Türkiye Kalkınma Bankası Yayını İÇİNDEKİLER. TEMMUZ EYLÜL 2010 Sayı : 57 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. MAKALE

Transkript

1 Türkiye Kalkınma Bankası Yayını TEMMUZ EYLÜL 2010 Sayı : 57 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Adına Sahibi Abdullah ÇELİK Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür İÇİNDEKİLER BASINDA KALKINMA Yazı İşleri Sorumlusu Necdet ŞAHİNKÜÇÜK Eğitim ve Halkla İlişkiler Müdürü Yayına Hazırlık Mehmet Ali TOPRAKOĞLU Yazışma Adresi dergi@kalkinma.com.tr Dergide yayınlanan bütün yazılar kaynak gösterilerek iktibas edilebilir. Bu dergi ücretsizdir. Dergimizde yayınlanan yazılardaki bilgi ve görüşlerin sorumluluğu yazarlara aittir. e-dergi OLARAK YAYINLANMAKTADIR. DÜNYA BANKASI NDAN KOBİ LER İÇİN 500 MİLYON DOLAR KREDİ (MİLLİYET) 2 DÜNYA BANKASI NDAN KOBİLER İÇİN 500 MİLYON DOLARLIK KREDİ (ANKA) 2 KOBİ LERE 500 MİLYON DOLAR CANSUYUNA ONAY (DÜNYA) 3 DÜNYA BANKASI NDAN KOBİ LERE 500 MİLYON DOLAR KREDİ (ZAMAN) 3 DÜNYA BANKASI NDAN İKİNCİ KUŞAK KOBİ LER İÇİN 500 MİLYON DOLAR (HÜRRİYET) 4 DÜNYA BANKASI NDAN KOBİ LERE 500 MİLYON DOLARLIK KREDİ (VATAN) 4 KOBİ LERE KREDİ OLANAKLARI ANLATILDI (ÇORUM KENT HABER) 5 KALKINMA BANKASI'NA 50 MİLYON AVRO KOBİ KREDİSİ (ANDOLU AJANSI) 6 AKKB'DEN KALKINMA BANKASI NA 50 MİLYON EUROLUK KOBİ KREDİSİ (ANKA) 7 KREDİLERDE YARIŞ NEFES NEFESE (DÜNYA) 7 ZORLU ENERJİ YE KALKINMA BANKASI DAN 23 MİLYON DOLARLIK ENERJİ VERİMLİLİĞİ KREDİSİ (ANKA) 8 ZORLU ENERJİYE, TKB DEN KREDİ ALDI, ÖNCE VERİMLİLİK DEDİ.(DÜNYA) 9 ZORLU ENERJİ YE 23 MİLYON DOLARLIK ENERJİ VERİMLİLİĞİ KREDİSİ. (VATAN) 9 ZORLU YILBAŞINDA RUSYA DA ELEKTİRİK ÜRETİMİNE BAŞLIYOR. (AKŞAM) 10 ZORLU ENENERJİ YE TKB DEN 23 MİLYON DOLARLIK KREDİ. (MİLLİYET) 11 ZORLU KREDİYİ ALDI, ENERJİDE YENİ DURAK MOSKOVA OLDU. (SABAH) 11 ZORLU, DÜNYANIN ENERJİSİ İÇİN KALKINMA BANKASI İLE ANLAŞTI. (TÜRKİYE) 12 KALKINMADAN ÇALIK HOLDİNG E 34 MİLYON EURO YENİLENEBİLİR ENERJİ KREDİSİ YILINDA KÜRESEL ENERJİ TALEBİNDE YILLIK %1.6 ARTIŞ BEKLENİYOR. (ENERJİ DÜNYASI) 15 MAKALE İMALAT SANAYİNDE DIŞ TİCARET, NET İTHALATÇI VE İHRACATÇI SEKTÖRLER, REKABET GÜCÜ VE ENDÜSTRİ-İÇİ TİCARET 17 ENERJİ SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER 34 EĞİTİM VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİ BANKACILIKTA KREDİ PAZARLAMA VE SATIŞ TEKNİKLERİ 40 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM PROGRAMI GELİŞTİRME SEMİNERİ 41 BANKA DIŞI KURULUŞLARCA DÜZENLENEN EĞİTİMLER 42 YURT İÇİ KURULUŞLARCA DÜZENLENEN SEMİNERLER 42 PAKİSTAN A YARDIM KAMPANYASI 43 1

2 BASINDA Kalkınma MİLLİYET// DÜNYA BANKASI NDAN KOBİ LER İÇİN 500 MİLYON DOLAR KREDİ Dünya Bankası ndan, Türkiye Kalkınma Bankası, Ziraat Bankası ve Vakıfbank a, İkinci Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) Finansmana Erişimi Projesi için 500 milyon dolar tutarında kredi sağlandı. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre, Hazine geri ödeme garantisi altındaki kredi 15 Haziran 2010 tarihinde Dünya Bankası İcra Direktörleri Kurulu tarafından onaylandı, kredi ve garanti anlaşmaları da bugün imzalandı. Açıklamaya göre kredi kapsamında, Türkiye Kalkınma Bankası 100 milyon dolar, Ziraat Bankası - na ve Vakıfbank 200 er milyon dolar tutarında krediyi KOBİ lere, yatırım ve işletme sermayesi ile finansal kiralama ihtiyaçlarının finansmanı için kullandıracak. Kredinin en az yüzde 25 i de kalkınmada öncelikli yörelerde kullandırılacak. ANKA /

3 BASINDA Kalkınma DÜNYA/ ZAMAN /

4 BASINDA Kalkınma HÜRRİYET/ VATAN/

5 BASINDA Kalkınma Çorum Kent Haber /

6 BASINDA Kalkınma ANADOLU AJANSI / KALKINMA BANKASI'NA 50 MİLYON AVRO KOBİ KREDİSİ Kalkınma Bankası ve Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası arasında, 50 milyon avro tutarında KOBİ Kredi Anlaşması imzalandı. Kalkınma Bankası'ndan yapılan yazılı açıklamaya göre, bankanın apeks uygulamalarına sürdürülebilir kaynak sağlamak amacı ile Hazine Müsteşarlığı ve Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası nezdinde yapılan girişimlerin sonucu olarak, ''Türkiye'de istihdam yaratılması ve KOBİ'lerin rekabet gücünün artırılması'' amacıyla hazırlanan proje kapsamında, Hazine Müsteşarlığı garantörlüğünde Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ile bugün 50 milyon avro tutarında AKKB APEKS-KOBİ kredi anlaşması imzalandı. Açıklamaya göre, 2004 yılından bugüne kadar Kalkınma Bankası, muhtelif sözleşmelerle Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Fransız Kalkınma Ajansı, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, İslam Kalkınma Bankası gibi uluslararası finansman kuruluşlarından 470 milyon avro ve 350 milyon dolar kaynak sağlandı. Yeni sözleşme ile sağlanan toplam kaynak tutarı avro bazında 520 milyon avroya ulaşacak. Uzun vadeli olan kredi, Banka tarafından değişken faizli olarak kullanılacak yılında küçük ölçekli işletmelere ulaşmak amacıyla ticari bankaların aracılık hizmeti kullanılarak toptan bankacılık uygulamaları geliştiren bankanın Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ndan sağlamış olduğu kaynağı da KOBİ'lerin finansmana erişimlerini kolaylaştırarak kalkınmalarını sağlamak amacıyla yine ticari bankaların aracılığından yararlanarak kullandıracak. Açıklamada, Türkiye'nin kalkınmasına yönelik olarak Bankanın, bugüne kadar olduğu gibi bundan sonra da yapacağı kredi anlaşmalarıyla yatırımcının yanında olmaya devam edeceği belirtildi. 6

7 BASINDA Kalkınma ANKA / DÜNYA /

8 BASINDA Kalkınma ANKA 15 EYLÜL

9 BASINDA Kalkınma DÜNYA 15 EYLÜL 2010 VATAN 15 EYLÜL

10 BASINDA Kalkınma AKŞAM 15 EYLÜL

11 BASINDA Kalkınma MİLLİYET 15 EYLÜL EYLÜL 2010 SABAH 11

12 BASINDA Kalkınma TÜRKİYE 15 EYLÜL

13 BASINDA Kalkınma KALKINMADAN ÇALIK HOLDİNG E 34 MİLYON EURO YENİLENEBİLİR ENERJİ KREDİSİ Çalık Holding, Türkiye Kalkınma Bankası ile 34 milyon euro tutarında yenilenebilir enerji kredisi anlaşması imzaladı. Kredi, Rize nin Güneysu ilçesinde inşa edilmekte olan Adacami Hidroelektrik Santrali nin (HES) finansmanında kullanılacak. Çalık Holding iştiraklerinden Adacami Enerji Elektrik Üretim Sanayi ve Ticaret A.Ş, Türkiye Kalkınma Bankası ile 34 milyon euro tutarında yenilenebilir enerji kredisi anlaşması imzaladı. 28 Eylül Salı günü Çalık Holding de gerçekleştirilen imza törenine; Çalık Holding CEO su Berat Albayrak ve Türkiye Kalkınma Bankası Genel Müdürü Abdullah Çelik ile banka yetkilileri katıldı. Kredinin vadesi, 3 yılı ödemesiz 12 yıl olarak belirlendi. Sera gazı salınımına engel Çalık Holding CEO su Berat Albayrak, kredinin Rize nin Güneysu ilçesinde yatırımına başlanan 28,80 MW lık Adacami Hidroelektrik Santrali nin (HES) finansmanında kullanılacağını, yatırımın 2012 yılında tamamlanarak devriye alınacağını ve tesisin yıllık 119 Milyon KWH elektrik enerjisi üreterek milli ekonomiye katkı sağlayacağını belirtti. Albayrak, çevreye duyarlı tesisin devreye girmesiyle yıllık 67 bin ton karbon salınımının önüne geçileceğini vurguladı. 13

14 BASINDA Kalkınma Çalık Holding CEO su Berat Albayrak ayrıca elektrik üretimi ile ilgili yatırımların Çalık Grubunun öncelikli hedeflerinden biri olduğunu belirterek, Dünyanın sayılı ekonomileri arasında yer alan Türkiye, sürekli artan enerji ihtiyacını ağırlıklı olarak dış kaynaklardan sağlıyor. Son yıllarda sayıları hızla artan HES projeleri, ülkemizin ithal yakıt bağımlılığını azaltıyor. Sera gazı salımına neden olmadığı için de çevre ve hava kirliliği açısından büyük önem taşıyor dedi. Sektöre 1 milyar 39 milyon TL lik destek Türkiye Kalkınma Bankası Genel Müdürü Abdullah Çelik, bugüne kadar 100 den fazla yenilenebilir enerji projesinin değerlendirilerek, toplam MW gücünde 66 adet projenin kredilendirildiğini, tahsis edilen kredilerden 1 milyar 39 milyon TL sinin sözleşmeye bağlandığını belirtti. Çelik, 8 HES, bir jeotermal ve bir çöp gazından elektrik üreten tesisin üretime geçtiğini, 2010 yılı sonuna kadar 10 tesisin daha üretime geçmesini beklediklerini ifade etti. Abdullah Çelik, ülkemizdeki elektrik üretiminin %60 oranında ithal edilen kaynaklardan gerçekleştirildiğini belirterek, sürdürülebilir kalkınma anlayışı içinde dışa bağımlı olmayan kaynaklardan yapılacak enerji üretimine yönelik yatırımlara, yurt dışından temin edilen uzun vadeli uygun kaynakların, uygun vade ve maliyet ile yenilenebilir enerji projelerine aktarmak suretiyle bir kamu bankası olarak Türkiye enerji sektörünün gelişimine katkı sağlamaya devam edeceklerini belirtti Toplam maliyeti 44 milyon euro Yapımına Aralık 2009 da başlanan ve yaklaşık 2,5 yılda tamamlanacak Adacami HES in toplam maliyeti KDV dahil 44 milyon euro olacak. 250 kişinin inşaatında görev aldığı HES sayesinde, yaklaşık 53 bin kişilik bir yerleşim alanının elektrik ihtiyacı karşılanacak. 14

15 BASINDA Kalkınma ENERJİ DÜNYASI / TEMMUZ-AĞUSTOS

16 BASINDA Kalkınma 16

17 B.Ali EŞİYOK-Kd. Uzman Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü İMALAT SANAYİNDE DIŞ TİCARET, NET İTHALATÇI VE İHRACATÇI SEKTÖRLER, REKABET GÜCÜ VE ENDÜSTRİ-İÇİ TİCARET Giriş Bir ülkenin kalkınma sürecinde en temel, en stratejik sektörlerin başında imalat sanayi gelmektedir. Başka bir anlatımla, ticarete konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayi ülkenin uzun dönemdeki kalkınma potansiyelini etkileyen, en dinamik sektörlerin başında gelmektedir. Bu çerçevede değerlendirildiğinde, imalat sanayinin iç ve dış pazarlarda rakip ülkeler karşısında rekabet gücünü koruması ve giderek artırması dış açık ekonominin işlerliği açısından zorunludur. Türkiye gibi sanayileşmede önemli mesafeler kat etmiş, ancak henüz gelişmiş ülkelerin kalkınma seviyesini yakalayamamış bir ekonomide imalat sanayine yönelik izlenecek politikalar ülkenin uzun dönemdeki kalkınmasını belirleyecek en temel tercih olacaktır. Bu çalışmada seçilmiş dış ticaret parametreleri çerçevesinde imalat sanayinde meydana gelen gelişmelerin analizi hedeflenmektedir. Bu bağlamda kullandığımız belli başlı dış ticaret parametreleri şunlardır: İhracat, ithalat, ihracat payları, ithalat payları, net ithalatçı sektörler, net ihracatçı sektörler, rekabet gücü ve endüstri-içi ticaret. Dış ticaret parametreleri analiz edilirken, TÜİK in verilerinden hareketle, sektörler faktör kullanım yoğunluklarına göre tasnif edilmiş, dış ticaretin profili yapısal bir çerçevede değerlendirilmiştir. İmalat sanayinde dış ticaretin analizini hedefleyen bu çalışma 5 bölüm altında incelenmiştir. Yazının birinci bölümünde imalat sanayi ithalatı ve ihracatında meydana gelen gelişmeler irdelenirken, izleyen ikinci bölümün konusunu net ithalatçı ve ihracatçı sektörlerin belirlenmesi oluşturmaktadır. İmalat sanayinin rekabet gücünde meydana gelen gelişmeler üçüncü bölümde incelenirken, günümüz ekonomilerinde giderek belirginleşmeye başlayan endüstri-içi olgusu dördüncü bölümde çözümlenmektedir. Beşinci ve son bölümde ise çalışmanın bulgularına yer verilmiştir. 1.İMALAT SANAYİ DIŞ TİCARETİ Bu bölümün konusunu faktör kullanım yoğunlukları 1 çerçevesinde, ticarete konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayine ilişkin ihracat ve ithalat parametrelerinin incelenmesi oluşturmaktadır. 1.1.İmalat Sanayi İthalatı İmalat sanayinde ithalatın gelişmesini gösteren Tablo 1 verileri incelendiğinde, 2006 yılında 110,4 milyar USD olan imalat sanayi ithalat değerinin, 2008 yılında 150,3 milyar USD dolara yükseldiği, anacak 2008/2009 krizinin etkisi ile birlikte hızla düşerek 2006 seviyesine gerilediği izlenmektedir. 1 Faktör kullanım yoğunlarının tasnifine ilişkin olarak bkz. OECD (1996). 17

18 Tablo 1: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre İthalat Değerleri (SITC, Rev.3) Hammadde Yoğun Sanayiler 12, , , , Gıda Ürünleri ve İçecek 2, , , , Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yap. M Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar 7, , , , Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 1, , , , Ölçek Yoğun Sanayiler 57, , , , Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri 2, , , , Kimyasal Madde ve Ürünler 19, , , , Ana Metal Sanayi 17, , , , Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar 13, , , , Kağıt ve Kağıt Ürünleri 2, , , , Diğer Ulaşım Araçları 2, , , , Emek Yoğun Sanayiler 10, , , , Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler 1, , , , Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) 2, , , , Giyim Eşyası 962 1, , , Tekstil Ürünleri 4, , , , Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı 1, , , Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler 29, , , , Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat 14, , , , Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları 2, , , , Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar 4, , , , Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları 4, , , , Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat 2, , , , Kaynak: TÜİK den hareketle oluşturuldu. Faktör kullanım yoğunluklarına göre imalat sanayinde ithalatın gelişimi incelendiğinde (Tablo 1), ülkemizin ithalatında en temel sektör grubunu ölçek yoğun sanayilerin oluşturduğu görülmektedir. Buna göre, ölçek yoğun sanayiler ithalatı 2006 yılında 57,7 milyar USD düzeyinde gerçekleşirken, 2008 yılında 79,2 milyar USD ye yükselmiş, ancak dünya ve Türkiye ekonomisinde yaşanan kriz nedeniyle 2009 yılında ithalat değeri önemli ölçüde düşerek 2006 yılının dahi altına düşmüştür. Ülkemizin ithalatında ölçek yoğun sektörler grubu dışında ikinci temel kategoriyi farklılaştırılmış ve bilim bazlı mallar oluşturmaktadır. Farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörlerin 2006 yılında yaklaşık 29,9 milyar USD olan ithalat değerinin 2008 yılında 36,4 milyar USD düzeyine çıktıktan sonra 2009 yılında tekrar düşerek 29,6 milyar USD ye gerilediği görülmektedir. 18

19 Sektörel düzeyde ithalat değerleri incelendiğinde, ölçek yoğun sektörler kategorisinde yer alan kimyasal madde ve ürünler sektörünün 2009 yılı değerlerine göre 21,3 milyar USD ile ilk sırada yer aldığı, bu sektörü yaklaşık 13,3 milyar USD ile ana metal sanayinin izlediği görülmektedir. Ülkemizin ithalatında kimyasal madde ve ürünler, ana metal sanayi ile birlikte öne çıkan diğer temel bir sektör olarak da makine ve teçhizat sektörü tespit edilmiştir verilerine göre söz konusu sektörlere ilişkin ithalat değeri yaklaşık 12,5 milyar USD olarak tespit edilmiştir. Söz konusu bu sektörleri petrol ve petrol ürünleri ve motorlu kara taşıtları izlemektedir. Tabloda dikkat çeken gelişmelerden birisi de geleneksel sektörlerin ithalatında gözlenen gelişmede izlenmektedir. Buna göre 2009 yılında gıda ürünleri sektöründe yaklaşık 2.9 milyar USD civarında bir ithalat yapılırken, tekstil ürünlerinde 4,3 milyar USD ve giyim eşyasında 1,8 milyar USD civarında bir ithalat yapılmıştır. 1.2.İthalat Payları Faktör kullanım yoğunluklarına göre ölçek yoğun sektörlerin yıllık ortalama ithalat payı %51.7 oranında tespit edilirken, bu grubu %26.1 oranı ile farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektör grubu izlemiştir. Hammadde yoğun sektörlerin yıllık ortalama ithalat payı %12.3 oranında tespit edilirken, emek yoğun sektörlerin ithalat payı %9.9 oranında tespit edilmiştir. Tablo 2: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre İthalat Payları (%)(SITC, Rev.3) Ort Hammadde Yoğun Sanayiler Gıda Ürünleri ve İçecek Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yapılan Mad Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Ölçek Yoğun Sanayiler Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünler Ana Metal Sanayi Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Kağıt ve Kağıt Ürünleri Diğer Ulaşım Araçları Emek Yoğun Sanayiler Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Giyim Eşyası Tekstil Ürünleri Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 19

20 Yıllık ortalama değerlere göre ithalat payı sıralamasında %18.2 oranı ile kimyasal madde ve ürünler sektörü öne çıkarken, bu sektörü %15.6 pay ile ana metal sanayi izlemiştir. Makine ve teçhizat ithalatının toplam imalat sanayi ithalatı içerisindeki yıllık ortalama payı %12.1 oranında tespit edilirken, motorlu kara taşıtlarının ithalat payı %10.8, petrol ve petrol ürünlerinin yıllık ortalama payı ise %8.2 oranında tespit edilmiştir. 1.3.İhracat Faktör kullanım yoğunluklarına göre ülkemizin ihracatını gösteren Tablo 3 verileri göz önüne alındığında, ülkemizin ihracatında ölçek ve emek yoğun sektörlerin temel iki kategoriyi oluşturdukları, farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörlerin toplam ihracat içerisindeki payının henüz 20 milyar USD düzeylerine çıkamadığı izlenmektedir verileri göz önüne alındığında, ölçek yoğun sektörlerin toplam ihracat değeri 39,9 milyar USD civarında tespit edilirken, bu sektör grubunu yaklaşık 27 milyar USD ile emek yoğun sektörler izlemiştir yılında hammadde yoğun sektörlerde 14 milyar USD ihracat gerçekleştirilirken, farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörlerin toplam ihracat değeri 14,5 milyar USD düzeyinde tespit edilmiştir. Tablo 3: İmalat Sanayi İhracatı (SITC, Rev.3) Hammadde Yoğun Sanayiler 11, , , , Gıda Ürünleri ve İçecek 4, , , , Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yapılan M Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar 3, , , , Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 2, , , , Ölçek Yoğun Sanayiler 31, , , , Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri 3, , , , Kimyasal Madde ve Ürünler 3, , , , Ana Metal Sanayi 9, , , , Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar 12, , , , Kağıt ve Kağıt Ürünleri , Diğer Ulaşım Araçları 2, , , , Emek Yoğun Sanayiler 25, , , , Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler 2, , , , Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) 3, , , , Giyim Eşyası 10, , , , Tekstil Ürünleri 9, , , , Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler 12, , , , Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat 6, , , , Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar 2, , , , Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları 3, , , , Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 20

21 1.4.İhracat Payları Faktör kullanım yoğunluklarına göre ihracat paylarını gösteren bulgular incelendiğinde (Tablo 4), yılları arasında ölçek yoğun sanayilerin toplam ihracat içerisindeki payı yıllık ortalama % 41.5 oranında tespit edilirken, emek yoğun sanayilerin yıllık ortalama payı %29.1 oranında tespit edilmiştir. Hammadde yoğun ve farklılaştırışmış ve bilim bazlı sektörlerin yıllık ortalama ihracat payları bir birine yakın oranlarda gerçekleşerek sırasıyla %14.4 ve % 14.9 oranlarında tespit edilmiştir. Faktör kullanım yoğunluklarına göre sektörel ihracat payları sıralamasında motorlu kara taşıtları ve römork sektörü yıllık ortalama %14.4 oranı ile ilk sırada yer alırken, bu sektörü %14.4 sektör payı ile ana metal sanayi sektörü izlemiştir. Ölçek yoğun sanayiler kategorisinde yer alan bu iki sektörü, emek yoğun sektör kategorisinde yer alan giyim eşyası ve tekstil ürünleri sektörleri yıllık ortalama % 10.9 ve %10.3 sektör payları ile izlemiştir. Bu sektörler dışında kalan hiçbir sektörün ihracat payı %10 oranını aşamamış, bu sektörlerden sonra en yüksek ihracat payına sahip makine ve teçhizat ihracatının ihracat payı ise %7.9 oranı ile sınırlı kalmıştır. Tablo 4: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre İhracat Payları (%)(SITC, Rev.3) Ort Hammadde Yoğun Sanayiler Gıda Ürünleri ve İçecek Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yapılan M Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Ölçek Yoğun Sanayiler Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünler Ana Metal Sanayi Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Kağıt ve Kağıt Ürünleri Diğer Ulaşım Araçları Emek Yoğun Sanayiler Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Giyim Eşyası Tekstil Ürünleri Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 21

22 2.İMALAT SANAYİNDE NET İHRACATÇI VE NET İTHALATÇI SEKTÖRLER Bu bölümde imalat sanayinde net ihracatçı ve net ithalatçı sektörlerin ortaya konması amaçlanmaktadır. Başka bir anlatımla, ilgili sektördeki dış ticaret dengesinden hareketle net ihracatçı ve net ithalatçı sektörlerin ortaya konması hedeflenmektedir. Tablo 5:Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre İmalat Sanayinde Net İhracatçı ve Net İthalatçı Sektörler (SITC, Rev.3) Hammadde Yoğun Sanayiler -1, , , Gıda Ürünleri ve İçecek 1, , , , Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Y.Mad Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Y.. -4, , , , Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 1, , , ,621.4 Ölçek Yoğun Sanayiler -26, , , , Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri , , Kimyasal Madde ve Ürünler -16, , , , Ana Metal Sanayi -7, , , , Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar , , , Kağıt ve Kağıt Ürünleri -1, , , , Diğer Ulaşım Araçları Emek Yoğun Sanayiler 15, , , , Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) , , , Giyim Eşyası 9, , , , Tekstil Ürünleri 5, , , , Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler -17, , , , Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat -8, , , , Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları -2, , , , Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar -2, , , , Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları -1, , , , Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat -2, , , ,757.5 İMALAT TOPLAMI -30, , , ,536.5 Kaynak ve Notlar: TÜİK den hareketle kendi hesaplamamız. Negatif değere sahip sektörler net ithalatçı, pozitif değere sahip sektörler ise net ihracatçı sektörleri oluşturmaktadır. Faktör kullanım yoğunluklarına göre imalat sanayinde net ihracatçı ve net ithalatçı sektörler incelendiğinde, ülkemizin esas olarak farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörlerde net ithalatçı, emek yoğun sektörlerde ise net ihracatçı olduğu görülmektedir. Ölçek yoğun ve hammadde yoğun sanayiler kategorisinde ülkemiz net ithalatçı olmakla birlikte, bu gruplar içerisinde bazı sektörlerde net ihracatçı olduğu izlenmektedir. Örneğin ölçek yoğun sanayiler kategorisinde yer alan plastik ve kauçuk sektöründe, ana metal sanayinde ve motorlu kara taşıtları sektörleri net ihracatçı gözükmektedir. Başka bir anlatımla, ülkemizin katma değeri yüksek bazı sektörlerde de giderek net ihracatçı olduğu izlenmektedir. 22

23 2006, 2007,2008 ve 2009 yıllarının toplamı olarak faktör kullanım yoğunluklarına göre net ithalatçı ve net ihracatçı sektörleri gösteren Tablo 6 verileri incelendiğinde, ülkemizin ölçek yoğun sektörlerde 93,4 milyar USD, farklılaştırılmış ve bilim bazlı mallarda 71,7 milyar USD ve hammadde yoğun sektörlerde 4,1 milyar USD net ithalatçı olduğu, sadece emek yoğun sektörlerde 65,6 milyar USD net ihracatçı olduğu izlenmektedir. Tablo 6: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre Net İthalatçı ve Net İhracatçı Sektörler ( Toplamı) (SITC, Rev.3) Hammadde Yoğun Sanayiler -4, Gıda Ürünleri ve İçecek 10, Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Y.Mad. -1, Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar -22, Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 8,627.9 Ölçek Yoğun Sanayiler -93, Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb. -1, Plastik ve Kauçuk Ürünleri 3, Kimyasal Madde ve Ürünler -74, Ana Metal Sanayi -20, Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar 7, Kağıt ve Kağıt Ürünleri -7, Diğer Ulaşım Araçları Emek Yoğun Sanayiler 65, Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler 2, Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) 6, Giyim Eşyası 37, Tekstil Ürünleri 21, Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı -2,550.9 Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler -71, Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat -29, Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları -10, Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar -9, Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları -10, Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat -11,878.5 İMALAT TOPLAMI -103,590.2 Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 23

24 Tablo 7:İmalat Sanayinde Net İthalatçı ve Net İhracatçı Sektörler İmalat Sanayinde Net İhracatçı Sektörler Gıda Ürünleri ve İçecek Tütün Ürünleri Tekstil Ürünleri Giyim Eşyası Plastik ve Kauçuk Ürünleri Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler İmalat Sanayinde Net İthalatçı Sektörler Tabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yap. M Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb. Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Kimyasal Madde ve Ürünler Ana Metal Sanayi Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazlar Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Diğer Ulaşım Araçları Kaynak: Tablo 6 dan hareketle oluşturuldu yıllarının toplamı olarak imalat sanayinde 13 sektör net ithalatçı sektör olarak belirlenirken, 9 sektör net ihracatçı sektör olarak tespit edilmiştir yıllarında net ithalatçı sektörlerin toplam ithalat değeri 202 milyar USD düzeyinde iken, net ihracatçı sektörlerin toplam ihracat değeri yaklaşık 99 milyar USD düzeyinde tespit edilmiştir. İmalat sanayinde net ithalatçı sektörleri gösteren Tablo 8 verileri incelendiğinde kimyasal madde ve ürünler net ithalat sıralamasında ilk sırada yer alırken, bu sektörü makine ve teçhizat sektörü, petrol ürünleri sektörü izlemektedir. Ana metal sanayi, tıbbi aletler, bilgi işlem makineleri, haberleşme cihazları, elektrikli makineler, kâğıt ve kağıt ürünleri diğer önemli net ithalatçı sektörleri oluşturmaktadır. Başka bir anlatımla, ihracatçı gibi görünen birçok sektörün esasında net ithalatçı olduğu izlenmektedir. 24

25 Tablo 8: Yıllık Ortalama Değerlere Göre Net İthalatçı Sektörler Net İthalatçı Sektörler (Sıralı) Kimyasal Madde ve Ürünler -74, Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat -29, Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar -22, Ana Metal Sanayi -20, Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat -11, Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları -10, Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları -10, Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar -9, Kağıt ve Kağıt Ürünleri -7, Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı -2, Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb. -1, Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yapılan Mad. -1, Diğer Ulaşım Araçları Net İthalat Toplamı -202, Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. Net ihracatçı sektörleri gösteren veriler incelendiğinde ise (Tablo 9), ülkemizin geleneksel ürünler (giyim,tekstil ve gıda) ile birlikte son yıllarda motorlu kara taşıtları, metal eşya sanayi, metalik olmayan diğer mineral ürünler, plastik ve kauçuk ürünleri ve mobilya sektörlerinde de net ihracatçı oldukları izlenmektedir. Tablo 9: Yıllık Ortalama Değerlere Göre Net İhracatçı Sektörler Net İhracatçı Sektörler (Sıralı) Giyim Eşyası 37, Tekstil Ürünleri 21, Gıda Ürünleri ve İçecek 10, Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 8, Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar 7, Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) 6, Plastik ve Kauçuk Ürünleri 3, Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler 2, Tütün Ürünleri Net İhracat Toplamı 98, Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 25

26 3.REKABET GÜCÜ Bu bölümde imalat sanayinin rekabet gücünde meydana gelen gelişmelerin analizi hedeflenmektedir. İhracata dayalı bir model çerçevesinde, bir ülkenin ihracat performansı büyük ölçüde ticarete konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayinin rekabet gücündeki gelişmelerle yakından ilgilidir. Başka bir anlatımla, imalat sanayinin rekabet gücündeki zayıflama ihracata dayalı büyümenin sürdürülebilir olması önündeki en temel kısıtı oluşturacaktır. Bu anlamda sektörel düzeyde rekabet gücünün ortaya çıkarılarak, rekabet gücü zayıf sektörlerin rekabet performansını artırmaya yönelik politikaların hayata geçirilmesi gerekmektedir. 3.1.Metodoloji Balassa nın 1965 yılındaki ünlü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler (Revealed Comparative Advantage, RCA) yaklaşımından önce, Liesner 1958 yılında RCA nın ölçümüne ilişkin ampirik literatüre ilk katkı yapan kişi olmuştur. Liesner tarafından önerilen RCA formülü şu şekildedir. RCA 1 =X ij /X nj (1) Denklemde X ihracatı, i bir ülkeyi, j bir ürün veya sektörü, n ise ülke grubunu temsil etmektedir. Literatürde yaygın olarak kabul edilen ve sonradan geliştirilmiş yaklaşım Balassa nın (1965) geliştirdiği yaklaşım olarak genel kabul görmektedir. Bu yaklaşım aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir: RCA 2 =(X ij /X it )/(X nj /X nt )=(X ij / X nj ) / (X it / X nt ) (2) Denklemde; X ihracatı, i bir ülkeyi, j bir ürünü (veya bir sektörü), t bir ürün grubunu (yada sanayi grubunu) ve n ise bir ülke grubunu temsil etmektedir. RCA 2 bir ülkenin bir ürün veya sanayisinin toplam ihracatı ile bir ülke grubuna yönelik olan göreli ihracatını ölçer. Eğer RCA 2 >1 ise karşılaştırmalı üstünlük olduğu anlamına gelir. Eğer RCA 2 <1 ise söz konusu ülkenin adı geçen ürün veya sanayi kolunda karşılaştırmalı bir dezavantaja sahip olduğu kabul edilmektedir. RCA 2 endeksinin en temel eksikliği, eğer ülkenin ithalatı önemli ise bunun denklemde yer almaması eleştirilere konu olmuştur. Alternatif bir RCA endeksi olan 3 nolu denklemde verilmiş olan RCA 3 endeksi, ülkenin sadece kendi ticari performansının ölçümünü yapmak amacıyla hesaplanmaktadır. Bu tip bir ülke RCA sının ölçümü belirli bir ürün veya sanayi dalındaki eşzamanlı ihracat ve ithalatları olasılığını dikkate alır. RCA 3 = (X ij - M ij ) / (X ij + M ij ) (3) 3 nolu denklemdeki endeks oranı, 1 den (X ij = 0 ve açıklanmış karşılaştırmalı dezavantaj) +1 e (M ij = 0 ve açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük) giden bir aralıkta yer almaktadır. Balassa (1965) RCA endeksinin bir diğer versiyonu, aşağıdaki denklemde olduğu gibi türetilmiştir. RCA 4 = (X ij / X it ) / (M ij / M it ) = (X ij / M ij ) / (X it / M it ) (4) X ihracatı, M ithalatı, i bir ülkeyi, j bir ürün veya sektörü, t ise bir ürünler seti veya sektörler setini temsil etmektedir. Balassa dan türetilen 5 nolu denklemin benzer bir versiyonu ise şu şekilde oluşturulmuştur. RCA 5 = ln [(X ij / X it ) / (M ij / M it )] *100 = ln [(X ij / M ij ) / (X it /M it )] *100 (5) RCA değerleri 5 nolu denklemden hareketle hesaplanacaktır: Formülde; X ihracatı, M ithalatı, i bir ülkeyi, j bir ürün veya sektörü, t ise bir ürünler seti veya sektörler setini temsil etmektedir. RCA nın alacağı değerlere göre sektörel rekabet gücünün; RCA >50 ise sektörün rekabet gücünün yüksek olduğu, -50 < RCA < 50 ise rekabet gücü marjinal sınırda olduğu ve RCA < -50 ise rekabet gücünün düşük bulunduğu sonucuna ulaşılacaktır. Faktör kullanım yoğunluklarına göre rekabet gücünü gösteren Tablo 10 verileri incelendiğinde, ülkemizin farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörlerde rekabet gücünün düşük olduğu, buna karşın emek yoğun sektörlerde yüksek rekabet gücüne sahip olduğu saptanmaktadır. Ölçek ve hammadde yoğun sektörlerde ise rekabet gücünün marjinal sınırda bulunduğu saptanmıştır: 26

27 Hammadde yoğun sektörlerde 3 sektörün rekabet gücü yüksek tespit edilirken, 1 sektörün rekabet gücü düşük birisinin ise marjinal sınırda bulunduğu saptanmıştır. Ölçek yoğun sanayilerde 1 sektörün rekabet gücü yüksek tespit edilirken, 3 sektörün rekabet gücü marjinal sınırda, 2 sektörün rekabet gücünün ise düşük kaldığı izlenmektedir. Emek yoğun sektörlerde sadece deri, bavul, çanta ve ayakkabı sektöründe rekabet gücü düşük tespit edilmiş, diğer 4 sektörde rekabet gücü yüksek bulunmuştur. Tablo 10: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre İmalat Sanayinde Rekabet Gücü (SITC, Rev.3) (SITC, Rev.3) Ortalama Hammadde Yoğun Sanayiler 15 Gıda Ürünleri ve İçecek Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Y.Mad Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Ölçek Yoğun Sanayiler 22 Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünler Ana Metal Sanayi Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Kağıt ve Kağıt Ürünleri Diğer Ulaşım Araçları Emek Yoğun Sanayiler 36 Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Giyim Eşyası Tekstil Ürünleri Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler 29 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 27

28 22 sektöre ilişkin rekabet gücü yüksek, düşük ve marjinal sektörler toplu olarak Tablo 11 de gösterilmiştir. Tablo 11: Rekabet Gücü Yüksek, Düşük ve Marjinal Sınırda Olan Sektörler Rekabet Gücü Yüksek Sektörler Gıda Ürünleri ve İçecek Tütün Ürünleri Tekstil Ürünleri Giyim Eşyası Plastik ve Kauçuk Ürünleri Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Rekabet Gücü Düşük Sektörler Şunlardır Tabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Sereciye ve Ayakkabı Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb. Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Kimyasal Madde ve Ürünler Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Rekabet Gücü Marjinal Sınırda Olan Sektörler Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yapılan Maddeler Ana Metal Sanayi Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Diğer Ulaşım Araçları 4.ENDÜSTRİ-İÇİ TİCARET Günümüzde uluslararası ticaret, endüstriler arası ticaret (inter industry trade) ve endüstri-içi ticaret (intra-industry trade) şeklinde sürdürülmektedir. Geleneksel iktisat teorisi, ülkeler arasındaki teknolojik veya faktör donanımları farklılıklarını ticaretin nedeni olarak ileri sürmektedir. Bu varsayımın geçerli olduğu bir dünyada ticaretin kompozisyonunu bunu yansıtarak, ülkelerin göreli olarak daha fazla sahip oldukları üretim faktörünü içeren malları ihraç etmelerini gerektirirdi. Ancak, ülkeler arasındaki dış ticaretin yapısı incelendiğinde, aynı endüstriye ait homojen veya benzer malların iki yönlü ticaretinin; yani hem ithalatının hem de ihracatının yapıldığını göstermektedir. Bu olgu endüstri-içi ticaret olarak kavramsallaştırılmaktadır. Geleneksel iktisat kuramına göre bir ülkenin herhangi bir üründe hem karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olması, hem de karşılaştırmalı dezavantaja sahip olması mümkün olmadığına göre, endüstri-içi ticaret olgusu geleneksel iktisat kuramının öngörüleri ile çelişmektedir (Eşiyok, 2005). Endüstri-içi ticaretin nedeni ölçek ekonomileri ve ürün farklılaşmasıdır. Oysa geleneksel iktisat kuramında ticarete konu olan malların homojen oldukları varsayılmaktadır. Başka bir deyişle bu varsayım, herhangi bir üründe hem ihracatın hem de ithalatın yapılmayacağı anlamına gelmektedir. Bu varsayımın temelinde tam rekabet varsayımı vardır. Oysa reel dünyada (piyasalarda) ticarete konu olan ürünlerin çoğu homojenlik varsayımına uymamaktadır. Görüntüleri, bileşenleri, kaliteleri açısından bir birlerinden oldukça farklılık göstermektedir. Tüm bu gelişmeler bize, sanayi malları üzerindeki doğru ve reel hayata yakın bir açıklamanın anacak mal farklılaşması ile onun doğurduğu endüstri-içi ticaretin etkilerini göz önüne alan yeni dış ticaret kuramı çerçevesinden yapılacağını göstermektedir (Krugman, 1989). Yeni dış ticaret teorileri, ölçeğe göre artan getiri, aksak rekabet şartlarında çalışan piyasalara ve ürün farklılaşmasına dayanmaktadır. 28

29 Endüstri-İçi ticaretin ampirik analizinde farklı yöntemler kullanılmakla birlikte, yaygın olarak kullanılan yaklaşımların başında Grubel-Lloyd (1975) yaklaşımı gelmektedir. X i =i malının veya endüstrinin ihracatını, M i = i malının veya endüstrinin ithalatını göstermek üzere Endüstri içi Ticaret (IIT) Buna göre endüstri içi ticaret endeksi aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır. IIT=1-[(½X İt -M İt ½)/(X İt +M İt )] 0 T 1, İ=1,.n; t=1,.t. IIT nin sıfıra yaklaşıyor olması ülkenin o mal gurubunda endüstri içi ticaretinin düşük kaldığını, başka bir anlatımla, endüstriler arası uzmanlaşmasının söz konusu olduğunu göstermektedir. IIT nin 1 e yaklaşması halinde ise ülkeler arasında o mal grubunda ihracat ve ithalat değerlerinin birbirine çok yakın olduğunu, bunun da endüstri içi uzmanlaşmanın geliştiğini bize göstermektedir. Faktör kullanım yoğunluklarına göre endüstri-içi ticaret değerlerini gösteren Tablo 12 verileri incelendiğinde farklılaştırılmış ve bilim bazlı mallarda endüstri-içi ticaret düşük tespit edilirken diğer kategorilerde yüksek saptanmıştır. Başka bir anlatımla, imalat sanayinde farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörler dışındaki sektörlerde yoğun bir şekilde ihracat ve ithalat aynı anda gözlenmektedir. Sektörel düzeyde ise motorlu kara taşıtları ve diğer ulaşım araçları gibi oligopol özellikler gösteren sektörlerde endüstri-içi ticaretin daha yüksek düzeylerde gerçekleştiği izlenmektedir. Tablo 12: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre İmalat Sanayinde Endüstri-İçi Ticaret (SITC, Rev.3) (SITC, Rev.3) Hammadde Yoğun Sanayiler Kaynak: TÜİK verilerinden hareketle kendi hesaplamamız Gıda Ürünleri ve İçecek Tütün Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Y.Mad Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Ölçek Yoğun Sanayiler 22 Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb Plastik ve Kauçuk Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünler Ana Metal Sanayi Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Kağıt ve Kağıt Ürünleri Diğer Ulaşım Araçları Emek Yoğun Sanayiler 36 Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Giyim Eşyası Tekstil Ürünleri Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler 29 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Ortalama 29

30 Emek yoğun sektörlerde sadece giyim eşyası sektöründe endüstri-içi ticaret oranları düşük gerçekleşirken, farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektör grubunda büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri ve tıbbi aletler sektörlerinde endüstri-içi ticaretin düşük kaldığı görülmektedir. Ölçek yoğun sektör kategorisinde üç sektörde endüstri-içi ticaretin düşük gerçekleştiği izlenmektedir. Endüstri-içi ticaretin düşük kaldığı söz konusu bu üç sektör şunlardır: Basım ve Yayım; Plak, Kaset vb, Kimyasal Madde ve Ürünler, Kağıt ve Kağıt Ürünleri. Hammadde yoğun sektörler kategorisinde tüm sektörlerde endüstri-içi ticaretin yüksek gerçekleştiği saptanmıştır. Faktör kullanım yoğunlukları göz önüne alınmadan, bir bütün olarak imalat sanayi değerlendirildiğinde endüstri-içi yüksek ve düşük sektörler aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir Tablo 13: İmalat Sanayinde Endüstri-İçi Yüksek ve Düşük Sektörler İmalat sanayinde endüstri-içi ticaretin yüksek olduğu sektörler Gıda Ürünleri ve İçecek, Tütün Ürünleri Tekstil Ürünleri Tabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Sâriciye ve Ayakkabı, Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Yapılan Maddeler, Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri, Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar, Plastik ve Kauçuk Ürünleri, Ana Metal Sanayi, Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç), Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat, Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları, Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar yılı, Diğer Ulaşım Araçları, Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler. İmalat sanayinde endüstri-içi ticaretin düşük olduğu sektörler Giyim Eşyası, Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb, Kimyasal Madde ve Ürünler, Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler, Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri, Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat. 4.1.Endüstri-İçi Ticaretin Sektörler Üzerindeki Etkisi Bu alt bölümde endüstri-içi katsayılarından hareketle sektörel etkilerin araştırılması hedeflenmektedir. Bunun için net ihracat ve net ithalat değerleri ile endüstri-içi katsayılarındaki gelişmelerin birlikte değerlendirmesi gerekmektedir. Eğer ilgili sektör net ithalatçı konumda ise endüstri-içi katsayılarının yükselmesi sektör üzerinde pozitif etki yaparken, düşmesi negatif etki yapacaktır. Sektörün net ihracatçı olması halinde ise endüstri-içi katsayılarının yükselmesi negatif, düşmesi ise pozitif etki yapacaktır. 30

31 Tablo 14: Endüstri-İçi Katsayılarının Net İhracatçı ve Net İthalatçı Sektörler Üzerindeki Pozitif ve Negatif Etkileri (SITC, Rev.3) Hammadde Yoğun Sanayiler Net İhracatçı Net İthalatçı Sektöre Etkisi 15 Gıda Ürünleri ve İçecek Net İhracatçı Pozitif 16 Tütün Ürünleri Net İhracatçı Pozitif 20 Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç); Hasır Vb. Örülerek Y.Mad. Net İthalatçı Pozitif 23 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtlar Net İthalatçı Negatif 26 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler Net İhracatçı Pozitif Ölçek Yoğun Sanayiler 22 Basım ve Yayım; Plak, Kaset Vb. Net İthalatçı Pozitif 25 Plastik ve Kauçuk Ürünleri Net İhracatçı Pozitif 24 Kimyasal Madde ve Ürünler Net İthalatçı Pozitif 27 Ana Metal Sanayi Net İthalatçı Pozitif 34 Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar Net İhracatçı Pozitif 21 Kağıt ve Kağıt Ürünleri Net İthalatçı Pozitif 35 Diğer Ulaşım Araçları Negatif Emek Yoğun Sanayiler 36 Mobilya ve Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer Ürünler Net İhracatçı Pozitif 28 Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teçhizatı Hariç) Net İhracatçı Pozitif 18 Giyim Eşyası Net İhracatçı Negatif 17 Tekstil Ürünleri Net İhracatçı Pozitif 19 Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, Saraciye ve Ayakkabı Net İthalatçı Pozitif Farklılaştırılmış ve Bilim Bazlı Sektörler 29 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat Net İthalatçı Pozitif 30 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları Net İthalatçı Pozitif 31 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Mekina ve Cihazlar Net İthalatçı Pozitif 32 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları Net İthalatçı Negatif 33 Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat Net İthalatçı Pozitif Kaynak ve Notlar: Tablo 14 hazırlanırken, Tablo 5 de gösterilen net ithalatçı ve net ihracatçı sektörler ile birlikte, Tablo 12 de gösterilen endüstri-içi katsayıları göz önüne alınmıştır. Endüstri-içi katsayılarının artıp artmadığına ise 2006 ve 2009 verileri göz önüne alınarak karar verilmiştir. Bir sektörün net ithalatçı olması halinde endüstri-içi katsayısının yükselmesi pozitif bir gelişme olarak değerlendirildiğinde, 10 sektörde endüstri-içi katsayılarındaki yükselme net ithalatçı sektörler üzerinde pozitif etki yaparken, 2 sektörde endüstri-içi katsayısının düşmesi sonucunda negatif etki yapmıştır. Net ihracatçı sektörlerde endüstri-içi katsayısının düşmesi pozitif olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçevede değerlendirildiğinde net ihracatçı sektörlerde sadece giyim eşyası sektöründe negatif etki izlenmekte, diğer tüm sektörlerde endüstri-içi ticaretin düşmesinin sektörler üzerinde pozitif etki yaptığı saptanmaktadır. 31

32 5.Sonuç Dışa açık bir ekonominin uzun dönemde başarı performansını belirleyen, en dinamik sektör ticarete konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayidir. Bu anlamda imalat sanayine yönelik izlenecek politikalar, uzun dönemde ülkenin kalkınma potansiyelini ortaya koyması açısından son derece stratejik özellikler taşımaktadır. Ülkemizin ithalatında öne çıkan başlıca sektörler olarak kimyasal madde ve ürünler, ana metal sanayi, motorlu kara taşıtları, makine teçhizat, petrol ve petrol ürünleri, elektrikli makineler ithalatı gelmektedir. Söz konusu bu sektörlerin 2009 yılı itibariyle toplam ithalat değeri 75 milyar USD olarak tespit edilirken, toplam ithalat içerisindeki payı ise % 74.1 olarak tespit edilmiştir verileri ve genel eğilim göz önüne alındığında, ülkemizin ihracatında öne çıkan sektörlerin başında ise ana metal sanayi, giyim eşyası, motorlu kara taşıtları, tekstil ürünleri, makine ve teçhizat, gıda ürünleri ve içecek, elektrikli makine ve cihazlar, plastik ve kauçuk ürünler ve kimyasal madde ve ürünleri gelmektedir yılı itibariyle söz konusu sektörlerde toplam 60.4 milyar USD ihracat yapılırken, bu ihracatın toplam imalat sanayi ihracat içerisindeki payı %63.3 oranında saptanmıştır. Faktör kullanım yoğunluklarına göre ihracat değerleri incelendiğinde ülkemizin esas olarak emek yoğun ve ölçek yoğun sektörlerde ihracatçı olduğu, teknolojik içeriği ve katma değeri yüksek farklılaştırılmış ve bilim bazlı sektörlerde ise ihracatının sınırlı kaldığı izlenmektedir. Farklı bir anlatımla, imalat sanayi ithalatı esas olarak katma değeri yüksek sektörlerde yoğunlaşmakta, ancak son yıllarda emek yoğun sektörlerin ithalatında ve katma değeri yüksek sektörlerin ihracatın da göreli bir artış izlenmektedir. İmalat sanayi ihracatında son yıllarda meydana gelen artışlar (performans) oldukça dikkat çekici gözükmektedir. Ancak, ihracat ve ithalat değerlerinin birlikte değerlendirilmesi durumunda, ihracatçı gibi gözüken birçok sektörün net ithalatçı olduğu izlenmektedir. Başka bir anlatımla, önemli ihracat değerlerine sahip birçok sektörde, ihracat değerini aşan ithalat değerlerinin gerçekleştiği izlenmektedir. Ülkemizin net ihracatçı olduğu sektörlerin başında giyim, gıda ve tekstil sektörleri gelmektedir. İmalat sanayine ilişkin rekabet gücü performansı değerlendirildiğinde, imalat sanayinde rekabet gücü yüksek sektörlerin başında geleneksel sektörlerin geldiği görülmektedir. Yaptığımız analiz sonuçlarına göre rekabet gücü yüksek başlıca sektörler şunlardır: Giyim eşyası, tekstil ürünleri, metal eşya sanayi, plastik ve kauçuk ürünleri, tütün ürünleri ve gıda ürünleri. Ülkemizin rekabet gücü düşük sektörleri olarak ise şu sektörler tespit edilmiştir: Tıbbi aletler, bilgi işlem makineleri, kâğıt ve kağıt ürünleri, kimyasal madde ve ürünler, petrol ve petrol ürünleri, basım ve yayım, radyo, televizyon ve haberleşme cihazları. İmalat sanayi için hesapladığımız endüstri-içi ticaret değerlerine göre, imalat sanayinde birçok sektörde yaygın olarak endüstri-içi ticaret gözlenmektedir. Hesaplamalarımıza göre imalat sanayinde endüstri-içi ticaretin yüksek olduğu sektörler şunlardır: Gıda ürünleri ve içecek, tütün ürünleri, tekstil ürünleri, dabaklanmış deri, bavul, el çantası, sâraciye ve ayakkabı, ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasır vb. örülerek yapılan maddeler, kâğıt ve kâğıt ürünleri, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar, plastik ve kauçuk ürünleri, ana metal sanayi, metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç), başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat, radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları, motorlu kara taşıtı ve römorklar, diğer ulaşım araçları, mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler.. 32