HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Hidropolitik ve Stratejik Değerlendirme Uygulama ve Araştırma Merkezi. Dursun YILDIZ SKM DERS NOTLARI Ankara-2004

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Hidropolitik ve Stratejik Değerlendirme Uygulama ve Araştırma Merkezi. Dursun YILDIZ SKM 607-604. DERS NOTLARI Ankara-2004"

Transkript

1 1 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Hidropolitik ve Stratejik Değerlendirme Uygulama ve Araştırma Merkezi Dursun YILDIZ SKM DERS NOTLARI Ankara-2004

2 2 Dünya da ve Türkiye de: *Su Kaynakları Potansiyeli *Geliştirilmesi *Yönetimi *Alternatif Su Kaynakları *Uluslararası Sorunlar SU KAYNAKLARI VE HİDROPOLİTİK İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 SU KAYNAKLARI VE SÜRDÜRÜLEBİLİR SU KULLANIMI

3 3 1.1 Türkiye ve Hidropolitik 1.2 Su kaynakları ve geliştirilmesi ile ilgili tanımlar ve kavramlar 1.3 Türkiyenin su potansiyeli,sınıraşan ve sınıroluşturan nehirler ve havzaları 1.4 Dünyada durum sorunlu su havzaları ve anlaşmazlıklar 1.5 Su kıtlığı ve su yoksulluk ölçütleri 1.6 Su ile ilgili uluslar arası kuruluşlar BÖLÜM 2 SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE SUYUN SEKTÖREL KULLANIMI 2.1 Su kaynakları ve su hizmetleri yönetiminde genel kurumsal yapı 2.2 Sektörel su kullanımı ve tasarruf eğilimleri 2.3 Su kaynakları yönetimi ve gelişmeler 2.4 Ülkelerin su kullanım indeksleri üzerine 2.5 Ülkeler arası su tüketimindeki farklılıklar BÖLÜM 3 SU KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ VE TATLI SU ÜRETİMİ 3.1 Havza bazında su kaynakları geliştirilmesi ve örnekler 3.2 Havzalararası su transferi 3.3 Su kaynaklarının geliştirilmesi ve çevre 3.4 Klasik olmayan su kaynaklarının geliştirilmesi 3.5 Su dış ticareti BÖLÜM 4 Stratejik öngörü ve su potansiyeli,su kullanımı ve hidropolitik açıdan çoruh,ortadoğu ve akdeniz havzaları nın değerlendirilmesi BÖLÜM 5 SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ VE PLANLAMASI GİRİŞ Su,21.yüzyılın politik ve ekonomik anlamdaki şekillenmesinde önemli bir rol oynayacaktır.özellikle dünyanın bazı bölgelerinde suyun sosyal ve ekonomik

4 4 gelişmedeki sınırlayıcı etkisinin artması halen yaşanan problemleri bir üst boyuta taşıyacaktır.bu durum suyun ulusal ve uluslararası kullanım politikalarını (Hidropolitikaları) bugünkünden daha ön plana çıkartacaktır.ülkemizin de bu konuda daha kapsamlı çalışmalara ihtiyacı bulunmaktadır. Artarak süreceği görülen su sıkıntısını çözmek için alternatif su kaynakları bulma çabaları mevcut yenilenebilir suyun daha tasarruflu kullanılmasının ve doğal dengenin korunmasının önemini açık bir şekilde ortaya koymaktadır.dünyada yaşanan temel su problemlerinin çözümü,öncelikle su kaynaklarının nasıl geliştirilmesi gerektiği konusundaki temel düşüncenin değişmesine ihtiyaç duymaktadır.ancak mevcut durum gözönüne alındığında bu değişimin çok yavaş gerçekleştiği görülmektedir.şimdi yapılması gereken şey, gelecekteki isteklerin karşılanması için çok ileri düzeydeki planlamalarla ve doğal dengeyi zorlayarak gerekli suyu bulma çabalarından daha çok,insanlığın temel su ihtiyaçlarını halen mevcut yenilenebilir su kaynaklarıyla ekosistemi bozmadan daha yaygın olarak karşılayabilecek plan ve programları uygulamak olmalıdır. BİRİNCİ BÖLÜM DÜNYADAKİ SU KAYNAKLARI VE SÜRDÜRÜLEBİLİR SU KULLANIMI 1.1.SU KAYNAKLARI İnsanlık tarihinin başlangıcından beri yaşamın temeli olarak görülen su, aynı zamanda insanlığın yaşamını sürdürebilmesi ve geliştirmesi için gerekli olan beslenme, barınma ve güvenlik gibi temel ihtiyaçları açısından da hayati bir bağdır. Bu nedenle, insanların ilk çağlarda yerleşim yerlerini su kaynaklarının kenarında, kurmaları bir raslantı değildir. Su aynı zamanda enerji üretimi,

5 5 tarım, içme-kullanma ve sanayi alanlarında ihtiyaç duyulan ve ekonomik ve sosyal kalkınma için, vazgeçilmez olan ekonomik bir metadır ile 1990 arasında dünya nüfusu 2,5 milyardan 5,3 milyara çıkarak iki mislinden daha fazla artış göstermiştir. Bu nüfusun 2025 yılı itibariyle 8.3 milyara ulaşması beklenmektedir. (DSİ 1997) Son tahminlere göre, kısıtlı miktarda içme ve kullanma suyu bulunan veya bu olanağa hiç sahip olmayan nüfus oranı tüm dünyada %16, Güneydoğu Asya da %21, Doğu Akdeniz de %22 ve Afrika da %48 dir. Ülkemizde ise bu oran kırsal alan için %3 iken kentsel alan için %0.5 tir. Dünyada yüzyılın başından itibaren doğal ortamından çekilen su miktarında altı katlık bir artış yaşanmıştır te 7300 metreküp olan kişi başına ortalama yıllık su miktarının 2025 yılında 4800 metreküpe düşeceği hesaplanmaktadır. (DSİ 1997) Dünya ülkelerindeki su kaynaklarını araştıran çeşitli enstitülerin verileri ve Birleşmiş Milletler tarafından yapılan nüfus artışı projeksiyonları sonuçları kullanılarak yapılan analizler, bugün hayatta olan birçok insanın yaşam süresi içerisinde elde edebileceği tatlı su miktarında düşüşler olacağını ortaya koymuştur. 149 ülkede yapılan çalışmalar 1990 yılında dünyada toplam 335 milyon nüfusa sahip 28 ülkede su sıkıntısı yaşandığını ve gelecekte 149 ülkenin üçte birinde su sıkıntısının bu ülkelerin gelişmesi önündeki en önemli engel olacağını ortaya koymuştur yılına kadar ülkenin daha en az 2,7, en çok 3,2 milyar nüfus ile bu kategori içerisinde yer alacağı tahmin edilmektedir(un ve SEI 1997). SINIR AŞAN SULAR Dünyadaki su kaynakları ile ilgili olarak yaşanan diğer bir problem ise suyun ülkeler arasında paylaşımı şeklinde ortaya çıkmaktadır. Dünyada iki veya daha fazla ülkeden geçen 200 ün üzerinde nehir bulunmakta ve bunlar ülke sınırlarının dışındaki kaynaklardan beslenmektedir. (Postel 1996:60) Dünyada en az 10 nehir ise 6 veya daha fazla ülkeden geçerek akmaktadır. Bu nehirlerin

6 6 yanısıra uluslararasındaki sınırları aşan akiferler, artan nüfus baskısı özellikle kurak ve yarı kurak bölgelerdeki mevcut su sıkıntısı nedeniyle suyun paylaşımı konusunda sorunlara neden olmaktadır. Bugüne kadar ülkeler arasında uluslararası sular konusunda 300 e yakın, su kaynaklarının korunması konusunda da yaklaşık 2000 adet anlaşma (Postel 1996:61) imzalanmasına rağmen bu konular henüz tüm ülkeler tarafından kabul gören kesin kurallara bağlanamamıştı Kıta Sınıraşan Nehir Havzası sayısı Afrika 60 Kuzey ve Orta Amerika 39 Güney Amerika 38 Asya 53 Avrupa 71 Toplam 261 Kıtalardaki Sınıraşan Nehir Havzaları Sayıları Kaynak::The Worlds Water Peter.H.Gleic Tablo... 5 veya daha fazla ülke tarafından paylaşılan sınır aşan nehirler Nehir Havzası Ülke Sınır aşan nehir havzanın sınırları içinde kaldığı ülkeler Sayı sı Tuna 17 Romanya,Macaristan,Yugoslavya,Avusturya,Almanya,Bulgaristan, Slovakya,BosnaHersek,Hırvatistan,Ukrayna,Çek Cumhuriyeti,Slovenya,Moldovya,İsviçre,İtalya,Polonya,Arnavu tluk Kongo 11 Kongo DemokratikCumhuriyeti,Orta Afrika Cumhuriyeti,Angola,Kongo Cumhuriyeti,Zambiya,Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti,Kamerun,Burundi,Ruanda,Gabon,Malawi Niger 11 Nijerya,Mali,Nijer,Cezayir,Guyana,Kamerun,Burkina Faso,Benin,İvorySahili,Çad,Sierra Leone Nil 10 Sudan,Etopya,Mısır,Uganda,Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti,Kenye,Kongo Demokratik Cumhuriyeti,Ruanda,Burundi,Eritre Ren 9 Almanya,İsviçre,Fransa,Hollnda,Belçika,Lüksemburg,Liechten stein,italya Zambezi 9 Zambia,Angola,Zimbabwe,Mozambik,Malawi,Tanzanya

7 7 Birleşik Cumhuriyeti,Botswana,Nambia,Kongo Demokratik Cumhuriyeti Amazon 8 Brezilya,Peru,Bolivya,Kolombiya,Ekvator,Venezuella,Guyana, Surinam Çad Gölü 8 Çad,Nijer,Orta Afrika (İç drenaj) Cumhuriyeti,Nijerya,Cezayir,Sudan,Kamerun,Libya Tarim 7 Çin,Kırgızistan,Pakistan,Tacikistan,Kazakistan,Afganistan,Hin distan Volta 6 Burkina Faso,Gana,Togo,Mali,Benin,İvory Sahili, Aral Gölü (İçdrenaj) 6 Kazakistan,Özbekistan,Kırgızistan,Tacikistan,Türkmenistan,Çi n Ganj/Brahmapu 6 Hindistan,Çin,Nepal,BengladeşBhutan,Myanmar tra /Megha Ürdün 6 Ürdün,İsrail,Suriye,Batı Şeria,Lübnan,Mısır Mekong 6 Laos,Tayland,Çin,Kamboçya,Vietnam,Myanmar Dicle- 6 Irak,Türkiye,İran,Suriye,Ürdün,Saudi Arabistan Fırat/Şhatt al Arab Kura-Aras 6 Azerbaycan,Gürcistan,İran,Ermenistan,Türkiye,Rusya Neman 5 Belarus,Litvanya,Polonya,Rusya,Latviya Vistula/Wista 5 Polonya,Ukrayna,Belarus,Slovakya,ÇekCumhuriyeti La Plata 5 Brezilya,Arjantin,Paraguay,Bolivya,Uruguay Kaynak :Peter.H.Gleick.The Worlds Water Dünya genelinde sınıraşan niteliğe sahip yaklaşık 300 adet nehir bulunmaktadır. Bunların üçte biri ise Afrika ve Avrupa da yer almaktadır.dünya nüfusunun yaklaşık % 40 ı sınıraşan nehirlerin kıyılarında yaşamakta olup gereksinimlerini bu nehirlerden karşılamak durumundadır,(özgüler 2000). Ulusal su kaynakları tüketilip yetersiz hale geldikçe uluslararası kaynakların önemi armaktadır.bölgesel su çatışmalarına neden olan bu durumda hidropolitik yaklaşımların önemi de artmaktadır.ülkemiz de bu kapsam içinde yer alan bir ülkedir.suyun ve su kıtlığının önemi 2. Dünya Su Formu sırasında Green Cross İnternational Başkanı Mikhail Gorbachev tarafından şu cümlelerle dile getirilmiştir. Din ve İdeoloji gibi suyun da milyonlarca insanı harekete geçirebilecek gücü vardır.su baskısı yaşayan bölgelerde su dinamitten daha patlayıcı bir hale gelmiştir.bu mesaj Hidropolitik alanda yapılması gereken çalışmaların önemine de işaret etmektedir.dünyada çeşitli nedenlerle kriz politikalarının izlendiği bölgelerde su sıkıntısının bir sıcak çatışmaya araç olarak kullanılabilme riski artmaktadır.özellikle azgelişmiş ülkelerin küreselleştirilen bu olasılığa karşı da dikkatli olmaları gerekmektedir.

8 8 SÜRÜDÜRÜLEBİLİR SU KULLANIMI Dünyadaki su kaynakları konusunda yaşanan bu sıkıntılar insanlığın güvenlik içerisinde yaşaması için gerekli olan gıda üretimi, çevre sağlığı, sosyal ve politik istikrarı tehdit etmektedir. Dünyanın birçok bölgesinden elde edilen kanıtlar bu tehlikenin gerçek olduğunu ve giderek büyüdüğünü göstermektedir. Bu durum ise dünyadaki su kaynaklarının sürdürülebilir bir şekilde kullanımının önemini arttırmaktadır. Su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı konusundaki bilinç tedricen gelişmiş ve 1977 yılında Mar del Plata (Arjantin) da düzenlenen Birleşmiş Milletler Su Konferansı ndan itibaren su yönetim ve kullanımı ile ilgili önemli öneriler formüle edilmiştir. Bu konuda önem taşıyan diğer uluslararası etkinlikler ise 1992 yılındaki Su ve Çevre Konferansı (Dublin) ile Gündem 21 in yayınlandığı Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (Rio de Janerio) olmuştur de, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu, gelecekteki taleplere yönelik projeksiyonları da içerecek şekilde dünyadaki tatlı su kaynakları için kapsamlı bir değerlendirme yapılmasını talep etmiştir. Bu çalışmanın sonuçları, Gündem 21 uygulaması çerçevesinde BM Genel Kurulu nun 1997 yılında yaptığı özel oturumda ele alınmıştır. Tüm bu çabalar su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı konusunda dünya çapında atılan önemli adımları oluşturmuştur. Ancak bütün bu çalışmalara rağmen bu doğal kaynak, aşırı kullanımın yanısıra kirlenme, toprak kaynaklarının geliştirilmesi ve yönetiminde yapılan yanlışlıklar ve artan sektörel rekabet nedenleriyle sürdürülebilir bir şekilde

9 9 kullanılamamaktadır. Bunun yanısıra dünya nüfusundaki hızlı artış ile artan ihtiyaçlar su kaynakları üzerindeki baskıların da artmasına neden olmaktadır HİDROLOJİK ÇEVRİM Dünyada mevcut suyun sadece %2,5 uğu tatlı su olup bu suyun sadece 0,007 si insan ihtiyaçları için doğrudan ulaşılabilir durumdadır. (Tomanbay 1998:22) Hidrolojik çevrim yıllık yağış ortalaması 1000 mm olacak şekilde dünyamıza her yıl oldukça düzenli olarak su sağlamaktadır. Ancak bu su Ek 1 Şekil 1 de de görüldüğü gibi yeryüzüne eşit olmayan bir şekilde dağılmaktadır. Dünyadaki suyun %97,5 i tuzlu olup büyük ölçüde okyanuslarda yeralmaktadır. Geri kalan %2,5 oranındaki tatlı suyun tamamına yakını, Antartika ve Grönland ın buz örtüsünde ve fosil yeraltısuyunda depolanmıştır. Göller, rezervuarlar, nehir, çay ve dereler gibi ulaşılması daha kolay olan tatlı su kaynakları toplam depolanmış tatlı suyun yalnızca %0.26 sına karşılık gelmektedir. Diğer bir deyişle dünyadaki yenilenebilir ve sürdürülebilir bir şekilde fiilen kullanıma sunulabilme özelliğine sahip su miktarı toplam su potansiyelinin %0.007 si mertebesindedir.(tomanbay 1998:22)

10 10 Şekil...Hidrolojik Çevrim Dünyada her yıl km 3 suyun okyanuslardan buharlaştığı ve bunun yaklaşık %90 ının yağış ile doğrudan tekrar okyanuslara düştüğü, kara bölgelerine düşen miktarın ise sadece km 3 olduğu tesbit edilmiştir. Bu değerden karalardaki km 3 lük buharlaşma çıkartıldığında su döngüsü aracılığıyla yaklaşık km 3 suyun okyanuslardan karalara transfer olduğu ve akar sularla kaynakları oluşturduğu ortaya çıkmaktadır. (Tomanbay 1998:25) Ancak yeryüzünün yenilenebilir tatlısu arzını oluşturan bu miktarın üçte ikisi okyanuslara geri dönerken geriye kalan km 3 tatlısuyun 5000 km 3 lük bölümü de dünyanın insansız bölgelerine düşmektedir. Geriye kalan 9000 km 3 lük tatlı suyun kuramsal olarak 20 milyar insana yetecek bollukta olduğu düşünülmektedir. Ancak dünya yüzeyi üzerindeki yağışın eşit olmaya dağılımı ile sıcaklık, radyasyon, rüzgar ve atmosferik nem nedeniyle bölgelere göre değişen buharlaşma kayıpları, su kaynakları açısından bölgeler arasında büyük farklılıklar yaratmaktadır. Bunun yanısıra Dünya Meteoroloji Teşkilatı ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı nın 1995 yılında iklim değişikliği konusunda düzenlediği Panel de İklimdeki değişiklik küresel hidrolojik çevrim üzerinde bir yoğunlaşmaya yol açacak ve bölgesel su kaynakları üzerinde büyük ölçekli etkiler yaratabilecektir açıklaması yapılmıştır. Diğer taraftan dünyanın hızla artan nufusu da yukarıdaki etkenlerin yanısıra kişi başına düşen tatlı su miktarını sürekli olarak azaltan önemli bir faktör olmaktadır SUYUN SEKTÖREL KULLANIMI

11 11 Genel olarak su,evsel-kentsel,tarımsal ve endüstriyel amaçlı olmak üzere üç ana grupta kullanılmaktadır.şekil.1.1 incelendiğinde dünyada suyun en çok tarımsal sulama amacı ile kullanıldığı ve bu kullanımın 1940 yılından sonra diğer sektörlere oranla daha hızlı bir artış eğilimi içerisinde olduğu ortaya çıkmaktadır. Dünyada yaşanan endüstriyel gelişme de su kullanımında artışlara neden olmasına rağmen bu kullanım oranı tarımsal kullanım ile karşılaştırıldığında hala küçük bir oran olarak kalmaktadır. Dünyada 1950 li yıllarda 94 milyon hektar olan sulanan alan 1990 yılında 270 milyon hektara çıkmıştır. Bu nedenle su tüketiminin önemli bir bölümü sulamaya tahsis edilmiştir. (Bilen 1996 : 166) Dünyadaki tarımsal ürünün büyük bir bölümü yağmur suları ile yetiştirilmekte olup sulu tarım ise tarıma uygun arazinin sadece %15-17 sinde yapılmakta ve toplam tarımsal ürünün %40 ını sağlamaktadır. Buna rağmen dünyada kullanılan toplam suyun %69 u tarımsal sulama amacı ile kullanılmaktadır. Dünyada kullanılan tüm suyun %23 ünün endüstriyel %8 inin ise kentsel ve evsel amaçlarla kullanıldığı tespit edilmiştir (Uses of Water 1996). Ancak yukarıda verilen bu oranlar ortalama değerler olup ekonomik düzey, iklim, nufus vb. gibi faktörlere bağlı olarak ülkeden ülkeye göre değişmektedir. Örneğin Afrika da toplam su tüketiminin yaklaşık %88 i tarımsal sulama için kullanılırken endüstrileşmiş Avrupa ülkelerinde ise su tüketiminin yarısından fazlası endüstri ihtiyacı ve elektrik enerjisi üretimi için kullanılmaktadır. Ancak tarım sektörü dünya ülkelerinin üçte ikisinde halen suyun en fazla kullanıldığı alan durumundadır (Uses of Water 1996). Dünyanın hızla artan nufusu ülkelerdeki minimum gıda güvenliği konusunun önem ve önceliğini de arttırmaktadır. Dünyanın birçok bölgesinde geleneksel sulama ve tarım yöntemleri ile daha fazla tarımsal üretim yapma çabalarının sonucunda tarım sektöründe ihtiyaç duyulan suyun artması beklenmektedir. Tarımda daha az su kullanımına olanak tanıyan tekniklerin geliştirilmiş

12 12 olmasına rağmen bu teknikler yüksek ilk yatırım ve işletme masraflarından dolayı halen çok yaygın olarak kullanılmamaktadır. Şekil 1.1- Dünyada suyun sektörel kullanımındaki artışlar (Bilen 1996) Dünyada kullanılan suyun sektörel dağılımı aşağıdaki bölümlerde özetlenmiştir. a) Tarımsal Su Kullanımı: Daha önce de sözedildiği gibi dünyada kullanılan suyun yaklaşık üçte ikisi tarımsal sulama amacı ile kullanılmaktadır.tarımsal üretimden söz edilirken ilk akla gelen tahıl,tarımsal üretimin temelini oluşturmaktadır.tahıl insan beslenmesinde de özellikle gelişmekte olan ülkelerde ana besin maddesi olma özelliğini korumaktadır(şahinöz 1993:115). Bir ton tahıl üretimi yapmak için yaklaşık 1000 ton su kullanımına gereksinim duyulmaktadır (Postel 1996:48). Topraktan buharlaşan suları da içeren bu rakamda verimsiz sulama yöntemleri sonucu kaybedilen su miktarı yer almamaktadır. Postel (1996:48)' e göre 1995 yılı itibariyle dünyada dolaylı (hayvan ürünleriyle) ya da dolaysız olarak kişi başına yılda 300 kilogram tahıl tüketildiği belirlenmiş olup bu tüketim düzeyi ile dünya nüfusuna her yıl eklenen 90 milyon kişiye yetecek miktarda tahıl üretmek için yılda fazladan 27 milyar m 3 suya ihtiyaç duyulacaktır. Bu da Fırat

13 13 nehrinin ortalama yıllık akışına yada Çin deki Sarı Irmağın yıllık akışının yarısına eşit bir miktar anlamına gelmektedir. Dünyada kişi başına düşen tahıl tüketimi ülkelere göre büyük farklılıklar göstermektedir. Ancak küresel ortalamanın günümüz seviyesinde kaldığı varsayılırsa 2025 yılı için tahmin edilen dünya nufusunun tahıl gereksinimini karşılamak için 780 milyar m 3 ek su gerekeceği belirtilmektedir (Postel 1996:49) Bu da Nil nehrinin yıllık akışının yaklaşık 9 katına eşit bir miktardır. Bu durum bir yandan bu alanda yaşanacak sıkıntıları diğer taraftan da tarımsal su kullanımındaki önceliği ortaya çıkartmaktadır. Dünyada sulanan arazi miktarı bu yüzyılın ilk yarısında artan nufusun gıda ihtiyacını karşılayabilmek için iki kat artmıştır ve 1990 yılları arasında ise sulamaya açılan arazi miktarında yine iki kattan daha fazla bir artış görülmüştür. Ancak bu artış eğilimi son yıllarda su kaynaklarının geliştirilmesinde yaşanan teknik, çevresel ve ekonomik sorunlar nedeniyle azalmaya başlamıştır yılında dünyada yaklaşık 250 milyon hektar arazinin sulandığı ve bunun dünya tahılının üçte birini sağladığı tespit edilmiştir. (Uses of Water 1996) b) Kentsel ve Evsel Su Kullanımı: Kentlerdeki su kullanımı (Municipal Water) aşağıda verilen kullanımların toplamı olarak ele alınmaktadır. b1- Evsel Su Kullanımı: (Domestic) Evsel su kullanımı, evlerde, otellerde, lokantalarda ve çamaşırhanelerde içme suyu, besin hazırlama suyu, temizlik, çim ve bahçe sulama ve hizmet üretimi amaçlı olarak kullanılan suyu içermekte olup birçok ülkede toplam su kullanımı içerisinde küçük bir oran oluşturmaktadır. Bu kullanım günde kişi

14 14 başına 75 lt ile 380 lt arasında değişmekte olup genellikle ekonomik düzeyin ve yaşam standartlarının artışı ile doğru orantılı olarak artmaktadır. (Mc Ghee 1991:11) ABD nin belirli kesimlerinde 600 lt olan kişi başına düşen ortalama günlük su kullanım miktarı (Uses of Water 1996) İstanbul da son 10 yılda lt/gün arasında değişmiştir. Senegal de evsel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için kişi başına günlük su tüketimi ise sadece 29 litredir. Bu miktar ABD deki kullanımın 24 te biridir (Uses of water 1996). Evsel su kullanımı, tarımsal ve endüstriyel faaliyetleri düşük olan bazı ülkelerde ise toplam su kullanımı içinde oldukça büyük bir orana sahip bulunmaktadır. Evsel su tüketimi ile ilgili olarak 1984 yılı için OECD kaynaklarından elde edilen ortalama değerler Almanya'da 145lt/kişi/gün,Fransa'da 125 lt/kişi/gün,isveç'te ise 193 lt/kişi/gün dür.bu değerler ulusal ortalama değerler olup büyük kentlerdeki gerçek tüketimin yukarıda verilen değerlerden %20- %40 oranında daha yüksek olduğu belirtilmektedir(mc Ghee 1991:11).Evsel su tüketimi genellikle kentsel toplam tüketimin yaklaşık %50 sine karşılık gelmektedir. Ancak bu tüketim kentsel toplam tüketimin çok az olduğu yörelerde daha büyük oranlara ulaşmaktadır.(uses of Water 1996). b2.-ticari ve Endüstriyel Su Kullanımı (Commercial and Industrial) Ticari ve endüstriyel su, fabrika, büro, dükkan gibi ticari ve endüstriyel amaçla kullanılan mekanlarda tüketilen sudur. Bu kullanımın miktarı kentlerde büyük endüstri tesislerinin bulunmasına veya bu tesislerin suyu şehir şebekesinden alıp almadığına bağlı olarak bölgelere göre değişim göstermektedir. Nufusu i aşan kentlerde ticari su kullanımı genellikle toplam kullanımın %15 i olarak kabul edilmektedir. (Mc Ghee 1991:11) b3- Kamusal Kullanım (Public Use)

15 15 Kamu binalarında ve kamu hizmeti veren diğer alanlardaki bu kullanım, kamu kurumlarında, okullarda, sokak ve cadde temizliği ile yangınlarda kullanılan suyu içermekte olup kent halkının genellikle ödeme yapmadığı su kullanımıdır. Bu amaçlar için bir günde kişi başına kullanılan su miktarı 50 lt ile 75 lt arasında değişmektedir. (Mc Ghee 1991:11) Bunun yanısıra yangın söndürme faaliyetleri için kullanılan su miktarı pik kullanım zamanları hariç ortalama tüketimi büyük oranda etkilememektedir. b4.- Kayıp ve Kaçaklar (Loss and Waste) Özel bir kullanıcıya tahsis edilmemiş olan, kullanım miktarı ölçülmeyen ve ücretlendirilmeyen sudur. Dağıtım şebekesindeki bu kayıp ve kaçaklar (izinsiz su kullanımları) kullanılan su miktarlarında eksik ve hatalı tespitlere de neden olmaktadır. Kentlerde su kullanımı(1) büyük oranda altyapı ve dağıtım şebekelerinin fiziki durumuna da bağlı bulunmaktadır. Gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin şehir şebekelerindeki kayıplar %20 ile %60 arasında değişmektedir. (Mc Ghee 1991:11) Kentlerdeki toplam su kullanımı, yukarıda sayılan su kullanımlarının toplamı olarak ele alınmaktadır. Evsel su kullanımı ele alındığında gelişmiş bir ülkede kişisel ihtiyaçlar için kişi başına günlük su kullanımının litre arasında değiştiği görülmektedir. Buna ek olarak kentte kullanılan su (3) da kişi başında litre olarak tahmin edilmektedir. Sonuç olarak gelişmiş ülkelerin birçok kentinde kişi başına kentsel su kullanımı toplam lt civarında bulunmaktadır. ABD nin birçok kentinde 1990 lı yıllarda ortalama 550 lt olan bu miktar, temel insani ihtiyaçların karşılanması için gerekli olan ve gelişmekte olan ülkelerin kentlerindeki ortalama su kullanımına karşılık gelen 50 lt/gün/kişi değerinden oldukça yüksek bir değerdir.ancak yaşamımızı doğrudan etkileyen evsel ve kentsel amaçlı su kullanımının toplam kullanım içindeki payı oldukça küçüktür.örneğin evsel ve kentsel amaçlı kullanımın en fazla olduğu ülkelerden biri olan ABD'de bile bu oranın toplam kullanım içindeki payı %10 u geçmemektedir.(tomanbay 1998:37)

16 16 (1)Su Kullanımı : Suyun bir nehir, göl veya yeraltısuyu kaynağından çekilmesi ve kullanıldıktan sonra sisteme tekrar verilerek diğerlerinin kullanımına sunulmasıdır. Ancak bu kullanım kaliteyi azaltarak suyu daha sonra kullanacak olanların seçenekleri üzerinde etkili olmaktadır. (Mc Ghee 1991:9) (2)Su Tüketimi: Kullanılan suyun tümüyle tüketildiği bir işlem olup bunun sonunda diğer kullanıcılar bu sudan yararlanamayabilirler. Buna örnek olarak tarımsal su kullanımındaki sızma kayıpları verilebilir. (Mc Ghee 1991:11). (3) Şehir temizliği, park, bahçe sulaması, ofis temizliği, çalışma alanındaki kişisel kullanım c) Endüstriyel Kullanım Suyun endüstriyel kullanımı, enerji üretimi, santral soğutma suyu, endüstriyel üretimde kullanılan su, endüstriyel atıkları yıkama ve temizleme suyu alanlarını kapsar.çok büyük miktarda soğutma suyuna ihtiyaç duyan Nükleer ve Fosil yakıtlı santraller endüstriyel suyun önemli bir bölümünü kullanırlar.. Ancak endüstri amaçlı kullanılan suyun büyük bir bölümü su çevirimi içerisine girer. Sıcaklığı artan ve genellikle kimyasal ve ağır metallerle kirlenen bu su sucul ekosistemlere zarar verir.sadece Avrupa da tarımsal sulamaya olan bağımlılığın göreceli olarak düşük olduğu bölgelerde endüstriyel su kullanımı tarımsal ve evsel su kullanım toplamına eşittir. Endüstriyel amaçla kullanılan su miktarı genellikle bir ülkenin gelişmişlik göstergesi olarak da ele alınmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde çekilen su içerisindeki endüstriyel kullanım oranı %5 iken bu oran Belçika ve Finlandiya da %85 e kadar çıkmaktadır. (Terence 1991) 1.4. SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ AÇISINDAN BUGÜNKÜ DURUM VE GELECEKTE KARŞILAŞILABİLECEK PROBLEMLER Bugün tatlı su dünyanın birçok ülkesinde ve bölgesinde sürdürülebilir bir şekilde kullanılmamaktadır. Bu konu özellikle 1977 yılında Arjantin de Mar del Plata da yapılan Birleşmiş Milletler Su Konferansından sonra geçen 28 yıl içinde yapılan birçok çalışmada ele alınmıştır.

17 17 Su kaynaklarının sürdürülebilir yönetiminin prensipleri ilk olarak 1992 yılında Dublinde yapılan Uluslararası Su ve Çevre Konferansında 100 den fazla ülke tarafından kabul edilerek açıklanmıştır. Dublin Prensipleri daha sonra 1992 de Rio da yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Gelişme Konferansında, 1994 te yapılan İçme Suyu ve Çevre Sağlığı konusundaki Bakanlar Konferansında, Gündem 21 içerisinde (Noordwijk) ve Uluslararası Su Kaynakları Birliği tarafından 1994 yılında Kahire de düzenlenen Dünya Su Kaynakları VII. Kongresinde kabul görmüş ve onaylanmıştır. Bu prensiplerde su yönetimi aşağıdaki çerçeve içerisinde ele alınmıştır. 1) Su sonlu ve hassas bir doğal kaynaktır 2) Su yönetimi talep yönetimine bağlı katılımcı bir yaklaşımla uygun olan en düşük kullanımla ele alınmalıdır. 3) Su kullanımında kadın, suyu kullanma, koruma, ve çevrenin korunması konusunda çok önemli bir rol üstlenmektedir. 4) Su ekonomik bir metadır. Bu prensipler aynı zamanda bu alandaki uluslararası anlayış birlikteliğinin gerçekleştirilmesinde ve uygulanmasında en önemli aktörlerden biri olan Dünya Bankasının Su Politikasının da ana hatlarını oluşturmuştur. Hızla artan dünya nufusu ile artan gıda üretimi talebi ve değişen tüketim ve üretim kalıpları dünyadaki toplam su kullanımında da hızlı bir artış trendi yaratmıştır. Bu nedenlerle dünyada bir yandan toplam su kullanımında hızlı bir artış yaşanırken diğer taraftan tarım, ormancılık ve kentleşme ile arazi yapısında yaratılan değişiklik, toprağın depolama kapasitesi ve su akışı özelliğinin de değişmesine neden olmaktadır. Bunun yanısıra yetersiz drenaj sistemleri ile sulamaya açılan bölgelerde bataklaşma ve tuzlanma problemi

18 18 yaşanmaktadır. Dünyada sulanan 250 milyon hektar alanın yaklaşık %20 si tuzlanma problemine uğrayarak verimi büyük ölçüde düşmüştür. Dünyada her yıl 1.5 milyon ha lık arazide yaşanan tuzlanma probleminin sulamadaki artış sayesinde elde edilen kazançları büyük oranda ortadan kaldırdığı tahmin edilmektedir (Postel 1991:51). Dünyada özellikle belirli bölgelerde suyun temini konusunda yaşanan sıkıntıların yanısıra su kalitesindeki düşüş ve kirlenme de önemli bir problem olarak sürmektedir. Gelişme çabası içerisindeki ülkelerin birçok kentinde evsel atık suyun ancak %20 den daha azı herhangibir şekilde arıtılabilmektedir. Bugün dünyanın birçok bölgesinde yeterli temiz ve sağlıklı su temini hizmetlerinin karşılaştığı problemler demografik, ekonomik ve sosyal konuları içeren çözümler beklemektedir. Tatlı su kaynaklarının yönetimi ile ilgili konular sosyoekonomik gelişme ile yakın ilişki içerisinde olan konulardır. Yapılan istatistikler, dünya nüfusunun %77 sinde kişi başına düşen gelirin 2895 $ ın altında olduğunu göstermektedir. Bu nüfusun %57 sinde ise bu rakam yıllık olarak 795 $ dan daha aza düşmektedir. Bu ülkelerde yaşayan nüfusun %34 ü ise halen orta ve ileri düzeyde su sıkıntısı ile karşı karşıya olup yenilenebilir su kaynaklarının %20 oranında daha fazlasını kullanmaktadır. (Kuylenstirena 1998) Diğer düşük gelir düzeyi kategorisindeki birçok ülke ise su kaynaklarının yanısıra kurumsal, teknolojik ve mali açıdan da sorunlar yaşamaktadır. Bu konuda yapılan tahminler ve hazırlanan senaryolar düşük gelir düzeyi kategorisinde yer alan bu ülkelerin üçte ikisinin 2025 yılına kadar orta ve ileri düzeyde su sıkıntısı ile karşılaşabileceğini ortaya koymaktadır. Burada sözü edilen ülkeler daha çok Kuzey Afrika ve Güney Asya ülkeleridir. Su sıkıntısı sadece gelişmekte olan ülkelerle sınırlı bir konu değildir. Halen gelişmiş ülkelerde yaşayan nüfusun %31 i su kaynakları açısından orta ve ileri düzeyde bir sıkıntı içerisinde bulunmaktadır. Yapılan çalışmalar ve oluşturulan senaryolar 2025 yılına kadar bu oranın %57 ye çıkacağını ortaya koymaktadır.

19 19 (Kuylenstirena 1998).Ancak ekonomik ve teknik olarak gelişmiş olan bu ülkelerin ortaya çıkan bu güçlükleri diğerlerine nazaran daha kolay aşabilme olanakları bulunmaktadır. Dünyanın bazı bölgelerinde kısıtlı olan su kaynaklarının iyi yönetilmemesinden dolayı bu bölgelerde ekonomik ve sosyal gelişme alanında birçok sorunla karşılaşılmaktadır. Suyun gıda üretiminde oldukça önemli girdilerden biri olmasından ötürü, su kıtlığı kurak iklimin hüküm sürdüğü ülkelerde mahsul üretimi üzerinde kısıtlayıcı bir etki yapmaktadır. Dünya Tarım Örgütü (FAO), yılda 2700 k kal/kişi lik bir beslenme için (2300 sebze, 400 hayvansal besin) kişi başına yılda yaklaşık 1600 m 3 kök bölgesindeki yeşil suya (green water) ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. (Bjorklund ve Falkenmark 1997:39) Yağışlı iklim bölgelerinde yağmur yeterli miktarda yeşil su sağlamaktadır. Ancak kurak iklim bölgelerinde sulama için gerekli bütün su yüzeysel(mavi su) veya yeraltı su kaynaklarından karşılanmak zorundadır. Yarı kurak iklimlerde ise suyun %50 si yeşil su dan sağlanabilirken mavi su diğer %50 lik bölüme katkıda bulunur. Ancak Mavi suyla yapılan sulama evsel ve endüstriyel kullanım ile rekabet içindedir. Yarı kurak bölgelerde kişi başına su ihtiyacı bundan dolayı yaklaşık 1000 m3/kişi/yıl a kadar yükselebilmektedir. (Bjorklund ve Falkenmark 1997:40) Güvenli bir gelecek ve ekonomik büyüme için gerekli su miktarı farklı senaryolar kullanılarak incelenmiş ve elde edilen sonuçlar Dünyadaki Temiz Su Kaynakları Raporunda yayınlanmıştır. (UN.SEI-1997). Bu çalışmada verimlilik ve su yönetimi anlayışındaki değişmeler de gözönüne alınarak yapılan detaylı sektörel su kullanım analizleri ile su ihtiyaçları hesaplanmıştır. Bu çalışmada sulama için ihtiyaç duyulan suyun sulanan alan artışına bağlı olarak %10 oranında artacağı tahmin edilmiştir. Senaryolardan biri 1995 de 3700 km 3 /yıl olan tüm toplam su çekimlerinin gelecek 30 yıl içinde %20 oranında artarak 2025 yılında 4500 km3/yıl

20 20 seviyesine çıkacağını ortaya koymuştur. Ancak bu model halen mevcut olan su sıkıntısını gözönüne almadığı için bu sonuçlar oldukça tutucu sonuçlar olarak görülmektedir. Diğer senaryoda su çekiminin zamanla değişimi incelenmiş ve 1995 yılındaki 3700 km3/yıl lık toplam çekimin 2025 yılında %40 artışla 5200 km 3 /yıl düzeyine çıkacağı tespit edilmiştir. Bunların yanısıra Dünya Tarım Örgütünün yaklaşımları baz alınarak artan dünya nufusunu besleyebilmek için gerekli su ihtiyacındaki artışın analizi yapılmış ve sadece gıda üretimi için ihtiyaç duyulan ilave su miktarı yaklaşık 2500 km3/yıl civarında belirlenmiştir. Bu da su ihtiyacının gelecek 30 yıl içinde yaklaşık %70 oranında artacağını ortaya koymaktadır. (UN-SEI 1997) Yukarıda sözü edilen 3 senaryodan elde edilen sonuçlar arasında oldukça büyük farklılıklar bulunmakla birlikte bütün bu çalışmalar, suyun yaşamsal önemini ve gelecekteki karşılaşılabilecek sıkıntıları vurgulama açısından önemli bir görevi yerine getirmektedir. Bu konuda Falkenmark (1997) ise artan dünya nüfusu, artan su talepleri ve kirlenen su kaynakları nedenleri ile 2025 yılına kadar dünya nüfusunun yaklaşık %55 inin su sıkıntısı içerisinde olacağını ileri sürmektedir. Özetle dünya nüfusunda 2025 yılına kadar beklenen 2,6 milyarlık artış gelecekteki su temini ve çevre sağlığını etkileyecek en önemli faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nüfus artışı doğal olarak su ve gıda temini ile çevre sağlığı hizmetlerindeki artışı da beraberinde getirecektir. Diğer taraftan yaşanan hızlı teknolojik gelişme üretim ve tüketim kalıplarında değişmelere neden olmaktadır. Bu teknolojik ve sosyoekonomik gelişme sonucu bazı ülkelerde su kullanımı talebi artacaktır. Gelecekte su kullanımını etkileyebilecek diğer bir faktör de dünya ikliminde beklenen değişiklikler olacaktır. Şekil.1.1 de de görüldüğü gibi gelecek yıllarda su kullanımı bütün sektörlerde artacaktır. Bir yandan bu artışın en fazla tarım sektöründe

21 21 oluşacağı beklenirken diğer taraftan bazı araştırmacılar gelecekteki sanayi suyu kullanım payındaki artış nedeni ile tarımsal amaçlı su kullanımının payının azalacağını ileri sürmektedir. (Kuylenstrena 1998) Ancak suyun sektörel kullanımındaki bu değişimin dünya çapında önemli bir değere ulaşmasının kullanılan suyun çok büyük bir bölümünü sulama suyu olarak kullanan azgelişmiş ülkelerin sosyoekonomik gelişmesine doğrudan bağlı olacağı açıktır. Böyle bir gelişmenin ise yakın bir gelecekte oluşma olasılığı düşük görünmektedir BÖLGESEL SU KITLIĞI VE SU YOKSULLUK ÖLÇÜTÜ Dünyadaki su kıtlığından söz edildiğinde aşağıda verilen üç ayrı su kıtlığı kavramı ortaya çıkmaktadır. (Falkenmark 1997:38) a) Tabii Su Kıtlığı : (Natural water scarcity): Tabii su kıtlığı, sulu tarım için ihtiyaç duyulan ve yağmur suyu ile beslenen ekin için gerekli olan suyun kıtlığını belirtmektedir. b) Demografik Su Kıtlığı: Kullanılabilir su üzerindeki demografik baskı sonucu suyun kişisel ve sektörel kullanım düzeyinin göstergesidir. c) Teknik Su Kıtlığı: Kullanım/kaynak, (çekilen su/kullanılabilir su) oranıdır. Bu durum su kaynaklarını daha ileri düzeyde geliştirerek artan su ihtiyacının karşılanmasında ortaya çıkan güçlüklerin bir göstergesidir Dünyadaki Su Kıtlığının Bölgesel Analizi Ek. 1 Şekil.1 incelendiğinde dünyanın büyük bir bölümünün tabii bir su kıtlığı yaşadığı ortaya çıkmaktadır.şekil.1.2 ise kişi başına su çekimi, demografik su kıtlığı (kullanılabilir su üzerindeki nüfus baskısı) ve teknik su kıtlığı

22 22 (kullanım/kaynak) arasındaki durum açısından ana bölgeler arasındaki farklılıkları göstermektedir. Bu şekil yakın geçmişteki kullanılabilir su kaynağı ve su kullanım verileri dikkate alınarak oluşturulmuştur Bu değerlendirmede dünyada kendi içerisinde oldukça homojen olan ve Shiklomanov (1997) tarafından belirlenen 26 bölge, Falkenmark (1997:39)tarafından 5 farklı küme içerisinde toplanmıştır.bu kümelerde su bolluğu/kıtlık ve kişi başına su çekimi bakımından farklılıklar ele alınmıştır. Bu yaklaşım ikincil olarak sulamanın etkinliğini de yansıtmaktadır. Yukarıda sözü edilen 5 kümenin özellikleri Falkenmark (1997:40) tarafından aşağıdaki gibi açıklanmıştır. A : Yüksek nüfus baskısı altındaki kurak iklim bölgeleri: Kişi başına orta veya düşük çekime rağmen kullanım/kaynak oranı yüksek, kullanılmayan su potansiyeli az olan ülkeler. (Kuzey Afrika, Kuzey ve Güney Asya) B : Orta veya düşük nüfus yoğunluğuna sahip sıcak bölgeler. Kullanım/kaynak oranı, suyun çok savurgan kullanımından dolayı yüksek olan ülkeler. Kullanılmayan su potansiyeli düşük olan ülkeler. (ABD, Orta Asya, Kafkasya, Kazakistan C: Birçok açıdan (nüfus baskısı, kişi başına su çekimi ve kullanım/kaynak oranı) ortalama düzeyde olan iklimsel olarak ise karışık özellik taşıyan bölgeler ve kullanmadıkları su potansiyeli yüksek olan ülkeler. (Orta ve Güney Avrupa, Güney Batı Asya ve Kuzey Çin) D : Düşük su ihtiyacı ve bundan dolayı düşük kullanım/kaynak oranına sahip su zengini bölgeler. Kullanmadıkları su potansiyeli yüksek olan bölgeler. (Güney Amerika, Kuzey Avrupa, Kuzey Amerika ve Orta Afrika) E : Ortalama nüfus baskısı altında olan ve düzensiz, kararsız yağış alan kurak iklim bölgeleri. Kullanım/kaynak oranı sulama eksikliğinden dolayı düşük kalan ülkeler. Teorik olarak kullanılmamış su potansiyeli yüksek olan ancak yarı

23 23 kurak ve uluslararası nehirlerden su aktarımının zor olduğu ülkeler (Alt Sahra ve Afrika nın kuru bölümleri) Şekil.1.2- Su kıtlığı açısından temel bölgesel farklılıklar. (Falkenmark- 1997:39) Kıtlık İndeksi Ve Su Yoksulluk Ölçütü

24 24 Belli bir yörede ortaya çıkan su kıtlığının derecesini belirleyebilmek ve yaşamı ne denli tehdit ettiğini anlayabilmek için yapılan çalışmalarda çeşitli ölçütler geliştirilmiştir. Bu ölçütlerin en çok dikkate alınan ikisi Kıtlık İndeksi (Shortage Index) ile Yoksulluk Sınırı (Water Poverty Line) dır. (Naff, 1993:8). Her iki ölçüt de kullanılanabilir yenilenebilen su arzının kişi başına talebe oranlanması temelinde hesaplanır. Hem su arzı hem de talebini etkileyen çok sayıda değişken olması ve bu konulardaki verilerin hala yeterli doğrulukta temin edilememesi gibi sorunlar yüzünden su kıtlığı kesin rakamlar yerine yüzdeler ile ya da kıyaslamalar ile tanımlanmaktadır. (Tomanbay 1998:99) Dört değişkene bağlı olarak dört ayrı indeksten oluşan Kıtlık İndeksi, Tomanbay (1998:100) tarafından; 1. Tüketilen suyun toplam yenilenebilir su potansiyeline oranı, 2. Nüfus artışı ile ilişkili bir şekilde kişi başına düşen su miktarı, 3. Kişi başına yılda m 3 den daha fazla su tüketimine sahip olmak, 4. Ülke dışından gelen suyun ülke içindeki su arzına oranı. olarak verilmiştir. Akdeniz havzasındaki ülkelere ait veriler (WRI-1994 ve Gardner 1997, Benblidia 1997, Hamdy 1998), bu İndeksler kullanılarak incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. İlk indekse göre eğer bir ülkede su talebi sonucunda tüketilen su miktarı toplam yenilenebilen su kaynaklarının 1/3 ünü aşıyorsa, bu ülkede bölgesel su kıtlığının olduğu ya da su kıtlığı tehlikesinin büyüdüğü kabul edilmektedir. Bu indekse göre 1994 WRI verileri kullanıldığında 17 Akdeniz havzası ülkesinin 8 adedi (Ispanya, Kıbrıs, İsrail, Mısır, Libya, Malta, Tunus, Fas), Benblidia (1997) verileri kullanıldığında ise 9 adedi (Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Mısır, İsrail,

25 25 Kıbrıs, Malta, İspanya) su kıtlığı içinde yaşamaktadır. Hamdy (1998) in verileri ile yapılan analizde ise bu ülkelere Suriye eklenmekte ve Cezayir dışarıda kalmaktadır. Tüm bu ülkeler ya yeraltı sularını aşırı bir şekilde çekmekte ya da atık suları ve deniz suyunu büyük maliyetlerle tuzdan arıtarak kullanmaktadırlar. İkinci indekste ise kullanılabilir suyun varolan nüfusa oranı zaman içinde artan nüfus dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Bu yöntemle Gardner (1997) verileri kullanılarak yapılan hesaplama sonucu 1995 yılından 2025 yılına kadar Akdeniz havzası ülkelerinde yılda kişi başına su tüketiminin m 3 ün altına düşeceği tahmin edilen ülkeler belirlenmiştir. Bu indekse göre 1995 yılı itibarıyla kişi başına düşen su miktarı m 3 ün altında olan Cezayir, İsrail, Libya, Malta, Tunus gibi ülkelere ilave olarak Kıbrıs, Mısır ve Fas su kıtlığına karşı en hassas ülkeler arasına girmektedir. Cordesman (1997) ın verileri gözönüne alındığında bu ülkeler arasına Lübnan da dahil olmaktadır. Örneğin Mısır da 1995 de 1000 m 3 civarında olan kişi başına kullanılabilir su miktarının 2025 yılında 607 m 3 e, Kıbrıs ta 1995 de 1208 m 3 den 2025 yılında 907 m 3 e, Fas ta ise 1131 m 3 den 751 m 3 e düşmesi beklenmektedir. Üçüncü indekse göre Akdeniz havzasında 1995 yılı itibariyle yılda kişi başına m 3 den daha fazla kullanılabilir suya sahip olan onbir ülke bulunmakta olup bunlar; Arnavutluk, Kıbrıs, Fransa, Yunanistan, İtalya, İspanya, Lübnan, Fas, Suriye, Türkiye ve Eski Yugoslavya dır. Dördüncü indekse göre ise beş Akdeniz havzası ülkesinin kullanılabilir sularının 1/3 ünden fazlası sınıraşan sular aracılığıyla ülke dışından gelmektedir. (WRI 1994) Bu ülkeler Mısır, İsrail, Suriye, Eski Yugoslavya ve Arnavutluk tur. Bu ülkelerde sınıraşan sular aracılığıyla ülkeye gelen suların arzının ülke içi su arzına oranı birden büyüktür. Bu da, suyun geldiği ülkelerin su politikalarının bu ülkeler için önemli ve etkili olduğu anlamına gelmektedir.

26 26 Su Yoksulluk Sınırı ise evsel gereksinmeler ve yiyecek üretimi için gerekli olan yıllık kişi başına en az su miktarını göstermektedir. Kuru tarım, yıllık toplam su gereksinmesi ve nüfus arzı gibi üç temel değişkeni dikkate alarak yapılan hesaplamalar sonucunda su yoksulluk ölçeği (hydro-poverty scale) belirlenmekte ve bu indeks su yoksulluğunu aşağıda görülen ve ülkeleri 1 ile 5 arasında derecelendiren bir ölçeğe göre tanımlamaktadır. (Tomanbay 1998:101) Su Yoksulu: Yoksul , Çok Yoksul , Felaket Düzeyinde Yoksul Su Varsılı : Kendine Yeterli 1-1.5, Varsıl 1,5-2.0, Çok Varsıl Bu ölçeğe göre de Ürdün, İsrail, Filistin ve Mısır su yoksulu ülkeler kategorisinde yer almaktadır. (Tomanbay 1998:101) Su yoksulluğunun göstergesini daha da net bir şekilde rakamlaştırmak isteyen kimi çalışmalar yukarıda belirtilen yaklaşım ve tekniklerin çok da dışına çıkamamaktadırlar. Özellikle Ortadoğu açısından su yoksulluk sınırı Arap ve İsrail kaynaklarına göre az da olsa farklı miktarlarla tanımlanabilmektedir. Örneğin bir Arap kaynağına (Haddad, ) göre, su yoksulluğunun sınırı 1100 m 3 /kişi/yıl olarak belirtilmektedir. Bu rakam evsel, kentsel, endüstriyel ve gıda güvenliğini sağlayabilecek düzeyde tarımsal amaçlı su miktarlarını içermektedir. Öte yandan İsrail li uzman Shuval (1994:292) a göre ise su yoksulluğunun genel kabul gören sınırı, temel insan gereksinimlerinin karşılanabilmesi için gerekli olan içme suyu ya da evsel kullanım suyu miktarına bakılarak saptanabilir. Yine bu uzmana göre daha da doğru olanı kentsel tüketimin dikkate alınmasıdır. Kentsel tüketim evsel kullanım ve içme suyu gereksinimlerinin yanısıra okullar, hastaneler, ticaret ve küçük ölçekli endüstri gibi amaçlarla tüketilen suyu da kapsar. Sulama amaçlı su miktarını da içeren Arap kaynaklı ölçüt ile, sulama amaçlı su miktarını içermeyen İsrail kaynaklı ölçüt bir anlamda birbirini doğrulamaktadır. Günümüzde tüketilen suyun yaklaşık yüzde 80 inin sulama amaçlı kullanıldığı düşünülürse Haddad ın kabul ettiği 1100 m 3 suyun yüzde 80 ini ayırdığımız zaman evsel-kentsel ve

27 27 endüstriyel amaçlı kişi başına gerekli en az su miktarı Shuval ın belirttiği en az su miktarına yaklaşmaktadır (Tomanbay 1998:102) Toplam Nüfus 5.7 Milyar 2050 Toplam Nüfus 9.4 Milyar 1.2 SU KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ İLE İLGİLİ TERİMLER 1-Su Kuvveti Potansiyeli

28 28 a-brüt su kuvveti potansiyeli: Bu potansiyel bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin kuramsal üst sınırını göstermektedir.bu potansiyel mevcut düşü ve ortalama akışla bir senede gelen akımın oluşturduğu su kuvveti potansiyeli olup bölgenin topoğrafyasının ve hidrolojisinin bir fonksiyonudur. b-teknik yönden değerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli: Bu potansiyel bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin teknolojik üst sınırını gösterir.teknolojiye bağlı olarak teknik açıdan uygulanması mümkün olan su kuvveti projelerinin bölgenin tümünde gerçekleştirilmesiyle elde edilebilecek hidroelektrik üretimin sınır değerini temsil etmektedir. c-ekonomik olarak yararlanılabilir su kuvveti potansiyeli: Bu potansiyel bir akarsu havzasının hidroelektrik enerji üretiminin ekonomik eniyileme sınır değerini gösterir.bu potansiyel hem teknik açıdan gerçekleştirilmesi mümkün ve hem de ekonomik yönden tutarlı olan tüm su kuvveti projelerinin toplam üretimi olarak tanımlanır. Bu potansiyelin geliştirilmesi ile beklenen faydalar yapılan masraflardan fazla olan projelerin üretimini tanımlamaktadır. 2-Sulama randımanı (irrigation efficiency):sulanan bir arazideki mahsuller tarafından kullanılan sulama suyunun su kaynağından bırakılan suya oranı.çiftlik başında ölçüldüğü zaman buna çiftlık sulama randımanı veya çiftlik dağıtım randımanı denir.bu randıman tarla veya parelde ölçüldüğü zaman tarla sulama randımanı olarak adlandırılır. 3-Arazi ıslahı(reclamation):bataklık sazlık,bozuk,çöl özelliğindeki arazileri ıslah ederek ekim veya yerleşime uygun hale getirme işlemi.aynı zamanda kıyıların seddelenmesi ve drenaj yoluyla veya malzeme yığarak herhangibir amaç için tamamen drene edilmiş bir duruma getirilmesi. 4-Şehir suyu (Municipal water):kullanımı doğrudan bir şehir ve civarına ait olan su. Bu su meskenlerde,ticari işletmelerde ve kamu hizmet binalarında kulanılan su olup küçük endüstriyel kullanımları da içermektedir. 5-Endüstriyel su (Industrial water):fabrika ve imalathanelerde kullanılan su 6-İçme ve kullanma suyu (Domestic water):normal olarak meskenlere kullanılan su

29 29 7-Ticari işlerde kullanılan su(commercial water):ticari faaliyetlerde bulunan kurum ve kuruluşlarca kullanılan su 8-Kamu hizmetlerinde kullanılan su(public water):umumi binalarda,parklarda,çeşmelerde,yangın şebekelerinde,kanalizasyonlarda ve halka açık yüzme havuzlarında kamuhizmeti için kullanılan su. 9-Nehir havzası entegre projesi(integrated river basin development):gerektiği taktirde bir havzaya komşu bir havzadan su aktarılmasını veya bu havzadan diğer bir havzaya su verilmesini de ihtiva etmek üzere bir akarsu havzasının topyekün geliştirilmesi projesi.proje kapsamındaki işlerin tamamlanması kademeler halinde yapılabilir. 10-Brüt sulanabilir arazi(gross irrigable area):gerek toprak bünyesinin uygunsuzluğu gerekse topografik sebeplerle sulanamayan veya sulanması ekonomik olmayan arazinin toplam araziden çıkartılması sonucu geriye kalan alan 11-Net sulama sahası(culturable irrigable area):brüt sulama sahasından köy sahası,yol harman yeri vb. gibi üzerinde ekim yapılamayan sahaların çıkartılması sonunda geriye kalan sulu ziraat yapılabilir arazi 12-Sulama oranı (İntensity):Belirli bir periyotta,bir mahsul verme süresinde,sulanan sahanın net sulama sahasına oranı.örneğin yıllık sulama oranı (Annual intensity) 13-Havza amenejmanı(watershed managament):erezyonun,akışların,sedimentasyonun kontrolu ve bitkisel örtünün ve diğer ilgili kaynakların geliştirilmesi gibi önceden belirlenmiş amaçlarla bağlantılı olarak yağış havzası arazilerinin planlı bir şekilde kullanılması 14-Drenaj alanı,drenaj havzası,nehir havzası,su toplama alanı ve su toplama havzası(drainage area,drainagebasin,river basin,catchement area,catchement basin or Catchement,Watershed):Bir göl,nehir,su yolu veya rezervuarın yağıştan dolayı yüzeysel akışı aldığı alan. 15-Yüzeysel sulama(surface irrigation):suyun küçük nehirler veya karıklar ile araziye verilmesi metodu.bu nedenle bu sözcük taşırma sulaması veya karıkla yapılan sulama için de kullanılır. 16-Taşırma sulaması(flood irrigation):suyun araziyi belirli bir derinlikte kaplaması ve burada belirli bir süre kalması şeklinde yapılan sulama.bu sulamada su arazide bırakılarak bataklık oluşturulmaz.arazi mahsulün yetişmesine uygun hale gelince su dışarıya drene edilir. 17-Tuzlanma (Salinization):Eriyebilir tuzların yüzeyde veya toprak profilinin yüzey altındaki bir noktasında birikmesi

30 30 18-Evapotranspirasyon(Buharlaşma ve terleme) (Evapotranspiration):Belirli bir sürede belirli bir alandan bitkilerin (tarimsal veya doğal bitki örtüsünün) terlemesi.su yüzeyi,ıslak zemin ve kar yüzeylerinden buharlaşma ve bitkiler tarafından yakalanma yoluyla kaybolan toplam su miktarı 19 Havza Kaçakları(Watershed leakage):bir havzaya düşen yağışın drenaj sahası altındaki jeolojik formasyonlar dolayısiyle yeraltındaki çatlaklar ve su taşıyan tabakalar yolu ile komşu veya diger bir drenaj sahasına veya doğrudan doğruya denize boşalması 1.4 DÜNYADA SU KAYNAKLARI KULLANMI VE SORUNLAR Su kullanımında tarihsel süreç ve artan sorunlar Tarihteki ilk tarım toplumlarına bakıldığında tarımın yağışa ve sürekli akışı olan nehirlere bağlı olduğu görülmektedir.basit sulama kanalları ile kurak bölgelerde tarımsal üretim yapılan süre arttırılmış ve zirai üretimde büyük bir artış sağlanmıştır. Altbin yıl önce Mezepotamya daki çiftçiler Fırat Nehrinden su alabilmek için kuyular inşa ediyorlar ve tarihte sulamaya bağlı ilk medeniyetin temellerini atıyorlardı.beşbin yıl önce İndüs vadisinde su temini için borular,atık suların toplanması için de kuyuların inşa edildiğini görüyoruz.atina ve Pompei de de diğer Grek-Roma kentleri gibi düzenli su temini ve drenaj sistemleri mevcuttu.ikibin yıl boyunca sulu tarım teknikleri ile tarımsal üretim yapan ve gelişen Sümer medeniyetinin sonu da yine sulama nedeniyle geliyordu.birçok tarihçi hatalı sulama nedeniyle oluşan tuzlanma ve su kayıplarının önlenemeyişi sonucunda yeterli besinin üretilememesinin tarihin ilk medeniyetlerinden olan Sümerlerin sonunu getirdiği konusunda hemfikirdirler.diğer taraftan Mısır,Çin,Hindistan,Mezepotamya uygarlıklarında hanedanlıkların yıkılması ile su kaynakları yönetimleri arasında yakın ilişkiler bulunmaktaydı. Yerleşim alanları geliştikçe su temini için barajlar ve akedükler gibi daha gelişmiş mühendislik yapılarına ihtiyaç duyuldu.roma imparatorluğu döneminde çağına göre gelişmiş su şebekeleriyle Roma ya su temin

31 31 ediliyordu.kişi başına sağlanan bu su miktarı ise halen günümüzün birçok gelişmiş ülkesinde kişi başına sağlanan su miktarına eşitti. artışlar Sekil Yüzyıl boyunca nüfus,kullanılan su ve sulanan alandaki (Gleick 2000). 19 ve 20nci yüzyıllarda yaşanan endüstri devrimi, hızlı nüfus artışı ve sulanan alanlardaki artış su talebini de çok hızlı bir şekilde arttırmıştır.yüzyılın başı ile sonu arasında çekilen su miktarında 6 katlık bir artış olmuştur. (Şekil1).Geliştirilen ve daha yaygın olarak uygulanan sulama sistemleri ile dünyada üretilen besin %40 oranında artmıştır.halen Dünyadaki elektrik enerjisinin yaklaşık beşte biri su gücü ile işletilien hidroelektrik enerji santrallerinden elde edilmektedir(gleick 2001). Ancak bu gelişmelere rağmen halen dünya nüfusunun yarısı eski Grek ve Roma dönemlerinde yaşayanlar kadar su temini hizmetlerinden yararlanamamaktadır.2000 yılının Kasım ayında yayınlanan Birleşmiş Milletler Raporu na göre bir milyarın üzerindeki kişi temiz suya,2.5 milyar kişi de yeterli çevre sağlığı hizmetlerine sahip olmadan yaşamaktadır.dünyada su ile ilgili hastalıklar nedeniyle her gün yaklaşık ile arasında çocuk yaşamını yitirmektedir,(gleick 2001). Son göstergeler ise insanlığın görünürdeki çabalarının bu feleketlerin önlenebilmesi için yapılması gerekenin çok gerisinde olduğunu ortaya koymaktadır.1990 ların ortalarında Latin Amerika ;Afrika ve Asya da kitlesel ölümlere yol açan kolera vakaları yaşanmıştır.halen Bangladeş ve Hindistanda milyonlarca insan içine çok zararlı atıklar karışmış suyu içmek durumunda

32 32 bulunmaktadır.hindistan da geçen yıl yaşanan kuraklık bir cezaevinde bize ya su verin ya da öldürün diyerek birçok mahkumun ayaklanmasına yol açmıştır.bunun yanısıra gelişme çabası içerisindeki birçok ülke ise kısıtlı su kaynaklarının baskısı altında bulunmaktadır.sürdürülebilir bir su politikasının uygulanmadığı kesimlerde ise ekosistem büyük oranda tahrip olmaktadir.tatlısu balıklarının % 20 si bu tahribatın etkisi ile yokolma tehditi altında bulunmaktadır(glieck 2001).Hatalı sulama yöntemleri tuzlanma ile verimli toprakların kaybedilmesine yol açmakta,beslenmesinden daha fazla çekim yapılan ve kirletilen yeraltı sulari ise artık kullanılamaz veya tekrar kullanımı çok pahalı hale gelmektedir.uluslararası su kaynaklarının paylaşımındaki sorunlar ise yerel,ulusal ve uluslarası gerilimlerin artarak sürmesine neden olmaktadır. Yeni bin yılın başında su kaynakları planlamacıları ve su uzmanları, insanlığın temel su ihtiyacının daha yaygın olarak karşılanabilmesi için artık politikaların değişmeye başlaması gerektiğini ileri sürmektedirler.bu düşünce yavaş da olsa bu taleplerinin karşılanmasını geçmişe nazaran daha öncelikli bir noktaya doğru taşımaya başlamıştır.güney Afrika Cumhuriyeti nin su kaynakları eski bakanı Kader Asmal ın şu yaklaşımı bugün daha da önem kazanmıştır. Bazıları için daha fazla su yerine herkes için yeterli su some for all,instead of more for some. Insan hakları konusunda sicili iyi olmayan Güney Afrika Cumhuriyeti,suyun doğal çevre için yaşamsal bir hak olduğu ve suya sahip olma yerine ancak onu kullanma hakkının bulunduğunu ifade eden Anayasa hükümlerine sahip tek ülkedir,(özgüler 2000) Uygulanan su politikalarına az gelişmiş ülkelerin tepkisi Dünyada suyun geleceği ve uygulanan su politikaları birçok ulusal ve uluslararası toplantıda ele alınmaktadır.bu toplantılardan biri de 2000 yılının ilk

Tablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3

Tablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3 Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km3 tür. Bu suyun % 97'si denizlerde ve okyanuslardaki tuzlu sulardan oluşmaktadır. Geriye kalan yalnızca % 2'si tatlı su kaynağı olup çeşitli amaçlar için kullanılabilir

Detaylı

Su, evrende varolan canlı varlıkların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan en temel öğedir. İnsan kullanımı, ekosistem kullanımı,

Su, evrende varolan canlı varlıkların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan en temel öğedir. İnsan kullanımı, ekosistem kullanımı, GELECEĞİN SORUNLARI SU Su, evrende varolan canlı varlıkların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan en temel öğedir. İnsan kullanımı, ekosistem kullanımı, ekonomik kalkınma, enerji üretimi,

Detaylı

Su ayak izi ve turizm sektöründe uygulaması. Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

Su ayak izi ve turizm sektöründe uygulaması. Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Su ayak izi ve turizm sektöründe uygulaması Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Kapsam Ayak izi kavramı Türkiye de su yönetimi Sanal su Su ayak izi ve turizm Karbon ayak

Detaylı

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. Su Kaynaklarının

Detaylı

Ortadoğu'da su ve petrol (*) İki stratejik ürünün birbiriyle ilişkisi... Dursun YILDIZ. İnş Müh Su Politikaları Uzmanı

Ortadoğu'da su ve petrol (*) İki stratejik ürünün birbiriyle ilişkisi... Dursun YILDIZ. İnş Müh Su Politikaları Uzmanı İki stratejik ürünün birbiriyle ilişkisi... Ortadoğu'da su ve petrol (*) Dursun YILDIZ İnş Müh Su Politikaları Uzmanı Petrol zengini Ortadoğu'nun su gereksinmesini gidermek amacıyla üretilen projelerden

Detaylı

SULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ

SULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ Sulama? Çevre? SULAMA VE ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ SULAMA: Bitkinin gereksinimi olan ancak doğal yağışlarla karşılanamayan suyun toprağa yapay yollarla verilmesidir ÇEVRE: En kısa tanımıyla

Detaylı

ÇYDD: su, değeri artan stratejik bir nitelik kazanacaktır.

ÇYDD: su, değeri artan stratejik bir nitelik kazanacaktır. ÇYDD: su, değeri artan stratejik bir nitelik kazanacaktır. 2017 Dünya Su Günü Bildirisi 2016 yılı, ilk kayıtların tutulduğu 1880 yılından bu yana en sıcak yıl olarak kayda geçti. 2 yüzyıl, dünya ortalama

Detaylı

Su Kaynakları Yönetimi ve Planlama Dursun YILDIZ DSİ Eski Yöneticisi İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı. Kaynaklarımız ve Planlama 31 Mayıs 2013

Su Kaynakları Yönetimi ve Planlama Dursun YILDIZ DSİ Eski Yöneticisi İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı. Kaynaklarımız ve Planlama 31 Mayıs 2013 Su Kaynakları Yönetimi ve Planlama Dursun YILDIZ DSİ Eski Yöneticisi İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı Kaynaklarımız ve Planlama 31 Mayıs 2013 21. Yüzyılda Planlama- Kaynaklarımız Su KaynaklarıYönetimi ve

Detaylı

Dünyadaki toplam su potansiyeli. Dünyadaki toplam su miktarı : 1,4 milyar km 3 3/31

Dünyadaki toplam su potansiyeli. Dünyadaki toplam su miktarı : 1,4 milyar km 3 3/31 İçerik Dünyadaki su potansiyeline bakış Türkiye deki su potansiyeline bakış Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Görevleri Mevzuat Çalışmaları Yapılan Faaliyetler Su Tasarrufu Eylem Planı Su Ayakizi Çalışmaları

Detaylı

Biyosistem Mühendisliğine Giriş

Biyosistem Mühendisliğine Giriş Biyosistem Mühendisliğine Giriş TARIM Nedir? Yeryüzünde insan yaşamının sürdürülmesi ve iyileştirilmesi için gerekli olan gıda, lif, biyoyakıt, ilaç vb. diğer ürünlerin sağlanması için hayvanlar, bitkiler,

Detaylı

Enerji ve İklim Haritası

Enerji ve İklim Haritası 2013/2 ENERJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Enerji ve Çevre Yönetimi Dairesi Başkanlığı Enerji ve İklim Haritası Uzm. Yrd. Çağrı SAĞLAM 22.07.2013 Redrawing The Energy Climate Map isimli kitabın çeviri özetidir.

Detaylı

T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ

T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETİMİ DERSİ Havza Ekosistemini Oluşturan Sosyo-Ekonomik Özellikler Dr. Şevki DANACIOĞLU Doğal Kaynakların Tahribine Neden Olan

Detaylı

COĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir.

COĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir. 2012 LYS4 / COĞ-2 COĞRAFYA-2 TESTİ 2. M 1. Yukarıdaki Dünya haritasında K, L, M ve N merkezleriyle bu merkezlerden geçen meridyen değerleri verilmiştir. Yukarıda volkanik bir alana ait topoğrafya haritası

Detaylı

DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3

DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 İnsan yaşamı ve refahı tarihsel süreç içinde hep doğa ve doğal kaynaklarla kurduğu ilişki ile gelişmiştir. Özellikle sanayi devrimine kadar

Detaylı

Dr. Tuğba Evrim MADEN Hidropolitik Uzmanı

Dr. Tuğba Evrim MADEN Hidropolitik Uzmanı Dr. Tuğba Evrim MADEN Hidropolitik Uzmanı temaden@gmail.com Twitter: @temaden Suyun Yerkürede Dağılımı UNESCO, Water Shared Responsibility, s.121, 2006 Su dünya genelinde yüzde 70 oranında tarım, yüzde

Detaylı

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma Demografi (nüfus bilimi), sınırları belli olan bir coğrafyanın nüfus yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelemektedir. Doğum, ölümün yanı sıra göç gibi dinamikleri

Detaylı

Horzumalayaka-ALAŞEHİR (MANİSA) 156 ADA 17 PARSEL DOĞAL MİNERALLİ SU ŞİŞELEME TESİSİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU

Horzumalayaka-ALAŞEHİR (MANİSA) 156 ADA 17 PARSEL DOĞAL MİNERALLİ SU ŞİŞELEME TESİSİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU Horzumalayaka-ALAŞEHİR (MANİSA) 156 ADA 17 PARSEL DOĞAL MİNERALLİ SU ŞİŞELEME TESİSİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU Yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde uygun jeolojik şartlarda doğal olarak oluşan,

Detaylı

ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN

ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN 16360019 1 İÇİNDEKİLER Enerji Yoğunluğu 1. Mal Üretiminde Enerji Yoğunluğu 2. Ülkelerin Enerji Yoğunluğu Enerji Verimliliği Türkiye de Enerji Verimliliği Çalışmaları 2

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI. Gökhan BAŞOĞLU

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI. Gökhan BAŞOĞLU YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI İÇERİK 1. DÜNYADAKİ VE ÜLKEMİZDEKİ ENERJİ KAYNAKLARI VE KULLANIMI 1.1 GİRİŞ 1.2 ENERJİ KAYNAKLARI 1.3 TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ ENERJİ POTANSİYELİ 2. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI

Detaylı

TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU

TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU Zinnur YILMAZ* *Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, SİVAS E-mail: zinnuryilmaz@cumhuriyet.edu.tr, Tel: 0346 219 1010/2476 Özet Yüzyıllardan

Detaylı

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri Okyanuslar ve denizler dışında kalan ve karaların üzerinde hem yüzeyde hem de yüzey altında bulunan su kaynaklarıdır. Doğal Su Ekosistemleri Akarsular Göller Yer altı su kaynakları Bataklıklar Buzullar

Detaylı

Su Yapıları II. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü

Su Yapıları II. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü Su Yapıları II Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. 1 Dünya Su Kaynakları Tuzlu Sular; 97,20%

Detaylı

ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI

ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE Türkiye önümüzdeki yıllarda artan oranda enerji ihtiyacı daha da hissedecektir. Çünkü,ekonomik kriz dönemleri

Detaylı

Yenilenebilir olmayan enerji kaynakları (Birincil yahut Fosil) :

Yenilenebilir olmayan enerji kaynakları (Birincil yahut Fosil) : Günümüzde küresel olarak tüm ülkelerin ihtiyaç duyduğu enerji, tam anlamıyla geçerlilik kazanmış bir ölçüt olmamakla beraber, ülkelerin gelişmişlik düzeylerini gösteren önemli bir kriterdir. İktisadi olarak

Detaylı

Mevcut Durum ve Geleceğimiz

Mevcut Durum ve Geleceğimiz Mevcut Durum ve Geleceğimiz Metodoloji 21.Yüzyılın Yeni Güvenlik Ajandası Yeni Jeopolitik Eksen Gıda Jeopolitiğinin Yeni Ekseni Gıda Güvenliği ve Türkiye Yeni Güvenlik Ajandası Ulusal Askeri Güvenlik

Detaylı

TÜRKİYE'DE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

TÜRKİYE'DE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA TÜRKİYE'DE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME İSMAİL KÜÇÜK* Ülkelerin ekonomilerindeki en önemli girdilerden birini enerji oluşturmaktadır.

Detaylı

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir.

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir. DERS 2 Yeraltısuları Türkiye'de yeraltısularından yararlanma 1950den sonra hızla artmış, geniş ovaların sulanmasında, yerleşim merkezlerinin su gereksinimlerinin karşılanmasında kullanılmıştır. Yeraltısuları,

Detaylı

Konya Sanayi Odası. Ocak 2013. Enis Behar Form Temiz Enerji enis.behar@formgroup.com twitter/enisbehar

Konya Sanayi Odası. Ocak 2013. Enis Behar Form Temiz Enerji enis.behar@formgroup.com twitter/enisbehar Konya Sanayi Odası Ocak 2013 Enis Behar Form Temiz Enerji enis.behar@formgroup.com twitter/enisbehar FORM TEMİZ ENERJİ FORM ŞİRKETLER GRUBU 6 farklı şirketten oluşmaktadır; İklimlendirme Cihazları Satışı

Detaylı

CEV 314 Yağmursuyu ve Kanalizasyon. Türkiye deki Atıksu Altyapısı ve Atıksu Mevzuatı

CEV 314 Yağmursuyu ve Kanalizasyon. Türkiye deki Atıksu Altyapısı ve Atıksu Mevzuatı CEV 314 Yağmursuyu ve Kanalizasyon Türkiye deki Atıksu Altyapısı ve Atıksu Mevzuatı Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Türkiye deki Mevcut Atık Su Altyapısı Su kullanımı ve atık

Detaylı

DOĞU AKDENİZ ÜLKELERİNİN SU KAYNAKLARI VE SU SORUNLARI

DOĞU AKDENİZ ÜLKELERİNİN SU KAYNAKLARI VE SU SORUNLARI DOĞU AKDENİZ ÜLKELERİNİN SU KAYNAKLARI VE SU SORUNLARI Dursun YILDIZ (*) 1. GİRİŞ Akdeniz binyıllardan beri gelişen uygarlıklar için önemli bir kavşak noktası olmuştur. Bu bölgede tarih ve coğrafya, kıyılardan

Detaylı

SÜRDÜRÜLEBİLİR ŞEHİRLER ve TÜRKİYE. Rifat Ünal Sayman Direktör, REC Türkiye SBE16 Swissotel, İstanbul 14 Ekim 2016

SÜRDÜRÜLEBİLİR ŞEHİRLER ve TÜRKİYE. Rifat Ünal Sayman Direktör, REC Türkiye SBE16 Swissotel, İstanbul 14 Ekim 2016 SÜRDÜRÜLEBİLİR ŞEHİRLER ve TÜRKİYE Rifat Ünal Sayman Direktör, REC Türkiye SBE16 Swissotel, İstanbul 14 Ekim 2016 Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Ø Bağımsız, tarafsız ve kâr amacı gütmeyen uluslararası bir

Detaylı

Hidroelektrik Enerji. Enerji Kaynakları

Hidroelektrik Enerji. Enerji Kaynakları Hidroelektrik Enerji Enerji Kaynakları Türkiye de kişi başına yıllık elektrik tüketimi 3.060 kwh düzeylerinde olup, bu miktar kalkınmış ve kalkınmakta olan ülkeler ortalamasının çok altındadır. Ülkemizin

Detaylı

İzmir ve Ege Bölgesinde Kuraklık Alarmı. Şebnem BORAN. Küresel ısınma korkutmaya devam ediyor.

İzmir ve Ege Bölgesinde Kuraklık Alarmı. Şebnem BORAN. Küresel ısınma korkutmaya devam ediyor. 2007 MART BÖLGESEL İzmir ve Ege Bölgesinde Kuraklık Alarmı Şebnem BORAN Küresel ısınma korkutmaya devam ediyor. 22. yüzyılın kuraklık yüzyılı olacağı, küresel ısınmanın birçok ülkede tarım faaliyetlerinin

Detaylı

Entegre Su Havzaları Yönetimi

Entegre Su Havzaları Yönetimi 2018 Entegre Su Havzaları Yönetimi RAPOR NO: 13 Yazan 1 Hydropolitics Academy 19.5.2018 H. Yaşar Kutoğlu Meteoroloji Y. Müh. Mühendislik Hidrolojisi M.Sc., DIC SPD Hidropolitik Akademi Merkezi Bu yayının

Detaylı

DÜNYA TARIMININ BAŞLICA SORUNLARI

DÜNYA TARIMININ BAŞLICA SORUNLARI DÜNYA TARIMININ BAŞLICA SORUNLARI Dünya tarımındaki başlıca sorunlar Nüfus artışı ve kişi başına tüketim miktarındaki artış. Tarımsal üretimin dengesiz dağılımı. Az gelişmiş ülkelerde kullanılan tarımsal

Detaylı

Azerbaycan Enerji Görünümü GÖRÜNÜMÜ. Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi. www.hazar.org

Azerbaycan Enerji Görünümü GÖRÜNÜMÜ. Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi. www.hazar.org Azerbaycan Enerji GÖRÜNÜMÜ Hazar Strateji Enstitüsü Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi EKİM 214 www.hazar.org 1 HASEN Enerji ve Ekonomi Araştırmaları Merkezi, Geniş Hazar Bölgesi ne yönelik enerji,

Detaylı

KENTLERDE SU YÖNETİMİ İLE UYUM POLİTİKALARI. Dr. Tuğba Ağaçayak

KENTLERDE SU YÖNETİMİ İLE UYUM POLİTİKALARI. Dr. Tuğba Ağaçayak KENTLERDE SU YÖNETİMİ İLE UYUM POLİTİKALARI Dr. Tuğba Ağaçayak İÇERİK Türkiye Ortalama Sıcaklık, Yağış Değerleri İklim Değişikliği ve Su Sorunları Kentler ve İklim Değişikliği Türkiye de Su Kaynakları

Detaylı

SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ. Bir damla suyun atmosfer ve litosfer arasındaki hareketi HİDROLOJİK DÖNGÜ

SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ. Bir damla suyun atmosfer ve litosfer arasındaki hareketi HİDROLOJİK DÖNGÜ SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ Atmosfer de bulunan su buharı başlangıç kabul edilirse buharın yoğunlaşarak yağışa dönüşmesi ve yer yüzüne ulaşıp çeşitli aşamalardan geçtik ten sonra tekrar atmosfere buhar

Detaylı

3 Temmuz 2009 İngiltere Büyükelçiliği Konutu, Ankara Saat: 16:00. Çevre ve Orman Bakanlığı nın Saygıdeğer Müsteşar Yardımcısı,

3 Temmuz 2009 İngiltere Büyükelçiliği Konutu, Ankara Saat: 16:00. Çevre ve Orman Bakanlığı nın Saygıdeğer Müsteşar Yardımcısı, Türkiye nin İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı nın Geliştirilmesi Projesi nin Açılış Toplantısında Ulrika Richardson-Golinski a.i. Tarafından Yapılan Açılış Konuşması 3 Temmuz 2009 İngiltere Büyükelçiliği

Detaylı

Batı Asya ve Kuzey Afrika Bölgesi nde Potasyum

Batı Asya ve Kuzey Afrika Bölgesi nde Potasyum Batı Asya ve Kuzey Afrika Bölgesi nde Potasyum M.Marchand 1 ÖZET Batı Asya ve Kuzey Afrika Bölgesi nde yer alan birçok ülkede daha yüksek miktarda ve kaliteli besinlere talebin artması gübreleme uygulamalarını

Detaylı

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİ 12. TARAFLAR KONFERANSI (COP12)

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİ 12. TARAFLAR KONFERANSI (COP12) BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİ 12. TARAFLAR KONFERANSI (COP12) Çölleşme; kurak, yarı-kurak ve yarı nemli alanlarda, iklim değişiklikleri ve insan faaliyetleri de dahil olmak üzere

Detaylı

Yakın n Gelecekte Enerji

Yakın n Gelecekte Enerji Yakın n Gelecekte Enerji Doç.Dr.Mustafa TIRIS Enerji Enstitüsü Müdürü Akademik Forum 15 Ocak 2005 Kalyon Otel, İstanbul 1 Doç.Dr.Mustafa TIRIS 1965 Yılı nda İzmir de doğdu. 1987 Yılı nda İTÜ den Petrol

Detaylı

AKDENİZ EYLEM PLANI SEKRETARYASI (AEP)

AKDENİZ EYLEM PLANI SEKRETARYASI (AEP) AKDENİZ EYLEM PLANI SEKRETARYASI (AEP) Türkçe Adı Akdeniz Eylem Planı Sekretaryası (AEP) İngilizce Adı Secretariat on Mediterrenaen Action Plan (MAP) Logo Resmi İnternet Sitesi http://www.unepmap.org Kuruluş

Detaylı

Patatesin Dünyadaki Açlığın ve Yoksulluğun Azaltılmasındaki Yeri ve Önemi

Patatesin Dünyadaki Açlığın ve Yoksulluğun Azaltılmasındaki Yeri ve Önemi Patatesin Dünyadaki Açlığın ve Yoksulluğun Azaltılmasındaki Yeri ve Önemi Prof. Dr. Necmi İŞLER M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Antakya/HATAY Güney Amerika kökenli bir bitki olan patates

Detaylı

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Günümüzde çok amaçlı bir kullanım alanına sahip olan Mısır, Amerika Kıtası keşfedilene kadar dünya tarafından bilinmemekteydi. Amerika Kıtasının 15. yüzyıl sonlarında keşfedilmesiyle

Detaylı

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; Tarımı gelişmiş ülkelerin çoğunda hayvancılığın tarımsal üretim içerisindeki payı % 50 civarındadır. Türkiye de hayvansal üretim bitkisel üretimden sonra gelmekte olup, tarımsal üretim değerinin yaklaşık

Detaylı

Tarım & gıda alanlarında küreselleşme düzeyi. Hareket planları / çözüm önerileri. Uluslararası yatırımlar ve Türkiye

Tarım & gıda alanlarında küreselleşme düzeyi. Hareket planları / çözüm önerileri. Uluslararası yatırımlar ve Türkiye Fırsatlar Ülkesi Türkiye Yatırımcılar için Güvenli bir Liman Tarım ve Gıda Sektöründe Uluslararası Yatırımlar Dr Mehmet AKTAŞ Yaşar Holding A.Ş. 11-12 Şubat 2009, İstanbul sunuş planı... I. Küresel gerçekler,

Detaylı

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002.

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI NIN GELİR DAĞILIMINDA ADALETSİZLİK VE YOKSULLUK SORUNUNA YAKLAŞIMI (SEKİZİNCİ

Detaylı

Sürdürülebilirlik ve Kaynak Verimliliğine Yönelik Güncel Gelişme ve Yaklaşımlar

Sürdürülebilirlik ve Kaynak Verimliliğine Yönelik Güncel Gelişme ve Yaklaşımlar Sürdürülebilirlik ve Kaynak Verimliliğine Yönelik Güncel Gelişme ve Yaklaşımlar Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Temiz Gelecek Gençlerle Gelecek Projesi

Detaylı

Savurganlık Ekonomisi KAYNAKLARIMIZI VERİMSİZ KULLANIYORUZ (*)

Savurganlık Ekonomisi KAYNAKLARIMIZI VERİMSİZ KULLANIYORUZ (*) Savurganlık Ekonomisi KAYNAKLARIMIZI VERİMSİZ KULLANIYORUZ (*) Dursun YILDIZ Ülkemizdeki birçok doğal kaynağımız ile kısıtlı olan mali kaynaklarımızın verimli bir şekilde kullanıldığını söylemek zordur.

Detaylı

ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ve TARIM VE GIDA GÜVENCESĠ

ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ve TARIM VE GIDA GÜVENCESĠ TÜRKĠYE NĠN BĠRLEġMĠġ MĠLLETLER ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ÇERÇEVE SÖZLEġMESĠ NE ĠLĠġKĠN ĠKĠNCĠ ULUSAL BĠLDĠRĠMĠNĠN HAZIRLANMASI FAALĠYETLERĠNĠN DESTEKLENMESĠ PROJESĠ ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ve TARIM VE GIDA GÜVENCESĠ

Detaylı

TARIM ve GIDA GÜVENLİĞİ ve GÜVENCESİ - 1. Prof. Dr. Hami Alpas ODTÜ- Gıda Mühendisliği Bölümü-Ankara

TARIM ve GIDA GÜVENLİĞİ ve GÜVENCESİ - 1. Prof. Dr. Hami Alpas ODTÜ- Gıda Mühendisliği Bölümü-Ankara TARIM ve GIDA GÜVENLİĞİ ve GÜVENCESİ - 1 Prof. Dr. Hami Alpas ODTÜ- Gıda Mühendisliği Bölümü-Ankara Türkiye Tarımına Gıda Güvenliği Penceresinden Genel Bakış Prof. Dr. Hami Alpas Tarımda Gelişmeler 2015

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEVRE MEVZUATI

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEVRE MEVZUATI YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEVRE MEVZUATI Dr. Gülnur GENÇLER ABEŞ Çevre Yönetimi ve Denetimi Şube Müdürü Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 06/02/2016 YENİLENEBİLİR ENERJİ NEDİR? Sürekli devam eden

Detaylı

Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA. Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA 2018 Yenilenebilir Enerji Kaynakları SUNU İÇERİĞİ 1-DÜNYADA ENERJİ KAYNAK KULLANIMI 2-TÜRKİYEDE ENERJİ KAYNAK

Detaylı

ÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1

ÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1 Uymanız gereken zorunluluklar ÇEVRE KORUMA Dr. Semih EDİŞ Uymanız gereken zorunluluklar Neden bu dersteyiz? Orman Mühendisi adayı olarak çevre konusunda bilgi sahibi olmak Merak etmek Mezun olmak için

Detaylı

1. DOĞAL ÜZERİNDEKİ ETKİLER. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com

1. DOĞAL ÜZERİNDEKİ ETKİLER. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ Doğal Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Biyolojik ve Ekolojik Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Sosyoekonomik Etkiler Sağlık Etkileri 1. DOĞAL KAYNAKLAR ÜZERİNDEKİ

Detaylı

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KURAKLIK ANALİZİ. Bülent YAĞCI Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanı

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KURAKLIK ANALİZİ. Bülent YAĞCI Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanı T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DEVLET METEOROLOJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KURAKLIK ANALİZİ Bülent YAĞCI Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanı İklim Değişikliği 1. Ulusal Bildirimi,

Detaylı

AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE BU ALANDA TÜRKİYE DE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR

AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE BU ALANDA TÜRKİYE DE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE BU ALANDA TÜRKİYE DE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR Ayla EFEOGLU Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü AB İle İlişkiler Şube Müdürü İÇERİK AB Su Çerçeve Direktifi hakkında genel

Detaylı

TR 71 BÖLGESİ 2013 YILI İHRACAT RAPORU AHİLER KALKINMA AJANSI

TR 71 BÖLGESİ 2013 YILI İHRACAT RAPORU AHİLER KALKINMA AJANSI TR 71 BÖLGESİ 2013 YILI İHRACAT RAPORU AHİLER KALKINMA AJANSI NİSAN 2014 İçindekiler 2013 YILI İHRACAT RAKAMLARI HAKKINDA GENEL DEĞERLENDİRME... 3 2013 YILI TR 71 BÖLGESİ İHRACAT PERFORMANSI... 4 AKSARAY...

Detaylı

KÜRESEL ĞİŞİKLİĞİ SU KAYNAKLARI VE KONYA HAVZASI NDA SOMUT ADIMLAR. Dr. Filiz Demirayak Genel Müdür fdemirayak@wwf.org.tr

KÜRESEL ĞİŞİKLİĞİ SU KAYNAKLARI VE KONYA HAVZASI NDA SOMUT ADIMLAR. Dr. Filiz Demirayak Genel Müdür fdemirayak@wwf.org.tr KÜRESEL İKLİM M DEĞİŞİ ĞİŞİKLİĞİ SU KAYNAKLARI VE KONYA HAVZASI NDA SOMUT ADIMLAR Dr. Filiz Demirayak Genel Müdür fdemirayak@wwf.org.tr WWF (Dünya Doğayı Koruma Vakfı) Dünyanın en büyük ve saygın doğa

Detaylı

TÜRKİYE NİN İHTİYAÇ DUYDUĞU FUAR 3.ELECTRONIST FUARI

TÜRKİYE NİN İHTİYAÇ DUYDUĞU FUAR 3.ELECTRONIST FUARI TÜRKİYE NİN İHTİYAÇ DUYDUĞU FUAR 3.ELECTRONIST FUARI Sektörlerindeki ürünlerin, en son teknolojik gelişmelerin, dünyadaki trendlerin ve son uygulamaların sergilendiği, 25-28 Eylül 2014 tarihleri arasında

Detaylı

22.03.2012. Tuzlu Sular (% 97,2) Tatlı Sular (% 2,7) Buzullar (% 77) Yer altı Suları (% 22) Nehirler, Göller (% 1)

22.03.2012. Tuzlu Sular (% 97,2) Tatlı Sular (% 2,7) Buzullar (% 77) Yer altı Suları (% 22) Nehirler, Göller (% 1) Yer altı Suyu Yeraltı Suyu Hidrolojisi Giriş Hidrolojik Çevrim Enerji Denklemleri Darcy Kanunu Akifer Karakteristikleri Akım Denklemleri Akım Ağları Kuyular Yeraltısuyu Modellemesi 1 Su, tüm canlılar için

Detaylı

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ YOKSULLUK

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ YOKSULLUK C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını,. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNSANİ YOKSULLUK İnsani yoksulluk (human poverty), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

Detaylı

6.14 KAMU KULLANIMLARI

6.14 KAMU KULLANIMLARI 6.14 KAMU KULLANIMLARI 6.14 KAMU KULLANIMLARI VE ALT YAPI 329 6.14 KAMU KULLANIMLARI VE ALTYAPI Plan alanındaki kentsel sistemin gelişimi ve işlevini yerine getirmesi kamusal hizmetlerin ve özellikle su

Detaylı

topraksuenerji-kuzey Çin'de kuraklık çok büyük bir tehdit oluşturuken hükümetin aldığı önlemler de bu tehlikenin daha da artmasına neden oluyor.

topraksuenerji-kuzey Çin'de kuraklık çok büyük bir tehdit oluşturuken hükümetin aldığı önlemler de bu tehlikenin daha da artmasına neden oluyor. Kuzey Çin Kuruyor! 12 Ekim 2013 topraksuenerji-kuzey Çin'de kuraklık çok büyük bir tehdit oluşturuken hükümetin aldığı önlemler de bu tehlikenin daha da artmasına neden oluyor. Perkin'deki Carnegie-Tsinghua

Detaylı

Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejileri Literatür Araştırması Raporu

Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejileri Literatür Araştırması Raporu TÜBİTAK TÜRKİYE SANAYİ SEVK VE İDARE ENSTİTÜSÜ BİTKİSEL ÜRETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejileri Literatür Araştırması Raporu Uluslararası Pazar Analizi 17 Aralık

Detaylı

HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN

HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN 1-1 YARDIMCI DERS KİTAPLARI VE KAYNAKLAR Kitap Adı Yazarı Yayınevi ve Yılı 1 Hidroloji Mehmetçik Bayazıt İTÜ Matbaası, 1995 2 Hidroloji Uygulamaları Mehmetçik Bayazıt Zekai

Detaylı

ÇİMENTO SEKTÖRÜNE GLOBAL BAKIŞ

ÇİMENTO SEKTÖRÜNE GLOBAL BAKIŞ ÇİMENTO SEKTÖRÜNE GLOBAL BAKIŞ Çeviren ve Derleyen: Zehra N. ÖZBİLGİN Ar-Ge Şube Müdürlüğü 2011 OECD ve IMF den gelen son tahminlere göre, her ne kadar 2010 yılındaki kadar güçlü olmasa da, 2011 yılında

Detaylı

Dünya buğday üretimi ve başlıca üretici ülkeler

Dünya buğday üretimi ve başlıca üretici ülkeler DÜNYA TAHIL PAZARI Dünyanın her yerinde bulunan ve yaygın olarak tüketilen tahıllar, ekmek ve un gibi insan beslenmesinde son derece önemli temel gıda maddelerinin yapımında kullanılmaktadır. Genel olarak

Detaylı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI TÜRKİYE'DE ÇEVRE SORUNLARI DOÇ. DR.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI TÜRKİYE'DE ÇEVRE SORUNLARI DOÇ. DR. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ LİSANS PROGRAMI TÜRKİYE'DE ÇEVRE SORUNLARI DOÇ. DR. SEVİM BUDAK Katı Atıklar Dünya nüfusu gün geçtikçe ve hızlı bir şekilde artmaktadır.

Detaylı

1. İklim Değişikliği Nedir?

1. İklim Değişikliği Nedir? 1. İklim Değişikliği Nedir? İklim, en basit ifadeyle, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama durumu olarak tanımlanabilir. Yerküre mizin

Detaylı

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi hasankirmizitas@yahoo.com Türkiye de sınıraşan yüzey suları gibi yeraltısularımız da bulunmaktadır. En önemli

Detaylı

Enerji için su,su için enerji kavramları enerji ve su gündeminde artık daha fazla ve daha birlikte bir şekilde yer almaya başlamıştır.

Enerji için su,su için enerji kavramları enerji ve su gündeminde artık daha fazla ve daha birlikte bir şekilde yer almaya başlamıştır. Su ve Enerji Dursun YILDIZ 22 Mart 2014 Enerji için su,su için enerji kavramları enerji ve su gündeminde artık daha fazla ve daha birlikte bir şekilde yer almaya başlamıştır. 5. Dünya Su Forumunda açıklanan

Detaylı

BİYOKÜTLE ENERJİ SANTRALİ BİOKAREN ENERJİ

BİYOKÜTLE ENERJİ SANTRALİ BİOKAREN ENERJİ BİYOKÜTLE ENERJİ SANTRALİ BİOKAREN ENERJİ BİYOKÜTLE SEKTÖRÜ Türkiye birincil enerji tüketimi 2012 yılında 121 milyon TEP e ulaşmış ve bu rakamın yüzde 82 si ithalat yoluyla karşılanmıştır. Bununla birlikte,

Detaylı

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ: FAO NUN BAKIŞ AÇISI. Dr. Ayşegül Akın Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Türkiye Temsilci Yardımcısı 15 Ekim 2016

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ: FAO NUN BAKIŞ AÇISI. Dr. Ayşegül Akın Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Türkiye Temsilci Yardımcısı 15 Ekim 2016 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ: FAO NUN BAKIŞ AÇISI Dr. Ayşegül Akın Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Türkiye Temsilci Yardımcısı 16 Ekim Dünya Gıda Günü Herkesin gıda güvenliğine ve besleyici gıdaya ulaşma

Detaylı

Sürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme. 30 Mayıs 2012

Sürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme. 30 Mayıs 2012 Sürdürülebilir Kalkınma - Yeşil Büyüme 30 Mayıs 2012 Sürdürülebilir Kalkınma gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalkınma

Detaylı

Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08

Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08 2008 Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08 Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08 GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ SON DURUMU( GAP): Dünyadaki toplam su tüketiminin %70 i sulama

Detaylı

GDF SUEZ de Su Ayak İzi ve Su Risklerinin Yönetimi. Peter Spalding: HSE Manager, GDF SUEZ Energy International April 2015

GDF SUEZ de Su Ayak İzi ve Su Risklerinin Yönetimi. Peter Spalding: HSE Manager, GDF SUEZ Energy International April 2015 GDF SUEZ de Su Ayak İzi ve Su Risklerinin Yönetimi Peter Spalding: HSE Manager, GDF SUEZ Energy International April 2015 GDF SUEZ Önemli Rakamlar 2013 de 81,3 milyar gelir 147,400 dünyada çalışan sayısı

Detaylı

Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler İkiye Ayrılır: 1-Doğal Faktörler 2-Beşeri Faktörler

Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler İkiye Ayrılır: 1-Doğal Faktörler 2-Beşeri Faktörler Nüfusun Dağılışında Etkili Faktörler Nüfus Dağılışını Etkileyen Faktörler İkiye Ayrılır: 1-Doğal Faktörler 2-Beşeri Faktörler 1-Doğal Faktörler: 1.İklim : Çok sıcak ve çok soğuk iklimler seyrek nüfusludur.

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ. Prof. Dr. Zafer DEMİR --

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ. Prof. Dr. Zafer DEMİR -- YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ Prof. Dr. Zafer DEMİR -- zaferdemir@anadolu.edu.tr Konu Başlıkları 2 Yenilenebilir Enerji Türkiye de Politikası Türkiye de Yenilenebilir Enerji Teşvikleri

Detaylı

Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve yer altında bulunan tatlı sulardır.

Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve yer altında bulunan tatlı sulardır. Yer küresindeki su rezervi= yaklaşık 1.36 10 9 km 2. %97 si okyanuslarda %3 ü de göller, nehirler ve yer altı su yataklarında Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve

Detaylı

TÜİK ENERJİ SEKTÖRÜ. Dr. Ali CAN. T.C.BAŞBAKANLIK Türkiye İstatistik Kurumu

TÜİK ENERJİ SEKTÖRÜ. Dr. Ali CAN. T.C.BAŞBAKANLIK Türkiye İstatistik Kurumu ENERJİ SEKTÖRÜ Dr. Ali CAN 10.03.2010 24 3.ENERJİ - 3.1. Yakıt Yanması IPCC ye göre, enerji sektöründen kaynaklanan emisyon büyük ölçüde yakıt yanmasını içermektedir. Hemen hemen bütün ülkelerde görülebildiği

Detaylı

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi DSİ Genel Müdürlüğü Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı Yeraltısuları Etüt ve Değerlendirme

Detaylı

2030 da Nasıl Bir Dünya? FAO nun Vizyonu Dr. Ayşegül Akın Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye Temsilci Yardımcısı Beslenme ve

2030 da Nasıl Bir Dünya? FAO nun Vizyonu Dr. Ayşegül Akın Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye Temsilci Yardımcısı Beslenme ve 2030 da Nasıl Bir Dünya? FAO nun Vizyonu Dr. Ayşegül Akın Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye Temsilci Yardımcısı Beslenme ve Sağlık Bienali 12.11.2014/İstanbul Sunum başlıkları Kısa

Detaylı

Dünya da ve Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği

Dünya da ve Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği Dünya da ve Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği Amaç İstatistikî veriler ve karşılaştırmalarla dünyada ve Türkiye deki İSG durumu hakkında bilgi sahibi olmak. 2 Öğrenim hedefleri ILO İSG verileri, WHO meslek

Detaylı

Sürdürülebilir Tarım Yöntemleri Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Sürdürülebilir Tarım Yöntemleri Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Sürdürülebilir Tarım Yöntemleri Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi TARIMSAL FAALİYETİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİSİ Toprak işleme (Organik madde miktarında azalma) Sulama (Taban suyu yükselmesi

Detaylı

TÜRKİYE DOĞAL GAZ MECLİSİ 2012 2013 KIŞ DÖNEMİ DOĞAL GAZ GÜNLÜK PUANT TÜKETİM TAHMİNİ VE ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER

TÜRKİYE DOĞAL GAZ MECLİSİ 2012 2013 KIŞ DÖNEMİ DOĞAL GAZ GÜNLÜK PUANT TÜKETİM TAHMİNİ VE ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER 2012 2013 KIŞ DÖNEMİ DOĞAL GAZ GÜNLÜK PUANT TÜKETİM TAHMİNİ VE ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER 2012 İÇİNDEKİLER 1. Talebe İlişkin Baz Senaryolar 2. Doğal Gaz Şebekesi Arz İmkânlarına Dair Varsayımlar 3. Elektrik

Detaylı

DÜNYA NÜFUSUNUN YAPISI

DÜNYA NÜFUSUNUN YAPISI DÜNYA NÜFUSUNUN YAPISI DÜNYA NÜFUSU 2020 DE 7 MİLYARI AŞARKEN, 1,6 MİLYAR İNSAN DAHA ORTA SINIFA GEÇECEK. BU RAKAMIN 600 MİLYONUNUN ÇİNLİ OLMASI BEKLENİYOR. DÜNYA NÜFUSUNUN YAPISI Mtoe Dünya Birincil Enerji

Detaylı

Havza Ölçeğinde Sektörel Su Tahsis Planı Uygulaması

Havza Ölçeğinde Sektörel Su Tahsis Planı Uygulaması Havza Ölçeğinde Sektörel Su Tahsis Planı Uygulaması Su Politikaları Derneği Hidropolitik Akademi Su Yönetiminde Değişim Etkinlikleri 6 Şubat 2016 Sunan: Hamza Özgüler Proje Teknik Koordinatörü ALFAR Proje

Detaylı

BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU

BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU ( Sektörü Açısından) ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ ARGE ŞUBESİ NİSAN, 2018 GSYİH- Milyar USD Nüfus -Milyon Araç Parkı-adet Pazar İthalat-milyon USD* -milyon

Detaylı

ZEYTİN-ZEYTİNYAĞI ÜRETİM MALİYETLERİ ÜZERİNE UZMAN ÇALIŞMA GRUBU SONUÇLARI

ZEYTİN-ZEYTİNYAĞI ÜRETİM MALİYETLERİ ÜZERİNE UZMAN ÇALIŞMA GRUBU SONUÇLARI ZEYTİN-ZEYTİNYAĞI ÜRETİM MALİYETLERİ ÜZERİNE UZMAN ÇALIŞMA GRUBU SONUÇLARI Zir. Yük. Müh. Mine YALÇIN Tarım Ekonomisi Bölümü Zeytincilik Araştırma İstasyonu Bornova 26 Kasım 2014 Tablo 1. Dünya Tane Zeytin

Detaylı

Onur ELMA TÜRKIYE DE AKILLI ŞEBEKELER ALT YAPISINA UYGUN AKILLI EV LABORATUVARI. Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Mühendisliği

Onur ELMA TÜRKIYE DE AKILLI ŞEBEKELER ALT YAPISINA UYGUN AKILLI EV LABORATUVARI. Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Mühendisliği 1 TÜRKIYE DE AKILLI ŞEBEKELER ALT YAPISINA UYGUN AKILLI EV LABORATUVARI SMART HOME LABORATORY FOR SMART GRID INFRASTRUCTURE IN TURKEY Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Sunan Onur ELMA 2

Detaylı

ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI

ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI Erdal ÇALIKOĞLU Sanayide Enerji Verimliliği Şube Müdürü V. Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek.

Detaylı

ÇORAK TOPRAKLARIN ISLAHI VE YÖNETİMİ

ÇORAK TOPRAKLARIN ISLAHI VE YÖNETİMİ ÇORAK TOPRAKLARIN ISLAHI VE YÖNETİMİ BÜLENT SÖNMEZ Dr., Ziraat Yüksek Mühendisi, Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürü Bülent Sönmez, Çorak Toprakların Islahı ve Yönetimi, Bilim

Detaylı

RÜZGAR ENERJĐSĐ. Erdinç TEZCAN FNSS

RÜZGAR ENERJĐSĐ. Erdinç TEZCAN FNSS RÜZGAR ENERJĐSĐ Erdinç TEZCAN FNSS Günümüzün ve geleceğimizin ekmek kadar su kadar önemli bir gereği; enerji. Son yıllarda artan dünya nüfusu, modern hayatın getirdiği yenilikler, teknolojinin gelişimi

Detaylı

Dünya Enerji Görünümü 2012. Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012

Dünya Enerji Görünümü 2012. Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012 Dünya Enerji Görünümü 2012 Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012 Genel Durum Küresel enerji sisteminin temelleri değişiyor Bazı ülkelerde petrol ve doğalgaz üretimi

Detaylı

GIDA GÜVENLİĞİ VE YENİ TARIM POLİTİKASINA İLİŞKİN ÖNERİLER

GIDA GÜVENLİĞİ VE YENİ TARIM POLİTİKASINA İLİŞKİN ÖNERİLER GIDA GÜVENLİĞİ VE YENİ TARIM POLİTİKASINA İLİŞKİN ÖNERİLER 30 10 2013 topraksuenerji-ulusal güvenlik denince çoğu zaman zihnimizde sınırda nöbet tutan askerler, fırlatılmaya hazır füzeler, savaş uçakları

Detaylı

DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ

DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ Hazırlayan ve Derleyen: Zehra N.ÖZBİLGİN Ar-Ge Şube Müdürlüğü Kasım 2012 DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİNDE ÜRETİM VE TÜKETİM yılında 9.546 milyon

Detaylı

DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014

DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014 DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014 Nisan 2015 Hikmet DENİZ İçindekiler 1. İhracat... 2 1.1. İhracat Yapılan Ülkeler... 3 1.2. 'ın En Büyük İhracat Partneri: Irak... 5 1.3. İhracat Ürünleri... 6 2. İthalat...

Detaylı