KEMALPAŞA (İzmir) KİRAZ TARIMINA BİR BAKIŞ

Transkript

1 KEMALPAŞA (İzmir) KİRAZ TARIMINA BİR BAKIŞ Prof. Dr. Serdar TEZCAN Doç. Dr. Nedim ÇETİNKAYA Yrd. Doç. Dr. Hasan DEMİRKAN Yrd. Ar. Gör. Nilay GÜLPERÇİN İzmir-2003

2 Bu araştõrma değerli hocamõz Prof. Dr. Hasan GİRAY ( ) õn anõsõna saygõyla sunulur. ii

3 Yazõşma adresi: Prof. Dr. Serdar TEZCAN E. Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Bornova, İzmir Elektronik posta: Bu çalõşmadaki sonuçlarõn tamamen ya da kõsmen çoğaltõlmasõ raporu hazõrlayanlarõn yazõlõ iznine bağlõdõr. iii

4 İÇİNDEKİLER I- GİRİŞ 1 II- MATERYAL VE YÖNTEM 2 III- SONUÇLAR 3 A. Genel Durum 3 B. Yetiştiricilik 4 C. Toprak ve Besleme 12 D. Sulama 20 E. Bitki Koruma 23 F. Ekonomik Durum ve Pazarlama 46 G. Tarõmsal Yayõm 49 H. Üreticinin Organik Kiraz Üretimine Bakõşõ 52 I. Üreticinin Gözüyle En Önemli Sorunlar 53 IV- GENEL DEĞERLENDİRME 56 YARARLANILAN KAYNAKLAR 61 iv

5 I-GİRİŞ Anavatanõ Türkiye olan kiraz, ilkbaharõn erkenci meyvelerinden olup, Türkiye de tüm bölgelerde yetiştirilmektedir yõlõ verilerine göre Türkiye de adet meyve veren ağaçtan ton kiraz üretilmiştir (Anonymous, 2002). Ege Bölgesi nde başta İzmir, Manisa ve Afyon olmak üzere bütün illerde kiraz yetiştirilmektedir. Türkiye genelinde İzmir, adet meyve veren ağaçtan sağlanan ton üretim ve % pazarlama payõ ile birinci sõrayõ almaktadõr. Ege İhracatçõ Birlikleri tarafõndan 2000 yõlõnda ihraç edilen miktar ise tondur (Anonymous, 2001). İzmir in üretiminin tamamõna yakõnõnõ üreten Kemalpaşa İlçesi gerek iklimi ve meyvelerinin erkenciliği ve gerekse ülkenin önemli tüketim merkezlerine olan ulaşõm kolaylõğõ nedeniyle geçmişten bu yana önemli bir kiraz üretim merkezi niteliğini sürdürmüştür. Kemalpaşa İlçesinde adedi meyve vermeyen, adedi meyve veren olmak üzere toplam adet kiraz ağacõ bulunmaktadõr ve yõllõk üretim miktarõ ise tondur (Anonymous, 2000). Bu üretimin yaklaşõk % 10 nun yurtdõşõna satõlmaktadõr. Bu önemli kiraz üretim merkezinde bulunan üreticilerin gerek Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ kuruluşlarõ aracõlõğõyla, gerekse doğrudan yaptõklarõ başvurularõnda ilettikleri sorunlarõna çözüm bulunmaya çalõşõlmaktadõr. Ancak son yõllarda başvurulardaki artõşlar üzerine konu bir anket çalõşmasõ ile ele alõnarak 21. yüzyõlõn başlangõcõnda bir durum saptamasõna gidilmeye çalõşõlmõştõr. Uzun ve yorucu bir ekip çalõşmasõyla gerçekleştirilen bu anketin sonuçlarõnõn başta yöre çiftçisi olmak üzere tüm kesimlerin sorunlarõnõn çözümünde bir adõm olmasõnõ diler, gösterdikleri sabõr, anlayõş ve yardõmseverlik için ankete katõlan kiraz üreticilerine, destekleri için başta D.P.T. olmak üzere Kemalpaşa Tarõm İlçe Müdürlüğü, Kemalpaşa Ziraat Odasõ ile Ege Üniversitesi Rektörlüğü Araştõrma Fonu Saymanlõğõ ve Ziraat Fakültesi Dekanlõğõ na; raporun şekillenmesindeki değerli katkõlarõ için Sayõn Dr. Füsun Tezcan, Prof. Dr. Ali Ünal, Prof. Dr. M. Ali Ul, Prof. Dr. Akõn Olgun, Yrd. Doç. Dr. Bülent Yağmur, Dr. Ümmühan Kaya ve Dr. Bülent Çakmak a; raporun fotokopi ve cilt işlemini titiz şekilde gerçekleştiren Sayõn Olcay Sutüven ve çalõşma arkadaşlarõna teşekkür ederiz. 1

6 II-MATERYAL VE YÖNTEM Çalõşma Ekim 2000 Ocak 2001 aylarõ süresince Kemalpaşa nõn tüm köylerinde gerçekleştirilmiştir. Kemalpaşa Tarõm İlçe Müdürlüğü ve Kemalpaşa Ziraat Odasõ kayõtlarõ esas alõnarak köylerin kiraz üretim potansiyelleri belirlenmeye çalõşõlmõştõr. Buna göre bahçesinde ya da kahve, bakkal vb. yerlerde tesadüfen seçilen kiraz üreticileriyle görüşülmüş ve hazõrlanan anket sorularõnõ yanõtlamalarõ sağlanmõştõr. Bu çerçevede Ören de 33, Bağyurdu nda 27, Merkez de 22, Armutlu da 21, Yiğitler de 17, Örenköy de 13, Kurudere de 10, Yukarõkõzõlca da sekiz, Bayramlõ, Sütçüler, Ulucak ve Vişneli de yedişer ve diğer köylerde 76 olmak üzere toplam 255 üretici ile bire bir görüşülmüş ve bilgiler toplanmõştõr. Doldurulan anket formlarõ daha sonra titiz şekilde tek tek incelenerek değerlendirilmiş ve sorulara verilen yanõtlar incelenerek yorumlanmõş ve bu çalõşma ortaya konulmuştur. 2

7 III-SONUÇLAR A. Genel Durum Çalõşma sõrasõnda üreticilerin öğrenim düzeylerini belirlemek üzere sorulan sorulara verilen yanõtlar Çizelge 1 de gösterilmiştir. Buna göre okur yazar olmayan üreticilerin oranõ % 6 dolayõndadõr. İlkokulu bitirenlerin oranõ % 77 dolayõnda olup, yüksekokul bitirenlerin oranõ ise % 1,5 kadardõr. Görüşülen üreticilerin içinde ziraat mühendisi olana rastlanmamõştõr. Çizelge 1. Üreticilerin öğrenim durumu Üreticilerin öğrenim durumu Oran (%) İlkokul 76,86 Ortaokul 7,84 Lise 7,45 Yüksekokul 1,57 Okur-yazar değil 6,28 İncelenen işletmeler arazi genişlikleri bakõmõndan değerlendirildiğinde yaklaşõk üçte birlik kõsmõnõn 5 dekara kadar arazi genişliğine sahip olduğu, 6-10 dekar arazi genişliğine sahip olanlarõn da yaklaşõk aynõ oranda bulunduğu Çizelge 2 nin incelenmesiyle görülür. 30 dekarõn üzerinde araziye sahip olan üretici oranõ ise % 7 kadardõr. Çizelge 2. İşletmelerin ortalama arazi genişlikleri Arazi genişliği (dekar) Oran (%) , , , , , ,05 İşletmesinde yalnõz kiraz üretenlerin oranõ % 9.41 dir. Üreticilerin yaklaşõk % 38,43 ü işletmesinde iki, % 43,14 ü ise üç ürün yetiştirmektedir (Çizelge 3). Ürün gruplarõna göre değerlendirme yapõldõğõnda görüşme yapõlan üreticilerin yaklaşõk yarõsõnõn sadece meyvecilikle uğraştõğõ görülür (Çizelge 4). Meyveciliğe ek olarak bağcõlõk yapanlarõn oranõ ise % 43.5 dur. 3

8 Çizelge 3. İşletmede yetiştirilen ürünlerin sayõsal durumu Ürün sayõsõ Oran (%) Bir 9,41 İki 38,43 Üç 43,14 Dört 7,06 Beş 1,96 Kiraza ek olarak yetiştirilen meyve türlerinin başlõcalarõ şeftali, erik, zeytin, badem, kayõsõ, armut, incir, nar ve elmadõr. Ayrõca kivi ve Japon elmasõ da yetiştirilmektedir. Hayvancõlõkla uğraşanlar arasõnda koyunculuk, sõğõrcõlõk, tavukçuluk ve arõcõlõk yapan üreticilere rastlanmõştõr. Çizelge 4. İşletmede yetiştirilen ürünlerin ürün gruplarõna göre dağõlõmõ Ürün gruplarõ Oran (%) Meyve 47,85 Meyve+Bağ 43,53 Meyve+Sebze 3,14 Meyve+Buğdaygil 0,78 Meyve+Süs Bitkileri 0,39 Meyve+Hayvancõlõk 4,31 B. Yetiştiricilik Bahçelerde bulunan ağaçlarõn yaşlarõ hakkõnda kesin bir kanõ belirtmek her zaman mümkün olamamaktadõr. Daha sonra da ayrõntõyla değinileceği gibi yörede kurumalarõn yaygõn olmasõ nedeniyle kuruyan ağaçlarõn yerinde yenileri yetiştirilmekte ve bunun sonucunda bahçe içindeki ağaçlarõn yaş dağõlõmõ da farklõlõk gösterebilmektedir. Bu nedenle bahçelerin ortalama yaşõ belirlenirken bu durum dikkate alõnmõş ve elde edilen sonuçlar Çizelge 5 de verilmiştir. Buna göre bahçelerin % 80 inin yaşõnõn 6-20 arasõnda olduğu belirtilebilir. Çizelge 5. Kiraz bahçelerinin ortalama yaşõ Ortalama yaş (yõl) Oran (%) 0-5 1, , , , , , ,74 4

9 Kiraz üreticisinin bahçe kurarken kullandõğõ fidanlarõn özellikleri çok önemli olup, dikilen fidanlarõn % inin yerel pazarlardan sağlandõğõ Çizelge 6 nõn incelenmesinden anlaşõlmaktadõr. Çizelge 6. Fidanõn nereden sağlandõğõ Fidanõn sağlandõğõ yer Oran (%) Pazardan 81,18 Komşu çiftçilerden 9,41 Kendi üretimi 7.06 Tarõm kuruluşlarõndan 2,35 Özellikle hastalõk ve zararlõlarõn bulaşmasõnõn önlenmesi yönünden fidanlarõn sağlõklõ olmasõ büyük öneme sahiptir ve bunu sağlamak için de teknik elemanlarca fidan kontrollerinin titiz ve dikkatli şekilde yapõlmasõnõn önemi büyüktür. Üreticilerin % si fidan seçiminde kökün sağlõklõ görünümüne dikkat etmektedir (Çizelge 7). Çizelge 7. Fidan seçiminde belirleyici özellikler Belirleyici özellikler Oran (%) Kökün sağlõklõ görünümü 86,67 Toprak üstü kõsmõn sağlõklõ görünümü 10,59 Rastgele seçim 1,96 Fidanõn geldiği yöreye göre seçim 0,78 Satõn alma sõrasõnda fidanlarõn kontrolden geçip geçmediğinin göstergesi olan mühür, belge vb. arayan üretici oranõ ise % 9,02 olup, bu oran oldukça düşük bulunmuştur (Çizelge 8). Çizelge 8. Fidanlarõn kontrolden geçme durumu Fidanlarõn kontrolden geçme durumu Oran (%) Dikkat etmeyen 88,23 Dikkat eden 9,02 Yanõt yok 2,75 Sõra arasõ ve sõra üzeri uzaklõklarõn uygun mesafede ayarlanmasõ fidanlarõn gelişimi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Bu nedenle yapõlan incelemede ağaç başõna düşen alanõn m 2 arasõnda değiştiği, uzaklõklarõn 4x4 5x5 m. dolaylarõnda bulunduğu ve bu uzaklõklardaki dikim yapõlan bahçelerin oranõnõn % olduğu Çizelge 9 dan anlaşõlmaktadõr. 5

10 Çizelge 9. Sõra arasõ ve sõra üzeri uzaklõğa göre ağaç başõna düşen alan Ağaç başõna düşen alan (m 2 ) Oran (%) 0-5 1, , , , , , , , , ,18 Üreticilerle yapõlan görüşmelerde dikim derinliğine yönelik bilgiler de toplanmõş olup, sonuçlar Çizelge 10 da verilmiştir. Üreticilerin fidanlarõ söküldüğü derinlikte dikmesi gerekirken buna uymadõğõ ve daha derine dikmek suretiyle bitkinin daha derinden su alabileceğini düşündüğü yapõlan görüşmelerle ortaya çõkmõştõr. Sonraki yõllarda karşõlaşõlan kurumalar üzerinde önemli olan bu faktörün göz önünde tutulmasõnda ve üreticilerin eğitimlerle bilgi düzeyinin yükseltilmesinde yarar vardõr. Toprak ve fidanõn özelliğine göre değişmekle birlikte üreticilerin % 71,37 sinin cm. arasõnda derinliğe dikim yaptõğõ belirlenmiştir. Çizelge 10. Dikimin yapõldõğõ derinlik Dikim derinliği (cm.) Oran (%) , , , , , , ,78 Yörede hakim olan uygulama, Cerasus mahaleb (L.) (Mahlep) ve C.avium (L.) Moench. (Kuşkirazõ) anaçlarõnõn dikimi ve sonraki yõllarda istenilen çeşitlerin aşõlanarak plantasyonlarõn kurulmasõ şeklindedir. Görüşülen üreticiler arasõnda aşõlõ fidan dikene rastlanmamõştõr. Tüm üreticiler bahçelerine diktikleri anaçlar üzerine 6

11 Çizelge 11 de belirtilen çeşitleri sonraki yõllarda aşõladõklarõnõ bildirmiştir. Yapõlan görüşmelerde yörede tercih edilen çeşitlerin başõnda Salihli (0900 Ziraat) çeşidinin geldiği ve bu çeşidin tüm bahçelerde bulunduğu Çizelge 11 de görülmektedir. Salihli çeşidini Kemalpaşa Napolyon (% 92.16) ve Early Burlat (% 70.98) çeşitleri izlemiştir. Çizelge 11. Çeşitlerin bahçelerde bulunma oranõ Çeşitler Oran (%) Salihli Kemalpaşa Napolyon 92,16 Early Burlat 70,98 Sapõkõsa 58,43 Kõrdar 33,33 Bing 25,49 Macesse 20,78 Jubile 20,39 Lambert 13,33 Karabodur 9,80 Van 5,88 Stella 3,92 Karakiraz 2,75 Noble 2,35 Topaloğlu 1,96 Erice 0,78 Cem Sultan 0,39 Edirne 0,39 Akkiraz 0,39 Diana 0,39 Dalbastõ 0,39 Yörede bu çeşitlere ek olarak ayrõca Clay, Şampiyon, Verdese, Brugge, Stungley ve Hürrem Sultan gibi adlarla anõlan ve sinonim olduğu düşünülen çeşitler de bulunmaktadõr ve bu çeşitlerin bulunuş oranõ ise % 1 den azdõr. Kirazda bol ve kaliteli meyve alõnabilmesi için bitkinin döllenmesine gerekli özenin gösterilmesi bir zorunluluktur. Bu konunun bilincinde olduğunu ve gerekli özeni gösterdiğini belirten üreticilerin oranõ % 69.8 dir (Şekil 1). 7

12 69,8 Dikkat eden Dikkat etmeyen 30,2 Şekil 1. Döllenmeye dikkat etme durumu. Kiraz yabancõ döllenen bir bitki olduğundan dölleyici çeşitlerle, döllenen çeşitlerin bir arada ve belli oranda (1/9) bulunmasõ teknik zorunluluktur ve yerleştirmenin arazi durumu, yöney, hava hareketleri vb. faktörler özellikle gözetilerek bilimsel ilkeler doğrultusunda yapõlmasõ gerekir. Oysa görüşülen çiftçilerin büyük kõsmõnõn gerekli özeni gösterdiğini bildirse de uygulamada bu önemli noktaya dikkat etmedikleri Çizelge 12 nin incelenmesiyle anlaşõlmaktadõr. Çizelge 12. Bahçedeki çeşitlerin yerleştirilmesi Yerleştirme şekli Oran (%) Rastgele 65,49 Her çeşit bir sõraya Dölleyici çeşit bilinçli olarak (1/9 oranõnda) 3,14 Tüm bahçeye tek çeşit 1,57 Döllenmeye yardõmcõ olmak üzere bahçesine ya da bahçesinin yakõnõna arõ kovanõ getiren üreticilerin oranõ % olarak bulunmuştur (Şekil 2). 81,18 Bulundurmayan Bulunduran 18,82 Şekil 2. Dölleyici arõ bulundurma durumu. 8

13 Kiraz üretiminde önem verilmesi gereken konular arasõnda yer alan anaç kalem uyuşmazlõğõnõn üreticilerin önemli bir kõsmõ (% 70.59) tarafõndan bilinmediği Çizelge 13 de görülmektedir. Özellikle sonraki yõllarda ortaya çõkan kuruma sorunlarõnõn kökeninde bu konunun büyük bir önemi bulunmaktadõr. Çizelge 13. Anaç-kalem uyuşmazlõğõ hakkõnda bilgi Konu hakkõnda bilgi Oran (%) Bilgi sahibi, sorunu var 5,49 Bilgi sahibi, sorunu yok 23,92 Bilgi sahibi değil, sorununu belirtmedi 53,73 Bilgi sahibi değil, sorunu var 16,86 Budama, kiraz bahçelerinde önemle üzerinde durulmasõ gereken bir konudur. Yapõlan görüşmelerde üreticilerin % unun budama yaptõğõ veya yaptõrdõğõ belirlenmiş olup (Şekil 3), uygulayõcõlar teknik bilgi konusunda desteğe gerek duyduklarõnõ bildirmişlerdir. Bu desteğin eğitimlerle yerine getirilmesinde yarar olduğu düşünülmektedir. Yapan 95,69 Şekil 3. Budama yapma durumu. 4,31 Yapmayan Budama sõrasõnda kullanõlan aletlerin hastalõk etmenlerinin taşõmasõnda önemli rolü olduğu ortadadõr. Hastalõklõ bitki kõsõmlarõnõn budanmasõ sõrasõnda budama aletine bulaşan hastalõk etmenleri, sonraki kesimlerde sağlõklõ bitki dokularõna da bulaşarak hastalõk etmenlerinin hõzla yayõlmasõna yol açmaktadõr. Yapõlan görüşmelerde bu olumsuzluklarõ önlemek için alet dezenfeksiyonu yapanlarõn oranlarõnõn % 9.02 olduğu belirlenmiştir (Şekil 4). Bu konu, üzerinde önemle durulmayõ ve eğitimlerde ele alõnmayõ gerektirmektedir. 9

14 90,98 Yapmayan Yapan 9,02 Şekil 4. Budamada alet dezenfeksiyonu yapõp yapmama durumu. Kesilen bitki dokularõnda oluşan yara yerleri hastalõk etmenleri ve zararlõlar için bir giriş kapõsõ niteliği taşõmaktadõr. Bu kõsõmlarõn kapatõlmamasõ durumunda etmenler bitkilere giriş yaparak sorunlara yol açmaktadõr. Bunun önüne geçilebilmesi için yara yerlerinin kapatõlmasõ gerekir. Yapõlan görüşmelerde bu konuda gerekeni yapmayan üretici oranõnõn % olduğu belirlenmiştir (Şekil 5). Eğitimlerde bu konunun da ele alõnmasõnda yarar vardõr. Kapatmayan 92,94 7,06 Kapatan Şekil 5. Budama sonrasõ yara kapatma işlemi. Budama ile bitkiden uzaklaştõrõlan ve çoğu zaman da hastalõk ve zararlõlarla bulaşõk olan bitki artõklarõnõn ne yapõlacağõ önemli bir sorun olarak ortaya çõkar. Görüşülen çiftçilerin yaklaşõk % 2 sinin artõklarõ bahçede bõraktõğõ (Şekil 6) ve komşu bahçelerle sõnõrõ belirlemede çit olarak kullandõğõ anlaşõlmõştõr. Diğer çiftçilerin ise genellikle kalõn dallarõ ayõrarak evine götürdüğü ve yakacak olarak kullandõğõ belirlenmiştir. İnce dallar ise bahçe içinde toplanarak yakõlmaktadõr. Yakma işlemini derhal uygulayanlarõn oranõnõn % 47.6 olduğu ve bu sürenin birkaç hafta ile birkaç ay arasõnda değiştiği görüşmeler sõrasõnda anlaşõlmõştõr. Üreticilerin % 3.2 sinin ertesi yõla dek kurumasõnõ sağlanma amacõyla 10

15 budama artõklarõnõ yakmadõklarõ belirlenmiştir. Bu durum budama ile beklenen yararlarõn hastalõk ve zararlõlarla savaş yönüne uygun düşmemekte ve götürüldükleri yerlerde yeni bulaşma odaklarõ oluşturma sakõncasõ taşõmaktadõr. 98,04 Yakan Şekil 6. Budama artõklarõnõn ne yapõldõğõ. 1,96 Bahçede bõrakan Kiraz güneş yanõklõğõna çok duyarlõ bir bitki olup, üreticilerin % 87,03 ü güneş yanõklõğõ problemi ile karşõ karşõya olduklarõnõ belirtmişlerdir (Şekil 7). Özellikle Salihli, Early Burlat ve Jubile çeşitlerinde bu oranõn yüksek olduğu belirtilmiştir. 87,03 Sorun Sorun değil 12,97 Şekil 7. Güneş yanõklõğõnõn sorun olup olmadõğõ. Güneş yanõklõğõ sorununa karşõ alõnan önlemler içinde bilinçli budama uygulayan ve güneşin olumsuz etkilerini en aza indirecek şekilde ağacõ taçlandõrdõğõnõ belirtenlerin oranõ % dür (Çizelge 14). 11

16 Çizelge 14. Güneş yanõklõğõna karşõ alõnan önlemler Yapõlan uygulama Oran (%) Bilinçli budama ve taçlandõrma 46,94 Hiçbir şey 34,69 Gövde kireçleme 12,25 Gövde çizme 2,04 Daha sõk su verme 2,04 Çatlayan kabuklarõ gövdeden uzaklaştõrma 2.04 Bu konunun eğitimlerde ele alõnmasõyla sorunlarõn azaltõlmasõnõn mümkün olduğu düşünülmektedir. C. Toprak ve Bitki Besleme Kiraz tarõmõnda birim alandan en fazla verimin alõnabilmesi için, bitkinin yetişme ortamõ olan toprağõn fiziksel ve kimyasal özelliklerinin iyi bilinmesi gereklidir. Bu amaçla gerek ilk bahçe tesisinde, gerekse verim çağõna gelen bahçelerde yöntemine uygun olarak toprak örneklerinin alõnmasõ ve bu örneklerde gerekli analizler yapõlarak uygulanacak gübre çeşit ve dozlarõnõn belirlenmesi bilinçli yetiştiricilik açõsõndan son derece önem taşõmaktadõr. Görüşülen üreticilerin % sinin fidan dikimi öncesinde ya da daha sonraki dönemlerde en az bir kez toprak analizi yaptõrdõklarõ anlaşõlmõştõr (Şekil 8). Oysa bu işlemin tüm bahçeler için belirli aralõklarla yapõlmasõ bilimsel bir gerekliliktir. Ayrõca toprak analizi olmaksõzõn yapõlan aşõrõ ve bilinçsiz gübreleme hem üründe kayõplara yol açmakta ve hem de toprakta istenmeyen koşullarõn oluşmasõnda etkili olmaktadõr. 88,63 Yaptõrmayan Yaptõran 11,37 Şekil 8. Üreticilerin toprak analizi yaptõrma durumu. 12

17 Kiraz bahçesi tesisinde, tesisin yapõlacağõ alandan alõnacak toprak örneklerinin yöntemine uygun bir biçimde alõnmasõ, o alanda ortaya çõkabilecek sorunlarõn bilinmesi açõsõndan gerekli ve önemli bir konudur. Bu amaca yönelik olarak kiraz bahçesi tesis edilecek alanõn farklõ derinliklerinden profil örneklemesi yapõlmasõ gereklidir. Çünkü bitkilerin sağlõklõ gelişmesinde toprağõn üst katmanlarõnõn olduğu kadar, alt katmanlarõnõn da öneminin olduğu ortadadõr. Uygun olmayan toprak profiline sahip bahçelerdeki plantasyonlarda bir süre sonra önemli sorunlar ortaya çõkabilmektedir. Görüşme yapõlan çiftçilerin % inin topraklarõnõn profili hakkõnda bilgi sahibi olduğu anlaşõlmõştõr (Şekil 9). Ancak profil örneklemesi yapan üretici sayõsõ ise birkaç tanedir. 57,25 Bilgisiz Bilgili Şekil 9. Toprak profili hakkõnda bilgisinin olup olmadõğõ. 42,75 Bitkilerin sağlõklõ yetiştirilebilmesi için toprağõn uygun şekilde ve sayõda işlenmesi gerekmektedir. Bir yõlda yapõlan işleme sayõlarõnõn dağõlõmõ Çizelge 15 de verilmiştir. Buna göre üreticinin yarõsõna yakõnõ yõlda 3-5 kez toprağõnõ işlemektedir. Toprak işleme sayõsõnõn artmasõyla toprak yapõsõnda görülen bozulmalar, toprak verimliliğini olumsuz etkilemekte ve yarardan çok zarar ortaya çõkmaktadõr. Bu durum üzerinde dikkatle durulmalõdõr. Çizelge 15. Yõlda yapõlan toprak işleme sayõsõ Yõlda yapõlan toprak işleme sayõsõ Oran (%) , , , , ,54 Toprak işlemede makine ve hayvan gücünden yararlanõlmaktadõr. Makine gücünden yararlananlar çoğunluktadõr. Hayvan gücünden 13

18 yararlananlarõn oranõ ise % (Şekil 10) olup, bu üreticilerin bahçelerinin çoğunlukla eğimli arazide bulunduğu ya da ekonomik durumlarõnõn iyi olmadõğõ anlaşõlmõştõr. Makine 84,31 Hayvan Şekil 10. Toprak işlemede güç kaynağõ. 15,69 Toprak işlemede kullanõlan alet ve makinalar içinde ilk sõrayõ % lik oranla kulaklõ pulluklar almõş olup, kültivatör ve toprak frezesi bunu izlemiştir (Çizelge 16). Çizelge 16. Toprak işlemede kullanõlan alet ve makineler Kullanõlan alet ve makineler Oran (%) Kulaklõ pulluk 46,98 Kültivatör 23,71 Toprak frezesi 23,28 Diskaro 3,88 Dişli tõrmõk 2,15 Toprak işleme sõrasõnda üreticilerin % sinin 0-20 cm. lik derinliği tercih ederek yüzeysel işlemede bulunduklarõ (Çizelge 17) belirlenmiştir. Kökleri toprak yüzeyine yakõn gelişen kiraz ağaçlarõnda yüzeysel toprak işlemenin önemi büyüktür. Toprak işleme sõrasõnda yapõlan derin sürüm sonucunda bitki köklerinin kesilmesinin kurumaya yol açan faktörler arasõnda ilk sõralarda yer aldõğõ yapõlan görüşmelerle ortaya çõkmõş bulunmaktadõr. Çizelge 17. Toprak işleme derinliği Toprak işleme derinliği (cm.) Oran (%) , , , ,96 14

19 Toprak işleme sõrasõnda dikkat edilmesi gereken bu konuyla ilişkili bir diğer nokta ise işleme aletiyle bitkiye yaklaşma uzaklõğõdõr. Bu uzaklõk aletin özelliğine, bitkinin taçlanmasõna, bitkinin yaşõna vd. faktörlere göre farklõlõk gösterebilmekle birlikte, yapõlan görüşmeler sonucunda belirlenen kök boğazõna yaklaşõlma yakõnlõklarõ Çizelge 18 de verilmiştir. Çizelge 18. Toprak işlemede kök boğazõna yaklaşõlma yakõnlõğõ Kök boğazõna yaklaşõlma yakõnlõğõ (cm) Oran (%) , , , , , , , , , , ,06 Toprak işleme uygun olarak yapõlmasõ durumunda, toprak yapõsõ ve bitki gelişiminde olumlu etkiler yaratabilmekte, ayrõca günümüzde bazõ hastalõk, yabancõ ot ve zararlõlarla savaşta da bu yöntem önemini sürdürmektedir. Çizelge 19. Toprak işlemenin zararlõlara etkisi Toprak işlemenin zararlõlara etkisi Oran (%) Bu konuda bilgisi yok 60,08 Etkilemez 21,46 Azaltõr 11,16 Arttõrõr 7,30 Toprak işleme sõrasõnda toprakta bulunan zararlõ, yabancõ ot ve hastalõk etmenlerinin bu uygulamadan değişik şekillerde etkilenmeleri konusunda üreticinin düşüncesini belirlemek amacõyla sorulan soruya, çiftçilerin % i bu konuda bilgisinin olmadõğõnõ belirtmiştir (Çizelge 19). Ayrõca toprak verimliliğini arttõrmak için üreticilerin tamamõna yakõnõ gübreleme yaptõğõnõ bildirmiştir (Şekil 11). 15

20 99,22 Yapan Yapmayan Şekil 11. Gübreleme yapma durumu. 0,78 Kullanõlan gübreler içinde ağõrlõğõ yapay gübreler oluşturmuş ve bu grubu hayvansal gübre kullanõmõ izlemiştir. Toprağõ organik madde yönünden zenginleştirme amacõyla kullanõlan hayvansal gübre ile yapay gübrelerin birlikte kullanõlma oranõ oldukça yüksektir. Çizelge 20. Kullanõlan gübre gruplarõ Kullanõlan gübreler Oran (%) Sadece hayvan gübresi Sadece yapay gübre Hayvan gübresi + yapay gübre Hayvan gübresi + yeşil gübre 0.39 Kullanõlan yapay gübreler içinde kompoze gübreler en çok tercih edilen gruptur (Çizelge 21). Bu grup içinde ilk sõrayõ (% 15 N, % 15 P 2 O 5, % 15 K 2 O) kompoze gübresi almõştõr. Ayrõca (% 20 N, % 20 P 2 O 5 ), diamonyum fosfat (DAP) (% 18 N, % 46 P 2 O 5 ) ve potasyum nitrat (% 13 N, % 46 K 2 O) da kullanõlan diğer kompoze gübreler arasõnda sayõlabilir. Çizelge 21. Kullanõlan yapay gübreler Kullanõlan yapay gübreler Oran (%) Azotlu 16,44 Kompoze 57,33 Kompoze + azotlu 24,45 Kompoze + fosforlu 0,89 Demirli 0,89 Azotlu gübreler içinde ise amonyum nitrat (% 26 N) en çok tercih edilen gübre olup, bunu üre (% 46 N) ve amonyum sülfat (% N) 16

21 izlemiştir. Fosforlu gübrelerden triple süperfosfat (% 43 P 2 O 5 ) ile demirli gübrelerden demirsülfat (FeSO 4.7 H 2 O) az da olsa kullanõlmaktadõr. Yapay gübrelerin yalnõz veya birkaçõnõn karõştõrõlarak birlikte kullanõldõklarõ da belirlenmiş olup, buna ilişkin değerler Çizelge 22 de gösterilmiştir. Çizelge 22. Kullanõlan yapay gübre çeşidinin sayõsõ Kullanõlan yapay gübre çeşidinin sayõsõ Oran (%) 1 63, ,11 3 5,33 Gübrelemede en önemli konu, verilmesi gereken gübre miktarõnõn analiz sonuçlarõna dayanarak bahçeye verilmesidir. Yapõlan görüşmelerde verilecek gübre miktarõnõn göz kararõyla dağõtõmõnõ yapanlar % 93.4 oranõnda bulunmuştur (Şekil 12). 93,4 Göz kararõ Ölçekli kap 3,77 Şekil 12. Gübre dozunun nasõl ayarlandõğõ. Çuval/kova/sepet 2,83 Verilecek gübrenin seçiminde yönlendirici ve belirleyici olanlar arasõnda çiftçinin kendisi % lük bir pay almõştõr (Çizelge 23). Tarõm kuruluşlarõ ise alt sõralarda yer almaktadõr. Çizelge 23. Gübre önerisi kararõnda etkili olan yönlendiriciler Gübrelemede yönlendirici ve belirleyici Oran (%) Kendisi 79,44 Komşu-arkadaş 9.09 Tarõm kuruluşlarõ 7,91 Gübre satõcõsõ 3,56 Aşõrõ ve dengesiz gübrelemenin toprağõn fiziksel ve kimyasal özelliklerini olumsuz yönde etkilediği, tuzluluk ve çoraklõk sorunlarõ 17

22 yarattõğõ son dönemde oldukça yoğun şekilde tartõşõlsa da bu konuda bilgi sahibi olan üreticilerin oranõ % olarak bulunmuştur (Çizelge 24). Çizelge 24. Yapay gübre-çoraklõk ilişkisi konusunda bildikleri Yapay gübre-çoraklõk ilişkisi Oran (%) Çoraklõğa yol açmaz 56,47 Çoraklõğa yol açabilir 31,37 Bilgi sahibi değil 12,16 Üreticinin toprağa uyguladõğõ doğal ve yapay gübreler dõşõndaki diğer maddeler arasõnda kireç de yer almaktadõr ve kireç uygulayanlarõn oranõ üçte bir dolaylarõndadõr (Çizelge 25). Uygulama yapanlarõn % 1.08 inin toprak analizine dayalõ olarak bu uygulamayõ yaptõğõ, büyük bir çoğunluğunun ise uygulanacak kireçleme materyalinin özellik ve miktarõ konusunda hiçbir bilgisi olmadan bu işlemi gerçekleştirdiği belirlenmiştir. Çizelge 25. Toprağa kireç uygulama durumu Kireç uygulama durumu Oran (%) Uygulayan Uygulamayan Kireç uygulama sõklõğõna ilişkin sonuçlar ise Çizelge 26 da görülmektedir. Kireci her yõl uygulayanlarõn oranõ % 20,43 dür. Yöre topraklarõnõn genelde kireçli özellik gösterdiği göz önüne alõndõğõnda, bu uygulamanõn ne kadar gereksiz bir uygulama olduğu anlaşõlacaktõr. Aşõrõ kireçlemenin toprağõn fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine olan olumsuz etkileri göz ardõ edilmemeli, ayrõca buna bağlõ olarak oluşabilecek ürün kayõplarõ dikkate alõnmalõdõr. Çizelge 26. Kireç uygulamasõnõ yapma sõklõğõ Uygulama sõklõğõ Oran (%) Her yõl kullanan 20,43 Son beş yõlda 1 kez kullanan 44,09 Diğer 35,48 Kireç kullanma nedeni sorulduğunda, üreticilerin % sõnõn hastalõk ve zararlõ sorunlarõnõ azaltmaya yönelik olarak kullandõğõ anlaşõlmõştõr (Çizelge 27). Bu durumun dikkatle ele alõnmasõnda ve gerekli eğitimlerin yapõlarak bilimsel gerçeklere ters uygulamalardan uzaklaşõlmasõnda yarar bulunmaktadõr. 18

23 Çizelge 27. Toprağa kireç uygulamasõ yapma nedeni Kireç uygulama nedenleri Oran (%) Topraktaki böceklerin etkisini azaltmak 36,74 Topraktaki mikroplarõn öldürülmesi 30,62 Meyvenin sert olmasõ 8,16 Fazla sulamanõn yõkadõğõ kireci karşõlamak 8,16 Toprağõ beslemek 6,12 Demir eksikliğini gidermek 4,08 Ağaca canlõlõk vermek 2,04 Komşusu uyguladõğõ için 2,04 Denemek için 2,04 Değişik uygulamalarõn tarõm yapõlan topraklarda kirliliğe yol açõp açmadõğõnõ belirlemek üzere yöneltilen soruya, üreticilerin % 3.53 ü bu konuda bilgisinin olduğunu belirtmiş olup, bilgi sahibi olmayanlarõn oranõ ise % 96 dolayõndadõr (Şekil 13). Yok 96,47 Var Şekil 13. Toprak kirliliği hakkõnda bilgisinin olup olmadõğõ. 3,53 Konu hakkõnda bilgi sahibi olanlar ise kirliliğe yol açan faktörler arasõnda tarõm ilaçlarõ ve fabrika atõklarõnõ ön planda ifade etmişlerdir (Çizelge 28). Bu konunun eğitimlerde önemle ele alõnmasõnõn bir zorunluluk olduğu düşünülmektedir. Çizelge 28. Toprak kirliliğine neden olan faktörler Toprak kirliliğine neden olan faktörler Oran (%) Tarõm ilaçlarõ 33,33 Fabrika atõklarõ 33,33 Aşõrõ sulama 22,22 Aşõrõ gübreleme 11,11 19

24 D. Sulama Bol ve kaliteli ürün elde etmenin yollarõnda birisi de zamanõnda ve gerekli miktardaki suyun bitkilere verilmesidir. Kemalpaşa yöresinde kiraz yetiştiriciliği sulama yapõlarak gerçekleştirildiği gibi, sulama yapõlmadan da olmaktadõr. 71,37 Yapan Yapmayan Şekil 14. Sulama yapma durumu. 28,63 Görüşülen üreticilerin % si sulama yaptõklarõnõ belirtmişlerdir (Şekil 14). Sulama yapanlarõn ise % 60,44 ü yeraltõ kaynaklarõndan yararlanmaktadõr (Çizelge 29). Üreticilerin büyük bir kõsmõndan özellikle son 10 yõlda yeraltõ su düzeyinde önemli azalmalar olduğu ve daha derinden su sağlama yönüne gittikleri yönünde yakõnmalar gelmiştir. Çizelge 29. Sulama suyunun nereden sağlandõğõ Suyun nereden sağlandõğõ Oran (%) Yeraltõ kaynak 60,44 Köy Hizmetler/ DSI/ Kooperatif Hattõ 32,97 Akarsu 6,59 92,85 Yaptõrmayan Yaptõran Şekil 15. Su analizi yaptõrma durumu. 20 7,15

25 Üreticilerin büyük bir oranõ (% 92.85) kullandõğõ suyun analizini yaptõrmamõş olup (Şekil 15), yaklaşõk aynõ orandaki üretici su kirliliğinden de habersizdir (Şekil 16). Bahçesindeki fazla suyu uzaklaştõrmaya yarayan drenaj kanalõ olan üretici oranõ ise % 5.88 dir (Şekil 17). 89,02 Bilgisiz Bilgili Şekil 16. Su kirliliği konusunda bilgisinin olma durumu. 10,98 94,12 Yok Var Şekil 17. Drenaj kanalõnõn bulunma durumu. 5,88 Sulama sõklõğõnda belirleyici olan faktörler incelendiğinde (Çizelge 30) takvim yönteminin ilk sõrayõ aldõğõ görülür. Bu yöntemi uygulayan üreticiler ilk sulamanõn ardõndan belirli aralõklarla sezon sonuna dek sulama yaptõğõnõ belirtmiştir. Bitki ve toprak durumunu gözleyerek sulama yapanlarõn oranõ ise % 44.5 dur. Bu yöntemde su gerekliliğini ölçmek için herhangi bir araç kullanõlmamakta, deneyimlere göre bitki ve toprakta gözlem yapõlarak sulama için karar verilmektedir. Sulama ağõ kanallarõndan yararlanan üreticiler ise ancak kendi yörelerine su dağõtõm sõrasõ geldiğinde sulama yapabilmektedirler. 21

26 Çizelge 30. Sulama sõklõğõnda belirleyici olan faktörler Sulama sõklõğõnõ belirleyen faktör Oran (%) Takvim Bitki ve toprak gözlemi Su dağõtõm sõrasõnõn gelişi 3.03 Sulama sõklõğõ, her sulamada verilmesi gereken su miktarõ gibi konular toprak, bitkinin yaşõ, türü ve çeşidi, yörenin özellikleri gibi faktörlerle ilişkili olup, üzerinde önemle durulmayõ gerektirir. Bu çalõşmayla belirlenen sezon içinde sulama yapõlma sõklõklarõ ise Çizelge 31 de verilmiştir. Çizelge 31. Sezon içindeki sulama sayõlarõ ve oranlarõ Sulama sayõsõ Oranõ (%) 1-3 4, , , , , , , ,20 İlk ve son sulamalarõn gerçekleştirilme zamanlarõna ilişkin oranlar ise Çizelge 32 ve 33 de verilmiştir. Çizelge 32. İlk sulamalarõn yapõlma zamanõ İlk sulama zamanõ Oran (%) Nisan ortasõ 6,59 Nisan sonu - Mayõs başõ 28,02 Mayõs ortasõ 30,22 Mayõs sonu - Haziran başõ 33,52 Haziran ortasõ 1,65 İlk sulamalarõn yapõlma zamanlarõnõn hasat öncesi ya da hasat döneminde başladõğõ Çizelge 32 den görülmektedir. Bu uygulamanõn ürünün niteliği ve niceliği üzerinde etkili olacağõ açõktõr. Ancak Kirazsineği ergin populasyonunu arttõrabileceğinden, özellikle bu türün zararlõ olduğu yörelerde ilk sulama zamanõnõn belirlenmesinde bu noktanõn göz ardõ edilmemesi gereklidir. 22

27 Çizelge 33. Son sulamalarõn yapõlma zamanõ Son sulama zamanõ Oran (%) Ağustos ortasõ 2,20 Ağustos sonu - Eylül başõ 2,74 Eylül ortasõ 7,69 Eylül sonu - Ekim başõ 81,32 Ekim ortasõ 3,85 Ekim sonu - Kasõm başõ 2,20 Sulama yapan üreticilerin tamamõna yakõnõnõn karõk, göllendirme veya salma gibi yüzey sulama yöntemlerini uyguladõklarõ belirlenmiştir. Bir üretici ise basõnçlõ sulama tekniklerinden damlama sulama yöntemine başvurmaktadõr. Özellikle son on yõlda yaşanan yeraltõ su düzeyindeki azalmalar ve daha derinden su sağlama gayretleri de dikkate alõnarak, suyun gereksiz kullanõmõnõn önüne geçilmeli ve bu konuda gereken adõmlar diğer kültür bitkilerinde olduğu gibi kiraz tarõmõnda da atõlmalõdõr. İçinde bulunulan koşullar bunu zorunlu kõlmaktadõr ve gelecekte durumun daha da zorlaşacağõ düşünülmektedir. Bir diğer önemli nokta ise gerek her sulamada ve gerekse sezon içinde toplam olarak ne kadar sulama suyu uygulandõğõnõn bilinip bilinmediğidir. Yapõlan görüşmelerde üreticilerin tamamõnõn bu konuda net bilgisinin olmadõğõ anlaşõlmõş olup, bu da sulama suyunun etkin kullanõlmadõğõnõ göstermektedir. E. Bitki Koruma Sağlõklõ, bol ve kaliteli kiraz üretiminde üzerinde önemle durulan bir diğer konu ise bitkilerin hastalõk, zararlõ ve yabancõ otlardan korunmasõdõr. Bu amaçla sorulan sorulara verilen yanõtlar aşağõda belirtilmiştir. Ankete katõlan kiraz üreticilerinin % ü tarõmsal savaş uygulamalarõnõ kendilerinin gerçekleştirdiğini belirtmişlerdir (Çizelge 34). Çizelge 34. İşletmenin tarõmsal savaş işlerini nasõl gerçekleştirildiği Oran (%) İşletmenin tarõmsal savaş işlerinin nasõl gerçekleştirildiği Kendisi ilgilenen 98,04 Yakõnõ ilgilenen 0,78 Mühendis veya teknisyen ilgilenen 1,18 23

28 Üreticilerin büyük bir kõsmõ özel bir danõşmandan yardõm almaya yaklaşõm göstermemektedir (Çizelge 35). Bunun kökeninde sağlanan gelirin yetersiz oluşu belirtilmiştir. Çizelge 35. Özel danõşmanlõk için düşüncesi Özel danõşmanlõğa bakõş açõsõ Oran (%) Başvurmam 86,27 Başvururum 3,53 Başvurabilirim 8,24 Bilgi vermedi 1,96 Özel danõşmana başvurabileceklerin işletmeleri için ayda ödeyebilecekleri para miktarlarõ ise Çizelge 36 da görülmektedir. Çizelge 36. Özel danõşmana ayda ödenebilecek para miktarõ Danõşmana ödenebilecek para miktarõ (TL)* Oran (%) 1-5 milyon milyon milyon milyon 6, milyon 3,33 (* 1 $ = TL) Bitki koruma yönünden önemli etmenlerin üreticiler tarafõndan tanõnma durumunun ortaya konulabilmesi için önemli zararlõ, hastalõk ve yabancõ otlarõn neler olduğu sorusu yöneltilmiştir. Üreticiler tarafõndan önemli görülen zararlõlar içinde Yaprakbüken ilk sõrayõ almõş olup, bunu Tekeböcekleri ile diğer etmenler izlemiştir (Çizelge 37). Bu etmenlerin hemen tümüne ilişkin teknik bilgiler değişik kuruluşlar tarafõndan geçmişte yürütülen araştõrmalarla ortaya konulmuş bulunmaktadõr. Çizelge 37. En önemli zararlõlar Önemli zararlõlar Oran (%) Yaprakbüken (Archips spp.) 76,08 Tekeböcekleri (Cerambycidae) 51,76 Kõrmõzõörümcekler (Tetranychidae) 40,00 Kirazsineği (Rhagoletis cerasi) 34,12 Dipkurtlarõ (Capnodis spp.) 14,51 Yazõcõböcek (Scolytus rugulosus) 6,27 Manas-Kadõ lokmasõ (Scarabaeidae) 3,92 Kiraz sülüğü (Caliroa limacina) 0,78 24

29 Hastalõklar için verilebilen bilgilerin daha az oluşu, hastalõklarõn zararlõlar kadar kolay tanõnamamasõndan kaynaklanabileceğini düşündürmüştür (Çizelge 38). Çizelge 38. En önemli hastalõklar Önemli hastalõklar Oran (%) Bakteriyel kanser (Pseudomonas syringae pv. syringae) 8,24 Dal yanõklõğõ (P. syringae pv. morsprunorum) 2,35 Kök kanseri (Agrobacterium tumefaciens) 0,78 Monilya (Sclerotinia laxa) 0,78 En önemli yabancõ otlar içinde ilk sõrayõ Kanyaş almõş, onu Köpekdişi ayrõğõ ve Sirken izlemiştir (Çizelge 39). Çizelge 39. En önemli yabancõ otlar Önemli yabancõ otlar Oran (%) Kanyaş (Sorghum halepense) 73,72 Köpekdişi ayrõğõ (Cynodon dactylon) 43,53 Sirken (Chenopodium album) 12,16 Darõcan (Echinocloa crus-galli) 9,41 Topalak (Cyperus rotundus) 1,96 Semizotu (Portulaca oleracea) 1,57 Domuz põtrağõ (Xanthium strumarium) 1,57 Üreticilerin % unun tarõmsal savaş hizmeti veren kuruluşlarõ bildiği (Şekil 18), bunlar içinde Tarõm İlçe Müdürlüğü nün % oranla ilk sõrayõ aldõğõ ve bunu % ile Köy Grup Teknisyenliği nin izlediği (Çizelge 40) görülmektedir. Tarõmla ilgili diğer kuruluşlar sonraki sõralarda yer almõştõr. 80,39 Bilen Bilmeyen 19,61 Şekil 18. Tarõmsal savaş hizmeti veren kuruluşlar hakkõnda bilgisinin olma durumu. 25

30 Çizelge 40. Bilinen tarõm kuruluşlarõ Bilinen tarõm kuruluşlarõ Oran (%) Tarõm İlçe Müdürlüğü 93,17 Köy Grup Teknisyenliği 11,22 Ziraat Fakültesi 6,83 Zirai Mücadele Araştõrma Enstitüsü 5,37 Tarõm İl Müdürlüğü Bitki Koruma Şube Müdürlüğü 2,93 Tarõmsal savaşta kimyasal yöntem önemli bir yer tutmakta olup, kimyasal savaş dõşõndaki yöntemlere başvuranlarõn oranõ % dür (Çizelge 41). Çizelge 41. Kimyasal savaş dõşõndaki yöntemlere başvurma durumu Diğer yöntemlere başvurma oranõ Oran (%) Sadece kimyasal savaşa başvuran 47,06 Diğer yöntemlere de başvuran 52,94 Kimyasal savaş dõşõndaki bu yöntemler içinde budama ve uzaklaştõrma % 77,78 lik bir oranla ilk sõrayõ almõş olup, bunu sulama ve gübreleme gibi bitkiyi güçlü tutmaya yönelik uygulamalar, toprak işleme ve tuzaklardan yararlanma gibi işlemler izlemiştir (Çizelge 42). Çizelge 42. Başvurulan diğer savaş yöntemleri Başvurulan diğer yöntemler Oran (%) Budama ve uzaklaştõrma 77,78 Kültürel önlemler (gübreleme, sulama vb.) 14,81 Toprak işleme 5,93 Tuzaklardan yararlanma 1,48 Üreticilerin % sinin tarõmsal savaş konusunda teknik bilgiye sahip elemanlarõn yaptõklarõ önerilere uyduklarõ, % 53,33 ünün ise uymadõklarõ görülmüştür (Şekil 19). 46,67 Uyan Uymayan 53,33 Şekil 19. Tarõmsal savaş konusunda teknik elemanlarõn önerilerine uyup uymama durumu. 26

31 Aslõnda sonraki sorulara verilen yanõtlarda da görüleceği gibi önerilere uymayanlarõn oranõ daha yüksektir. Uymama nedenleri arasõnda önerilerin yetersizliği (% 45.45); yeterince ilgilenilmeme ve anlatõlanlarõn anlaşõlmamasõ (% 14.55) ilk sõralarda yer almõştõr (Çizelge 43). Bu rakamlar teknik eleman-üretici iletişimi açõsõndan bazõ sorunlarõn olduğunu ve değişik kesimlerce konunun üzerinde durulmasõ gerektiğini düşündürmektedir. Çizelge 43. Üreticinin teknik elemanlarõn önerilerine uymama nedenleri Uymama nedenleri Oran (%) Önerilerin yetersizliği 45,45 Yeterince ilgilenilmedikleri 14,55 Anlatõlanlarõn anlaşõlmamasõ 14,55 Neden belirtmedi 9,09 Önerilere inanõlmamasõ 9,09 Önerilerin pratik olmadõğõ 1,82 Çiftçinin hor görülmesi 1,82 Önerilerin alõşkanlõklara ters düşmesi 1,82 Kendi ihmali 1,82 Tarõmsal savaş içinde kimyasal savaşõn önemli yeri olmasõ, pestisit-çevre kirliliği ilişkisinin ortaya konmasõnõ gerektirmiştir. Üreticilerin yarõya yakõnõ (% 51.37) ilaç kullanõmõnõn çevre kirlenmesine neden olabileceğini; % lük bir oranõ ise pestisit kullanõmõnõn kirlilik yaratmayacağõnõ belirtmiştir. Bu bakõş açõsõ ilgililerce üzerinde durulmayõ gerektirmektedir (Çizelge 44). Çizelge 44. Aşõrõ ilaç kullanõmõnõn çevre kirlenmesine neden olma durumu İlaç kullanõmõnõn çevre kirlenmesine neden olma durumu Oran (%) Kirlenmeye neden olur 51,37 Kirlenmeye neden olmaz 41,57 Düşüncesi yok 7,06 Kimyasal savaşta kullanõlacak ilacõ öneren kaynaklar içinde en büyük oranõ ilaç bayileri oluşturmakta (% 44.59), bunu deneyimli çiftçilerin uyguladõğõ ilaçlarõn satõn alõnarak uygulanmasõ (% 24.33), üreticinin kişisel deneyimleri (% 16.89) ve resmi kuruluşlardaki teknik eleman önerileri (% 12.16) izlemektedir (Çizelge 45). Görüldüğü gibi resmi görevli teknik elemanlarõn yeri ve oranõ oldukça geri noktalarda kalmõştõr. 27

32 Çizelge 45. Hangi ilacõn kullanõlacağõnõn kimden öğrenildiği Kullanacağõ ilacõn kimden öğrenildiği Oran (%) İlaç bayisinden 44,59 Deneyimli çiftçilerden 24,33 Kendi deneyimlerinden 16,89 Resmi tarõm kuruluşlarõndan 12,16 Ziraat Odasõndan 2,03 Kimyasal savaşta kullanõlan ilacõn seçimi kadar, ilacõn hangi dozda kullanõlacağõ da önemlidir. Her etmen veya etmen grubu için önerilen doz, araştõrmalarla belirlenmekte ve ilacõn etiketi üzerine yazõlmaktadõr. Bu dozun da gerek resmi teknik elemanlar, gerekse ilaç bayilerince önerilmesi ve üretici tarafõndan uygulanmasõ gerekir. Çizelge 46. Kullandõğõ ilacõn dozunun nasõl ayarlandõğõ Dozun belirlenmesinde etkili olan Oran (%) İlaç etiketine göre 29,79 Deneyimlerine göre 25,84 Bayinin önerisine göre 24,92 Komşunun uygulamasõna göre 12,46 Teknik tarõm örgütü önerilerine göre 6,99 Yapõlan görüşmelerde üreticilerin yaklaşõk % 38 inin kendi deneyimleri ya da komşusunun uygulamalarõna göre doz ayarladõğõ ortaya çõkmõştõr ki bu durum üzerinde durulmayõ gerektirmektedir (Çizelge 46). Çizelge 47. İlaçlama zamanõna nasõl karar verildiği İlaçlama zamanõna karar verme Oran (%) Kendisi 67,65 Diğer çiftçilerin önerisi 16,01 İlaç bayisi önerisi 10,78 Teknik eleman önerisi 5,56 Kimyasal savaşta başarõyõ sağlayan bir diğer nokta ise ilaçlamanõn ne zaman yapõlacağõdõr. Bu kritik zaman, etmenin biyolojisindeki hassas dönemle ve bitki fizyolojisi ile yakõn ilişkilidir. Üreticilerin ancak % 5.56 lõk kõsmõnõn bu konuda teknik elemanlarõn önerilerini karar verme aşamasõnda belirleyici olarak bulduklarõ görülmüştür (Çizelge 47). 28

33 82,35 Vermez Veri 17,65 Şekil 20. Üreticinin arazide gördüğü hayvanlarõn ürüne zarar verip vermeme durumu. Üreticilere bahçelerinde karşõlaştõklarõ tüm hayvansal organizmalarõn zararlõ olup olmadõğõ yönündeki görüşleri sorulduğunda, % inin tüm hayvanlarõn zararlõ olmadõğõnõ belirttiği görülmüştür (Şekil 20). Tanõnan yararlõ canlõlar arasõnda arõlar % oranla en yüksek orana sahip olurken, solucan % 5.24 oranõnda kalmõştõr (Çizelge 48). Çizelge 48. Üretici tarafõndan tanõnan yararlõ hayvanlar Tanõnan yararlõ hayvanlar Oran (%) Arõ 48,57 Gelin böceği 43,81 Kuşlar 13,81 Yõlan 13,33 Solucan 5,24 Üreticilerin % inin koruyucu ilaçlamayõ tercih ettiği ve alõşkanlõklarõna bağlõ olarak ve çevrede ilaçlama yapõlõp yapõlmadõğõnõ gözleyerek etmen görülsün ya da görülmesin ilaçlama yapabildiği anlaşõlmõştõr (Şekil 21). Hayõr 35,3 Evet 64,7 Şekil 21. Etmen görülmeden koruyucu ilaçlama yapmaya gerek olup olmadõğõ. 29

34 İlaçlama aşamasõnda üreticilerin % si farklõ ilaçlarõ ve bazen de ilaçlarla gübreleri karõştõrdõklarõnõ belirtmiş (Şekil 22) olup, bu konuda esas alõnan kriterler Çizelge 49 da verilmiştir. Buna göre ilk sõrayõ % 47,06 ile bayinin önerisi almõş, bunu etiketinde belirtilen ifadeye göre karõştõrma (% 26,05) izlemiştir (Çizelge 49). Oysa etiketlerde karõştõrõlabilecek aktif maddeler ve karõştõrma oranlarõ hakkõnda net bilgi bulunmamaktadõr. Karõştõrmaz 53,33 Karõştõrõr 46,67 Şekil 22. İlaçlama yaparken farklõ ilaçlarõn karõştõrõlma durumu. Çizelge 49. İlaçlarõn karõştõrõlmasõnda esas alõnan kriterler İlaçlarõn karõştõrõlma kriterleri Oran (%) Bayinin önerisine göre 47,06 Etiketine göre 26,05 Tarõm kuruluşlarõnõn önerisine göre 10,93 Kendi deneyimlerine göre 10,08 Komşusuna göre 5,88 82,35 Okur Okumaz 17,65 Şekil 23. İlacõ uygulamadan önce etiketin okunma durumu. 30

35 Üreticinin % i ilacõ uygulamadan önce etiketini okuduğunu belirtmiştir (Şekil 23). Üreticilerin bir kõsmõnõn yazõlanlarõ anlayamadõklarõ ve bazõlarõnõn da yazõlanlarõn küçük olmasõ nedeniyle okuyamadõklarõnõ bildirdikleri görülmüştür. İnanmaz 55,29 İnanõr 44,71 Şekil 24. Dozlarõn ambalaj üzerine doğru yazõldõğõna inanõlma durumu. Üreticinin % unun ambalaj üzerinde belirtilen dozlarõn gerçekliği üzerinde şüphesi olduğu (Şekil 24) ve yine üreticinin % ünün okuduğu doza uymadõğõ (Şekil 25) görüşmeler sonucu ortaya çõkmõştõr. Uymayan 68,24 Uyan 31,76 Şekil 25. Okuduğu doza uyma durumu. Okuduğu doza uymayanlar arasõnda düşük doz uygulamasõ görülmemiş olup, tamamõ yüksek dozda tarõm ilacõ kullandõğõnõ belirtmiştir (Şekil 26). Dozun yükseltilme oranlarõ Çizelge 50 de görüldüğü gibi % 100 e dek ulaşmõş olup, bu oranõ % 50 ye dek arttõranlarõn toplam içindeki oranõ % i bulmuştur. 31

36 100 Yüksek doz Şekil 26. Dozu yüksek veya düşük uygulama durumu Düşük doz Doz arttõrõlmasõnõn kökeninde genellikle ilaçlamanõn etkisiz olmasõ kuşkusunun yattõğõ ve ilaçlamada başarõyõ garantiye alma düşüncesinin hakim olduğu yapõlan görüşmelerde öğrenilmiştir. Çizelge 50. Ne kadar fazla ilaç kullanõldõğõ Dozu yükseltme oranõ (%) Oran (%) , , , , , , ,15 İlacõ dozunda ve kuralõna göre uygulamasõna karşõn etkisizlik durumuyla karşõlaşan üreticilerin tepkileri ana başlõklarla Çizelge 51 de verilmiş olup, bu konu üzerinde durulmasõnda yarar bulunmaktadõr. Çizelge 51. İlacõ dozunda, zamanõnda ve kuralõna göre uygulamasõna karşõn etkisiz ise ne yapõldõğõ İlaç etkisiz ise yapõlan Oran (%) İlacõ satõn aldõğõ bayiye başvuran 28,63 İlacõ değiştiren 27,84 Hiçbir şey yapmayan 19,61 Dozunu arttõran 8,63 Ne yapacağõnõ bilmeyen 7,45 İlaçlamayõ tekrarlayan 4,31 Teknik teşkilata başvuran 3,53 Tarõm ilaçlarõndan beklenilen sonucu alabilmenin zorunlu koşullarõndan birisi de kullanõm süresi tamamlanmamõş tarõm ilacõnõn

37 satõn alõnmasõ ve uygulanmasõdõr. Üreticilerin beşte dördünün bu konuya dikkat ettikleri (Şekil 27) yapõlan görüşmelerde ortaya çõkmõştõr. Bazõ üreticiler ise etiketin özellikle son kullanõm tarihi bilgisini içeren kõsmõnõn yõrtõlmõş olduğunu gözlemlediklerini belirtmişlerdir. Bu ilaçlarõn daha ucuza satõldõğõ bildirilmiştir. Bu durum üreticilerin yanõ sõra denetleyicilerin de üzerinde önemle durmasõnõ gerektiren bir konudur. 80,78 Dikkat eden Dikkat etmeyen 19,22 Şekil 27. İlaç satõn alõrken son kullanma tarihine dikkat etme durumu. Etiket üzerinde belirtilen ilaç kullanõmõ ile hasat arasõnda geçmesi gereken süreye, üreticinin % ünün dikkat ettiğini (Şekil 28) ifade ettiği görülmüştür. Oysa sonraki sayfalarda değinileceği gibi, uygulamada bu konuda önemli farklõlõklarõn olduğu ve uygulamalarõn bildirilenlerden farklõ olabildiği anlaşõlmõştõr. 73,73 Dikkat eden Dikkat etmeyen Şekil 28. Hasat öncesi ilaçlama yaparken kullanõm-hasat arasõ süreye dikkat etme durumu. Kimyasal savaşta tarõm ilacõ kadar önemli bir diğer bileşen ilaçlama suyunun kalitesidir. Suyun temizliği, ph õ, içerdiği anyon ve katyonlar gibi özellikler kalite içinde ele alõnmaktadõr. Üreticilerin 33 26,27

38 ilaçlama sõrasõnda kullandõklarõ sularõn kaynağõ Çizelge 52 de verilmiştir. Buna göre yeraltõ sularõnõn ilaçlama amacõyla yaygõn olarak kullanõldõğõ (% 50,59) ortaya çõkmõştõr. Çizelge 52. İlaçlama suyunun kaynağõnõn ne olduğu İlaçlama suyunun kaynağõ Oran (%) Yeraltõ 50,59 Şebeke 36,08 Akarsu 13,33 Tarõm ilacõnõn uygulamaya hazõrlanmasõnda izlenen yola ilişkin sonuçlar Çizelge 53 de, kullanõlan ilaç miktarõnõn ölçülmesine yönelik sonuçlar ise Çizelge 54 de verilmiştir. Çizelge 53. İlaçla suyun karõştõrõlmasõ İlaçla suyun karõştõrõlmasõ Oran (%) Su ile ilacõ kovada karõştõrõp ilaçlama aletine boşaltõlõr 37,25 Pulverizatör yarõsõna dek suyla doldurulup kovada karõştõrõlmõş ilaç üzerine boşaltõlõr ve depo tamamlanõr 36,08 Pulverizatöre suyu tamamen doldurup ilaç üzerine boşaltõlõr 26,67 İlacõn su ile homojen olarak karõşmasõnõ sağlayan ikinci yolun üreticilerin üçte birlik kõsmõ tarafõndan izlendiği ortaya çõkmõş bulunmaktadõr. Üreticinin yukarõda da belirtildiği gibi kullandõğõ ilacõn dozuna uymasa da, % gibi yüksek bir oranda ölçek kullanmasõ bir tezat oluşturmaktadõr (Çizelge 54). Çizelge 54. Kullanõlan ilaç miktarõnõn nasõl ölçüldüğü Kullanõlan ilaç miktarõnõn ölçülmesi Oran (%) Ölçek 87,06 Çay bardağõ 4,71 Kutu kapağõ 4,31 Göz kararõ / tahmini olarak 3,92 İlaçlamayõ kendisi yapan üretici çoğunlukla (% 64.77) sabah erken saatlerde veya akşam üzeri ilaçlamayõ gerçekleştirmektedir. İlaçlamayõ başkasõna yaptõranlar ise ilaçlama yapan kişi günün hangi saatinde ilaçlama aletiyle gelirse o zaman ilaçlamayõ yaptõrdõklarõnõ belirtmiştir (Çizelge 55). 34

39 Çizelge 55. İlaçlamanõn günün hangi saatinde yapõldõğõ İlaçlama zamanõ Oran (%) Sabah erken 64,77 Öğle 7,47 Akşam üzeri 16,73 İlaçlamayõ yapan geldiğinde 11,03 Üreticilerin % si bahçelerinin tamamõnõ ilaçladõklarõnõ (Şekil 29) belirtmişlerdir. Oysa farklõ zamanda hasada gelen çeşitlerde Kirazsineği için yapõlacak ilaçlamalarda çeşit faktörünün, Kõrmõzõörümcekler gibi etmenlerde de bulaşmalarõ izleyerek şerit halinde ilaçlama yönteminin göz ardõ edilmemesi gereklidir. 96,47 Tamamõ Şekil 29. Bahçenin ne kadarõnõn ilaçlandõğõ. Bir kõsmõ 3,53 Kõş ilaçlamasõ üreticilerin % sõ tarafõndan hiç yapõlmamaktayken, % ü tarafõndan her yõl uygulanmaktadõr (Çizelge 56). Çizelge 56. Kõş ilaçlamasõnõn hangi sõklõkta yapõldõğõ Kõş ilaçlamasõnõn hangi sõklõkta yapõldõğõ Oran (%) Yapõlmõyor 47,06 Her yõl yapõlõyor 43,14 İki yõlda bir yapõlõyor 9,80 Kõş ilaçlamasõ yapan üreticilerin % inin ocak - şubat aylarõnda ilaçlama yaptõğõ (Çizelge 57) anlaşõlmõştõr. Çizelge 57. Kõş ilaçlamasõnõn yapõlma zamanõ Kõş ilaçlamasõnõn yapõlma zamanõ Oran (%) Kasõm 2,96 Aralõk 4,44 Ocak 21,48 Şubat 65,93 Mart 5,19 35

40 Kõş ilaçlamasõnda sadece bordo bulamacõ kullanan üreticilerin oranõ % 88,89 dur (Çizelge 58). Bordo bulamacõnõn yanõ sõra kõşlõk yağlar da kullanõlmaktadõr. Çizelge 58. Kõş ilaçlamasõnda kullanõlan ilaçlar Kõş ilaçlamasõnda kullanõlan ilaçlar Oran (%) Sadece bordo bulamacõ 88,89 Sadece kõşlõk yağlar 7.41 Bordo bulamacõ + kõşlõk yağlar 3,70 Uygulanan bordo bulamacõnõn içerdiği etkili maddenin (bakõr sülfat % 98+sönmemiş kireç) oranõnõn % 1-4,5 arasõnda değiştiği belirlenmiş olup, bu oranlar Çizelge 59 da verilmiştir. Teknik yönergede önerilen en yüksek değer olan % 3 lük dozu aşan uygulamalarõn % 15,83 oranõnda bulunduğu yapõlan görüşmelerle ortaya konulmuştur. Çizelge 59. Kullanõlan bordo bulamacõnõn etkili madde oranlarõ Bordo bulamacõnõn etkili madde oranõ (%) Oran (%) 1 8,33 1,5 4, ,83 2,5 13, ,51 3,5 6,67 4 6,67 4,5 2,49 Üreticilerin kimyasal ilaçlarõn insan sağlõğõ için olumsuz etkilerini bildiği ve bu nedenle de kendilerinin tüketeceği ürünlere çoğunlukla ilaçlama yapmadõğõ bilinmektedir. 95,69 Kullanan Kll Şekil 30. Kendi tüketeceği ürüne ilaç atma durumu. 36 4,31

41 Diğer kültür bitkilerinde bu oran daha yüksek olsa da görüşülen üreticilerin % 4.31 gibi az bir oranõ kendi tüketeceği ürüne tarõm ilacõ kullanõlmadõğõnõ bildirmiştir (Şekil 30). Üreticilerin % 63,53 ünün ilaçlamanõn ardõndan yağmur yağmasõ durumunda ilaçlamayõ tekrarladõğõ (Çizelge 60), % 24,31 inin ise ilaçlamanõn etkililiğini gözledikten sonra ilaçlamanõn tekrarõ konusunda karar verdiği öğrenilmiştir. Çizelge 60. İlaçlama sonrasõ yağmur yağarsa ilaçlamayõ tekrarlama durumu Yağõş sonrasõ ilaçlama tekrarõ Oran (%) Evet 63,53 Hayõr 12,16 İlaçlama etkililiğini gözleyerek karar veriyor 24,31 İlaçlamada kullanõlan aletlerin üçte biri çiftçiye ait olmayõp (Şekil 31) ödünç alma yoluyla kullanõlmakta ya da ilaçlama işlemi çoğunlukla tarla pülverizatörüne sahip olanlar tarafõndan para karşõlõğõnda yapõlmaktadõr. 66,67 Üreticinin Değil 33,33 Şekil 31. Kullanõlan ilaçlama aletinin üreticiye ait olma durumu. İlaçlamada kullanõlan aletlerin başõnda % oranla tarla pulverizatörleri gelmekte, bunu % lük oranla sõrt pulverizatörleri izlemektedir (Şekil 61). Atomizör kullananlarõn oranõ ise % 5,49 dur. Çizelge 61. İlaçlamada kullanõlan aletler İlaçlamada kullanõlan aletler Oran (%) Tarla pülverizatörü 61,57 Sõrt pülverizatörü 32,94 Atomizör 5,49 37

42 İlaçlama aletlerinden verimli sonuç alabilmek için aletlerin ayar ve bakõmlarõnõn periyodik olarak yapõlmasõ teknik bir zorunluluk olsa da, üreticinin % sinin bu konuda hiç kontrol yapmadõklarõ (Şekil 32), kontrol edenlerin de ancak sorun çõkma durumunda kontrol ettikleri ortaya çõkmõştõr. 65,88 Eden Etmeyen 34,12 Şekil 32. İlaçlama aletinin ayar ve bakõmõnõn kontrol edilme durumu İlaçlamalar sõrasõnda ve sonrasõnda görülen baş dönmesi, mide bulantõsõ, kusma, halsizlik gibi belirtiler zehirlenme durumunun göstergesi olmasõ yönünden büyük önem taşõmaktadõr. Üreticilerin dörtte birinin tarõmsal üretim sürecinde yaptõklarõ ilaçlamalarõn ardõndan bu belirtileri yaşadõklarõ (Şekil 33) anlaşõlmõştõr. Zehirlenmelerin önlenmesi konusunda üretici eğitimine gereksinim duyulmaktadõr. 75,69 Yaşanmadõ Yaşandõ 24,31 Şekil 33. İlaçlama sõrasõ ve sonrasõnda zehirlenme belirtilerinin yaşanma durumu. Tarõm ilaçlarõnõ vücutlarõna almamak için ilaçlama sõrasõnda korunma önlemleri alan üreticilerin oranõ % (Şekil 34) olup, bu amaçla kullanõlan koruyucu malzeme Çizelge 62 de gösterilmiştir. 38

43 53,73 Önlem alan Önlem almayan 39 46,27 Şekil 34. İlaçlama sõrasõnda korunma önlemlerinin alõnma durumu. Yörede poşu olarak adlandõrõlan örtüyle başõn kapatõlmasõ hakim olan korunma yöntemidir. Maske, eldiven ve gözlük kullanõm oranlarõnõn daha düşük olduğu görülmektedir. Çizelge 62. İlaçlama sõrasõnda kullanõlan koruyucu malzeme İlaçlama sõrasõnda kullanõlan koruyucu malzeme Oran (%) Poşu Maske 35,04 Tülbent 12,41 Eldiven 11,68 Gözlük 2,92 Üreticilerin % 1,39 gibi çok az bir oranõnõn tarõm ilaçlarõnõn boş ambalajlarõnõ imha ettiği ortaya çõkmõştõr (Çizelge 63). Bu bakõmdan tarõm ilaçlarõ boş ambalajlarõ ile tehlikeliliğini ilaçlamadan sonra da sürdürmekte; özellikle toprak, su ve hava kirliliği açõsõndan durumun dikkatle izlenmesinde yarar bulunmaktadõr. Çizelge 63. Tarõm ilaçlarõnõn boş ambalajlarõnõn ne yapõldõğõ Boş ilaç ambalajlarõnõn ne yapõldõğõ Oran (%) Rastgele atõyor 40,07 Toprağa gömüyor 24,39 Yakõyor 20,21 Ağaç dalõna asõyor 7,32 Çöpe atõyor 3,83 Yõkayõp kullanõyor 2,09 İmha ediyor 1,39 Dereye atõyor 0,70 Kiraz bahçelerindeki yabancõ otlara karşõ kimyasal savaşõn yapõlmadõğõ, sadece toprak işleme ile etmenlerin kontrol altõna alõndõğõ