KAYNAKLARI. 2.1 Güne Enerjisi.

Transkript

1 GÜNEYDO U ANADOLU BÖLGES N N YEN LEB L R ENERJ KAYNAKLARI YÖNÜNDEN DE ERLEND R LMES Ömer Faruk ERTU RUL omerfarukertugrul@gmail.com TE A 16. letim Tesis ve letme Grup Müdürlü ü, Bat raman Yolu Üzeri 2. km , Batman M. Bahattin KURT bkurt@dicle.edu.tr Dicle Üniversitesi, Mühendislik-Mimarl k Fakültesi, Elektrik Elektronik Müh. Bölümü 21280, Diyarbak r ÖZET Günümüzde gittikçe artmakta olan enerji talebi, konvansiyonel enerji kaynaklar n n ekosistem üzerindeki olumsuz etkisi ve arz güvenli i; yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklar n n önemini ve kullan m zorunlulu unu aç kça ortaya koymaktad r. Bu enerji kaynaklar içinde halen en popüler olanlar ; Rüzgar Enerjisi, Güne Enerjisi, Jeotermal Enerjisi, HESler ve Küçük Ölçekli Hidro Elektrik Santrali (KÖHES). Güneydo u Anadolu Bölgesi Yenilenebilir Enerji Kaynaklar yönünden de erlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji Kaynaklar, Güne, Rüzgar, Jeotermal, HES, KÖHES 1. G R Güneydo u Anadolu Bölgesi, ekonomik ve kültürel zenginli e sahip, tarihsel önemi olan ve birçok medeniyete ev sahipli i yapm bir co rafyad r. Bölge h zla Türkiye nin Enerji Üretim Merkezi olma yolunda ilerlemektedir. Bölge Petrol, Kömür, vb kaynaklar konusunda zengin oldu u gibi bir çok akarsuya ve güne yo unlu una sahiptir. Güneydo u Anadolu Projesi kapsam nda bir çok baraj yap lm t r. Bölgenin sahip oldu u zengin petrol, kömür, vb kaynaklar nedeniyle bölgede birçok Termik Santral ve bir adet Rafineri kurulmu tur. Termik Santraller ve Rafineri çevresine zararl at k gazlar yayarak insan ve hayvan sa l na zararlar oldu u gibi tar msal aç dan da çevresine çok vahim zararlar vermektedir. Büyük ölçekli Hidro Enerji Santralleri ise baraj gölleri ile bölgenin ekolojik dengesini de i tirdi i gibi tarihi ve kültürel alanlara da zarar vermektedir. * Havaalanlar ile 3 km emniyet eridi içindeki alanlar, * Çevre Koruma, Milli Parklar ve Tabiat Alanlar ile 500 m emniyet eridi içindeki alanlar, * Göller, nehirler, baraj gölleri ile sulak alanlar * Koru Ormanlar, A açland rma Alanlar, Özel Ormanlar, Fidanl klar, Sazl k ve Batakl klar, Muhafaza Ormanlar ve Arboratum, belirlenmi tir. Ancak Arazi e imi 3 dereceden büyük olan alanlar n kullan lamaz alan olarak gösterilmesi çok do ru bir yakla m de ildir. Örne in Güneydo u Anadolu Bölgesinde Güne Panellerinden maksimum verim elde edilmesi için Panellerin konulaca aç güneye bakar ekilde (Yaz ve k aylar nda bu aç de eri de i mektedir) aras ndad r. Ayr ca Güne Panellerinin bir çok uygulamada Bina Çat s, Direk tepesi, Da l k Arazi gibi tar msal alanda kullan lmayacak alanlar için tavsiye edilmektedir. GEPA da Güneydo u Anadolu Bölgesinin Global Güne Radyasyon Da l m ekil 1 de verilmi tir. 2. YEN LENEB L R ENERJ KAYNAKLARI 2.1 Güne Enerjisi Bilindi i gibi E E taraf ndan GEPA (Güne Enerjisi Potansiyel Atlas ) yay nlanm t r. [1] GEPA da ortalama güne lenme süreleri ve Global Radyasyon De erleri göz önüne al nd nda Güneydo u Anadolu Bölgesinin Güne Enerjisi konusunda zengin oldu u görülecektir. E E taraf ndan yap lan Etüt Çal malar nda kullan lamaz alanlar olarak: * Arazi e imi 3 dereceden büyük olan alanlar, * Yerle im alanlar ile 500 m emniyet eridi içindeki alanlar, * Kara ve demir yollar ile 100 m emniyet eridi içindeki alanlar, ekil 1. Global Güne Radyasyon Da l m [1] Tablo-1 ve 2 de Güne lenme Süresi ve 100 m 2 alanda Güne Panelleriyle Üretilebilecek Enerji (KWh-Y l) gösterilmektedir. Güneydo u Anadolu Bölgesi 232

2 Güne lenme süresi ve üretilebilecek elektrik enerjisi aç s ndan Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Bölge Ad GÜNE LENME SÜRES (Saat/y l) Bölge Ad GÜNE LENME SÜRES (Saat/y l) G.DO U ANADOLU AKDEN Z EGE DO U ANAD OLU Ç ANADOLU MARMARA KARADEN Z Tablo 1. Güne lenme Süresi [1] Kristalin Slikon Mono Poli nce Bak r Film erit Kadmiun Tellerium ekilsiz Silikon Türkiye (Ortalama) G. A.Bölgesi (Ortalama) Tablo m 2 Alanda üretilebilecek Enerji (kwh-y l) [1] 2.2 Rüzgar Enerjisi Güneydo u Anadolu Bölgesi Rüzgar Enerjisi aç s ndan yeterli kayna a sahip de ildir. Bilindi i gibi Rüzgar santrali yat r m n n fizibil olmas için dikkat edilmesi ve bilinmesi gereken en önemli noktalar; 50 metredeki Rüzgar h z 7 m/s veya üzeri Batman Diyarbak r Mardin Siirt rnak Ad yaman G. Antep Kilis Urfa olmal d r. 50 metredeki Kapasite faktörü %35 veya üzeri olmal d r. letim Hatt Maliyetlerinin azalt lmas için Trafo Merkezleri yada Enerji letim Hatlar na yak n yerler tercih edilmelidir. E E taraf ndan Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlas (REPA) yay nlanm t r. REPA n n 50 m yükseklikte y ll k ortalama Rüzgar h z ve Kapasite Faktörü ekil 2 ve ekil 3 te bulunmaktad r. [1] ekil mt Yükseklikte Rüzgar H z (REPA) [1] ekil mt Yükseklikte Kapasite Faktörü (REPA) [1] E E taraf ndan yap lan Etüt Çal malar nda kullan lamaz alanlar olarak: Rak m mt ve e imi %20 den fazla olan bölgeler, Mücavir alanlar ve köyler, Kara ve demir yollar ile hava alanlar ve limanlar, Akarsu, göller ve orman alanlar n n bir bölümü ile Çevre Koruma Alanlar, Enerji Santralleri, Emniyet Bantlar, Derinli i 50 metreden fazla olan deniz alanlar, 233

3 Güneydo u Anadolu Bölgesinin Rüzgar Potansiyeli Tablo 3 te verilmi tir. G.A. Bölgesi Batman Diyarbak r Mardin Siirt rnak Rüzgar H z (m/s) / Rüzgar Gücü (W/m²) Alan (m²) Kurulu 6,8-7,5 / , ,44 7,5-8,1 / ,00 374,96 8,1-8,6 / ,10 60,48 6,8-7,5 / ,58 7,92 6,8-7,5 / ,03 550,16 7,5-8,1 / ,98 84,88 6,8-7,5 / ,78 508,88 6,8-7,5 / ,01 15,04 6,8-7,5 / ,00 0, Jeotermal Enerji Güneydo u Anadolu Bölgesi Jeotermal Enerji kaynaklar aç s ndan zengin bir bölge de ildir. Türkiye nin Jeotermal Enerji Kaynaklar Haritas ekil- 4 te, Türkiye de Genç Tektonik hatlar, s cak su kaynaklar n n da l m n gösterir Harita ekil-5 te sunulmu tur. ekil 4. Türkiye nin Jeotermal Haritas [2] Ad yaman G. Antep Kilis.Urfa Rüzgar H z (m/s) / Rüzgar Gücü (W/m²) Alan (m²) Kurulu 6,8-7,5 / ,32 881,60 7,5-8,1 / ,96 254,80 8,1-8,6 / ,10 60,48 6,8-7,5 / ,32 231,60 7,5-8,1 / ,06 35,28 6,8-7,5 / ,00 0,00 6,8-7,5 / ,05 0,24 Tablo 3. Güneydo u Anadolu Bölgesi Rüzgar Enerjisi Potansiyeli (Kaynak REPA) [1] ekil 5. Türkiye de Genç Tektonik Hatlar, S cak Su Kaynaklar n n Da l m Haritas [2] Haritalardan da gözlendi i gibi Güneydo u Anadolu Bölgesinde tespit edilmi Jeotermal Kaynaklar ve kullan m amaçlar a a da listelenmi tir. [3] Diyarbak r da Çermik jeotermal alan nda; m derinlikte 51 0 C, debisi 21 (l/sn) olan pompaj sulamal bir kuyu faaliyettedir. Bölge de birçok pansiyon, kapl ca tesisleri ile Dicle Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi s cak sudan yararlanmaktad r. Gaziantep Kartalköy de, 27 0 C ve toplam debisi 1(l/sn) olan kaynaklardan içmece olarak yararlan lmaktad r. Mardin Germav l su kayna, C s cakl kta olup 1.5 (l/sn) debiye sahiptir. Özel dare ye ait iki havuza gelen s cak su, ifal su olarak kullan lmaktad r. Siirt te Billoris jeotermal alan nda 5 adet kaynak mevcuttur. Kuyular n s cakl klar C aras nda olup toplam debileri (l/sn) dir. anl urfa Karaali jeotermal alan nda yap lan 7 sondaj sonucunda, 5 kuyu faaliyete geçmi tir C aras nda s cakl klar bulunan kaynaklarda debi

4 (l/sn) olarak de i mektedir. S cak sular kapl ca olarak kullan lmaktad r. Batman li Kozluk-Ta l dere jeotermal alan nda bulunan Holi kapl ca kayna n n s cakl 83 0 C ve debisi 16 (l/sn) olup kaynaktan kapl ca ve sera s tma amaçl yararlan lmaktad r. rnak li lükonak H sta jeotermal alan nda, C s cakl kta ve debisi 2 (l/sn) olan H sta su kayna ndan kapl ca amaçl yararlan lmaktad r. Bölgemizde yap lan Petrol Sondajlar nda yukar da belirtilen Jeotermal kaynaklar haricinde bir çok jeotermal kaynak tespit edilmi ve ço u kullan ma aç lmadan kapat lm t r. Batman Ta l dere de az bulunan Jeotermal Kaynaklardan da yeterli düzeyde faydalan lamamaktad r. 2.4 HES-KÖHES Güneydo u Anadolu Bölgesi Hidroelektrik Enerjisi aç s ndan çok zengin bir bölgedir.bölgede u anda faal olan barajlar Tablo-3 te listelenmi tir. Ülkemizde i etmede olan Barajl HESlerin kurulu gücü ,7 MW ile Türkiye nin toplam kurulu gücünün % 30 u, Akarsu HESleri ise toplam kurulu gücü 1.304,0 MW ile Türkiye nin toplam kurulu gücünün % 3,1 idir. Güneydo u Anadolu Bölgesinin Kurulu HES gücü ise 5.465,40 MW ile Türkiye nin toplam kurulu HES gücü olan ,70 MW gücünün %39,5 ine e ittir. HES Ad Bulundu u l Kurulu Karakaya Diyarbak r 1.800,00 Dicle Diyarbak r 110,00 Kralk z Diyarbak r 94,00 Batman Diyarbak r 186,00 Atatürk anl urfa 2.400,00 Birecik anl urfa 672,00 Karkam anl urfa 189,00 Ça ça Mardin 14,40 TOPLAM 5.465,40 Tablo 4. Güneydo u Anadolu Bölgesinde letmede olan HES Kurulu leri [3,4] Güneydo u Anadolu Bölgesinde proje veya in aat a amas nda olan lisans al nm birçok HES mevcuttur. Söz konusu projelere örnek olarak Siirt ve rnak Havzas nda proje yada in aat safhas nda olan barajlar Tablo 5 ve Tablo 6 da sunulmu tur. HES Ad Bulundu u l Kurulu irvan Siirt 17,50 Tarihler Siirt 48,18 Delikta Siirt 40,00 ncir Siirt 121,78 Alkumru Siirt 222,00 Baykan-1 Siirt 55,00 Baykan-2 Siirt 35,00 Çetin Siirt 350,00 Keskin Siirt 164,00 Narl Siirt 36,00 Oran Siirt 40,00 Pervari Siirt 192,00 TOPLAM 1.321,46 Tablo 5. Siirt Havzas nda yap m sürmekte olan HESler HES Ad Bulundu u l Kurulu Il su rnak 1.200,00 Cizre rnak 240,00 Hezil rnak 58,80 Zorava-1 rnak 5,94 Zorava-2 rnak 43,05 O lakç rnak 7,00 Yüksekkaya rnak 24,00 Ça layan rnak 8,00 Beyazdüz rnak 15,86 rnak enova rnak 24,00 Ba l ca rnak 19,00 Sekerek rnak 8,70 rnak Uludere-1 rnak 22,11 rnak Uludere-2 rnak 11,04 Nizir rnak 4,16 K z lsu rnak 12,60 Me etepe-1 rnak 103,47 Me etepe-2 rnak 56,53 Il cak rnak 5,57 Can rnak 6,52 Tu ba rnak 5,22 TOPLAM 1.881,57 Tablo 6. rnak Havzas nda yap m sürmekte olan HESler 235

5 Görülece i gibi Güneydo u Anadolu Bölgesi bir çok akarsu havzas na sahip olmas nedeniyle HES potansiyeli çok yüksektir. E E taraf ndan bölgemizin KÖHES kapasitesi ile ilgili bir etüt çal malar henüz tamamlanmam t r. [1,5] 3. SONUÇLAR Güneydo u Anadolu Bölgesi Yenilenebilir Enerji Kaynaklar yönünden de erlendirildi inde; Güne Enerjisi aç s ndan Türkiye ortalamas n n üzerinde üretim kapasitesine sahip, Rüzgar Enerjisi aç s ndan Türkiye ortalamas n n alt nda üretim kapasitesine sahip, Jeotermal Enerji aç s ndan Jeotermal kaynaklara sahip ancak ilave teknolojiler kullan lmadan bu kaynaklar Elektrik üretiminden ziyade; Sera, Termal Tesis, Is tma amac yla kullan m uygun, Hidroelektrik Enerji aç s ndan oldukça zengin kaynaklara sahip olup, bölgede pek çok HES in as sürmekte, KÖHES aç s ndan kapasite çal malar sürmek olup bölgede daha ziyade HES kurulmas daha avantajl görülmektedir. Bölgemizde bulunan Termik Santraller ve Rafineri bölgemizde çok ciddi bir sa l k, tar msal, hayvansal sorunlarla beraber hava kirlili i olu turmaktad r. Jeotermal Enerji ve Termik santrallerin çevreye olan etkisi Tablo 8 de gösterilmektedir. (Kömür kcal., Kazan verimi %60, Jeotermal ak kandan CO 2 ç k %0,15, Kömürde elemanter C %39,9 kabul edilmi tir.) Jeotermal Kömür Kar l Tablo 7. Jeotermal Enerjinin Termik Enerjisi ile çevreye olan etki aç s ndan k yaslanmas [7] Bilindi i gibi; Güne, Rüzgar, Jeotermal ve KÖHES Yenilenebilir Enerji Kaynaklar nda çevreye en fazla zarar vereni Jeotermal oldu u halde Jeotermal Enerji bile fark a ikard r. KAYNAKLAR Jeotermal CO 2 emisyonu Kömür CO 2 emisyonu Kömür CO 2 emisyon fazlal 3.042, ,08 760, , ,47 1. Elektrik leri Etüd daresi 2. Maden Teknik Arama Genel Müdürlü ü 3. GAP daresi 4. TE A 5. TEMSAN 6. Türkiye deki Rüzgar Santralar, jeleriningelisimi.doc 7. Jeotermal Enerji ve Merkezi Is tma Sistemi, Levent Güne (Kozturta A..) 236