ve sadrazamlar yetiģtirmiģ bir aile olmaktadır. Köprülü Dönemi Duraklama döneminde yaģanmıģ bir yükselme dönemi olmuģtur.

27 XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI IV. Murat Islahatları: BaĢlangıçta devlet yönetimi Yeniçeri Ağaları ve valide sultanların elindeydi. Devlet yönetimini eline alan IV. Murat, Ģiddete dayalı bir yönetim uyguladı. Yeniçeri ve sipahi ağalarını ortadan kaldırdı. Ġçki ve tütünü yasakladı, meyhaneleri kapattı, gece sokağa çıkılmasını engelledi. Yönetim ve askeri yapıdaki bozulmalarının nedenini anlayabilmek için, Koçi Bey'e bir rapor hazırlattı. Tarhuncu Ahmet PaĢa Islahatları: Devlet bütçesini düzeltti. Bütçe açığının saray masraflarından kaynaklandığını ortaya çıkararak, ilk defa saray masraflarında kısıtlamaya gidildi. Köprülü Mehmet PaĢa Islahatları: Ġlk önce iç iģlerini ele alarak huzur ve asayiģi sağladı. XVII. yüzyıl Osmanlı-Venedik savaģları sırasında ablukaya alınan Çanakkale Boğazı'nı kurtardı. Erdel Beyi Rakoçi ve Abaza Hasan PaĢa isyanlarını bastırdı. Devlet otoritesini sağlarken Ģiddet ve zora baģvurdu. Köprülü Fazıl Ahmet PaĢa Islahatları: Osmanlı Devleti'ne Sokullu Devri'ni bir ölçüde yaģatan Fazıl Ahmet PaĢa da, devlet otoritesini sağlamada Ģiddete baģvurmadı. XVII. Yüzyıl ıslahatlarını aģağıdaki tabloya gruplandırarak yazınız. SĠYASĠ EKONOMĠK ASKERĠ SOSYAL

28 ETKĠNLĠK - 7: IV. MEHMET ĠN LEHĠSTAN (KAMANĠÇE) SEFERĠ Kaynak Lehlerin, Osmanlı himayesin de ki Kazakları Katolik yapma yönün de ki baskılarının bir türlü son bulmaması üzerine Osmanlı devleti bu durumun devam etmesini savaģ nedeni sayılacağını Leh Kralına bildirdi Lehistan ile bir türlü anlaģma sağlanamayınca savaģ kararı verildi. Hazırlıklar tamamlandıktan sonra padiģah ve ordu harekete geçti. Konaklanacak mevziler daha önceden belirlenmiģti. (Halime Doğru, Lehistan da bir Osmanlı Sultanı) Osmanlının Batı da Son Fethetteği Kamaniçe Kalesi, Polonya Kaynak Ordu Kamaniçe Sahrasına yerleģtikten sonra PadiĢah büyük bir alayla geldi. Zafer dualarının edildiği görkemli geçit töreninden sonra hazırlanan Otağ-ı Hümayun a yerleģti.18 Ağustosta baģlayan Kamaniçe kuģatması 27 Ağustos da Kaleden gelen kuģatma teklifiyle son buldu. GörüĢmeler sona erdiğinde Kamaniçe kalesinin anahtarları Fazıl Ahmet PaĢa ya teslim edildi. PadiĢah büyük bir törenle, daha önce büyük bir kiliseyken camiye çevrilen Sultan Ahmet Camiine Cuma namazına gitti. Vani Efendi fethi kutlayıp dualar etti. ÇeĢitli yerlere Osmanlı Büyüklerinin ve Sadrazamlarının isimleri verildi. Kalenin fethi ile ilgili olarak Nabi ve Abdurrahman Abdi Efendi birer Ģiir yazdılar, Abdi Efendi Fetih için tarih düģürdü. (Halime Doğru, Lehistan da bir Osmanlı Sultanı) 1. Yukarı da ki bilgilere göre IV. Mehmet in Lehistan Seferinin nedenleri neler olabilir? 2. Yukarıda ki metinde geçen ÇeĢitli yerlere Osmanlı Büyüklerinin ve Sadrazamlarının isimleri verildi cümlesini yorumlayabilir misiniz? 3. Yukarıda ki metinde Lehistan Seferine çıkmadan önce konaklanacak mevziler belirlenmiģti demesinden kasıt nedir? Osmanlı devletinin savaģ hazırlıklarını yeterli buldunuz mu?

29 Defterdar Sarı Mehmet Paşa, Zübde-i Vekayiat, Tahlil ve Metin ( / ), yay.haz. Dr. Abdülkadir Özcan, TTK Basımevi, Ankara,1995 Leh kralı kaleyi teslim ettikten sonra barıģ istedi ve 1672 de BucaĢ AntlaĢması imzalandı. ĠĢte bu anlaģma Osmanlı devletinin batıda toprak kazandığı son anlaģma olmuģtur. Böylece Osmanlı Devleti batıda ki en geniģ sınırlarına ulaģmıģtır. Osmanlı devleti duraklama döneminde olmasına rağmen batı da ki en geniģ sınırlara ulaģabilmiģtir! 1. Yandaki haritada Lehistan a giden yol güzergâhı verilmiģtir? Yol Haritasına bakarak Osmanlı ordusunun kaç büyük nehir geçtiğini tespit ediniz? 2. IV. Mehmet Döneminde Lehistan Seferine çıkmak için hazırlanan bir yeniçeri olduğunuzu düģleyin ve EK4 deki yol haritasın da ki yer isimlerini de kullanarak kısa bir drama canlandırmayı deneyin?

30 Avusturya nın Erdel Beyliğinin iç iģlerine karıģması sonucu, Köprülü Fazıl Ahmet PaĢa Uyvar kalesini ele geçirmiģtir. Avusturya nın isteği ile 1664 de Vasvar antlaģması imzalanmıģ ve Erdel Osmanlı Devletine bırakılmıģtır. Rusya nın Özi Kazaklarına saldırması sonucu sadrazam Merzifonlu kara Mustafa paģa Çehrin Kalesini almıģ, ve Rusya ile Bahçesaray antlaģması imzalanmıģtır. Bu antlaģma ilk Osmanlı-Rus AntlaĢmasıdır. Çehrin Seferine Çıkan Kara Mustafa PaĢa ve Çehrin Bölgesini gösteren harita. Kaynak 1677 Ağustos da Çehrin kalesin kuģatma altına aldı. Fakat kuģatma baģarısız kaldı; 29 Ağustos'ta Ġbrahim PaĢa Çehrin kuģatmasını bırakarak geri dönmeye baģladı. Ġbrahim PaĢa Ġstanbul'a dönünce vezirlikten atılıp hapis edildi. Ertesi yıl 1678'de yapılan, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa PaĢa serdarlığında baģlayan yeni bir sefere Sultan IV. Mehmet de Silistre'ye kadar katıldı. Sonunda Çehrin, 21 Ağustos 1678 tarihinde Osmanlıların eline geçti. Bu yenilgi, Ruslar için kötü oldu. Çünkü önemli bir bölgeyi kaybetmiģlerdi. (Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi, sy, 76) 1. Bu dönemde Lehistan, Avusturya ve Rusya ile Osmanlı Devletinin iliģkilerin de ortak bir savaģ nedeni tespit edebildiniz mi? Yoksa Osmanlının her üç ülke ile olan iliksilerin de farklı diplomatik sebepler mi mevcuttur? 2. Osmanlı Devletinin Ukrayna Kazaklarını ve Özi Kazaklarını himayesi altına almasından Osmanlı Devletinin koruyucu bir güç olduğunun çıkarımını yapabilir miyiz?

31 ETKĠNLĠK 8 : GĠRĠT OSMANLI TOPRAKLARINA NASIL KATILDI? KATĠP ÇELEBĠ NĠN ÇĠZDĠĞĠ AKDENĠZ ADALARI HARĠTASI,(Katip Çelebi Tuhfetü l-kibar Fî Esfarî l-bihar Sy 159) Haritadan Girit in yerini tespit ediniz? Kaynak Atlas kitabında yazılı olduğu üzere Girit adasında uzunlamasına bir adadır. Doğunda batıya iki yüz yetmiģ mil uzunluğu ve elli mil eni vardır. Çevresi fırdolayı beģ yüz seksen mil olup içinde büyük dağlar ve sular vardır. ġenlik ve verimli bir adadır. Pelinus Ģöyle der: kırata Adasında bütün ürünlerin en iyisi ve güzeli çıkar yemiģi güzeldir. Yırtıcı ve insana eza veren kurt tilki ve yılan olmaz baykuģ dahi dıģarıdan getirseler ölür. Ve yine atlas kitabında yazılıdır ki Bu adanın yunan saltanatına çok luzumu ve ilgisi vardır, çünkü deniz ortasında olup yunan ülkesi kenarına düģmüģtür. Bir yanı Mora ya ve Avrupa ya bir yanı Rodos a ve Asya ya yakın olduğundan geçmiģte minos padiģah onu alup denize sataģtı ve adarlı ele geçirdi kimileri boģken Ģenlik yaptı.. iģte tüm bunlardan Venedik in bu ada uğruna can ve baģ koyup neden gücü yettiğince elinden geleni yaptığı belli olur. (Katip Çelebi Tuhfetü l-kibar Fî Esfarî l-bihar Sy 159) 1. Kâtip Çelebi nin kitabından alıntı olan metne göre Girit Adasının Akdeniz ülkeleri açısından önemi nedir? 2. Sizce Katip Çelebi bu haritayı en çok hangi sebeple çizmiģ olabilir? 3. Venedik in bu ada uğruna can ve baģ koyması cümlesinden ne anlıyor sununuz?

32 Kanuni dönemin den bu yana, Venedik in Osmanlı nın Akdeniz hâkimiyetini bir türlü kabullenememiģtir. Bu sebepten Girit Adasını üs olarak kullanarak her fırsatta Osmanlı ticaret gemilerine ve hacılarına saldırmıģtır. Tam olarak Akdeniz e hâkim olmak için stratejik önemi olan Girit in Osmanlı tarafından alınması gerekli görülürdü. Osmanlı Donanmasının Girit i almak için defalarca kuģattı ama Girit in kuģatılmasından tam 24 yıl sonra 1669 da Venedik ten alınabildi. Osmanlı Donanmasının eski gücünde olmadığı için kuģatma bu kadar uzun sürmüģtür Yelken AçmıĢ Bir Kadırga, Piri Reis Kitab-ı Bahriye, deniz müzesi Ktp, Asar-ı Atika, Nr 989, vr, 426a

33 Kaynak Sofu Ahmet PaĢa nın Sadaret Voynuk Ahmet PaĢa nın kaptanlığa getirilmesiyle devlet erkânı Girit meselesi ve donanmanın Venedik karģısında ki olumsuz durumunu tartıģmaya, donanmanın ıslahı konusunda çeģitli görüģler ortaya koymaya baģladı. Bazıları Venedik in kalyonlarına karģı Osmanlı kadırgalarının ezildiğini ileri sürdü çünkü rüzgar sebebiyle kadırgalar güçsüzleģiyordu. Bu sebeple Venedik e karģı koyabilmek için kalyona kalyonla karģılık verilmesini savundular ve bu gemilerin inģasına karar verdiler. Artık Osmanlıda kadırgalar lehindeki eğilim yerini kalyonlara bırakmak zorunda kaldı çünkü Venedik donanması adeta Osmanlı donmasını Çanakkale boğazına hapsediyordu. (BOA, MAD.979,S.20, Ġdris Bostan, Osmanlılar ve Deniz.) 1) BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivinden yaptığımız alıntıya göre Girit in uzunca süre fetih edilememesinin sebepleri nelerdir? Çok geçmeden kalyon yapılması için ferman çıktı böylece Osmanlı Devleti donanmasındaki ilk defa kadırgalardan küreklilerden yelkenli kalyonlara geçiģ süreci baģladı Girit i seferi sırasında Osmanlı nın denizciliğinde dönüm noktası yaģandı çünkü yelkenli kalyonlara geçme ihtiyacı doğdu(ġdris Bostan, Osmanlılar ve deniz,sy 20) 1) Yukarıda ki metinlere göre Kadırga ve Kalyon arasında ki fark nedir? 2) Ġdris Bostan a göre Osmanlı Denizciliğinde dönüm noktası yaģanmasına hangi olay sebep olmuģtur?

34 Bundan sonra vaktaki, peygamberin Mekke den Medine ye göçüģü bin elli beģ yılına erdi. Ġslam fetihlerinden, peygamberin mucizeler taģıyan sözünü doğrulayan Girit in fethi çıktı ve on yıl kadar zamanda bu adanın baģkenti olan Kandiye kalesinden baģka bütün öteki kaleleri ve köģe bucağı birer birer Ġslamların eline geçti. Girit fethi dolayısıyla karada ve denizde nice olaylar meydana geldi. Bu fetih sırasında kimi vasıtalarla kusur ve tedbirde gevģeklik gösterilmesi, denizle yerle bir olası kâfirlerin Ģirretliklerine yol açarak onarlı üstün geliyor gibi gösterdiğin Müslümanların yenmesi için din gayreti gerekti. (Katip Çelebi Tuhfetü l-kibar Fî Esfarî l-bihar Sy 13) 1) Katip Çelebinin söylemiyle fetih sırasında kimi vasıtalarla kusur ve tedbirde gevģeklik gösterilmesi cümlesiyle anlatılmak istenen nedir? Girit hakimi Venedik e bağlı, görünüģte bu soyun havadarı geçinirdi. Gemide olan Arap atı ve değerli mallardan adı geçen beye ve baģka beylere çok peģkeģler çekti; birkaç gün dinlendikten sonra gemiyi yedeğe alup Malta ya doğru gittiler. Girit hâkimi padiģahın hukukunu saymayup mala aldandı ve aģağılıkların peģkeģini kabul etti. O zaman kimi eski papazlar bu söylenen ataları görüp Türkün atının ayağı bu adaya basamak, hele bu yolla gelmek adanın elden çıkacağını gösterir diye kehanet gösterip hakime söylemiģlerdi. Ona da piģmanlık geldi; lakin kaza gelince göz kör olur dediklerince kavrayamadı. Ve bu haller giderek Ġstanbul da duyuldu, iç ağaları arasında söylendi, sonunda padiģahın kulağına değdi, padiģahın gönül aynası paslandı, celal sahibi tanrının yardımıyla o Ģehitlerin öcünü kâfirden almaya himmet eyledi. Bu iģ Girit in fethine yol açtı ve donanma seferlerini doğurdu. (sy ) Kâtip Çelebi Tuhfetü l-kibar Fî Esfarî l-bihar 2) Katip Çelebi nin Girit hakimi Venedik e bağlı, görünüģte bu soyun havadarı geçinirdi demesinin sebebi nedir? 3) Katip Çelebi lakin kaza gelince göz kör olur dediklerince kavrayamadı. Cümlesi ile neyi söylemek istemiģtir? Girit SavaĢında ki baģarısızlıklar Osmanlı donanmasın da reform yapılma gereğini doğurmuģtur. Bu resim de görülen Ġspanyol kalyonu Osmanlı devleti tarafından örnek alınmıģtır. (Deniz müzesi, dm, nr 4)

35 DURAKLAMA DÖNEMĠ KONU TARAMA TESTĠ 1. Osmanlı Devleti nde iç isyanların genel sebepleri incelendiğinde; PadiĢahların baģarısızlığı Yeniçerilerin ve Tımarlı Sipahilerin bozulması Gelir kaynaklarının azalması ve maliyenin bozulması Merkezi otoritenin zayıflaması isyanların çıkmasında önemli nedenlerdir. Bu durum ile Osmanlı Devleti nin Duraklama nedenleri arasında bir eģleģtirme yapılırsa hangisi dıģarıda kalır? A) Yönetimin bozulması B) Ordunun bozulması C) Ekonominin bozulması D) Ġlmiye sınıfının bozulması E) Eyalet sisteminin bozulması 2. Yavuz Dönemi nde Mısır ın fethi ile Osmanlı hazinesi zenginleģmiģ ve devletin gelir kaynakları artmıģtır. Verilen bilgiye göre Osmanlı Devleti nin ekonomisinin güçlenmesi aģağıdakilerden hangisine bağlı değildir? A) Sınırlarını geniģletmeye çalıģmasına B) Güçlü bir orduya sahip olmasına C) Fetih politikası uygulamasına D) Merkezi otoritesini güçlendirmesine E) DıĢ politikada barıģçı bir siyaset izlemesine 4. Osmanlı Devleti nin Duraklama Devri ne girmesinin ekonomik nedeni, tarım ürünlerinden alınan verginin azalmasına, savaģların uzamasına ve toprak sisteminin bozulmasına bağlıdır. Sadece bu bilgi dikkate alındığında aģağıdakilerden hangisinin devletin ekonomik çöküģünde etkili olduğu savunulamaz? A) Yeniçeri ocağının bozulmasının B) Anadolu da isyanlar çıkmasının C) Haçlı ittifaklarının kurulmasının D) Tımar örgütünün bozulmasının E) Coğrafi KeĢiflerle yeni yerlerin keģfedilmesinin 5. Osmanlı Devleti nin Duraklama dönemine girmesinde; ġehzadelere, kafes hayatı uygulamasının getirilmesi Saray kadınlarının yönetimde söz sahibi olması Devlet görevlerine rüģvet ve iltimasla yeteneksiz kiģilerin atanması etkili olmuģtur. Verilen ifadeler Duraklama dönemi sebeplerinden hangisi ile ilgilidir? A) Ġmparatorluk özelliği B) Yönetimin bozulması C) Ordu ile donanmanın bozulması D) Maliyenin bozulması E) Ġlmiye sınıfının bozulması 3. Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında yapılan SavaĢları sonucunda Zitvatorok AntlaĢması imzalandı. Bu antlaģmanın en önemli maddesi Avusturya imparatoru Osmanlı sultanına denk sayılacaktır maddesidir. Verilen bilgi dikkate alındığında, Osmanlı Devleti açısından getirdiği en önemli sonuç aģağıdakilerden hangisidir? A) PadiĢahın otoritesinin azaldığı B) Avrupa ya karģı siyasal üstünlük kaybının yaģandığı C) Toprak kaybedecek kadar zayıf hale geldiği D) Askeri alanda güç kaybedildiği E) Osmanlı ya karģı Haçlı ittifaklarına ortam hazırlandığı 6. XVII. yüzyılda Osmanlı Ġmparatorluğu nda, Yeniçeri Ocağı nın ve Tımar sisteminin bozulmasının SavaĢların uzaması ve baģarısızlıkla sonuçlanmasının Sınırların daralması ve büyük yenilgiler alınmasının bu dönemde daha çok hangi alanda ıslahat yapılmasında etkili olduğu söylenebilir? A) Askeri B) Ekonomik C) Kültürel D) Siyasi E) Sosyal

36 7. Osmanlı Devleti nde XVII. yüzyıldan itibaren giderek artan ekonomik sorunlar nedeniyle öģri topraklar köylünün elinden çıkmaya, eģraf denilen kiģilerin eline geçmeye ve bunun sonucu büyük çiftlikler kurulmaya baģlandı. Buna göre, I- Dirlik sistemi iģlemez hale gelmiģtir. II- Merkezi otorite zayıflamıģtır. III- Ayanlık sistemi oluģmaya baģlamıģtır. IV- Tarımsal üretim düģmüģtür. V- Özel mülkiyet devlet güvencesine alınmıģtır. yargılarından hangisine ulaģılamaz? A) I ve II B) II ve IV C) III ve V D) I, III ve V E) I, IV ve V 8. Osmanlı Ġmparatorluğu nda Duraklama döneminden sonra Yeniçeri Ocağı culus bahģiģi ve ulufe ödemelerini bahane ederek ayaklanmalar çıkartmıģtır. Kendi çıkarlarına aykırı ıslahatlar yapıldığında ise gerektiğinde saraya baskı yaparak isteklerini kabul ettirmiģlerdir. 10. PadiĢah Sadrazam II. Selim ve III. Murat Sokullu Mehmet PaĢa Devri Dönemi IV. Mehmet Devri Köprülü Mehmet PaĢa Dönemi I. Ahmet Devri Kuyucu Murat PaĢa Dönemi olarak adlandırılmıģtır. Kanuni döneminden sonra Osmanlı Devleti nin duraklama ve gerileme dönemlerinde zaman zaman sadrazamların faaliyet gösterdikleri döneme adlarını vermesi en çok aģağıdakilerden hangisi ile ilgilidir? A) Dönemlerinde yapılan iģlerden birinci derecede sorumlu olmaları B) Veraset sisteminin bozulması C) Kafes usulünün olumsuzluğu D) RüĢvet ve haksızlığın hâkim olması E) Merkezi otoritenin bozulması Buna göre, I- Ekonomik sorunlar merkezi otoritenin zayıflamasında etkilidir. II- Çıkan ayaklanmalar padiģah otoritesini zayıflatmıģtır. III- Ordunun her istediğini yapacak güç haline gelmesi bilimsel çalıģmaları engellemiģtir. IV. Siyasi birliğin bozuk olması ıslahatların baģarıya ulaģmasını engellemiģtir. yargılarından hangilerine ulaģılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve IV E) II, III ve IV 9. Osmanlı Devletinde XVII. Yüzyıl ıslahat hareketinin baģarıya ulaģamamasında aģağıdakilerden hangisi diğerlerine göre daha etkilidir? A) ġiddet ve baskı yönteminin kullanılması B) Islahatların halk hareketi olması C) Avrupa daki geliģmelerin dikkate alınmaması D) Sorunların temeline inilmemesi E) Islahatlarda öncelikle ordunun ele alınması 11. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti nde; Genç Osman, Yeniçeri Ocağı nı kaldırmayı planlamıģ, Yeniçerililer tarafından öldürülmüģtür. Kuyucu Murat PaĢa, Celali Ayaklanmaları nı Ģiddet ve baskı kullanarak önlemeye çalıģmıģtır. Tarhuncu Ahmet PaĢa nın saray masraflarını kısarak bütçeyi denkleģtirmeye çalıģması Vaka-yı Vakvakiye olayına neden olmuģtur. Bu geliģmelere bakılarak ıslahat hareketleriyle ilgili aģağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Yeniliklerin çıkarları zedelenen gruplarca engellendiği B) Sorunların kökenine inilmediğinden çözümlerinde yüzeysel kaldığı C) Islahatlarda Avrupa daki geliģmelerin dikkate alınmadığı D) Yeniliklerin mevcut düzeni değiģtirmeye yönelik olduğu E) Islahatların daha çok devlet adamları tarafından yapıldığı

37 12. Duraklama Dönemi Islahatları nın, Yükselme Devri örnek alınarak yapılması BaĢarılı olmasının Ģahıslara göre değiģmesi Disiplinli ve otoriter uygulamalar olması özellikleri dikkate alındığında I. Islahatlar birbirini tamamlar niteliktedir. II. Avrupa daki teknik geliģmeler dikkate alınmamıģtır. III. Halktan kopuk olarak gerçekleģmiģtir. yargılarından hangilerine ulaģılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 15. Selçuklularda fethedilen yerler o bölgeyi alan komu-tana bırakılırdı. Ancak Osmanlı da fetihler padiģah adına yapılmıģtır. Osmanlılar hiçbir aileye ayrıcalık tanımamıģlardır. Bu bilgi dikkate alındığında, I- Osmanlı Devleti nde merkezi otorite güçlüdür. II- Osmanlı toprakları hükümdarın malıdır. III- Osmanlı Devleti nde soylu bir sınıfın oluģması engellenmiģtir. yargılarından hangilerine ulaģılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 13. Osmanlı Devleti nin Duraklama Dönemi nde, Sık sık padiģah değiģikliklerinin yaģanması Yeniçeri Ocağı nın savaģlarda disiplinsiz hareketleri Dirlik sisteminin bozulması BeĢik ulemalığının yaygınlaģması geliģmeleri görülmüģtür. Bu geliģmeler dikkate alındığında Osmanlı Devleti nde hangi alanda bozulma olmadığından söz edilebilir? A) Askeri B) Bilim C) Yönetim D) Hukuk E) Ekonomi 14. Tanım: Çift bozan, Dirlik topraklarında tarımsal üretimin sürekliliğini sağlamak amacıyla bir veya iki yıl mazeretsiz olarak toprağı boģ bırakan köylüden alınan tazminat vergisidir. Durum: XVII. yüzyılda Dirlik topraklarının büyük bölümünde köylü çift bozan olmuģtur. Tanım ile durum birlikte düģünüldüğünde Osmanlı Devleti nde aģağıdakilerden hangisinden söz edilemez? A) Köyden Ģehre göçün arttığı B) Tarımsal üretimin azaldığı C) Vergi gelirlerinin azaldığı D) Ekonomik sıkıntıların arttığı E) Ġltizam Sistemi nin uygulamaya koyulduğu 16. Osmanlı Devleti nin Duraklama Dönemi nde Mesleği askerlik olmayanların Yeniçeri ocağına asker olarak alınması Tahta geçen bazı padiģahların küçük yaģta ve tecrübesiz olması Cülus bahģiģi ve saray harcamalarının artması RüĢvet ve iltimasın devlet ve toplum yapısında yayılması geliģmelerine önlem olarak Osmanlı Devleti nin aģağıdakilerden hangisini gerçekleģtirmeye çalıģtığı söylenemez? A. Ordunun güçlendirilmesi B. Egemenlik anlayıģının değiģtirilmesi C. Ekonominin güçlendirilmesini D. Adaletsizliklerin önlenmeye çalıģılmasına E. Yönetim bozukluğunun önlenmeye çalıģılmasına 17. Osmanlı Devleti nin duraklama dönemine girmesinde maliye, ordu, eğitim anlayıģı ve yönetim yapısının bozulması etkilidir. Buna göre Osmanlı Devleti nde aģağıdakilerden hangisi söylenemez? A. Egemenlik anlayıģının değiģmesi B. MaaĢların geç alınması yada ayarı düģük akçeden alınması üzerine yeniçerilerin sık sık ayaklanması C. Ġlmi sıfatların hak etmeyenlere dağıtılması D. ġehzadelerin sancağa çıkma usulüne son verilmesi E. SavaĢların uzaması ve baģarısızlıkla sonuçlanması

38 18. Osmanlı Devleti nde Tahta geçen bazı padiģahların küçük yaģta ve tecrübesiz olması Para ayarı düģürülerek altın yerine gümüģ akçe basılması Müderrislere rüģvet ve iltimasla atamaların yapılması Dirlik sisteminin bozulması ve Tımarlı sipahilerin disiplinsizliğe sürüklenmesi geliģmeleri dikkate alındığında aģağıdakilerden hangisinde bozulmalar görüldüğü söylenemez? A. Merkezi Yönetimde B. Ordu yapılanmasında C. Eğitim alanında D. Mali alanda E. Dini yapıda 19. Osmanlı Devleti nin Duraklama dönemine girmesinde merkezi otoritenin bozulmasının büyük etkisi olmuģtur. AĢağıdakilerden hangisi devletinin merkezi otoritesinin bozulmasına neden olan geliģmeler arasında gösterilemez? A) ġehzadelerin sancağa çıkmasının yasaklanması B) Saray kadınlarının yönetimdeki etkinliğinin artması C) Önemli devlet kadrolarına atamaların rüģvet ve iltimasla yapılması D) Medreselerdeki eğitim kalitesi ve düzeyinin düģmesi E) Yeniçeri Ocağı nın padiģaha her istediklerini yaptıracak bir güç olması 20. Zitvatorak AntlaĢması na göre Eğri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanlılar a bırakılacaktı. Avusturya Osmanlı ya 200 bin karakuruģ savaģ tazminatı ödeyecekti. Avusturya ArĢidükası Kutsal Roma-Germen imparatoru olarak kabul edilecek ve protokolde Osmanlı padiģaha eģit sayılacak. Bu maddeler gözönüne alındığında aģağıdakilerden hangisine ulaģılamaz? A) Osmanlı sınırlarının geniģlediğine B) Osmanlı nın Avrupa da siyasal üstünlük kazandığına C) Osmanlı gelirlerinin artıģ gösterdiğine D) Osmanlı nın savaģ kazanmasına rağmen Avusturya nın gücünü kabul etmek zorunda kaldığına E) Osmanlı nın Avusturya tarafından hukuken ve resmen tanındığına 21. Osmanlı Devleti nin Ferhat PaĢa AntlaĢması ile doğuda, BucaĢ AntlaĢması ile batıda en geniģ sınırlara ulaģması Girit in 25 yıllık bir kuģatma sonrası Venediklilerden alınması Hotin Seferi nde Yeniçerilerin disiplinsizliği yüzünden baģarı kazanılamaması geliģmeleri dikkate alındığında aģağıdakilerden hangisi söylenemez? A. Osmanlı Devleti nin doğal sınırlara ulaģtığı B. Osmanlı donanmasının güç kaybettiği C. SavaĢ masraflarının arttığı D. Osmanlı ordusunda bozulmalar yaģandığı E. Topraktan elde edilen vergi gelirlerinin azaldığı 22. Osmanlı Devleti XVI yüzyılda; Ġran la yapılan savaģları kazanmıģ ve doğuda en geniģ sınırlara ulaģmıģtır Osmanlı-Ġran savaģları nda Ferhat PaĢa AntlaĢması ile alınan yerler geri verilmiģ, buna karģılık Ġran 200 deve yükü ipek vergi ödemeyi kabul etmiģtir. Bu bilgiler dikkate alındığında Osmanlı Devleti ile ilgili I. Doğal sınırlara ulaģmıģtır. II. Duraklama dönemini yaģamaktadır. III. Topraklarını sürekli geniģletmektedir. yargılarından hangilerine ulaģılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 23. Osmanlı Devleti Duraklama döneminde; Ferhat PaĢa AntlaĢmasıyla (1590) aldığı toprakları, Nasuh PaĢa AntlaĢmasıyla (1611) Ġran a geri vermiģtir. Vasvar AntlaĢmasıyla (1664) Avusturya dan aldığı yerleri, Karlofça AntlaĢmasıyla (1699) kaybetmiģtir. Bu bilgiler dikkate alındığında; I.Osmanlı Devleti nin doğu ve batı sınırında daralma olmuģtur. II. Osmanlı Devlet Duraklama döneminde fetih politikası uygulayamamıģtır. III. Ġzlenen geniģleme politikasına rağmen ele geçirilen yerler korunamamıģtır. yargılarından hangilerine ulaģılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III