Keçe kodlama ve genel tip tanımı

Transkript

1 Keçe tanımlaması Keçe kodlama ve genel tip tanımı Kullanım yerleri, şartları ve ölçülerine göre keçeler birbirlerinden farklı fiziksel, kimyasal özellikler ve şekillere sahiptirler. Keçe seçiminde ve sınıflandırılmasında da bu özellikler kullanılır. SKT'de keçeler, anma ölçülerine, keçe tiplerine ve malzeme çeşitlerine göre tanımlanır ve sınıflandırılır. Her bir keçe, dudak malzemesini de belirten bir SKT numarası ile adlandırılır. Tanımlamada kullanılan anma ölçüleri Şekil 4'te gösterilmiştir. Anma ölçüsünde kullanılan tüm ölçüler milimetredir (mm.) x x 7.00 : Anma ölçüsü L3L SAG : Keçe tipi S : SKT No (-S : Malzeme kodu) Anma ölçüleri Mil çapı Yuva Çapı Keçe Yüksekliği Keçe Dış Çapı d1 D b d2 Şekil 4 Keçe anma ölçüleri SKT yağ keçelerinde iki tip ölçülendirme biçimi vardır: a. Metrik keçelerin ölçülendirilmesi b. İnç (parmak) keçelerin ölçülendirilmesi a) Metrik keçelerin ölçülendirilmesi

2 a.1) Üç ölçüye sahip metrik keçeler: En çok karşılaşılan ölçülendirme biçimidir. Açıklama: Örnek: SKT No , ölçü: x x 8.00 d1 x D x b x x 8.00 Keçenin çalıştığı mil çapıdır. Keçenin çakıldığı yuva çapıdır. (Keçe dış çapı, bu yuvada yeterli sıkılığı sağlayacak şekilde büyük üretilmiştir.) Keçenin toplam yüksekliğidir. Bütün ölçüler milimetredir. a.2) Üç ölçüden fazla ölçüye sahip metrik keçeler: Bazı keçelerde ölçüler çalışma yeri özelliklerine göre üçten fazla olabilir. Açıklama: Örnek: SKT No Z SPL3LL Ölçü: x x d1 x D - D' x b - b' x x Keçenin çalıştığı mil çapıdır. Keçenin çakıldığı yuva çapıdır. (Keçe dış çapı, bu yuvada yeterli sıkılığı sağlayacak şekilde büyük üretilmiştir.) Keçenin dış çapından sonra gelen en büyük ölçüdür. Keçenin çakılma yüksekliğidir. Keçenin toplam yüksekliğidir. b) Inch (Parmak) Ölçüden Dönüşmüş Keçelerin Ölçülendirilmesi : Inch (parmak) ölçülü keçelerin, (katalog listesinde # ile işaretlenmiştir) ölçülendirme tekniğinde, metrik ölçülendirme tekniğine göre tek fark dış çap ölçülendirilmesindedir. İnç Keçelerde, ikinci ölçü keçenin dış çapıdır ve yuva çapı bu ölçüden daha küçük olmalıdır. b.1) Üç Ölçüye Sahip İnç Keçeler: Örnek: SKT No Tipi: L1L, Ölçü: x x Açıklama:

3 d1 x d2 x b x x Keçenin çalıştığı mil çapıdır. keçenin dış çapıdır.yuva çapı, keçe dış çapından gerekli sıkılığı sağlayacak kadar küçük olmalıdır.(bak: tablo 2 ve 3 Keçenin toplam yüksekliğidir. Bütün ölçüler milimetredir. Not: Bu ölçülendirme tekniğinin dışındaki bazı ölçülerin açıklaması için SKT'ye başvurulmalıdır. b.2) Üç Ölçüden Fazla Ölçüye Sahip İnç Ölçüden Dönüşmüş Keçeler: Örnek : 1) SKT no , Tipi SPLLKSS, ölçü : x x Ø ölçüsü keçenin çakılan dış çapıdır ve metaldir ve yuva ölçüsü tablodaki gibi (Ø =) mm'dir Dışı metal inç keçeler için (L1, SL, SD, vb) Keçe dış çapı (d2)...den...e kadar Yuva çapı (yuva çapı... kadar küçük) Yuva toleransı Tablo 2 Dışı kauçuk inç keçeler için (L3, L2, vb) Keçe dış çapı (d2)...den...e kadar Yuva çapı (yuva çapı... kadar küçük) Yuva toleransı

4 Tablo 3 Yukardaki değerler önerilen yuva ölçüleridir ve geneldir. Yuva ölçüsü konusunda hata yapılmaması için herhangi bir kuşkuda SKT'ye başvurulmalıdır. SKT keçe tiplerinde kullanılan harf kodlarının açıklanması SKT keçe tiplerinde geçen bazı sembollerin anlamları Tablo 4'de verilmiştir: Sembol Tanımı Örnek tip A Yay yuvası yoktur. SLA B Basınca dayanıklıdır. L3B C Dudak, keçe yüksekliğinden daha yüksektir. (1) L3C C Keçe dıştan dudaklı olup, çevreden çalışmaktadır. (2) CL3 D Deri malzeme kullanılmıştır. SLD K Yün malzeme kullanılmıştır. SLK L Kauçuk malzeme kullanılmıştır. L1, L3 L Toz dudaklıdır. (3) LL3, L3L LL Toz dudağı iki tanedir. L3LL R Keçe alından çalışan bir dudağa da sahiptir. L5R SAG Keçe sağa dönüşlü miller içindir. L3SAG SOL Keçe sola dönüşlü miller içindir. L3SOL SS Keçe çavuş (sağ-sol) tırtıllıdır. L3SS SC Kaset tipi poyra keçeleridir. SC1 SP Özel (spesiyal) profilli keçelerdir. (4) SPL3 T Dış yüzeyi tırtıllıdır. L3T X Çift dudaklıdır. L3X (1) Eğer tip tanımının sonunda ise. (2) Eğer tip tanımının başında ise. (3) Başa yazılırsa dudak içe doğru, sona yazılırsa dudak dışa doğrudur. (4) Dikkatli olunmalıdır. Detay bilgi için SKT'ye başvurulabilir.

5 Tablo 4 Keçe dudağındaki tırtılların açıklanması Keçe tipleri tanıtım resimleri devam eden sayfalarda verilmiştir. Sağa dönen miller için Sola dönen miller için Sağa ve sola dönen miller için Temel tipler ve genel tip tanımı Temel tipler ve özellikleri L1 L1 tipi keçelerin dışı metaldir. Yuvalarına sıkı geçerler. Özellikle pahalı malzemelerden üretilen keçeler bu tiptedir. Malzemelerinin ısıl genleşme katsayıları yüksek ve parçalı yuvalardaki kullanım alanları sınırlıdır (Örneğin alüminyum). Özellikle kaba işlenmiş, gözenekli yuvalarda bir dolgu maddesine gereksinim duyarlar. L3 L3T L3 tipi keçelerin dışı kauçuk kaplıdır. Bu tip döner mil keçelerinin dış çapları düz veya keçenin montaj sırasında geri kaçmasını önlemek için tırtıllı bir kauçuk tabakası ile kaplanmıştır. Isıl genleşme katsayıları yüksek, parçalı, yüzey pürüzlülüğü yüksek ve eksenden kaçık yuvalarda da kullanılabilirler. L13 L13 tipi keçeler L1 ve L3 tipi keçelerin kombinasyonundan meydana gelmiştir. Sac kısım merkezlenmeyi ve sıkılığı sağlarken, kauçuk bölüm sızdırmazlığı sağlar. Isıl genleşmelerden daha az etkilenirler.

6 SL tipi keçeler L1 tipi keçelerin özelliklerini kapsamalarının yanında, büyük çaplarda çakma kolaylığı sağlarlar. Montaj hatalarına karşı daha dayanıklıdırlar. SL Toz dudaklı döner mil keçeleri tozlu ve kirli ortamlarda görev yapmak için tasarlanmıştır. Kir ve tozların yağ dudağına ulaşarak sızdırmaya neden olmasını önlemek için, bu keçelere toz dudağı eklenmiştir. Krank millerinde ve dişli kutularında tekli toz dudakları kullanılırken, toz ve çamurla doğrudan teması olan keçelerde özel tip toz dudaklar kullanılmaktadır. L3L Yüksek devirde çalışan döner mil keçelerinin bazılarında toz dudağı çapı mil çapından daha büyüktür ve bu standart kullanımda keçeye yeterli koruma sağlar. Yüksek devir nedeni ile toz dudağının aşınması önlenmiş olur. Genel makine donanımlarında ve tarım makinelerinde ise mile sıkı geçen toz dudağı tipleri kullanılmaktadır. Çift toz dudaklı döner mil keçeleri kirlenme olasılığı fazla olan ortamlarda kullanılmaktadır. L3LL Aşırı kirli ortamlarda güvenliği sağlamak için R tipi eksenel toz dudaklı keçeler geliştirilmiştir.burada eksen istikametinde toz dudağı bir kanalın içine girer.bu kanal genellikle dönen bir fırlatıcı diskin üzerindedir.toz ve kirler önce bu diskin vasıtası ile geriye fırlatılır.buna rağmen içeri kaçan kirler, bu eksenel dudak tarafından tutulurlar.zamanla bu dudağın ucundan aşağıya düşen maddeler tekrar dönen diske çarparak geriye fırlarlar.bütün bu engellere rağmen keçeye ulaşmayı başaran yabancı maddeler ise tek veya çift toz dudakları tarafından tutulurlar.

7 L3B Standart yağ keçeleri genellikle 0.5 bar basınca kadar görev yaparlar.yüksek basınçlarda görev yapabilmeleri için özel önlemler alınması gerekir.bunlardan biri standart keçelere destek halkası uygulayarak, basınca dayanıklılıklarının yükseltilmesidr.(montaj önerileri kısmına bakınız).ayrıca yüksek basınca dayanabilen özel profilli basınç keçeleri kullanılmaktadır.fakat bu keçenin çalıştığı ortam, keçenin profili, malzemesi, mil çapı ve devir sayısı ile sınırlıdır. L2 ve L5 keçeler genellikle gres yağına karşı kullanılan yaysız keçelerdir. Diğer bir kullanım alanı ise yağ buharına karşı koruma ve mil kazıyıcılığıdır. L2 L5 D1 Bu tip deri keçelerin tasarımı oldukça eskidir.zamanla devre dışı kalmaktadırlar.yalnız, dış etkenlere karşı kauçuk tabanlı keçelere göre daha az hassas olmaları ve montaj kolaylıkları nedeni ile hala kullanılmaktadırlar. Keçeler (sızdırmazlık elemanları) Sızdırmazlık elemanlarının önemi Bölgesel terimler Keçe kodlama ve genel tip tanımı Sızdırmazlık mekanizması ve keçe ömrü Keçe seçimi ve montaj önerileri Sızdırmazlık elemanlarının önemi Sızdırmızlık elemanları döner mil keçesi, O-Ring, takım halka, körüklü keçe gibi değişik isimlerle bilinir. Genelde hareketli veya hareketsiz makine parçaları arasında her türlü maddenin sızmasını önleyici elemanlardır. Sızdırmazlık elemanlarının fiyatları makine ve araçların fiyatları ile karşılaştırılamayacak kadar düşüktür. Ayrıca rulmanlar, dişliler ve diğer değerli işlenmiş parçaların ömrü, sızdırmazlık elemanının kalitesine bağlı olduğundan sızdırmızlık elemanları, makine elemanları arasında, en az diğer parçalar kadar önemlidir.

8 Tekerlek keçesi yağ kaçıran bir kamyon, bir iş gününü serviste geçirmek zorunda kalabilir, veya krank keçesi yağ kaçıran bir aracın motorunun sökülmesi gerekir. Bilinen bu önemi nedeni ile, sızdırmazlık elemanları, ileri araştırma, gelişmiş teknoloji ve üretimde kalite güvenliği gerektirir. Görünüş olarak birbirine çok benzeyen parçalar, ölçüsel tolerans, kesit farkı, malzeme kalitesindeki farklılık gibi özelliklerden dolayı uygulamada beklenmeyen ve istenmeyen kötü sonuçlar yaratabilir. Şekil 2'de bir sızdırmazlık elemanı bedelinin, bir arıza anında diğer harcama kalemlerine göre karşılaştırılması verilmiştir. Araçların değerini bilen kişiler, sızdırmazlık elemanı seçimine özen gösterirler. Şekil 2 : Yağ kaçağının oluşturabileceği maliyet çeşitlerinin sızdırmazlık elemanı bedeli ile karşılaştırılması. Değerler yaklaşık olup bu inceleme bir otomobil için yapılmıştır. Ancak ticari araç ve makinalarda bu maliyet oranları çok daha yüksektir. Bölgesel terimler Devam eden sayfalarda ve keçe konusunda yapılacak haberleşmelerde anlatımı sadeleştirmek, standartlaştırmak ve ortak bir dil oluşturmak için aşağıdaki bölgesel terimler kullanılacaktır.

9 Şekil 3 Keçe tanımlaması Keçe kodlama ve genel tip tanımı Kullanım yerleri, şartları ve ölçülerine göre keçeler birbirlerinden farklı fiziksel, kimyasal özellikler ve şekillere sahiptirler. Keçe seçiminde ve sınıflandırılmasında da bu özellikler kullanılır. SKT'de keçeler, anma ölçülerine, keçe tiplerine ve malzeme çeşitlerine göre tanımlanır ve sınıflandırılır. Her bir keçe, dudak malzemesini de belirten bir SKT numarası ile adlandırılır. Tanımlamada kullanılan anma ölçüleri Şekil 4'te gösterilmiştir. Anma ölçüsünde kullanılan tüm ölçüler milimetredir (mm.) x x 7.00 : Anma ölçüsü L3L SAG : Keçe tipi S : SKT No (-S : Malzeme kodu)

10 Anma ölçüleri Mil çapı Yuva Çapı Keçe Yüksekliği Keçe Dış Çapı d1 D b d2 Şekil 4 Keçe anma ölçüleri SKT yağ keçelerinde iki tip ölçülendirme biçimi vardır: a. Metrik keçelerin ölçülendirilmesi b. İnç (parmak) keçelerin ölçülendirilmesi a) Metrik keçelerin ölçülendirilmesi a.1) Üç ölçüye sahip metrik keçeler: En çok karşılaşılan ölçülendirme biçimidir. Açıklama: Örnek: SKT No , ölçü: x x 8.00 d1 x D x b x x 8.00 Keçenin çalıştığı mil çapıdır. Keçenin çakıldığı yuva çapıdır. (Keçe dış çapı, bu yuvada yeterli sıkılığı sağlayacak şekilde büyük üretilmiştir.) Keçenin toplam yüksekliğidir. Bütün ölçüler milimetredir.

11 a.2) Üç ölçüden fazla ölçüye sahip metrik keçeler: Bazı keçelerde ölçüler çalışma yeri özelliklerine göre üçten fazla olabilir. Açıklama: Örnek: SKT No Z SPL3LL Ölçü: x x d1 x D - D' x b - b' x x Keçenin çalıştığı mil çapıdır. Keçenin çakıldığı yuva çapıdır. (Keçe dış çapı, bu yuvada yeterli sıkılığı sağlayacak şekilde büyük üretilmiştir.) Keçenin dış çapından sonra gelen en büyük ölçüdür. Keçenin çakılma yüksekliğidir. Keçenin toplam yüksekliğidir. b) Inch (Parmak) Ölçüden Dönüşmüş Keçelerin Ölçülendirilmesi : Inch (parmak) ölçülü keçelerin, (katalog listesinde # ile işaretlenmiştir) ölçülendirme tekniğinde, metrik ölçülendirme tekniğine göre tek fark dış çap ölçülendirilmesindedir. İnç Keçelerde, ikinci ölçü keçenin dış çapıdır ve yuva çapı bu ölçüden daha küçük olmalıdır. b.1) Üç Ölçüye Sahip İnç Keçeler: Örnek: SKT No Tipi: L1L, Ölçü: x x Açıklama: d1 x d2 x b x x Keçenin çalıştığı mil çapıdır. keçenin dış çapıdır.yuva çapı, keçe dış çapından gerekli sıkılığı sağlayacak kadar küçük olmalıdır.(bak: tablo 2 ve 3 Keçenin toplam yüksekliğidir. Bütün ölçüler milimetredir. Not: Bu ölçülendirme tekniğinin dışındaki bazı ölçülerin açıklaması için SKT'ye başvurulmalıdır. b.2) Üç Ölçüden Fazla Ölçüye Sahip İnç Ölçüden Dönüşmüş Keçeler: Örnek : 1) SKT no , Tipi SPLLKSS, ölçü : x x Ø ölçüsü keçenin çakılan dış çapıdır ve metaldir ve yuva ölçüsü tablodaki gibi (Ø =) mm'dir

12 Dışı metal inç keçeler için (L1, SL, SD, vb) Keçe dış çapı (d2)...den...e kadar Yuva çapı (yuva çapı... kadar küçük) Yuva toleransı Tablo 2 Dışı kauçuk inç keçeler için (L3, L2, vb) Keçe dış çapı (d2)...den...e kadar Yuva çapı (yuva çapı... kadar küçük) Yuva toleransı Tablo 3 Yukardaki değerler önerilen yuva ölçüleridir ve geneldir. Yuva ölçüsü konusunda hata yapılmaması için herhangi bir kuşkuda SKT'ye başvurulmalıdır. SKT keçe tiplerinde kullanılan harf kodlarının açıklanması SKT keçe tiplerinde geçen bazı sembollerin anlamları Tablo 4'de verilmiştir:

13 Sembol Tanımı Örnek tip A Yay yuvası yoktur. SLA B Basınca dayanıklıdır. L3B C Dudak, keçe yüksekliğinden daha yüksektir. (1) L3C C Keçe dıştan dudaklı olup, çevreden çalışmaktadır. (2) CL3 D Deri malzeme kullanılmıştır. SLD K Yün malzeme kullanılmıştır. SLK L Kauçuk malzeme kullanılmıştır. L1, L3 L Toz dudaklıdır. (3) LL3, L3L LL Toz dudağı iki tanedir. L3LL R Keçe alından çalışan bir dudağa da sahiptir. L5R SAG Keçe sağa dönüşlü miller içindir. L3SAG SOL Keçe sola dönüşlü miller içindir. L3SOL SS Keçe çavuş (sağ-sol) tırtıllıdır. L3SS SC Kaset tipi poyra keçeleridir. SC1 SP Özel (spesiyal) profilli keçelerdir. (4) SPL3 T Dış yüzeyi tırtıllıdır. L3T X Çift dudaklıdır. L3X (1) Eğer tip tanımının sonunda ise. (2) Eğer tip tanımının başında ise. (3) Başa yazılırsa dudak içe doğru, sona yazılırsa dudak dışa doğrudur. (4) Dikkatli olunmalıdır. Detay bilgi için SKT'ye başvurulabilir. Tablo 4 Keçe dudağındaki tırtılların açıklanması Keçe tipleri tanıtım resimleri devam eden sayfalarda verilmiştir. Sağa dönen miller için Sola dönen miller için Sağa ve sola dönen miller için Temel tipler ve genel tip tanımı Temel tipler ve özellikleri

14 L1 L1 tipi keçelerin dışı metaldir. Yuvalarına sıkı geçerler. Özellikle pahalı malzemelerden üretilen keçeler bu tiptedir. Malzemelerinin ısıl genleşme katsayıları yüksek ve parçalı yuvalardaki kullanım alanları sınırlıdır (Örneğin alüminyum). Özellikle kaba işlenmiş, gözenekli yuvalarda bir dolgu maddesine gereksinim duyarlar. L3 L3T L3 tipi keçelerin dışı kauçuk kaplıdır. Bu tip döner mil keçelerinin dış çapları düz veya keçenin montaj sırasında geri kaçmasını önlemek için tırtıllı bir kauçuk tabakası ile kaplanmıştır. Isıl genleşme katsayıları yüksek, parçalı, yüzey pürüzlülüğü yüksek ve eksenden kaçık yuvalarda da kullanılabilirler. L13 L13 tipi keçeler L1 ve L3 tipi keçelerin kombinasyonundan meydana gelmiştir. Sac kısım merkezlenmeyi ve sıkılığı sağlarken, kauçuk bölüm sızdırmazlığı sağlar. Isıl genleşmelerden daha az etkilenirler. SL SL tipi keçeler L1 tipi keçelerin özelliklerini kapsamalarının yanında, büyük çaplarda çakma kolaylığı sağlarlar. Montaj hatalarına karşı daha dayanıklıdırlar. Toz dudaklı döner mil keçeleri tozlu ve kirli ortamlarda görev yapmak için tasarlanmıştır. Kir ve tozların yağ dudağına ulaşarak sızdırmaya neden olmasını önlemek için, bu keçelere toz dudağı eklenmiştir. Krank millerinde ve dişli kutularında tekli toz dudakları kullanılırken, toz ve çamurla doğrudan teması olan keçelerde özel tip toz dudaklar kullanılmaktadır. L3L Yüksek devirde çalışan döner mil keçelerinin bazılarında toz dudağı çapı mil çapından daha büyüktür ve bu standart kullanımda keçeye yeterli koruma sağlar. Yüksek devir nedeni ile toz dudağının

15 aşınması önlenmiş olur. Genel makine donanımlarında ve tarım makinelerinde ise mile sıkı geçen toz dudağı tipleri kullanılmaktadır. Çift toz dudaklı döner mil keçeleri kirlenme olasılığı fazla olan ortamlarda kullanılmaktadır. L3LL Aşırı kirli ortamlarda güvenliği sağlamak için R tipi eksenel toz dudaklı keçeler geliştirilmiştir.burada eksen istikametinde toz dudağı bir kanalın içine girer.bu kanal genellikle dönen bir fırlatıcı diskin üzerindedir.toz ve kirler önce bu diskin vasıtası ile geriye fırlatılır.buna rağmen içeri kaçan kirler, bu eksenel dudak tarafından tutulurlar.zamanla bu dudağın ucundan aşağıya düşen maddeler tekrar dönen diske çarparak geriye fırlarlar.bütün bu engellere rağmen keçeye ulaşmayı başaran yabancı maddeler ise tek veya çift toz dudakları tarafından tutulurlar. L3B Standart yağ keçeleri genellikle 0.5 bar basınca kadar görev yaparlar.yüksek basınçlarda görev yapabilmeleri için özel önlemler alınması gerekir.bunlardan biri standart keçelere destek halkası uygulayarak, basınca dayanıklılıklarının yükseltilmesidr.(montaj önerileri kısmına bakınız).ayrıca yüksek basınca dayanabilen özel profilli basınç keçeleri kullanılmaktadır.fakat bu keçenin çalıştığı ortam, keçenin profili, malzemesi, mil çapı ve devir sayısı ile sınırlıdır. L2 ve L5 keçeler genellikle gres yağına karşı kullanılan yaysız keçelerdir. Diğer bir kullanım alanı ise yağ buharına karşı koruma ve mil kazıyıcılığıdır. L2 L5

16 D1 Bu tip deri keçelerin tasarımı oldukça eskidir.zamanla devre dışı kalmaktadırlar.yalnız, dış etkenlere karşı kauçuk tabanlı keçelere göre daha az hassas olmaları ve montaj kolaylıkları nedeni ile hala kullanılmaktadırlar. Sızdırmazlık mekanizması ve keçe ömrü Yağ keçesi (döner mil keçesi), dönme hareketi veya bazı özel durumlarda doğrusal (gel-git) hareketi olan, iki ayrı ortamdaki akışkanın birbirlerine karışmasını önlemek, diğer bir deyişle yağ olan ortamdaki yağın o ortamda kalmasını sağlamak amacıyla kullanılan bir makine elemanıdır. Sızdırmazlık fonksiyonları, keçe profili, keçe kauçuk malzemesi, dönen mil yüzeyi, devir, ortam sıcaklığı, ortam basıncı, titreşim, eksenel hareket miktarı ve bunların zaman içindeki değişimleri gibi birçok faktöre bağlıdır. Bir yağ keçesi, çalıştığı yerde, çalışma sırasında, iki temel fonksiyonu yerine getirir: 1) Statik sızdırmazlık: Keçe dış çapı ile yuva yüzeyi arasında statik (hareketsiz) sızdırmazlık sağlamak, 2) Dinamik sızdırmazlık: Keçe yağ dudağı ile dönen mil arasında dinamik (hareketli) sızdırmazlığı sağlamak. Diğer fonksiyonlar, bu iki görevi daha uzun süre ve sürekli yapabilmek şeklinde özetlenebilir. Bir keçenin temel fonksiyonları, Şekil 5'de verilmiştir.

17 Şekil 5: Bir yağ keçesinin fonksiyonları ve sızdırmazlık mekanizması 1) Statik sızdırmazlık fonksiyonu Keçe dış çapı ile yuva yüzeyi arasında sağlanan sızdırmazlıktır. SKT'de üretilen metrik keçelerin dış çap ölçüleri, montaj bölümünde anlatılan özelliklerde işlenmiş yuvalarda, yeterli sıkılık (sızdırmayacak ve yuvadan çıkmayacak) verecek ölçülerde üretilmektedir. İnç keçelerin ölçüleri keçe kodlama kısmında belirtildiği gibi, keçe dış çap ölçüsünden bir miktar küçüktür. 2) Dinamik sızdırmazlık fonksiyonu: Keçenin yağ dudağı ile, mil arasında sağlanan sızdırmazlıktır. Keçe üretilirken, dudağın yaysız çapı, mil çapından belli oranda küçük işlenir. Bu mili bir miktar sıkar (Şekil 6). Bu sıkılık, keçe dudağına yay takıldıktan sonra bir miktar daha artar. Bu toplam sıkılık, sızdırmazlığı sağlayan çapsal kuvveti oluşturur. Bu kuvvet, keçe tasarlanırken çalışma yerine göre, belli değerlerde kalacak şekilde ayarlanmıştır.

18 Şekil 6: Keçe dudak sıklığı Teorik olarak çapsal kuvvet, sızdırmazlığı sürekli sağlayacak kadar fazla, dudağı aşındırmayacak kadar azdır. Mil döndüğünde bu sıkılık aynı zamanda sürtünme torku da oluşturur. Bu sürtünme torku güç harcar ve aracın verimliliğini düşürür. Sürtünme torku yataklamalar ve keçe için zararlı olan sıcaklığı da oluşturur. Şekil 7'de mil hızına göre güç kayıplarının değerleri verilmiştir (ref : SAE J 1971 Haz 96).

19 Şekil 7: Mil çapına göre değişik devirlerdeki güç kayıpları Çalışmaya başladıktan hemen sonra mil ile dudak arasındaki bağıl hareketten dolayı, keçenin dudağı ile mil arasında çok ince bir yağ filmi oluşur (bak. Şekil 5). Bu filmin oluşmasında ve keçe ömründe, keçe dudak yüzeyinin montajdan önce yağlanmasının etkisi çok fazladır. Keçe ömrü Şekil 8'de verilen grafik, çeşitli kauçukların genel sıcaklık - ömür eğrilerini vermektedir.keçe çalışma sıcaklığı, eğrilerden bulunan sıcaklık değerlerinin altında olmalıdır.verilen eğriler kauçuk dudak sıcaklıkları içindir; yağ sıcaklığı için değildir. Normal çalışma şartlarında keçe sıcaklığının yağ sıcaklığından daha yüksek olacağı unutulmamalıdır.

20 Şekil 8: Değişik kauçuk malzemelerine sahip keçelerin sıcaklığa göre ömürleri Keçe dudak sıcaklığını etkileyen faktörler: Yağ sıcaklığı Mekanik faktörler Fazla çapsal büyüklük (yanlış keçe kullanımı, hatalı montaj, yanlış yay, tasarım hatası, vb.) Keçe seçimi ve montaj önerileri 1. Montajdan önce dikkat edilecek noktalar 1.1. Eski keçeyi yerinden çıkarırken yuvayı bozma: Bir tamir sırasında keçenin yerinden sökülmesi en az keçe montajı kadar dikkat edilmesi gereken bir işlemdir. Keçe tekrar kullanılmayacak diye yapılabilecek dikkatsiz bir hareket, yuvanın hasar görmesine sebep olabilir. Bu da yeni keçenin yuvaya çakılırken zorlanmasına veya montajdan sonra dış çap bölgesinden yağ kaçağına sebep olabilir. Keçenin yerinden çıkarılma işleminde, keçenin taban yüzeyi uygun ise delik delinip, bu deliğe bir vida takılıp bu vidanın çekilmesi sistemi kullanılabilinir Keçe seçimine dikkat et: Keçeyi monte etmeden önce, göz kontrolünden geçir; Keçelerde özellikle dudak bölgesinde herhangi bir hata olmamalıdır.üreticiden gelişinden, stoklanmasından veya kullanmadan önce yanlış uygulamalardan dolayı keçelerde atıklık oluşabilir; atık keçeler kesinlikle kullanılmamalıdır. Keçelerdeki tipik hatalar ve bu hataların bölgesel olarak önem derecelerini gösteren kılavuz Ek 1'de verilmiştir.

21 Milin dönüş yönüne dikkat et: Tamir sırasında, sökülen veya yerine takılacak yeni keçenin dudağında eğer tırtıl varsa, mil dönüş yönü ve bu dönüşün ne kadar süre devam ettiği çok önemlidir. Eğer, kullanım yerinde mil her iki yönde de dönüyorsa (örneğin asansör dişli kutusu keçelerinde) bu yerde kullanılacak keçe SOL veya SAĞ yönlü keçe olamaz. Bu keçeler SS (sağ-sol) veya tırtılsız olmalıdır. Mil kesit yüzeyine dışarıdan dik bakıldığında, sürekli olarak sola dönüyor ise SOL yönlü keçe, eğer sürekli sağa dönüyorsa SAĞ yönlü keçe kullanılmalıdır. Çok kısa süreli ters dönüşler ihmal edilebilir. Bu söylenenler makine tasarımı sırasındaki keçe seçimi için de geçerlidir Ortamda basınç var mı? Varsa basınç keçesi kullan: Standart keçeler en fazla 0.5 bar basınç olan ortamlarda fonksiyonlarını sürdürüp istenen verimi sağlayabilirler. Ortam basıncı 0.5'ten fazla olmasına rağmen, eğer standart keçe kullanılırsa, keçe dudağında aşırı geniş aşınmalar veya dudak profil dibinden yırtılmalar görülebilir. Bu çeşit basıncı yüksek ortamlarda profili güçlendirilmiş basınca dayanıklı keçeler kullanılmalıdır. Basınca dayanıklı keçelerin tip kodlarında ''...B '' harfi geçmektedir. Örneğin; nolu keçe L3BTL gibi. Özel durumlarda standart keçenin basınçlı ortamlarda kullanılabilmesi için keçe profilini destekleyen ama mile sürtmeyen destek halkaları kullanılabilir (bak Şekil 9). Bu tip uygulamalarda bilgi için SKT'ye başvurulabilir. Şekil 9: Standart profil keçelerin destek halkası yardımı ile basınçlı ortamlarda kullanılması Alttaki Tablo 5'te standart keçelerin, ortamda oluşabilecek en büyük basınç farkına göre çalışabilecekleri devir ve çevresel hızları görülmektedir. En fazla basınç farkı (bar) En fazla devir hızı (RPM) Mil En fazla çevresel hız (m/s) 'e kadar 'e kadar 'e kadar 5.6 Tablo 5: Basınç farkına göre önerilen en fazla devir ve çevresel hızlar

22 Dudak malzemesinin ortam şartlarına uygunluğunu kontrol et: Keçenin çalıştığı ortama (ortam sıcaklığı, ortamdaki akışkanın cinsi gibi) ve çalışma şartlarına göre kauçuk malzemelerinde çok önemli farklılıklar olabilir. Ek 2'de mil çapına mil dönüş devrine göre kauçuk seçimi yapılabilecek bir grafik verilmiştir Silikon keçelere özen göster: Silikon kauçuk, yapısı gereği hassas bir malzemedir. En küçük darbelerle çabuk zedelenebilir. Bu yüzden, silikon keçelerin saklanmasına, montajına daha fazla özen gösterilmeli, zedelenme, yırtılma riskleri azaltılmalıdır Keçenin ambalajından çıkarılmasına özen göster: Döner mil keçesi ambalajından mutlaka elle çıkarılmalı, bıçak veya tornavida gibi keskin alet kullanılmamalıdır. Keçenin herhangi bir yerinde meydana gelebilecek bir çiziğin sızdırmaya neden olabileceği unutulmamalıdır Ambalajındaki etiket, mümkün olduğunca ambalajdaki son ürüne kadar korunmalıdır Mil üretimine ve mevcut milin durumuna dikkat et: Keçenin çalıştığı mil, h11 toleransında işlenmiş olmalıdır. Mil ölçüleri için çapsal ölçü (geçme) toleransları (ISO - h11 toleransları) Tablo 6'da verilmiştir. Mil çapı (d1) Tolerans Mil çapı (d1) Tolerans 1-3 dahil dahil dahil dahil dahil dahil dahil dahil dahil dahil dahil dahil Tablo 6: Mil işleme toleransları (ISO geçme toleransları - h11). Ölçüler mm'dir Keçenin çalışacağı mil yüzeyinin sertliğinin HRC olması gerekir. Ortamın kirli ve çevresel hızın 4 m/s'den fazla olduğu durumlarda bu sertlik en az 55 HRC olmalıdır Yüzey pürüzlüğü, dönen millerde Ra= µm, Rz= 1 5 µm, Rmax= 6.3 µm, (silikon keçelerde Rz= 1 2 µm arasında olması önerilir) ve ileri geri hareket eden millerde Rz < 1 µm olmalıdır. Dönen millerde eğer Rz= 1 µm'den küçük işlenirse dudak ve mil arasında yüksek hızlarda yağ filmi oluşmasında problem çıkabilir. Bu da aşırı ısınmadan dolayı dudakta yanmaya ve keçenin iş yapamaz duruma gelmesine sebep olur. Eğer Rz, 6.3 R µm'den büyük işlenirse

23 dudaklarda aşınmanın artmasına sebep olacağından keçe kısa sürede yağ kaçırmaya başlayabilir. Ra değerlerinin elde edilebileceği işleme yöntemleri Tablo 7'de verilmiştir. Pürüzlülük kalite değerleri Ra=µm 1 µm = (0.001 mm) En fazla En az DIN 140'a göre yüzey işleme işaretleri Yüzey kalite değerlerinin elde edildiği iş tezgahları Hamlaçla kesme, keskileme, el ile taşlama Testere ile kesme, kaba eğeleme Kaba torna, frese, planya, diskli taşlama Torna, freze, planya, delik işleme matkapla Torna, freze, planya, taşlama, rayba Torna, freze, planya, taşlama, rayba Silindirik taşlama, yüzey taşlama Silindirik taşlama, honlama, lebleme, parlatma Honlama, lebleme, bakır disk parlatma Honlama, lebleme, süper ince işleme Özel hassas işleme, polisaj ince işleme Özel hassas işleme, polisaj ince işleme Tablo 7: Yüzey kalitesi Ra'nın elde edilebileceği işleme şekilleri Milin işlenmesinde mil yüzeylerinde spiral izler (vida şeklinde izler) bırakmayacak şekilde dalma taşlama sistemleri kullanılmalıdır. Mil yüzeyindeki spiral iz bırakan işlemeler (eksenel yüzey taşlama veya tornalama gibi) çalışma sırasında yağ kaçağına sebep olabilir. Eğer mil, spiral izler bırakan bir yöntemle işlenmek zorunda kalınırsa bu izler mil dönüş yönüne göre yağ tarafına doğru olmalıdır Yağ dudağın mil yüzeyinde çalıştığı bölge, keçenin "çalışma yüzeyi" diye tanımlanır ve genişlik hesaplanırken milin eksenel hareketleri ve tamirler sırasında keçenin dudağının çalışabileceği yeni yüzey de göz önüne alınmalıdır.

24 1.4.6.Mil malzemesi olarak genel makine yapımında kullanılan malzemeler kullanılır. Boşluksuz dökülebilen döküm malzemeler de kullanılabilir. Mil yüzeylerine sert krom kaplamak iyi sonuçlar vermektedir. Plastik mil yüzeyleri, dudak ile mil arasındaki sıcaklığı iyi iletemedikleri için önerilmez, çok düşük hızlarda ve denemelerden sonra kullanılabilir Montaj sırasında keçe dudağının temas edeceği yüzeyler ve keçenin çalışacağı yüzeyin temiz ve passız olmasına dikkat edilmelidir Montaj sırasında milin giriş kısmındaki radyüs veya pahlar önemlidir. Keçe mile alın tarafından geçirilecekse, milin ucuna Şekil 10'da belirtilen ölçülerde pah kırılmalı ve köşelerin pürüzsüz olmasına dikkat edilmelidir. Eğer mile taban tarafından montaj edilecekse, milin ucuna Şekil 10'da gösterilen radyüs verilmelidir. Şekil 10: Mil ucu pah ve radyusları için önerilen ölçüler Keçe tipi Toz dudaksız (L3, L1, SL gibi) Toz dudaklı (L3l, L1L, SLL gibi) R en az (mm) REF: DIN 3760 Mil çapı Çaplar arası farkın yarısı Mil çapı Çaplar arası farkın yarısı d1 (h11) L=(d1-d3)/2 (*) d1 (h11) L=(d1-d3)/2 (*) > > > > >

25 >30-40 > >40-50 > (*) Pah yerine radyüs kırılacaksa, ölçü L'den küçük olmamalıdır. Ölçüler mm'dir. Tablo 8 Milin uçları ön görülen şekilde işlenemiyorsa, veya milin ucunda kanal veya kama yapısı varsa istenen pah veya radyüs verilerek işlenmiş ve çapakları alınmış yüksük veya kovan kullanılmalıdır. (Şekil 11) Şekil Yuva ekseni ile mil ekseni arasındaki kaçıklık toleransları Şekil 12'de gösterilmiştir. Bazı kauçuk cinslerinde, uzun yağ dudaklarında (esnek dudaklarda), bu tolerans arttırılabilir. Tersi durumlarda (kısa yağ dudaklarında) ise tolerans daraltılmalıdır.