BİR ÜNİVERSİTEDE ÇALIŞAN ÖĞRETİM ELEMANLARININ SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ DAVRANIŞLARI *

Transkript

1 BİR ÜNİVERSİTEDE ÇALIŞAN ÖĞRETİM ELEMANLARININ SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ DAVRANIŞLARI * Güngör GÜLER**, Nuran GÜLER**, Semra KOCATAŞ***, Ferda YILDIRIM****, Nurcan AKGÜL*** ÖZ Amaç: Öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını ve bazı ilişkili faktörleri belirlemektir. Yöntem: Kesitsel tite olan araştırmanın örneklemini 300 öğretim elemanı oluşturmaktadır. Veriler Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBD) ile tolanmış, ortalama, t testi ve varyans analizi ile değerlendirilmiştir. Bulgular: Öğretim elemanlarının SYBD uanları, egzersiz ve stresle baş etme alanında düşük, kendini gerçekleştirme ve kişilerarası ilişkiler alanında yüksektir. SYBD uanları ile yaş, medeni durum, çocuk sayısı ve akademik statü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur. Sonuç: Bu çalışma öğretim elemanlarının yeterli egzersiz yamadığını ve stresle yeterli baş edemediğini ortaya koymuştur. Ayrıca daha yaşlı, evli ve öğretim üyesi kadrosunda olan akademisyenlerin daha sağlıklı bir yaşam sürdüklerini ortaya koymuştur. Anahtar Sözcükler: Sağlığı geliştirme, sağlıklı yaşam biçimi, öğretim elemanları ABSTRACT Behaviors of Healthy Life Style of Academic Personnell Who Work at A University Purose: To determine the behaviors of healthy life style and some related factors of academic ersonnell. Method: The oulation of this cross-sectional research comosed of 300 academic ersonnell. Data was collected via Health Promotion Life-Style Profile (HPLP) and was evaluated by mean, t-test and ANOVA. Results: It was observed that HPLP oints of the study grou were low in subjects of exercise and coing with stress, whereas they were high in self-actualization and relationshis between individuals. A statistically significant difference was found between HPLP oints, and age, marital status, academic degree and smoking behavior. Conclusion: This research exhibited that academic ersonnell did not make exercise and did not coe with stress adequately. In addition, it was found that senior lecturers, married academicians and older academic staff live more healthy life style. Key Words: Health romotion, healthy life style, academic ersonnel GİRİŞ Sağlığın geliştirilmesi insanların kendi sağlıkları üzerinde kontrollerini arttırabilme ve sağlık düzeylerini yükseltebilme süreci olarak tanımlanmıştır. Sağlığı geliştirebilmek için bireylerin yaşam biçimlerini değiştirmeleri ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını benimsemeleri gereklidir (Owens, 2006; Özkütük ve Orgun, 2004). Sağlıklı yasam biçimi davranışları egzersiz, kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, beslenme, kişilerarası destek ve stres yönetimi olarak grulandırılmaktadır (Ahijevycyh ve Bernard, 1994; Maurer ve Smith, 2000). *4. Uluslararası, 11. Ulusal Hemşirelik Kongresi nde (Ankara 2007) sözel bildiri olarak sunulmuştur ** Yrd. Doç. Dr., C.Ü.S.B.F. Hemşirelik Bölümü, Halk Sağlığı Hemşireliği AD, Sivas. ***Arş. Gör., C.Ü.S.B.F. Hemşirelik Bölümü, Halk Sağlığı Hemşireliği AD, Sivas **** Yrd. Doç. Dr., C.Ü.S.B.F. Hemşirelik Bölümü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD, Sivas 18

2 Güler, Güler, Kocataş ve ark. Bireyler sağlıklı bir yaşam biçimini benimseyerek daha sağlıklı beslenmekte, entelektüel kaasiteleri artmakta, kal-damar hastalıklarından korunmakta, bağışıklık düzeyini arttırmakta, normal beden ağırlığını korumakta ve stresle uygun bir şekilde baş edebilmektedirler (Edelman ve Mandle, 2002; Gordon ve ark., 2002; Özdinç, 2003; Yalın ve ark., 2001). Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ilgili farklı grular üzerinde yaılan çalışmalarda bu davranışların henüz istendik düzeyde olmadığı gösterilmiştir. Tokuç ve Berberoğlu nun (2007), İlköğretim okullarında çalışan öğretmenler arasında yatığı çalışmada, öğretmenlerin, sağlığı geliştirici davranışlarının genel olarak iyi düzeyde olduğu, en yüksek uan ortalamasının beslenme, en düşük uan ortalamasının ise egzersiz alt grubunda olduğu, Beser ve ark nın (2007), gıda sektörü çalışanları üzerinde yatığı çalışmada ise, isçilerin sağlıklı yasam biçimi davranışlarının orta düzeyde, egzersiz ve sağlık sorumluluğunun en alt sırada olduğu belirtilmektedir. Öğretmenler üzerinde yaılan diğer araştırmalarda, öğretmenlerin yarıya yakınının egzersiz yamadığı, önemli bir kısmının sigara ve alkol kullandığı, sigara kullanan öğretmenlerin yarıdan fazlasının işyerlerinde yani okullarda sigara içtiği belirlenmiştir (Karakoç, 2006; Koçoğlu ve Atilla, 2001; Turgul ve ark., 2004). Öğretim elemanları üzerinde yaılan bir çalışmada da, öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme ile ilgili sağlık davranışlarının genel olarak orta düzeyde olduğu belirlenmiştir (Kaya ve ark., 2008). Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar arasında demografik özellikler, sosyo-ekonomik durum, davranışsal, durumsal faktörler, biyolojik özellikler ve kişilerarası etkileşim sayılabilir (Battorf ve Johnson, 1996; Maurer ve Smith, 2000). Yaılan çalışmalarda eğitim, gelir ve mesleki durumun (Battorf ve Johnson, 1996; Sellbring, 1991), ileri yaş ve evli olmanın (Sayan ve Erci 2001, Volden ve ark. 1990), aile, arkadaş, sağlık görevlileri ve akrabalarla iyi etkileşimin (Battorf ve Johnson, 1996; Esin 1997) sağlıklı yasam biçimi davranışlarının uygulanmasında ve sürdürülmesinde olumlu etki yatığı bulunmuştur. Öğretim elemanları, özellikle de sağlıkla ilgili alanlarda çalışanlar, eğiticilik rolleri nedeni ile tolumda önemli bir konuma sahitirler. Aynı zamanda olumlu sağlık davranışları sergileyerek öğrencilere ve toluma model olma sorumluluğu taşıması gereken bireylerdir. Bundan dolayı öğretim elemanlarının öncelikle kendilerinin sağlıklı bir yaşam biçimi benimsemeleri gerekmektedir. Hemşirenin tolumda en önemli rollerinden birisi sağlığı koruma ve geliştirmedir. Bu rolünü yerine getirebilmesi için temel görevi ise, tolumdaki bireyleri bu konuda eğitmektir. Öğretim elemanlarının Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarının belirlenmesi ile, bu davranışların geliştirilmesi yönünde hemşirenin özellikle de tolum sağlığı hemşiresinin yaacağı lanlamalara yol gösterilebileceği düşünülmektedir. AMAÇ Bu araştırma bir üniversitede çalışan öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını ve bazı ilişkili faktörleri belirlemek amacı ile yaılmıştır. YÖNTEM Kesitsel tite olan bu araştırmanın evrenini bir üniversitenin merkez yerleşkesinde çalışan tolam 1132 öğretim elemanı oluşturmuştur. Örnekleme tabakalı örnekleme yöntemi ile, n= Nt 2 q : d2 (N-1) + t 2 q formülü kullanılarak 300 öğretim elemanı alınmıştır. Tabaka kriteri olarak çalışılan bölüm esas alınmıştır. Bu bölümler fen, sosyal ve sağlık bilimleri olarak grulandırılmıştır. Öğretim elemanları her tabakadan tabaka ağırlığına göre rasgele sayılar tablosu kullanılarak basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiştir (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu, 1987). Araştırmaya ulaşım kolaylığı nedeni ile yalnızca şehir merkezindeki öğretim elemanları alınmıştır. Veriler Kişisel Bilgi Formu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (Health Promotion Life-Style Profile) aracılığı ile Mart 2006-Mayıs 2006 tarihleri arasında tolanmıştır. Araştırıcılar tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu nda yaş, cinsiyet, medeni durum, aile tii, çocuk sayısı, akademik statü ve çalışılan bölüm gibi öğretim elemanlarını tanıtıcı sorular yer almaktadır. Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBD) 1987 yılında Walker, Sechrist ve Pender tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkiye de geçerlilik ve güvenirlik çalışması Nihal Esin (1997) tarafından Endüstriyel Alanda Çalışan İşçilerin Sağlık Davranışlarının Satanması ve Geliştirilmesi adlı doktora tezinde yaılmıştır. Ölçek tolam olarak 48 maddeden oluşmaktadır ve altı alt grubu vardır. Alt grular; kendini gerçekleştirme, sağlık sorumluluğu, egzersiz, beslenme, kişilerarası destek ve stres yönetimidir. Her bir alt gru bağımsız olarak tek başına kullanılabilir. Ölçeğin 19

3 tümünün uanı sağlıklı yaşam biçimi davranışları uanını verir. Ölçeğin tüm maddeleri olumludur. İşaretleme 4 likert tili ölçek üzerine yaılır. Hiçbir zaman yanıtı için 1, bazen yanıtı için 2, sık sık yanıtı için 3, düzenli olarak yanıtı için 4 uan verilir. Ölçeğin tamamı için en düşük uan 48, en yüksek uan 192 dir. Bu araştırmada SYBD ölçeğinin güvenirlik katsayısı Cronbach Alha 0.87 bulunmuştur. Veri tolama formları uygulanmadan önce üniversite rektörlüğünden yazılı izin, ayrıca öğretim elemanlarından sözel olarak izin alınmıştır. Daha sonra araştırıcılar tarafından öğretim elemanlarına veri tolama formları hakkında gerekli açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Veri tolama formları, öğretim elemanlarına araştırıcılar tarafından dağıtılmış ve bu formları bir hafta içinde doldurmaları istenmiştir. Veri tolama formları öğretim elemanları tarafından doldurulduktan sonra, araştırıcılar tarafından geri tolanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi SPSS 10.0 aket rogramında sayı, yüzde, ortalama, standart sama, t testi ve varyans analizi, kruskal wallis varyans analizi ve ileri varyans analizinde tukey testi kullanılarak yaılmıştır. BULGULAR Araştırmaya alınan öğretim elemanlarının % 36.6 sı öğretim üyesi, % 43 ü araştırma görevlisidir. Cinsiyete ve yaşa bakıldığında, % 65 i erkek, % 35 i kadın, % 37 si 22-31, % 41 i yaşları arasındadır. Öğretim elemanlarının % 92 sinin çekirdek aile tiinde yaşadığı, % 70 inin evli olduğu, % 7 sinin üç ve daha fazla sayıda çocuğa sahi olduğu belirlenmiştir. Öğretim elemanlarının % 27.3 ü fen, % 27.7 si sosyal, % 45 i ise sağlık bilimleri alanında görev yamaktadır. Araştırma kasamındaki öğretim elemanlarının % 14.3 ünün kronik hastalığı olduğu, % 37.3 ünün sigara, % 32.7 sinin ise alkol kullandığı belirlenmiştir. Öğretim elemanlarının SYBD ölçeğinden aldıkları uanlar incelendiğinde, en yüksek uan ortalamasının 25.91±4.75 ile kendini gerçekleştirme olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla; kişilerarası destek 25.41±4.10, sağlık sorumluluğu 20.36±4.66, beslenme 21.68±4.14, stres yönetimi 19.29±3.62 ve egzersiz 15.81±4.32 izlemektedir. SYBD Ölçeği tolam uan ortalaması ±18.24 tür (Tablo 1). Tablo 1 Öğretim Elemanlarının Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları (SYBD) Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Puan Ortalamaları (n=300) Alt Ölçekler Alt ve Üst Değer* Ölçekten Alınan Alt ve Üst Değer Her Bir Ölçek İçin Ortalama Puanlar Kendini Gerçekleştirme ±4.75 Sağlık Sorumluluğu ±4.66 Egzersiz ±4.32 Beslenme ±4.14 Kişilerarası Destek ±4.10 Stres Yönetimi ±3.62 SYBD Ölçeği ±18.24 * Orijinal ölçekten alınabilecek en düşük ve en yüksek uanlar Tablo 2 de öğretim elemanlarının yaş grularına göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları uan ortalamaları verilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi 32 yaş ve üzerindeki öğretim elemanlarının SYBD Ölçeği uan ortalamalarının yaş grubuna göre daha yüksek olduğu bulunmuştur. Yaılan istatistiksel analizde yaş ile egzersiz, beslenme, stres yönetimi ve tolam uan arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur. Egzersiz alt ölçeği uan ortalamaları ile yaş gruları ikili karşılaştırıldığında, yaş ile 42 ve üzeri yaş gruları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (<0.05). Beslenme alt ölçeği ile ve yaş ile 42 yaş ve üzeri ölçek uan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir (< 0.05). Stres yönetimi uan ortalamaları ile yaş gruları ikili karşılaştırıldığında, ve yaş ile 42 ve üzeri yaş gruları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (<0.05). Yaş ile tolam uan ikili karşılaştırıldığında ise, ve 42 ve üzeri 20

4 Güler, Güler, Kocataş ve ark. yaş arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (<0.05). Tablo 2. Öğretim Elemanlarının Yaş Grularına Göre SYBD Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Puan Ortalamaları (n=300) YAŞ GRUPLARI Alt Ölçekler ve üzeri n=111 n=123 n=66 F Kendini Gerçekleştirme 25.48± ± ± Sağlık Sorumluluğu 20.22± ± ± Egzersiz 15.30± ± ± Beslenme 20.78± ± ± Kişilerarası Destek 25.11± ± ± Stres Yönetimi 18.35± ± ± SYBD Ölçeği ± ± ± Medeni duruma göre SYBD uanları incelendiğinde, evli olanların uan ortalamaları bekarlara göre daha yüksek bulunmuştur. Bu artış ölçeğin sağlık sorumluluğu ve egzersiz dışında kalan boyutlarında ve tolam uanda istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (Tablo 3) (<0.05). Tablo 3. Öğretim Elemanlarının Medeni Durumlarına Göre SYBD Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Puan Ortalamaları (n=300) Alt Ölçekler Bekar n=89 Evli n=211 Kendini Gerçekleştirme 25.01± ± Sağlık Sorumluluğu 19.64± ± Egzersiz 15.12± ± Beslenme 20.66± ± Kişilerarası Destek 24.63± ± Stres Yönetimi 18.48± ± SYBD Ölçeği ± ± t Çocuk sayısına göre SYBD uanları incelendiğinde ise, üç ve daha fazla sayıda çocuğu olan öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışları uan ortalamalarının çocuğu olmayan ve bir-iki çocuğu olanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 4). Çocuk sayısı ile ölçeğin sağlık sorumluluğu alt boyutu dışındaki tüm boyutlarında ve tolam uan arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Çocuk sayısı ile kendini gerçekleştirme ve egzersiz alt boyutları ikili karşılaştırıldığında; çocuğu olmayanlar ile üç ve daha fazla sayıda çocuğu olanlar, bir-iki çocuğu olanlar ile üç ve daha fazla çocuğu olanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur. Beslenme alt boyutunda, bir-iki çocuğu olanlarla çocuğu olmayanlar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Kişilerarası destek ve stres yönetimi alt boyutlarına bakıldığında; çocuğu olmayanlar ile üç ve daha fazla sayıda çocuğu olanlar ve bir-iki çocuğu olanlar ile üç ve daha fazla sayıda çocuğu olanlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Çocuk sayısı ile tolam uan ortalamaları ikili karşılaştırıldığında ise; çocuğu olmayanlar ile, üç ve daha fazla sayıda çocuğu olanlar, bir-iki çocuğu olanlar ile üç ve daha fazla sayıda çocuğu olanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (=0.001). 21

5 Tablo 4. Öğretim Elemanlarının Çocuk Sahibi Olma ve Çocuk Sayısına Göre SYBD Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Puan Ortalamaları (n=300) Alt Ölçekler Yok n=121 Bir-iki çocuk n=82 Üç ve üzeri n=21 KW Kendini Gerçekleştirme 25.56± ± ± Sağlık Sorumluluğu 20.08± ± ± Egzersiz 15.28± ± ± Beslenme 20.88± ± ± Kişilerarası Destek 25.11± ± ± Stres Yönetimi 18.62± ± ± SYBD Ölçeği ± ± ± Öğretim elemanlarının akademik statülerine göre SYBD uanları incelendiğinde, öğretim üyelerinin SYBD uan ortalamalarının araştırma görevlileri ve diğer öğretim elemanlarına göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Akademik statü ile ölçeğin egzersiz, beslenme, stres yönetimi alt boyutlarında ve tolam uanda istatistiksel açıdan anlamlı düzeyde fark bulunmuştur (Tablo 5) (=0.006). Egzersiz, beslenme, stres yönetimi alt ölçekleri ve tolam uan ortalamaları ile akademik statü ikili karşılaştırıldığında, araştırma görevlileri ile öğretim üyeleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (<0.05). Öğretim elemanlarının aile tii, çalıştıkları bölüm, kronik hastalığa sahi olma ve alkol kullanma durumları ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları uanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Cinsiyete göre yaılan karşılaştırmada ise, kadın öğretim elemanlarının SYBD uan ortalamaları erkeklere göre daha yüksek olmakla birlikte aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (=0.082). Tablo 5. Öğretim Elemanlarının Akademik Statülerine Göre SYBD Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Puan Ortalamaları (N=300) Alt Ölçekler Kendini Gerçekleştirme Sağlık Sorumluluğu Öğretim Üyesi n=110 AKADEMİK STATÜ Araştırma Görevlisi n=129 Diğer* n=61 F 26.50± ± ± ± ± ± Egzersiz 16.57± ± ± Beslenme 22.81± ± ± Kişilerarası Destek 25.86± ± ± Stres Yönetimi 20.20± ± ± SYBD Ölçeği ± ± ± *Öğretim görevlisi, okutman, uzman kadrosunda çalışanlar Sigara kullanma durumuna göre öğretim elemanlarının SYBD uan ortalamaları incelendiğinde (Tablo 6), sigara kullanmayanların uan ortalamalarının kullananlara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir (=0.000). 22

6 Güler, Güler, Kocataş ve ark. (N=300) Tablo 6. Öğretim Elemanlarının Sigara Kullanma Durumuna Göre SYBD Ölçeği ve Alt Ölçeklerinin Puan Ortalamaları SİGARA KULLANMA DURUMU Kullanan Kullanmayan Alt Ölçekler n=112 n=188 t Kendini Gerçekleştirme 25.06± ± Sağlık Sorumluluğu 19.51± ± Egzersiz 14.38± ± Beslenme 20.29± ± Kişilerarası Destek 25.20± ± Stres Yönetimi 18.40± ± SYBD Ölçeği ± ± TARTIŞMA Sağlığı geliştirmek, bunun için de yaşam biçimi davranışlarını değiştirmek günümüzde hastalık ve ölüm nedenlerinden korunmada çok önemli bir konudur. Bunu sağlamanın temel adımı ise bireylerin sağlıkla ilgili yaşam biçimi davranışlarını belirlemektir. Aşağıda bir üniversitede çalışan öğretim elemanlarının sağlıkla ilgili yaşam biçimi davranışlarına ilişkin bulgular tartışılmıştır. Öğretim elemanlarının Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeğinden aldıkları tolam uan ortalaması (128.74±18.24) Akça nın (1998) öğretim elemanları üzerinde yatığı çalışma ( ± 18.16) ve Tokgöz ün (2002) kadın öğretim elemanları üzerinde yatığı çalışmaya göre ( ± 17.53) düşük, Karakoç un (2006) sınıf öğretmenleri ile yatığı çalışmaya ( ± 17.70) ve Akgül ün (2008) birinci basamak sağlık kurumlarında çalışan sağlık ersoneli ile yatığı çalışma ( ± 21.31) ile benzer bulunmuştur. Ayrıca Akgül (2008) ve Karakoç un (2006) çalışmasında olduğu gibi, öğretim elemanları ölçeğin alt boyutlarından en yüksek uanları kişilerarası destek ve kendini gerçekleştirme boyutlarından en düşük uanı ise egzersiz boyutundan almıştır. Bu çalışmada da diğer çalışmalara benzer şekilde öğretim elemanlarının yeterli egzersiz yamadıkları ortaya çıkmıştır (Akça, 1998; Akgül, 2008; Erci ve ark., 2001; Esin, 1997; Güner ve Demir, 2006; Karakoç, 2006; Kaya ve ark., 2008; Pasinlioğlu ve Gözüm, 1998; Sayan ve Erci, 2001; Yetkin ve Uzun, 2000). Bireyler farklı nedenlerle günlük yaşantılarında egzersize yeterli zaman ayıramamaktadırlar. Oysa bireylerin yaşam biçimlerinde meydana gelen değişimlere ve özelliklede sedanter yaşamaya bağlı ortaya çıkan sorunlar günümüzün en önemli kronik hastalık ve ölüm nedenlerindendir. Bu nedenle, bu sorunlardan korunmada bireylerin günlük yaşantılarında egzersize zaman ayırmaları önemlidir (Bilir, 2001; Çöl, 2006). Sağlığı Geliştirme Modeline göre yaş arttıkça sağlığı geliştiren davranışlara sahi olma düzeyinin de arttığı ve sağlık davranışlarının olumlu yönde değiştiği belirtilmektedir (Maurer ve Smith, 2000; Pender ve Barkauskas, 1992). Bu araştırmada yaşları 42 ve üzerinde olan öğretim elemanlarının egzersiz, beslenme ve stres yönetimi alt boyutları dahil tolam SYBD uan ortalamaları artmıştır (Tablo 2). Duffy ve ark. nın (1996) çalışan kadınlar arasında yatıkları araştırmada da bu çalışmada olduğu gibi yaş arttıkça genel ölçek uan ortalamasının arttığı, Akça nın (1998) çalışmasında ise yaşla birlikte öğretim elemanlarının sağlık sorumluluğu, beslenme ve stres yönetimi alt ölçek uan ortalamalarının arttığı bulunmuştur. Konu ile ilgili diğer çalışmalarda da yaşla birlikte sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının artış gösterdiği ortaya konulmuştur (Ege ve ark., 2003; Johson ve ark., 1993; Sayan ve Erci, 2001). Yaşla birlikte SYBD uan ortalamalarının artması, bireylerin sağlık alanında daha fazla bilgi ve deneyim sahibi olmalarına, daha düzenli ve dengeli bir hayat tarzı sürdürmelerine, ilerleyen yaşa bağlı ortaya çıkan sağlık roblemleri ve bunların sonucunda yaşanan kayılara bağlı bireylerin sağlıklarına daha fazla önem vermeleri gibi nedenlere bağlanabilir. Dünya genelinde bekarların evlilere oranla daha fazla hastalandıkları ve hastalık yakınmaları belirttikleri bilinmektedir (Gülesen, 2001). Kotler ve Wingard ın 23

7 (1989) çalışan ve çalışmayan kadınlar arasında yatığı araştırmada medeni duruma göre ölüm riski sıralandığında, evli olanlarda riskin en düşük, bekarlarda orta derecede, ayrılmış ve eşi ölmüş olanlarda en yüksek olduğu belirlenmiştir. Tokgöz ün (2002) çalışmasında, evli olan öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının bekarlara göre daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada da söz konusu çalışmalara benzer şekilde evlilerin ölçeğin bütün alanlarında bekarlara göre daha yüksek uanlar aldıkları belirlenmiştir. Medeni duruma göre yaılan karşılaştırmada, sağlık sorumluluğu ve egzersiz dışındaki alanlarda aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (<0.05). İlgili çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir (Ahijevych ve Bernhard, 1994; Sayan ve Erci, 2001; Zincir ve ark., 2003). Bu durum evliliğin bireylere daha fazla sorumluluk yüklemesi, eşlere önemli oranda sosyal destek sağlaması ve evlilerin daha düzenli bir yaşam tarzı sürdürmeleri ile açıklanabilir. Çocuk sayısı daha fazla olan öğretim elemanlarının SYBD uanlarının daha yüksek bulunması dikkat çekmiştir. Ölçeğin sağlık sorumluluğu alt boyutu dışındaki tüm alanlarında ve tolam uanda anlamlı düzeyde bir fark bulunmuştur. Bu bulgu Kaya ve ark. nın (2008) öğretim elemanları ile yatığı araştırma ile benzerdir. Bu durum evli ve çocuk sahibi olmanın aileye sağladığı daha düzenli, bir yaşam tarzı ile ilgili olabilir. Akademik statüye göre SYBD uanları incelendiğinde (Tablo 5), öğretim üyelerinin uan ortalamaları araştırma görevlileri ve diğer kadrolarda çalışan öğretim elemanlarından daha yüksek bulunmuştur. Bu çalışmada akademik statü ile ölçeğin egzersiz, beslenme, stres yönetimi alt boyutlarında ve tolam uanda istatistiksel olarak fark bulunurken, Kaya ve ark. nın (2008) aynı gru üzerinde yatığı çalışmada akademik statü ile SYBD arasında fark bulunmamıştır. Günümüzde sağlıksız beslenme, aşırı stres, sigara, alkol, uyuşturucu madde kullanımı, şişmanlık, hareketsizlik nedeniyle ortaya çıkan yaşam biçimi hastalıkları (kal-damar hastalıkları, kanser, şişmanlık, osteooroz, diyabet) gelişmiş ülkelerde daha çok olmak üzere gelişmekte olan ülkeleri de etkilemektedir. DSÖ gelişmiş ülkelerde tüm ölümlerin % 45 inin bu hastalıklara bağlı olduğunu bildirmektedir. İki bin on beş yılında bu oranın gelişmiş ülkelerde % 60 a ulaşacağı tahmin edilmektedir (Bottorff ve Johnson, 1996). Sigara, sağlıksız yaşam biçimi davranışları arasında en önemli risk faktörlerindendir ve en yaygın olanıdır (Sağlık Bakanlığı, 2005). Bu çalışmada sigara kullanmayan öğretim elemanlarının tüm alanlarda ve tolam uanda SYBD uan ortalamaları kullananlara göre daha yüksek bulunmuştur. Bu durum, Akça nın (1998) çalışmasında da belirtildiği gibi sigara kullanan öğretim elemanlarının aynı zamanda diğer alanlarda da daha sağlıksız bir yaşam biçimi sergilediklerini ortaya koymaktadır. SONUÇ Bu çalışmanın sonucunda, üniversite öğretim elemanlarının egzersiz yama ve stresle baş etme çabalarının yeterli olmadığı ortaya çıkmıştır. Daha ileri yaşta olan, evli olan ve öğretim üyesi kadrosunda çalışan öğretim elemanlarının diğer grulara göre daha sağlıklı bir yaşam biçimi sürdürdüğü belirlenmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda, sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının, özellikle de egzersiz ve stresle baş etme davranışlarının, bekar ve genç yaşta olan öğretim elemanları başta olmak üzere tüm öğretim elemanlarına kazandırılmasına ve sigara kullananların sigarayı bırakmasına yönelik lanlamalar yaılması önerilmiştir. KAYNAKLAR Ahijevycyh K, Bernhard L (1994) Health romoting behaviors of African Amerikan women. Nurs Res, 43(2): Akça ŞA (1998) Üniversite Öğretim Elemanlarının Sağlığı Geliştirme Davranışları ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Bilim Uzmanlığı Tezi, İzmir, Ege Üniversitesi. Akgül N (2008) Sivas İl Merkezi Birinci Basamak Sağlık Kurumlarında Çalışan Sağlık Personelinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Öz-Etkililik-Yeterlilik Düzeylerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi. Battorf JL, Johnson JL (1996) The effects of cognitiveerscetual factors on health romotion behavior maintanence. Nurs Res, 45(1): Beser A, Bahar Z, Büyükkaya D (2007) Health romoting behaviors and factors related to lifestyle among Turkish workers and occuational health nurses resonsibilities in their health romoting activities, Ind Health, 45(1): Bilir N (2001) Gelecek yılların önemli sağlık sorunu: kronik hastalıklar. Yeni Türkiye, 39:

8 Güler, Güler, Kocataş ve ark. Çöl M (2006) Dünyada Kronik Hastalıklar ve Kontrol Programlarından Örnekler. 10. Ulusal Halk sağlığı Kongresi Kitabı, Van, s Duffy M, Rossow R, Hernandez M (1996) Correlates of health romotion activities in emloyed mexican American women. Nurs Res, 45(1): Edelman CL, Mandle CL (2002) Health Promation. Toronto, Mosby Comany, s Ege E, Zincir H, Güneş G, Bilgin N (2003) Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık ersonelinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve öz-etkililik-yeterlik düzeylerinin incelenmesi. Tolum ve Sosyal Hizmet, 4(2): Erci B, Kılıç D, Tortumluoğlu G (2001) Ailelere verilen bakımın sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına etkisi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4(1): Esin N (1997) Endüstriyel Alanda Çalışan İşçilerin Sağlık Davranışlarının Satanması ve Geliştirilmesi. İÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Gordon E, Golanty E, Brown KM (2002) Health and Wellness: Physical Activity for Health and Well- Being, Boston, Jones and Barlett Publishers, s Gülesen Ö (2001) Çağdaş Eidemiyoloji. Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı yayınları No: 179, Bursa. Güner İC, Demir F (2006) Ameliyathane hemşirelerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(3): Johson L, Rather A, Bottorf L, Hayduk A (1993) An exlotation of Pender s Health Promotion Model using nursing rocess. Nurs Res, 42(3): Koçoğlu G ve Atilla S (2001) OR-AN 75. Yıl sağlık ocağı bölgesindeki 3 ilköğretim okulunda çalışan öğretmenlerde bazı kronik hastalıklar ve risk faktörleri. Hacettee Tolum Hekimliği Bülteni, 22(3-4). Karakoç A (2006) Sınıf Öğretmenlerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Bu Davranışları Etkileyen Bazı Faktörlerin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi. Kaya F, Ünüvar R, Bıçak A, Yorgancı E, Çınar B, Öz F, Kankaya F (2008) Öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve etkileyen etmenlerin incelenmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 7(1): Kotler P, Wingard DL (1989) The effect of occuational marital and arental roles on mortality: The Alameda county study. Americal Journal of Public Health, 79(5): Maurer F, Smith C (2000) Community Health Nursing Theory and Practice, WB Saunders Comany, s Owens L (2006) The Relationshi of Health Locus of Control, Self Efficacy, Health Literacy and Health Promoting Behaviors in Older Adults. A dissertation resented fort he doctor of hilosohy decree The University of Memhis. Özkütük N, Orgun F (2004) Sağlığı Koruma ve Geliştirmede Bilgi Transferinin Önemi. I. Ulusal Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Semozyumu Bildiri Özetleri, Ankara, s.3. Özdinç SA (2003) Yaşlanma ve egzersiz. Sağlık ve Tolum, 13(1): Pasinlioğlu T, Gözüm S (1998) Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık ersonelinin sağlık davranışları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2(2): Pender NJ, Barkauskas V (1992) Health romotion and disease revention: toward excellence in nursing ractice and education. Nurs Outlook, 40(3): Sayan A, Erci B (2001) Çalışan kadınların sağlığı geliştirici tutum ve davranışları ile öz-bakım gücü arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4(2): Sellbring M (1991) Nursing role in health romotion, Nurs Clin N Am, 26(4): Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V (1987) Biyoistatistik. Ankara, Çağ Matbbası, s T.C. Sağlık Bakanlığı (2005) Kronik Hastalıklar Raoru Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara. Tokgöz E (2002) Kadın Öğretim Elemanlarının Sağlığı Geliştirme Davranışları ve Etkileyen Etmenlerin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi. Tokuç B, Berberoğlu U (2007) Edirne merkez ilçe ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerde sağlığı geliştirici davranışlar. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6): Turgul Ö, Balaban C, Özuğurlu B, Atasoy R, Çınar N, Özgener N (2004) Narlıdere de öğretmenlerde nikotin bağımlılığı ve sağlık geliştirici davranışlar. 9. Halk Sağlığı Kongresi Kitabı, Ankara, s Volden C, Langemo D, Adamson M, Oechsle L (1990) The relationshi of age, gender and exercise ractices to measure of health, lifestyle, self esteem. Al. Nurs Res, 3(1): Yalın S, Gök H, Toksöz R (2001) Sedanter bireylerde kısa dönem düzenli egzersiz-diyet rogramının liid rofili üzerindeki etkileri. Anadolu Kardiyoloji Dergisi, 1(3):1-18. Yetkin A, Uzun Ö (2000) Eğitimi sağlıkla ilgili olan ve olmayan yüksekokul öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi 25

9 davranışlarının karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 3(2): 1-9. Zincir H, Ege E, Aylaz R, Bilgin N, Timur S (2003) Çalışan ve çalışmayan kadınların sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının incelenmesi. Tolum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 14(1):