ULUSAL ÇÖLLEŞME VE EROZYON ARAŞTIRMA MERKEZİ

Transkript

1 ULUSAL ÇÖLLEŞME VE EROZYON ARAŞTIRMA MERKEZİ D.Ali ÇARKACI Çetin PALTA Ufuk KARADAVUT ÖZET Değişen iklim şartları önümüzdeki yıllarda daha belirgin olarak kendini gösterecek, hem bizlerin hem de çevremizin dayanabilme gücünü ciddi anlamda zorlayacaktır. Özellikle Ortalama sıcaklık ve yağış miktarında bugüne göre önemli değişimler görülecektir. Türkiye geneli dikkate alındığında kuraklığa doğru hafif eğilim görülürken, bu eğilimin İç Anadolu bölgesinde daha fazla olduğu görülmektedir. Erozyon ciddi boyutlarda tarım arazilerini tehdit eder konuma gelmiştir. Türkiye toplam alanının yüzde 89 unun hafif, orta, şiddetli ve çok şiddetli olmak üzere erozyon ve bunun sonucunda çölleşme riskiyle karşı karşıyadır. Erozyona toprağın eğimli olması, yanlış arazi kullanımı, doğal bitki örtüsünün yok edilmesi, iklim değişikliği ile toprak ve yüzey özellikleri yol açmaktadır. Türkiye nin yüzde 36,84 ünde çok şiddetli, yüzde 23,6 sında şiddetli, yüzde 23,19 unda orta şiddetli ve yüzde 5,48 inde hafif şiddetli erozyona maruz kaldığı bilinmektedir. Özellikle son yıllarda iklimde meydana gelen değişimlerin yarattığı olumsuz etkiler kendisini arazi degradasyonu, çoraklaşma ve erozyon nedeniyle tarım arazilerinin elden çıkması gibi istenmeyen sonuçları beraberinde getirmektedir. Kuraklık, rüzgar erozyonu ile oluşan kumul hareketinin ve su erozyonu ile oluşan toprak yapısındaki bozulmalar üretim sürecinde bitki gelişimine olan olumsuz etkileri de dikkate alınarak geleceğe yönelik öneriler üretilmesine ihtiyaç doğmuştur. Bu konuda elimizde bulunan rakamlar arasında tutarsızlıklar bulunması da bir eksikliktir. Konu ile ilgili çalışan kurumların elindeki rakamlar birbirine uymamaktadır. Bu bile konunun ulusal bir merkezin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu nedenlerden dolayı kuraklık, erozyon ve çölleşmenin izleneceği, konu ile ilgili kişilerin sağlıklı bir şekilde bilgilendirileceği, kuraklık, arazi yönetimi, erozyon gibi konularda eğitimlerin verileceği, fiziki altyapı ve teknik donanım ihtiyaçları günün koşullarına uygun ulusal bir merkezin oluşturulması gerekliliği doğmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kuraklık, Çölleşme, Erozyon, Arazi Yönetimi GİRİŞ Kuraklık arazi bozulması ve çölleşme birçok ülkede arazilerin üretkenliğini dolayısı ile tarımsal üretimi tehdit ettiğinden bunlar ile mücadele her ülke için öncelikli konular arasına girmiştir (UNCCD,2002). Arazilerin çölleşmesi ile birlikte; tarım arazileri, insanı, kültür hayvanlarını, yaban hayatını biyolojik ve ekonomik olarak yeteri kadar destekleyemeyecek duruma gelmektedir (Reynolds ve Stafford,2002). Küresel ısınma sanayi devrimlerinden beri, özellikle fosil yakıtların yakılması, ormansızlaşma, tarımsal etkinlikler ve sanayi süreçleri gibi çeşitli insan etkinlikleri nedeniyle atmosfere salınan sera gazlarının birikimleri hızlı artışa bağlı olarak, şehirleşmenin de katkısıyla doğal sera etkisinin kuvvetlenmesi sonucunda, yeryüzünde ve atmosferin alt kısımlarında saplanan sıcaklık artışı şeklinde tanımlanabilir (Türkeş, 2008ab,2012a). İklim değişikliğinin getireceği olumsuzlukları en aza indirmek için çözümler, önlemler araştırılmaktadır. Tehlikeli ve riskleri en aza indirmek adına kuzey-güney ve batı-doğu uzanımlı koridorlarda özel olarak ayrılmış ve düzenlenmiş parklara ve rezerv alanlarına ihtiyaç vardır. Dünyanın bazı bölgelerinde, iklim değişikliğine bağlı olarak doğacak diğer tüm değişimler topluma gıda, lif, kereste, ilaç, rekreasyon ve turizm kaynağı sağlayan ve madde ve besin döngüsü, atık kalitesini, akarsu akışını, toprak erozyonunu, hava kalitesini ve iklimi kontrol ederek mal ve hizmet üretimine katkı sağlayan EKO SİSTEMLERİ etkileyecektir. Zir.Yük.Müh., Konya Toprak Su ve Çöl. ile Müc. Araş. İst.Müd., Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lapseki MYO, Doç.Dr., Ahievran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü,

2 ORMANLAR: Öngörülen, olacağını var saydığımız iklimsel değişikliklere duyarlıdır. Orman ve orman türlerindeki değişmelerde mal ve hizmet dengesini bozarak Ekonomiye ve sosyal yarıya da menfi yönde etki yapacaktır. Öyle orman türleri vardır ki Karbon-Oksijen dengesinin üzerinde oldukça fazla etkilidir. Ekosistemlerdeki bu türleri koruyacak dengeleri de ekolojistler düşünmek durumundadır. SU KAYNAKLARI; İklim değişikliği dünyanın kurak ve yarı kurak alanlarındaki su sıkıntısını arttıracağı düşünülmektedir. Bugünkü şartlarda dünya nüfusunun 1.3 milyar insanı temiz su bulamamaktadır. 2 milyar insan ise yeterli ve sağlıklı yaşam şartlarından yoksundur. Halen orta doğuda ve Afrika da bulunan 19 ülke su sıkıntısı içindedir. Bu ülkeler su kıtlığı, ya da su stresi çeken ülkeler olarak sınıflandırılmaktadır. İklim değişikliğinin olmadığını var saysak dahi bu sayılar 2025 yılında iki katına çıkacaktır. Temel neden ekonomideki büyüme ve nüfus artışıdır. Dünyanın büyük bölümünde Tarımsal üretim alanlarında verimsiz sulama yoluyla boşa su harcanmaktadır. Bu şekildeki verimsiz ve hatalı sulama tarım topraklarının tuzlanmasına neden olarak çoraklaşmayla, topraklarda verimsizleşmektedir. Akarsu debilerin-akımlarının yüksek enlemlerde ve Güneydoğu Asya da artacağı öngörülmektedir. Buna mukabil Orta Asya da, Akdeniz bölgesi çevresinde, Güney Afrika ve Avustralya da su akımlarının azalacağı da öngörülmektedir. İklim değişikliği, kuraklığı beraberinde getiren doğal özellik olarak görüldüğü bazı bölgelerde kuraklık olaylarının büyüklüğünü ve sıklığını şiddetlendirecektir. Kuraklığın en fazla vuracağı, gelişmekte olan ülkelerin birçoğunun kurak ve yarı kurak bölgelerde olmasından dolayı, bu ülkeler olarak öngörülmektedir. Şekil 1: 2012 Yılı Yıllık Kuraklık Değerlendirmesi. Su kaynaklarımız üzerinde halen mevcut olan baskılar daha da artacak ve bölgelere arasında göç olgusunun artmasına neden olabilecektir. Yer altı sularımız azalan yağışlarla daha az beslenip artan taleple daha fazla kullanılacağı için daha hızlı yok olacaktır. Su kaynaklarındaki azalma tarımı etkileyerek fazla sulama isteyen (Örn: şeker pancarı, mısır, vb. gibi) ve çok geniş topraklara ihtiyacı olan ürünlerin ekilmesini büyük ölçüde sınırlayacak. Oysa iklimin büyük değişkenliklerinden ve artan sağanak yağışlardan dolayı su erozyonu toprağı bugüne oranla daha fazla aşındıracak. Su geçirimsiz ve ağaçsızlaşmış, yani hiçbir ağaç kökünün toprağı tutamayacağı alanlarda heyelan ve moloz akıntıları gibi kütlesel toprak kaymalarına görülebilecektir. Özellikle Konya-Karapınar ve Iğdır-Aralık gibi bölgelerde rüzgâr erozyonu kendisini daha derinden ve gittikçe genişleyerek kendisini hissettirecektir. Kuraklık indeksi Türkiye geneli dikkate alındığında kuraklığa doğru hafif eğilim görülürken, İç Anadolu bölgesinde daha fazla kuraklığa doğru eğilim görülmektedir. SPI

3 Metoduna göre yapılan kuraklık değerlendirmesinde İç Anadolu Bölgesi nin batı ve doğu kesimlerinde, Karadeniz Bölgesi nin doğusunda, Doğu Anadolu Bölgesi nin kuzey, iç ve doğusunda değişen şiddetlerde kuraklık mevcuttur. En kurak merkezler, Tortum, Horasan, Trabzon, Erciş ve Ilgın olmuştur. Tablo 1. Çölleşme Sözleşmesi nde temel alınan kuraklık indisine göre, kurak ve nemli arazilerin sınıflandırılması ve çölleşme açısından değerlendirilmesi Y:PE Bölge Değerlendirme Çok kurak Gerçek iklimsel çöller (Türkiye de yok) Kurak Çölleşmeye açık (Türkiye de yok) Yarı kurak Çölleşmeye açık (Konya Ovası ve Iğdır yöresi) Kurak-yarı nemli Çölleşmeye açık (Güneydoğu ve iç bölgeler) Yarı nemli Çölleşmeye açık (Batıda ve kurak-yarı nemlinin çevresinde) Yarı nemli Çölleşmeye eğilimli olabilir Nemli Çölleşme yok (Esas olarak Karadeniz Bölgesinde) 2.00 < Çok nemli Çölleşme yok (Rize ve Hopa yöresinde) Kuraklığın ekonomik etkileri ekili arazilerin verimliliğinin azalması, dolayısıyla üründe kayıp olarak ortaya çıkmaktadır. Bu arada böcek istilası, bitki hastalıkları, ürün kalitesinde düşüklük, hayvancılıkta gerileme, ormanların azalması, kalitesinin düşmesi, verimliliğin düşmesi, enerjide düşüş, orman yangınlarının artması, su ile taşımacılıkta hızlı düşüş, balık alanların azalması ve üretimin düşmesi şeklinde sıralanabilir. Ayrıca ulusal büyümede yavaşlama, finansal kaynak bulmada zorluk, kredi riskinin artması, yeni ve ek su kaynaklarının pahalılaşması, üretimdeki düşüşe bağlı işsizliğin artması ve vergi gelirinde kayıplar ortaya çıkacaktır. Bunun devamında yiyecek kıtlığı, yoksullukta artış, kırsal alanlardaki yaşam seviyesinde düşüş, iç göç ve dolayısıyla sosyal huzursuzluk meydana gelecektir. Erozyon Etkisi Araştırmalara göre, Türkiye nin yüzde 89 u hafif, orta, şiddetli ya da çok şiddetli olmak üzere erozyon ve bunun sonucu olan çölleşme riskiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Türkiye deki erozyonun durumu Şekil 2 de gösterilmektedir.

4 Şekil 2. Türkiye toprak aşınım haritası Erozyonun arazi yapısından, çeşitli insan faaliyetlerine kadar farklı nedenleri vardır. Bunlar; topografyanın eğimli olması, yanlış arazi kullanımı, doğal bitki örtüsünün yok edilmesi, iklimin etkisi, yüzey ve toprak özellikleri olarak sayılabilir. Kuraklık ve Erozyonun İzleme Merkezi: Kuraklık ve Erozyon izleme merkezi Konya ili Karapınar ilçesi sınırları içerisinde bulunan ve Konya Toprak Su ve Çölleşme ile Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğünün bünyesinde faaliyet gösteren Çölleşme ve Erozyon Araştırma Merkezinde kurulacaktır. Karapınar ilçesi 2675 km 2 lik bir alan sahiptir. Yıllık 275 mm yağış almakta ve günlük ortalama sıcaklığı 11,5 C 0 dir. Yağışın yaklaşık yarısı aralık ve mart ayları arasında düşmektedir. Bölgede görülen toplam toprak kaybının %72 si Aralık ve Mayıs ayları arasında görülür. Kuraklık ve Erozyonun etkilerinin bir merkezden sürekli izlenmesi ve buna göre gerekli tedbirlerin alınması gerekiyor. Çölleşme ve Erozyon Araştırma Merkezi olarak kurulması planlanan bu merkezin bünyesinde farklı disiplinlerden araştırmacılar olacaktır. Bu amaçla Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı, İklim Değişikliği ve Havza ve Bitki Besleme ve Toprak Tarımsal Mekanizasyon ve Bilişim Teknolojileri Tarımsal Ekonomi Çölleşme ve Erozyon Araştırma Merkezi Bölümlerinde yapılan çalışmaların uygulamaya aktarılması konusunda Eğitim ve Yayım birimleri daha aktif olacakladır. Türkiye genelinde %0-2 eğime göre 8.5 milyon hektar sulanabilir alan vardır. Bunun sadece 4.5 milyon hektarı sulanabilmektedir. Önümüzdeki 10 yılda yıllık 400 bin hektar alanın sulamaya açılması gerekmektedir. Türkiye'de önümüzdeki dönemde hem yağış azalacak, hem de yağış rejiminde ciddi bozulmalar görülecektir. Ancak modern sulama sistemlerinin yaygınlaşması ile eldeki mevcut su kaynakları ile 25 milyon ha alan sulanabilecektir. Yapılan tahminlere göre 2050 yılında ülkemizin büyük bölümünde ve özellikle Orta Anadolu bölgesinde yıllık olarak mm lik bir yağış azalması görülecektir. Zaten yıllık yağışın az ve dağılımının bozuk olduğu bölgemizde bu miktar tarımsal ve ekonomik yapımızı derinden etkileyecektir. Yüksek basınç kuşağının kuzeye kayması ile ülkemizde hâkim olabilecek tropikal iklime benzer bir iklim, düzensiz, ani ve şiddetli yağışlar, seller, heyelan ve erozyonu artırabilecektir. Daha kuru hava, daha sık, uzun süreli kuraklıklara neden olabilecektir. Artacak olan sıcaklıklar ile birlikte, kar yağışları azalacak ve dolayısı ile ilkbahar aylarında da ülkemizde kuraklıklar görülebilecektir. Kuraklığın, böylece yakın gelecekte ülkemizdeki yağışlar ve dolayısı ile yüzey ve yeraltı suları üzerinde daha sık etkili olması beklenmeli ve buna göre çözümler geliştirilmelidir.

5 Küresel ısınma ile birlikte alt tropiklerdeki yüksek basınç kuşağının kuzeye doğru Türkiye üzerine kayması beklenmektedir. Böylece, Türkiye nin büyük bir kısmı oldukça kuru ve sıcak bir iklimin etkisine girecektir. Bu nedenle, su kaynaklarının planlama ve yönetim çalışmalarında küresel iklim değişikliğinin olası etkilerinin değerlendirilmesi zorunlu hale gelmiştir. Geleneksel tarım ürünleri yerine daha sıcak ve kuru iklim şartlarına uygun tarım ürünlerine geçiş de bir zorunluluk halini alabilecektir. Ayrıca suyun fazla olduğu yerlerden, kuraklığın hüküm sürdüğü bölgelere taşınması gerekecektir. Bunun için Küresel İklim Değişiminin Su Kaynaklarına Olası Etkileri üzerine ülkemizde de gerekli bilimsel çalışmaların yapılabilmesi için bilim insanlarımızın teşvik edilerek özendirilmesi gerekmektedir. Bu kurulacak merkez yardımıyla planlı ve organize bir şekilde başarı ile yürütülebilecektir. Kurulacak merkez tarafından geleceğe yönelik olarak iklim ve erozyon tahminleri günümüz şartları ile kıyaslamalı olarak verilerek çiftçilerin mevcut kuraklık şartları hakkında fikir sahibi olabilmesi sağlanacaktır. Normal iklim şartlarında iklimin değişken karakteri, yer yer ve zaman zaman kuraklıklara neden olmakta ve bu da, Türkiye tarımını ve su kaynaklarını olumsuz şekilde etkilemektedir. IPCC ye göre 2030 yılında, bu yüzyılın başındaki CO 2 miktarının iki katına çıkması ve Türkiye dâhil Güney Avrupa yı içine alan bölgede sıcaklıkların kışın 1 o C, yazın ise 1 ila 2 o C arasında yükselmesi beklenmektedir. Sıcaklıkların artması, kurak bölgelerimizin çölleşmesine neden olabilecektir. Kuraklığın artması ile şehir ve ülke sınırlarını aşan nehirlerin kullanımı dâhil birçok uluslararası, ulusal ve yerel su kaynağının paylaşımını ve yönetimini daha da zorlaşacaktır yılına kadar ise ülkemizdeki ortalama sıcaklık artışının 1-2 derece civarında olacağı tahmin edilmektedir. Bu artış ülkemizdeki agroekolojik yapının ciddi anlamda değişmesine neden olacaktır. Bu nedenle şimdiden planlamanın yapılması gerekliliği doğmaktadır. Kurulacak olan merkezde arazi yönetim planlaması yapılacaktır. Böylece tarım arazileri başta olmak üzere arazi kullanımının belli bir disiplin içinde kullanılması ve sürekliliği sağlanmaya çalışılacaktır. Suyun kısıtlı, yağışların bazı bölgeler dışında, miktar ve dağılımının düzensiz olduğu, içme, kullanma ve tarımsal amaçlı sulama suyu kalitesinin gün geçtikçe artan sanayi ve diğer çevre kirlilikleri neticesinde düştüğü düşünülürse, ülkemizin kuraklığın şiddetini çok yakın bir zamanda bugünkünden çok daha fazla hissedecektir. Yavaş gelişmesi nedeniyle kuraklık, ülkemizde de değişik indeksler ile sürekli olarak takip edilmelidir. Su toplama havzalarından hangisinde ne kadar kuralık geliştiğini bilmek barajların işletilmesinde ve ekilecek bitki türünün seçiminde kritik rol oynamaktadır. Dolayısı ile kuraklığın gelişimi, günlük/aylık olarak takip edilerek, kurak ve nemli alanların ve bunların şiddetinin yerel dağılımı hakkında doğru ve zamanında bilgi sahibi olunması için, ülkemizde bir kuraklık izleme ve erken uyarı sistemi kurulması sağlanacaktır. Gelişmiş ülkelerdeki gibi artık ülkemizde de, kurulacak kuraklık ve erozyon izleme merkezi tarafından elde edilecek birincil veriler yardımıyla 2-aşamalı ve yerel olarak kuraklık uyarıları (özellikle Kuraklık öngörüsü ve Kuraklık uyarısı ) ile insanlarımızı bilgilendirme yoluna gidilebilmesi için gerekli organizasyon ve hazırlıkları yapılacaktır. Ayrıca, Ülkemizde bir taraftan tarımda su ihtiyacı hızlı bir şekilde artarken diğer taraftan da kuraklığa doğru gidişat olması nedeniyle alınacak tedbirlerden biri de yaşanabilecek su stresleri etkisi altında en iyi verim ve kalite özelliklerini ortaya koyabilecek çeşitlerin geliştirilmesidir. Bunun için de ileri hat, çeşit adayı ve çeşitlerin dış ortamdan steril tamamen kontrollü şartlarda denenmesi, zaman ve bu şartlar altındaki gerçek performanslarının görülebilmesi açısından merkez bünyesinde oluşturulacak bir birim ile kuraklık çalışmaları uygulamalı olarak yapılacaktır. Merkezin çalışma şekli Şekil 4 te gösterilmektedir. Şekil incelendiğinde kurulacak Merkezin yapısı ve işleyişi daha iyi anlaşılabilecektir. İzleme ve eski bilgilerden elde edinilen veriler yardımıyla bazı öngörü ve tahminler yapılabilecek, buna göre kuraklık ve erozyonun seviyesi ile bunların halkın sosyo-ekonomik özelliklerine etkileri belirlenecektir. Bilim çevreleri ve halk kulaktan duyma ya da yanıltıcı bilgilerden çok daha sağlıklı ve güvenilir verilerle aydınlatılmış olacaktır. Son yıllardaki yağış rejimlerindeki değişikliğin yanı sıra yağış miktarlarındaki azalmalar bölgemiz su kaynaklarında önemli oranda azalmalara neden olmuştur. Ayrıca artan nüfus ve sanayinin yanında sulu tarım yapılan alanların da genişlemesi suya olan talebi önemli oranda yükseltmiştir. Türkiye haritalarında yer alan bölgemizdeki birçok sulak alan ya yok olmuştur yada yok olmaya yüz tutmuştur. Örneğin Hotamış gölü tamamen kururken, Akşehir, Eber, Çavuşcu gibi birçok göl ise kurumaya yüz tutmuştur. Yer üstü su kaynaklarındaki bu olumsuz gelişme daha tehlikeli olarak altı su kaynaklarında cereyan etmektedir. DSİ kaynaklarına göre Konya Kapalı Havzasında yer altı su rezervi aşırı kullanımdan dolayı her yıl milyon m 3 azalmaktadır.

6 Bu miktar KOP projesi ile Ovaya aktarılacak toplam sulama suyundan daha fazla bir miktarı ifade etmektedir. Yakın gelecekte beklenen tehlike özellikle kırsal kesimde içme suyu sıkıntısına bağlı olarak meydana gelecek olan kırsaldan kentlere göçtür. Merkez bünyesinde kurulacak eğitim birimi ile bölgede üreticilik yağan çiftçiler başta olmak üzere, ilköğretim, orta öğretim kurumlarındaki çocuklara ile kadınlara yönelik eğitim çalışmaları yapılacaktır. Bu amaçla Karapınar da oluşturulacak olan eğitim çalışmaları ile kurak şartlara uygun toprak işleme ve ekim yöntemleri, kısıtlı sulama uygulamaları, toprak koruyucu toprak işleme çalışmaları uygulamalı olarak gösterilecektir. Böylece hem tarım alanında çalışanların bilgilenmeleri hem de çocuk ve kadınların bu konuda eğitilmeleri ile ileri dönemler için sürdürülebilir bir tarım sistemi oluşturulmasına katkıda bulunulacaktır. Bölgede bulunan Üniversitesiteler başta olmak üzere bu konuda eğitim yapan diğer Üniversite öğrencilerinin merkezde eğitim almaları konusunda çalışmalar yapılacaktır. Ülkemizde genellikle kuraklıkla ilgili plan ve programlarda risk yönetimi ve tahminlerden çok kriz yönetimi anlayışı hâkimdir. Yani bir kriz ortamında yapılması gerekenler konuşulmakta ve tartışılmaktadır. Kriz olmadan önce neler yapılması gerektiği, krizin geciktirilmesi ya da yaşanmaması konusunda neler yapılacağı ile çalışılmamaktadır. Kurulacak bu merkez bu anlamda büyük bir hizmet verecektir. Bu çalışma ile aşağıdaki gibi temel sorulara cevap bulunmuş olacaktır. 1. Türkiye'de iklim değişikliğinin etkileri, iklim değişikliğine duyarlılık ve uyumla ilgili araştırma ve diğer çalışmalara ilişkin sorunlarımız, eksikliklerimiz veya geliştirmemiz gerekenler nelerdir? 2. Türkiye'de iklim değişikliğinin etkileri, iklim değişikliğine duyarlılık ve uyumla ilgili araştırma ve diğer çalışmalarla ilgili öncelikli konular (sektör, alan, sistem vs.) nelerdir? 3. Türkiye de iklim değişikliğinin etkileri, iklim değişikliğine duyarlılık ve uyumla ilgili ulusal/yerel ölçekli araştırmalar için ihtiyaçlar nelerdir? 4. Türkiye de iklim değişikliklerinin etkileri, iklim değişikliklerine duyarlılık ve uyum çerçevesinde araştırma ve diğer çalışmaların istenilen nitelik ve nicelik seviyesine yükseltilmesi için hangi stratejiler izlenmelidir? 5. Türkiye'nin iklim değişikliğine uyumu kapsamında mevcut mücadele olanakları ve gelecekteki seçeneklerin değerlendirilmesi çerçevesinde hangi çalışmayı önerebilirsiniz? (tarım, su kaynakları, insan sağlığı, ekosistemler, ekstrem hava olayları, deniz seviyesi yükselmesi, vb. alanlarında) 6. Türkiye de arazi kullanımını belirleyen özel etkenler nelerdir? 7. Türkiye de arazi kullanımına ilişkin temel sorunlar nelerdir? 8. Arazi kullanımı (karasal ekosistemler) ile iklim değişikliği arasında nasıl bir ilişki vardır? 9. İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasında hangi arazi kullanım politikaları etkili olabilir? 10. İklim değişikliğinin arazi kullanım politikalarında bir parametre olarak yer alması nasıl sağlanabilir?

7 Şekil 4. Ulusal Kuraklık Erozyon ve Çölleşme İzleme Merkezi Çalışma Şeması Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı Bölümü İklim Değişimi ve Havza Bölümü Bitki Besleme ve Toprak Bölümü Mekanizasyon ve Bilişim Teknolojileri Bölümü Tarım Ekonomisi Yönetimi Kuraklık, Erozyon ve Çölleşme İzleme Merkezi Karar Vericiler (UKEİM) Veri Toplama ve Değerlendirme Birimi Tahmin, Öngörü ve Modelleme Birimi Eğitim ve Uygulama Birimi Dokümantasyon Merkezi Kuraklık Erozyon ve Çölleşme İzleme Sistemi Kuraklık Erozyon ve Çölleşme Yönetimi Bilim Çevreleri ve Halka Bilgi Aktarma

8 VERİ TOPLAMA VE DEĞERLENDİRME AŞAMALARI: Bu çalışmanın birinci aşamasında merkezin kurulacağı Konya Toprak Su ve Çölleşme İle Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğünün Karapınar Çölleşme ve Erozyon Araştırma Merkezi bünyesinde bir adet veri tabanı sunucusu kurulacaktır. Sunucu ayarları, kullanıcı tanımları, kullanıcı hiyerarşi ayarları ve güvenlik ayarları yapılacaktır. Veri toplama aşamasında ise Orta Anadolu genelinde bilgi formları oluşturularak veri tabanı içinde verilerin nasıl modelleneceğine karar verilecektir. İllerde yapılan her çalışma alt grupları için standardize edilmiş veri modelleri oluşturulacaktır. Veri toplama ile kastedilen ise veri tabanında asıl önemli kavramı yani bilgi parçalarının tanımlanmasıdır. Model oluşturmak için kolay kullanımlı, dinamik, internet alt tabanına sahip bir yazılım geliştirerek veri tabanı sunucusu üzerinde yapılması güç olan bu işlemin ileri seviyede veri tabanı sunucu bilgisine sahip olmayan araştırmacılarında kurulacak sisteme direk katkıları sağlanacaktır. Çalışmanın alt yapısı bu şekilde hazırlandıktan sonra reel verilerin veri tabanına girmeleri sağlanacaktır. Çalışmanın ikinci aşaması toplanan verilerin bilimsel olarak analizleridir. Bu amaçla veri tabanına girilen veriler üzerinde veri madenciliği ve istatistiksel analiz teknikleri kullanılacaktır. Veri madenciliği, çok büyük veri tabanlarındaki ya da veri ambarlarındaki veriler arasında bulunan ilişkiler, desenler, değişiklikler, sapma ve eğilimler, belirli yapılar gibi ilginç bilgilerin ortaya çıkarılması ve keşfi işlemidir. Çok büyük veri tabanlarından, önceden bilinemeyen, geçerli ve kullanılabilir bilginin çıkarılma işlemi olarak da ifade edilebilir. "Veri Tabanlarında Bilgi Keşfi" (Knowledge Discovery in Databases) uygulamalarla birlikte faaliyet alanına yönelik karar destek mekanizmaları için gerekli ön bilgileri temin etmek için kullanılır. Geliştirilecek olan veri tabanı yazılımı içerisinde kuraklık ve erozyon konularında uzmanlaşmış veri madenciliği yapan ve istatistiksel analiz modüllerini içeren bir arabirim olacaktır. Geliştirilecek yazılım aynı zamanda dinamik, parametrik ve geliştirilebilmeye açık olacaktır. Böylece araştırmacılarının kendi konularda daha fazla uzmanlaşmaları sağlanarak araştırmaların içine çoklu disiplinler sokularak istatistik alanında araştırma yapan uzmanlar, matematik araştırmacıları, bilgisayar mühendisleri, endüstri mühendisleri gibi veri ile çalışan diğer disiplinlerde kendi konularındaki uzmanlıkları ile kuraklık ve erozyon çalışmalarına yardımcı olabileceklerdir. Çalışmanın üçüncü aşamasında ise veri girişlerinin veri tabanına daha hızlı bir biçimde girilmesini sağlayacak bir sistem tasarımı yapılacak bu sistemde sahada çalışan araştırmacıların topladıkları verileri kablosuz iletişim protokolünü destekleyen el terminallerinde geliştirilecek olan bir yazlıma girmeleri sağlanacaktır. Böylece sahadan gelecek olan verilerin tek seferde, kâğıttan aktarma işlemlerinde kaybedilen zaman ve yanlış veri girimlerinden kaynaklanan hataları en aza indirgeyerek veri tabanına aktarmaları sağlanacaktır. Bu çalışmada belirtilen aşamaların gerçekleştirilebilmesi için geliştirilecek otomasyon için sunucu yazılımında Apache Server 5.0, web sayfalarına ilişkin ara yüzlerde ASP, PHP dili, veri tabanı olarak MS SQL Server 2005 tercih edilmiştir. Apache sunucu, işletim sistemi bağımsızlığı, hızlı ve güvenli işletim, açık kaynak yazılımı gibi önemli özelliklere sahiptir ve dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. ASP, PHP dili, web sayfası hazırlamada kullanılan önemli dillerdir. Uygulama geliştirme sürecinde sağladığı performans ve hız son derece önemlidir. Sunucu bilgisayardaki yorumlama sürecinde son derece etkindir ve sunucuya daha düşük iş yükü sağlamaktadır. MS SQL Server 2005 veritabanı, veri alma kapasitesi, güvenlik tedbirlerinin yüksek olması, veri tabanına bağlantı ve cevaplama hızında önemli avantajlar sunması dolayısıyla tercih edilecektir. Çalışmada yazılım geliştirmek için C# ve Delphi 2007 programlama dilleri kullanılacaktır. MATLAB 7.0 gerekli olabilecek matematiksel modellemelerde, istatiksel analiz ve kümeleme işlemlerinde programlama dillerine yardımcı olarak kullanılacaktır. Bu program, matematik, istatistik, fizik, elektronik gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Bağımsız olarak çalışabilen birçok araç kutusundan (toolbox) oluşan MATLAB programında, hem uygulamalar hızlı bir şekilde geliştirilebilmekte hem de iki-boyutlu ve üç-boyutlu grafikler üzerinde ileri seviyeli analizler yapılabilmektedir. Gerçekleştirilecek çalışmada MATLAB programının önemli bir bileşeni olan Web Server (MWS) araç kutusundan faydalanılacaktır. Web Server, MATLAB programında işlenmek üzere internet üzerinden veri alabilen ve bu verileri işledikten sonra elde edilen sonuçları ve grafikleri yine bir internet tarayıcısında gösterebilen uygulamalar geliştirmeyi sağlamaktadır. Çalışmanın başlaması konusunda onay alındığında çalışma için en uygun alan adı tescil ettirilecektir.

9 Başta Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı olmak üzere tarım sektöründe çalışanlar hedef alınmış olup, geliştirilen bilgiler ve bilgi teknolojileri ülke insanının hizmetine sunulacaktır. Özellikle iklim şartlarının değişmesi nedeniyle aynı koşulları her zaman sağlama imkânımız olmayacaktır. Bu nedenle yapılacak çalışmalar sonucu elde edilecek bilgi ve deneyimler ülkemizin geleceğine yön verebilecektir. Ülkemizde yapılan kaynak alıntıları yabancı merkezlerden elde edilen bilgilere dayanmaktadır. Kurulacak bu merkez ile elde edilen veriler kuraklık ve erozyon konusunda birincil yerli kaynak olma özelliği taşıyacaktır. Kuraklığı ve erozyonun bölgelere göre zaman içinde nasıl değişim gösterdiği, nelerin yapılması gerektiği, alınacak tedbirler başta olmak üzere konu hakkında yapılan çalışmalarında bir merkezden toplanması ve derlenmesi daha sağlıklı olacaktır. Elde edilen bilgilerin sistematik ve hızlı bir şekilde toplanması, analiz edilmesi ve yayınlanması yapılacak çalışmaların yönlendirilmesinde faydalı olacaktır. Böylece kuraklık ve erozyon gibi faktörlerin etkisi sonucu meydana gelebilecek üretim kayıplarını asgariye indirmek mümkün olabilecektir. Bu merkez ile ülkesel kuraklık politikaları ile bölgesel kuraklık politikalarının geliştirilmesi konusunda ciddi bir kaynak oluşturulacaktır. Haritalama: Verilerin haritalanmasında Sayısal Arazi Modeli kullanılacaktır. Topografya verisi olarak SRTM sayısal yükseklik verisi kullanılacaktır. SRTM verisi NASA tarafından üretilen 90 m çözünürlükte sayısal arazi modeli olup ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Özgün veri CGIAR-CSI ( tarafından işlenerek verideki bazı teknik problemler giderilmiş olup hem ArcInfo ASCII format hem de GeoTiff formatta kendi portallarından kullanıma açılmıştır. SRTM de dikey yükseklik hatası 16 metreden az olarak bildirilmiştir. Kuraklık İndeksi: Kuraklık indeksi yıllık toplam yağışın evapotransprasyona bölünmesinden elde edilmektedir (UNEP, 1992). Kuraklık indeksi belli bir bölgedeki iklimin kuraklık derecesini gösteren sayısal bir değerdir. Bu sayısal değerler kullanılarak kuraklık dereceleri için bölge sınırları oluşturulmaktadır. Oluşan bu bölgeler içerisinde yağış etkisiyle meydana gelen biyolojik çeşitlilik benzerlik göstermektedir. Kuraklık indeksine göre oluşturulan bu sınırların Türkiye için daha hassas olması için ara birimler UNEP (1993) tarafından oluşturulmuştur (Çetin ve ark. 2006). Bu çalışmada UNEP (1993) e göre kuraklık indeksi hesaplanacak ve Bölgemiz için kullanılacaktır. Erozyon ile taşınmanın ölçülmesi: Land Sat Uydusuna bağlı olarak elde edilen görüntüler vejetasyonun kaplama oranı ve davranış şekilleri sınıflandırılacaktır. Bu sınıflandırma da Normalleştirilmiş Farklı Vejetasyon İndeksi ((NFVİ), Normalized Difference Vegetation Index (NDVI)) kullanılarak 5 farklı sınıfa ayrılmıştır. BU MERKEZ İLE ULAŞILMAK İSTENEN HEDEFLER: Kuraklık ve Erozyonun değişiminin izleneceği Ulusal Çölleşme ve Erozyon İzleme Merkezi oluşturulacaktır. Bu merkezde kuraklık ve erozyonun bitki, toprak ve çevreye olan etkileri belirlenecektir. Kuraklık ve erozyon ile ilgili bilimsel toplantıların, eğitim çalışmalarının yapılabileceği çalışma alanları oluşturulacaktır. Bu altyapı çalışması ile; 1. İklim değişimi ve erozyonun yayılımı yakından izlenecektir. 2. Merkez ile yabancı kaynaklardan ülkemiz adına alınan bilgiler yerine orijinal veriler sağlanmış olacaktır. 3. Elde edilecek veriler yardımı ile ileride yaşanması muhtemel kuraklık için daha somut hazırlıkların yapılması sağlanabilecektir. 4. Elde edilen veriler yardımı ile ülkemiz ihtiyaçlarına yönelik üretim planlaması yapılabilecektir. 5. Özellikle üreticilerin çocukları ve eşlerine yönelik eğitim programları ile bilinç düzeyinin artırılması sağlanacaktır. 6. Okullarda okuyan çocuklarımıza yönelik yapılacak sürekli eğitim çalışmalarıyla iklim değişimi ve erozyonun gündemde kalması sağlanabilecektir. 7. Kuraklık ve erozyonla ilgili bilimsel teknik bilgi ve verilerin depolandığı veri tabanı oluşturulacaktır. Bu veri tabanı aynı zamanda ülkenin tek ve en büyük kuraklık ve erozyon veri tabanı olacaktır. 8. Üreticilerin uygulamalı olarak eğitilmeleri ile, oluşabilecek yanlış anlaşılmalar ve uygulama hatalarının önüne geçilebilecektir. Özellikle, toprak ve suyu koruyucu, toprak nemini muhafaza edici, tarla hazırlığı ve ekim işlemleri konusunda üreticilerin eğitimden

10 sonra da düzenli olarak kontrolleri yapılarak yanlış tarımsal uygulamalardan kaçınmalarına yardımcı olunacaktır. 9. Elde edilen verilerden sürekli envanterler çıkarılacak ve buna göre gerekli olan tedbirlerin alınması konusunda bilgiler verilecektir. 10. Avrupa Kuraklık Merkezi, ABD ve Güney Afrika daki kuraklık ve erozyon merkezleri ile sürekli iletişim kurularak ortak çalışmaların yapılması sağlanacaktır. Özellikle bu merkezlerin bilgi birikimlerinden faydalanılarak daha sağlıklı çalışmalar ve değerlendirmeler yapılacaktır. 11. Türkiye açısından stratejik öneme sahip kuraklık, erozyon ve çölleşme konusunda çalışmalarını yürütecek bilimsel ve teknik kapasitesi geliştirilmiş (iyileştirilmiş) kurumsal araştırma alt yapısı ve teknik personelini yetiştirilecek ve bu merkez ile süreklilik sağlanacaktır. 12. Proje süresince ve devamında elde edilen ve edilecek bilgi ve verilerin kullanıcılar arasında paylaşımının sağlanacağı elektronik ağ (web) tabanlı bilgi değişim sistemi oluşturulacaktır. KAYNAKLAR Çetin,S.C.. A.Karaca, K.Haktanır, H.Yıldız, 2006 Global Attention to Turkey Due to Desertification.Environ Monit Assess.DOI /S DMİ,2008/2012.Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Kayıtları Ankara. FAO;1998.Crop evapotranstpiration guideliness for computing crop water requirements,fao İrrigation and Drainage Paper 56 Rome. Türkeş, M.2008a. Küresel İklim Değişikliği Nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler.iklim değişikliği ve çevre.1:45-64 Türkeş, M.2008b. İklim değişikliği ve küresel ısınma olgusu:bilimsel değerlendirme içinde:e.karakaya(ed), Küresel Isınma ve Kyoto Prokotolü:İklim değişikliğinin bilimsel,ekonomik ve politik analizi, 21-57,Bağlam Yayınları No:308:İstanbul. Türkeş,M Küresel İklim değişikliği ve Çölleşme İçinde Günümüz Dünya Sorunları- Disiplinlerarası bir yaklaşım (ed.n.özgen),1-42 Eğiten kitap:ankara. Ufuk Karadavut, Çetin Palta, Oktay Okur, D.Ali Çarkacı; Kuraklık İzleme Değerlendirme ve Veri Tabanı Otomasyon Sisteminin Kurulması, I.Ulusal Kuraklık ve Çölleşme Sempozyomu (918,925) Konya. UNEP (1992) World Atlas of Desertification, UNEP (1993), World Atlas of Desertification,Edward Arnold.