T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2371 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1368 TEMEL KL N K B LG S

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2371 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1368 TEMEL KL N K B LG S Yazarlar Prof.Dr. Arif KURTDEDE (Ünite 1, 2, 6, 7) Doç.Dr. Aziz Arda SANCAK (Ünite 5) Dr. rem GÜL SANCAK (Ünite 2, 3, 4, 8) Editör Doç.Dr. Aziz Arda SANCAK ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Murat Ataizi Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Hülya Özgür Kitap Koordinasyon Birimi Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Temel Klinik Bilgisi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ekim 2011

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Temel Kavramlar... 2 TEMEL KAVRAMLAR... 3 Hastal k... 3 Hasta... 3 Semptom ve Sendrom... 4 Tan, Ay r c Tan... 4 Sa alt m... 4 Prognoz... 4 Koruma... 5 Klinik Çal flmalar... 5 Hasta ve Hasta Sahiplerini Karfl lama... 5 Zoonoz Hastal klar... 6 Hayvanlar n Sa l k Durumunu De erlendirme... 6 Hastal k Belirtileri... 7 Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Klinik Çal flmalar S STEMAT K MUAYENE Anamnez Fiziksel muayene Hastan n Bireysel Özellikleri Hastada Durufl, Yürüyüfl ve Bilincin De erlendirilmesi Hastada Kondisyonun, Vücudun Tutuluflu le Görünüflün De erlendirilmesi Gözün D fl Bak le De erlendirilmesi Mukozalar n Muayenesi Lenf Yumrular n n Muayenesi Vücut S cakl n n Ölçülmesi Derinin ve K l Örtüsünün Muayenesi Organ Muayene Yöntemleri Sindirim Sistemi Organlar n n Muayene Yöntemi Solunum Sistemi Organlar n n Muayene Yöntemi Dolafl m Sistemi Organlar n n Muayene Yöntemi Üriner Sistem Organlar n n Muayene Yöntemi Sinir Sistemi Organlar n n Muayene Yöntemi Kan, Kemik li i ve Dala n Muayene Yöntemi Muayenede Kullan lan Cihazlar Labaratuvar Analizleri Kan örne inin Al nmas ve Analizi drar Örne inin Al nmas ve Analizi D flk Örne inin Al nmas ve Analizi ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Deri, K l Örne inin Al nmas ve Analizi Biyopsi Örne i Al nmas ve Analizi Görüntüleme SA ALTIM METOTLARI Pansuman Dikifl Dikifl Materyallerinin Özellikleri Bandaj Bandaj Yap m nda Alt n Kurallar Bandaj n Bileflenleri Bandaj Tipleri Operasyon Operasyon Odas n n Haz rlanmas Steril Ameliyat Gömle inin Giyilmesi Steril Ameliyat Eldiveninin Giyilmesi Alet Masas n n Haz rlanmas Hastan n Operasyona Haz rlanmas Operasyon Sonras Bak m Gebelik ve Do um Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE Laboratuvar Hayvanlar LABORATUVAR HAYVANLARI FARE RAT (SIÇAN) HAMSTER GERB L KOBAY TAVfiAN Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Kedi ve Köpek Klini i KED VE KÖPEK KL N Hastan n Geçmifli Kay t Alma Fiziksel Muayene Genel De erlendirme Fiziksel Muayene Derinin Muayenesi Gözler ve Kulaklar n Muayenesi... 64

5 çindekiler v Kas ve skelet Sistemi Muayenesi Solunum Sistemi Muayenesi Dolafl m Sistemi Muayenesi Gastrointestinal Sistem Muayenesi Üreme ve Üriner Sistem Muayenesi Lenf Nodülleri Muayenesi Sinir Sistemi Muayenesi Hastalar n Tutulmas ve Sabitlenmesi Köpekler Kediler Hastan n Hospitalizasyonu Gözlem Yem ve Su Al m Temizlik Vücut Is s n n Kontrolü Yatalak Hastalar Hastan n Kendi Kendine Zarar Vermesinin Engellenmesi Hastan n Taburcu Edilmesi zolasyon Medikal Hesaplamalar Ölçüm Sistemleri Metrik Sistem Avoirdupois Sistemi Apothecary Sistem Sistemler Aras nda Birimleri Birbirine Çevirme Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar At Klini i AT KL N N N TEMEL KAVRAMLARI ATA YAKLAfiIM TEMEL MUAYENE VE MUAYENEYE HAZIRLIK Ayak ve T rnak A z n Aç lmas ve Padan Uygulamalar F Z KSEL YÖNTEMLERLE ZAPT ETMEK ATLARA LAÇ UYGULAMA YOLLARI Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar S r ve Koyun - Keçi Klini i SI IR VE KOYUN - KEÇ KL N S r ve Koyun-Keçi Hastal klar nda Bar nak (Ah r ve A l) fiartlar n n Önemi ÜN TE 6. ÜN TE

6 vi çindekiler S r ve Koyun-Keçi Hastal klar nda Verim ve Beslenmenin Önemi S r ve Koyun-Keçileri Hastal klardan Koruman n Önemi Hastal k Ç kan S r flletmelerinin ncelenmesi ve Hastalar n Muayenesi Hastal k Ç kan Koyun-Keçi Sürülerinin ncelenmesi ve Hastalar n Muayenesi S r ve Koyun-Keçilerde Görülen Bafll ca Hastal klar ve Uygulamalar Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 8. ÜN TE Kafes Kufllar ve Egzotik Hayvan Klini i KAFES KUfiLARI VE EGZOT K HAYVAN KL N KAFES KUfiLARI Kafes Kufllar Hakk nda Genel Bilgiler Kafes Kufllar n n Bak m Kafes Kufllar n n Beslenmesi Kafes Kufllar n n Tutulmas Kafes Kufllar n n Muayenesi Kafes Kufllar nda Hastal k Belirtileri REPT LLER Reptiller Hakk nda Genel Bilgiler Kaplumba alar Kaplumba alar Hakk nda Genel Bilgiler Kaplumba alar n Bak m Kaplumba alar n Beslenmesi Kaplumba alar n Tutulmas Kaplumba alar n Muayenesi ve Bafll ca Hastal k Belirtileri Kaplumba alarda Görülen Bafll ca Bozukluklar Y lanlar Y lanlar Hakk nda Genel Bilgiler Y lanlar n Bar nmas Y lanlar n Beslenmesi Y lanlar n Tutulmas Y lanlarda Bafll ca Hastal k Belirtileri guana Kertenkele ve Bukalemun Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar lk Yard m LK YARDIM

7 çindekiler vii YARALI HAYVANIN TAfiINMASI lk Muayene LK YARDIMDA KULLANILAN MALZEME VE EK PMANLAR fiok fiokun Sebepleri Patofizyoloji Klinik Belirtiler lk Yard m KALB N DURMASI (KARD YAK ARREST) Klinik Belirtiler Kardiyopulmoner Resusitasyon (CPR) KANAMA Nedenleri lk Yard m AÇIK YARA Sebepler lk Yard m KIRIK Klinik Bulgular lk Yard m ÇIKIK Klinik Bulgular lk Yard m KAFA TRAVMASI Klinik Bulgular lk Yard m SP NAL TRAVMALAR Sebepler Klinik Bulgular lk Yard m YANIK Sebepler Klinik Bulgular lk yard m DONMA Sebepler Klinik Bulgular lk Yard m ISI ÇARPMASI Sebepler Klinik Bulgular lk Yard m H POTERM Sebepler Klinik Bulgular lk Yard m SOLUNUM YOLLARININ TIKANIKLI I Sebepler Klinik Bulgular

8 viii çindekiler lk Yard m Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

9 Önsöz ix Önsöz Bu kitab n haz rlanmas na kadar geçen sürede veteriner hekimli in klinik alandaki geliflmeleri bafl döndürücüdür. Bu geliflmelere paralel olarak klinik yap lanmada ve ihtiyaçlar nda da büyük de ifliklik olmufltur ve devam etmektedir. Eskiden sadece hekimin tedavi etti i hayvan n tutulmas nda birinin yard mc olmas gerekti i düflüncesi var iken mevcut geliflmeler ve ilerlemelerin devam sonucunda kliniklerde yard mc personele özellikle veteriner teknisyen, tekniker ve laborantlara fliddetle ihtiyaç duyulmaktad r. Geliflmifl ülkelerde bu personel veteriner kliniklerinin vazgeçilemez unsurlar durumundad rlar. Bu yard mc personelin e itimleri her geçen gün daha fazla alan kapsamakta hatta veteriner fakültesi ö rencilerinin ald birçok dersi de almaktad rlar. Geçmiflte pratikte sadece hekimler taraf ndan gerçeklefltirilen birçok yöntemi art k teknisyenler ve teknikerler uygulamaktad rlar Bu kitap teknisyen ve teknikerlerin hayvanlara uygulayabilece i baz konu ve yöntemleri anlatmaktad r. Bu kitab n haz rlanmas nda katk s olan yazarlar n bilgi ve tecrübelerinin veteriner kliniklerinde görev yapan yard mc personele faydas olaca na inan yorum. Editör Doç. Dr. Aziz Arda Sancak

10 1TEMEL KL N K B LG S Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Hayvanlar n sa l k durumlar yla ilgili temel kavramlar tan mlayabilecek, Klini e baflvuran hastaya verilen veterinerlik hizmetini aç klayabilecek, Hayvanlar n sa l k durumunun de erlendirilmesinde kullan lan muayene yöntemlerini listeleyebilecek, Hayvanlarda görülebilecek hastal k belirtilerini tan mlayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Hasta Hastal k Semptom, sendrom Sa alt m Prognoz Koruma Muayene yöntemleri Hastal k belirtileri çindekiler Temel Klinik Bilgisi Temel Kavramlar TEMEL KAVRAMLAR

11 Temel Kavramlar TEMEL KAVRAMLAR Hastal k Hastal k, organ fonksiyonlar n n normal d fl na ç kmas d r. Organ, doku ve hücrelerde oluflan bozukluklar fiziksel muayene, görüntüleme cihazlar ve laboratuvar analizleriyle saptanabilir. Vücut fonksiyonlar nda de iflikli e yol açan nedenler fizyolojik ve patolojik olarak iki bafll kta de erlendirilebilir. Fizyolojik nedenler organ, doku veya hücrelerin fonksiyonlar nda art fl veya azalmaya, morfolojilerinde de iflikli e yol açar. Mevsimsel k l dökülmeleri, yeme sonras mide genifllemesi, koflma sonras nab z say s n n artmas ve kalp kas n n geçici kal nlaflmas, yüksek çevre s cakl na ba l a z aç k soluma ve salya ak fl nda art fl örnek olarak verilebilir. Patolojik nedenler organ, doku veya hücrelerde k zar kl k, fliflme, gibi reaksiyonlara veya flekil bozukluklar na yol açan nedenlerdir. Kan ifleme, burundan irin veya kan gelmesi, deride doku kayb, kafl nt, k zar kl k, flifllik ve a r gibi de ifliklikler örnek olarak gösterilebilir. Hastal k denildi inde patolojik nedenlerin yol açt bozukluk düflünülmelidir. Genetik nedenler, fiziksel ve kimyasal maddeler, bakteri, virus, mantar ve parazit gibi mikroorganizmalar, toksik maddeler, tümörler, immunolojik ve alerjik reaksiyonlar hastal klara neden olan bafll ca etkenlerdir. Vücut fonksiyonlar nda ortaya ç kan de iflikliklerin baz s geçicidir ve nedenin ortadan kalkmas veya organ n uyum göstermesi ile bir süre sonra kendili inden düzelir. Baz fonksiyon de ifliklikleri ise kal c özelliktedir ve neden ortadan kalkmad kça ve/veya sa alt m uygulanmad kça düzelmez. Hasta Vücudun tutuluflu, yürüyüfl, yeme iste i, yemi a z na alma, çi neme ve yutma, nefes al p verme, ifleme, d flk lama, terleme, k l dökülmesi, nabz n say s, ritmi ve fliddetinde de iflikliklerden bir veya birkaç n gösteren hayvanlar hasta olarak de erlendirilir. Bu de iflikliklerden baz s hayvan sahibinden sorularak ö renilirken bir k sm ancak muayene sonuçlar n n de erlendirilmesiyle ortaya konulabilir.

12 4 Temel Klinik Bilgisi Cushing s sendromu: Kanda kortizol hormonu düzeyinin yüksek olmas na ba l olarak ortaya ç kan, kar n sarkmas, deri incelmesi, k l dökülmesi, fazla ifleme belirtilerinin tamam na verilen isimdir. Semptom ve Sendrom Semptom hastalarda gözlenen veya saptanan hastal k belirtilerinden her birine denir. fltahs zl k, halsizlik, burun akmas, öksürük, kusma, ishal, kafl nt, s k ifleme, nabz n h zlanmas gibi. Birden fazla organ bozuklu unda ortaya ç kabilecek genel belirtilerilere genel semptom denir. Örne in halsizlik, ifltahs zl k, yüksek beden s - cakl gibi. Sendrom, birden fazla semptomun bir arada görüldü ü ve bir hastal a iflaret eden bulgular toplulu udur. Cushing s sendromu buna örnek olarak verilebilir. Tan, Ay r c Tan Hasta sahibinden al nan bilgi, fiziksel muayene, görüntüleme ve laboratuvar analiz bulgular na bak larak hastal n hangi organa yerleflti ini ak l yürütme yöntemi kullan larak belirlemeye hastal n tan s n koyma denir. Klinik muayene bulgular n n yan s ra organ veya doku biyopsi örneklerinin sitolojik, histopatolojik veya kan serumunun serolojik yöntemlerle ayr nt l olarak incelenmesi sonucu konulan tan ya kesin tan denir. Örne in mikotik pnömoni, helikobakteriyel gastritis, bakteriyel kolanjiohepatitis gibi. Hastal kta sadece muayene bulgular belirlenebilmifl etken ortaya konulamam flsa buna semptomatik tan denir. Örne in kusma, ishal, öksürük, anemi ve dermatitis gibi. Hastalarda anamnezi, fiziksel, laboratuvar ve görüntüleme muayenelerini de- erlendirip benzer bulgulara yol açan hastal klar eleyerek tan koymaya ay r c tan denir. Sa alt m Hastal k nedenlerini ortadan kald rmak ve bozukluklar düzeltilmek için yap lan uygulamalara sa alt m denir. Sa alt m bir etkenin ortadan kald r lmas için yap l - yorsa buna küratif sa alt m, belirtinin giderilmesi için yap l yorsa buna semptomatik sa alt m denir. Örne in bakteriyel sistitiste antibiyotik kullan lmas na küratif sa- alt m, a r l ifleme belirtisini gidermek için sakinlefltrici ilaç vermeye semptomatik sa alt m denir. Sa alt mda kullan lan baz kimyasal maddeler antibiyotikler, antiviral ajanlar, antimikotikler, antiparaziterler, antiprotozoerler, toksin antidotlar, steroidal veya steroid olmayan antiinflamatuarlar, kusma kesiciler, antidiarheik ajanlar, antiprüritikler, anestezikler, sedatifler, antineoplazik ajanlar, ifltah aç c lar ve çeflitli parenteral s v lard r. Nefes alma güçlü ü, sürekli kusma ve ishal, fluur kayb, ayakta duramayacak derecede halsizlik, kalp vurumlar nda düzensizlik ve zay fl k, her türlü travma, kas lma ve bay lma durumlar acil durumlar olarak de erlendirilir. Bu durumlarda bozuklu un nedeni ne olursa olsun hastan n yaflam n devam ettirebilmesi için solunumun rahatlat lmas, nabz n düzenlenmesi, oksijen gereksiniminin karfl lanmas, iflemenin sa lanmas, kan elektrolit dengesizli inin ve kan ph n n düzeltilmesi, kandaki bakteriyeminin ortadan kald r lmas, kas lmalar n önlenmesi, zehirlerin eliminasyonu için gerekli önlemlerin al nmas, parenteral s v lar verilmesi bafll ca acil uygulamalard r. Prognoz Klinik muayene, görüntüleme ve laboratuvar analiz bulgular ile sa alt ma yan t dikkate al narak hastan n sa l k durumu hakk nda verilecek karara prognoz denir.

13 1. Ünite - Temel Kavramlar 5 Örne in hastan n prognozu iyi denilince iyileflme flans yüksek, kötü denilince iyileflme flans az ve flüpheli denilince hastan n iyileflme flans n n iyi mi kötü mü oldu una karar vermek flu anda olas de il anlam na gelir. Koruma Bölgede daha önce belirlenmifl hastal klar dikkate alarak, ayn ortamda bulunan hayvanlar n hastalanmamas için al nan önlemlere koruma (profilaksi) denir. Sa l kl hayvanlar hastalardan ve çeflitli g dalardan uzak tutmak, çeflitli enfeksiyonlara karfl afl lamak, baflka hayvanlarla temas etmesine izin vermemek, bulundu u ortam dezenfekte etmek bafll ca koruma uygulamalard r. Klinik Çal flmalar Hasta ve Hasta Sahiplerini Karfl lama Veteriner klini i hayvanlar n muayenesi, sa alt m ve afl uygulamalar n n yap ld - bir ifl yeridir. Kliniklerin yap lanmas ve iflletilmesi Bakanl n 6343 say l kanun ve 18 Haziran 2001 tarih, say l Veteriner Hekim Muayenehane ve Poliklinik Yönetmeli i nde, Veteriner hekimlerin çal flmas s ras nda dikkat etmeleri gereken tutum ve davran fllar ise 9 Temmuz 1994 tarih ve say l Veteriner Hekimli i Deontoloji Yönetmeli inde belirtilmifltir. Deontoloji yönetmeli inin konuyla ilgili maddeleri örneklendirilecek olursa; Madde 5 de Veteriner hekimler... nsan ve Hayvan Haklar Bildirgesini de göz önünde bulundururlar. Madde 6 da: Veteriner hekimlerin baflta gelen görevleri...hayvan sa l n korumak...zoonozlarla savaflarak insan sa l na hizmet etmek, müflterisi olsun veya olmas n hayvan sahiplerinin duygu ve düflüncelerine sayg göstermektir. Madde 9 da Veteriner hekim görevi ve uzmanl ne olursa olsun acil durumlarda hayvanlar üzerinde ilk yard m yapabilir. Madde 26 da: Veteriner hekim hasta sahibinin üzüntü ve duygusall n anlay flla karfl lamak, hasta hayvana gerekli özeni göstermek, onu tedavi etmek, ve hayat n kurtarma olana bulunmad durumlarda bile ac s n azaltma veya dindirmeye çal flmak zorundad r Madde 28 de: Veteriner hekim müflterisine karfl yasalar n ve mesle inin kendisinden istedi i tüm görevleri yapmakla yükümlüdür. Madde 30 da Veteriner hekim hasta sahibinin konsültasyon dile ini sayg ile karfl lamal d r. Madde 54 de Veteriner hekim iflyerinde hekimlik görev ve onuru ile ba daflmayan davran fllarda bulunamaz. Yukar daki yönetmelik maddelerinden anlafl laca üzere veteriner hekim klini- e getirilen hayvanlara acil müdahaleyi yaparak hastan n yaflam n devam ettirmeye çal flmal d r. Daha sonra hayvan sahibine güven verecek tarzda bilinçli ve kararl bir flekilde hastan n anamnezini almal ve hayvan sahibine hastan n durumu ve uygulayaca muayene yöntemleri hakk nda k saca bilgi vererek bilgilendirilmifl onam almal d r. Hasta sahibinin sözlü veya gerekirse yaz l oluru al nd ktan sonra hastal n zoonoz olma ihtimaline karfl önlemler almal ve gerekli muayene prosedürünü uygulamal d r. Muayeneye bafllamadan önce hayvan n çevresindeki kiflilere zarar vermemesi için hayvan sahibinden yard m isteyerek tutma ve ba lama ifllemi yap lmal d r. Bu esnada hayvan n h rç nlaflmas ve çevresine zarar vermesi durumlar nda sakin kalmaya dikkat edilmeli ve gerekirse hayvanlara sakinlefltirici

14 6 Temel Klinik Bilgisi ilaç uygulamalar yap lmal d r. Muayene esnas nda hayvan sahibinin bilgi istemleri anlay flla karfl lanmal gerekirse ilave bilgiler verilmelidir. Hastan n sa alt m her ne olursa olsun yar m b rak lmamal d r. Zoonoz Hastal klar Hayvanlarda görülen ve insanlara da bulaflabilen hastal klara zoonoz hastal klar denir. Hastan n klini e getirildi inde ilk düflünülmesi gereken zoonoz hastal klar kuduz, kedi t rmalama hastal, tüberküloz, ve ruam olmal d r. Bunlardan kuduz hastal hayvan n s rmas veya derideki çiziklerin salyayla temas sonucu bulaflt - ndan ve sa alt m olanaks z olan beyin hastal na yol açt ndan zoonoz hastal klar n en önemlisi olarak bilinir. Veteriner hekim klini ine getirilen hayvanlar n neden olaca zararlar ve insanlara bulaflt raca hastal klardan sorumludur. Bu nedenle klinik çal flmalar nda her türlü koruyucu önlemi almak ve dezenfeksiyon flartlar n yerine getirmek zorundad r. Is r lma durumunda hastan n kuduz afl s n n olup olmad n kontrol etmeli ve afl l olsalar bile gerekli karantina uygulamas n n yap lmas için veteriner müdürlüklerini haberdar etmelidir. Is r lan kifliyi sa l k kurulufluna yönlendirerek sa alt mlar n yapt rmalar ve kuduza karfl afl lanma durumunu sa l k kurulufluna dan flmalar sa lanmal d r. Resim 1.1 Hayvanlar n Sa l k Durumunu De erlendirme Görerek de erlendirme: Hayvanlar n bafl, boyun, gö üs ve kar n bölgeleri ile ayaklar na ç plak gözle bak lmas d r. Bu muayenede hayvan n duruflu, çevreye ilgisi, bafl ve boynunu tutuflu, nefes al flverifli, kar n, bel ve s rt bölgelerinin pozisyonu de erlendirilir. Mercekli ve fl kl aletler kullan larak yap lan muayenede; burun bofllu u, göz ve kulak kanal, bo az bölgesi, yemek borusu, mide ve kal n ba- rsaklar, idrar kesesi, nefes borusu ve bronfllar n iç yüzeyleri de erlendirilir. El ve parmaklar kullanarak de erlendirme: Muayenede el ayas, elin üst yüzü ve parmaklar kullan l r. Elle muayenede organ n veya lezyonun k vam, boyutlar, s cakl, duyarl, hareket edebilme özellikleri de erlendirilir. Derinin ve kar n içi organlar n n d flar dan muayenesi ve ba rsak içi yolla (rektal muayene) ulafl labilecek kar n içi organlar n n muayenesi bu yöntem kullan larak yap l r. Muayene s ras nda kullan lan muayene çekici (a) ve plesimetre (b)

15 1. Ünite - Temel Kavramlar 7 Vurarak de erlendirme: Bu muayenede çekiç ve plesimetre (Resim 1.1) kullan l r. Genellikle at ve s rlarda kullan lan bir yöntemdir. Muayenenin amac çekiçle vurulan bölgenin alt ndaki dokunun titreflmesi sonucu alg lanan sesin de erlendirilmesidir. Vurma muayenesinde; çi gaz dolu organdan (örne in s r n iflkembesi) davul sesi alg lan r. çinde bofllu u olmayan dokulardan (örne in karaci er) veya lezyonlardan (örne in içi s v dolu kistik lezyonlar) alg lanacak ses mat sestir. çinde hem hava hem doku bulunan organlardan (örne in akci erler) davul-mat ses aras bir ses alg lan r. Ölçerek de erlendirme: Hayvanlar n canl a rl n n tart lmas, vücut s cakl n n ölçülmesi ve lezyon boyutlar n n ölçülendirilmesi uygulanan bafll ca ölçme de erlendirmeleridir. Delme uygulamas ile de erlendirme: Deri flifllikleri ve vücut boflluklar ndan içerik örne i almak ve içeri i boflaltmak için i ne veya kanül uygulamas yap l r. Al nan örne in hücre ve mikroorganizma içeri i ve protein miktar incelenir, içerikte mikroorganizma üreme incelemesi yap l r. Biyopsi alarak de erlendirme: Organ ve lezyonlardan biyopsi i nesi kullanarak veya operasyon uygulanarak doku örne i al nmas d r. Al nan örnek boyan r ve histopatolojik olarak incelenir. Biyolojik testlerle de erlendirme: Çeflitli serolojik testler uygulanarak hastalar n kan serumunda antikor, kan nda ve vücut s v lar nda antijen aran r. Baz alerjik testler uygulanarak vücudun duyarl hale geldi i etkenler belirlenir. Laboratuvar analizleri ile de erlendirme: Kanda hematolojik de erler, kan serumunda çeflitli biyokimyasal parametreler, kanda parazitlerin eriflkini veya larvalar, d flk da kan, parazitin eriflkini, larvas veya yumurtas, lenf yumrusu s v s nda parazit, kar n, gö üs ve perikart içi s v lar n hücre içeri i, mikroorganizma içeri i, omurilik s v s n n hücre içeri i ve protein konsantrasyonu incelenen bafll ca laboratuvar parametreleridir. Görüntüleme aletleri ile de erlendirme: Röntgen, ultrason, magnetik resonans ve kompüterli tomografi kullan lan bafll ca görüntüleme cihazlar d r. Görüntülenen organlar n homojenitesi, lezyonlar n varl, damarlaflmas de erlendirilebilir. Kar n, gö üs ve perikard içi s v toplanmalar anlafl l r. Hastal k kavram n tan mlayacak veriler nas l elde edilir? SIRA S ZDE Hastal k Belirtileri DÜfiÜNEL M Kusma: Kusma genellikle patolojik bir olayd r ve mide içeri inin a zdan d flar ya ç kar lmas d r. Kediler ve köpekler bir defada fazla miktarda yemek yediklerinde g day ç kar r ve tekrar yerler. Yine kediler mide mukozas n SORU yenilemek için ince çimlerden yerler ve bunu kusarlar. S r, koyun ve keçiler gevifl için g day a za getirirler. Atlar ve tavflanlar kusamazlar. Köpek kediler mide-ba rsak, D KKAT karaci- er, kar n zar, beyin, böbrek ve uterus hastal klar nda kusarlar. S rlar ön mide hastal klar nda bazen kusarlar. Kusma vücut s v s nda eksilmeye, aç kalmaya ba l çoklu organ yetmezliklerine yol açar. Hastalarda kusman n nedeni bulunup or- SIRA S ZDE tadan kald r lmal, kusma durdurucu ilaçlar kullan lmal, hastan n s v ve g da gereksinimi damar yoluyla s v uygulamas yap larak karfl lanmal d r. shal: D flk n n sulu ç kar lmas d r. Ba rsaklarda sindirilemeyen, emilemeyen her türlü madde ve ba rsaklarda hastal a neden olan etkenler ishale yol açar. Ba- rsaktaki bozuklu un yerleflti i yer ve lezyonun fliddetine göre K d flk T A sulu, P mukuslu veya kanl olur. Neden ortadan kald r l r ve semptomatik sa alt m yap l r. 1 SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU D KKAT SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET

16 8 Temel Klinik Bilgisi Kanl d flk lama: Kan ba rsaklar n ön k sm ndan geliyorsa d flk katran rengindedir. Kan ba rsaklar n arka k sm ndan geliyorsa d flk k rm z renkte ç kar. shal durumunda kana mikroorganizma veya toksin kar flmas, s v ve elektrolit kayb na ba l çoklu organ yetmezli i geliflir. shalli hastalarda neden ortadan kald - r l r, damar içi s v uygulamas yap l r ve ba rsak fonksiyonlar n düzeltici sa alt m uygulan r. Kar n genifllemesi: Atlarda mide genifllemesi, ba rsak dönmesi, kör ba rsak genifllemesi ve kar n zar yang s ve gebelik; s r, koyun ve keçilerde ön midede gaz ve s v içerik toplanmas, kar n zar yang s ve gebelik; köpek ve kedilerde kar n içinde s v toplanmas, mide ba rsak dönmesi ve gebelik durumunda; kufllarda kar n içi s v toplanmas, kar n içi kitlesi, kar n zar yang s, egzotik hayvanlarda kab zl k, kar n zar ve organ yang s, tavflanlarda ba rsak durgunlu u kar n genifllemesine neden olur. Kar nda s v toplanmas ve kar n zar yang s nda s v elektrolit kayb, toksikasyon ve çoklu organ yetmezli i geliflir. Hastalarda s v, elektrolit, antibiyotik sa alt m yap l r ve erken dönemde periton y kan r. Burun ak nt s : Tüm hayvanlarda solunum yolu enfeksiyonlar nda görülür. Kanl ak nt derin doku yang s n gösterir ve önemlidir. rinli ak nt lar da ciddi hastal k bulgusudur. Neden ortadan kald r l r ve genel durumu düzeltici sa alt m yap l r. Solunum güçlü ü: Burun, bo az, nefes borusu ve akci erler bozukluklar nda ortaya ç kar. Nedene yönelik sa alt m uygulan r. Öksürük: Bo az, nefes borusu ve akci erlerdeki bozukluklarda ortaya ç kar. laç uygulamalar yla sa alt l r. S k ve a r l ifleme: Sidik kesesi ve idrar yollar n n hastal klar nda ortaya ç kar. Neden ortadan kald r l r ve semptomatik sa alt m yap l r. Kanl ifleme: Böbrek, idrar kesesi ve idrar yollar ndaki kanamal hastal klarda idrarda kan görülür. Neden bulunur ve gerekli sa alt m uygulamalar yap l r. Fazla miktarda idrar ç karma: Böbrek bozukluklar, karaci er ve uterus hastal klar, fleker hastal ve hormonel hastal klar sonucu ortaya ç kar. Neden saptanarak hastal a özel sa alt m uygulan r. drar kaç rma: drar kesesini kontrol eden sinirler ve kaslar n çal flma yetersizli i veya uyumsuzlu una ba l geliflir. laçla sa alt l r. Deride kafl nt : Deride sinir uçlar na kadar ulaflan hastal klarda ortaya ç kar. Neden bulunur ve gerekli ilaçlar uygulan r. Deride kepeklenme: Deride hücre yenilenmesini etkileyen hastal klarda ortaya ç kar. Deri yenilenmesinde yararl vitaminler ve iz elementler verilir. Deride Ya lanma: Deride ya bezlerini uyaran hastal klarda ortaya ç kar. Deri sa l için önemli olan vitamin, ya asitler, aminoasitler ve iz elementleri içeren ilaçlar verilir. Bay lma: Beyine yeterince kan gidememesine neden olan durumlar, ani a r lar ve travmalar bay lmaya neden olur. Neden araflt r l r ve gerekli sa alt m uygulan r. Ayakta duramama: Halsizlik, kas ve iskelet a r lar, vücut içi organ a r lar ve beyin hastal klar nda ortaya ç kar. Neden araflt r l r ve sa alt m yap l r. Yürüyüfl bozuklu u: Kas iskelet sistemi, beyin, omurilik ve sinir kollar n n hastal klar nda ortaya ç kar. Neden araflt r l r ve sa alt l r. Kas lmalar: Omurilik hastal klar nda ortaya ç kar. Kas lmalar ilaç uygulamas yla önlenir. Felç: Beyin ve omurilik hastal klar nda, sinir-kas ileti aksakl klar nda ortaya ç - kar. Neden ortadan kald r l r. Fiziksel tedavi yöntemleri uygulan r.

17 1. Ünite - Temel Kavramlar 9 Yang : Dokularda kan s v s, hücreler ve di er flekilli elemanlar n toplanmas yla oluflan k zar kl k, a r, flifllik ile karakterize bozukluktur. Neden ortadan kald r - l r. Yang giderici ilaçlar verilir. Ödem: Dokularda hücreler aras bölgeye kan n s v k sm n n toplanmas d r. Neden ortadan kald r l r, vücuttan s v at l m n sa layan sa alt m yap l r. Apse: Dokularda içi irin dolu fliflliklerin oluflmas d r. rin s v halde iken flifllik operatif olarak boflalt l r. fiifllik sertleflmiflse doku operasyonla bir bütün olarak kesilip al n r. Hematom: Dokulara kan n toplanmas d r. P ht laflma oluflsun diye bir hafta beklenip ameliyatla flifllik boflalt l r veya bir bütün olarak al n r. Flegmon: Dokularda yang ya ba l olarak oluflan sertleflmedir. Flegmonlu bölgedeki kan dolafl m n n h zland r lmas na yönelik sa alt m uygulan r. Anfizem: Dokulara gaz veya hava toplanmas d r. Gaz veya havan n geldi i odak kapat l r. K r k, ç k k: Kemiklerin bütünlü ünün bozulmas na k r k denir. Bandajla veya operasyonla k r k uçlar bir araya getirilir. Kemiklerin eklem yapt yerden ç kmas na ç k k denir. Eklemden ç kan kemik yerine yerlefltirilip eklem bandajla sar l r. Yara: Dokulardaki yüzlek veya derin doku kay plar d r. Pansuman yap l r. Yara iyileflmesinde yararl ilaçlar verilir. Yabanc cisim: Dokulara yabanc cisim batmas d r. Operasyonla ç kar l r. Meme flifllikleri: Meme yang ve tümörlerinde ortaya ç kar. laç ve operasyon uygulan r. D fl genital organ ak nt lar : ç ve d fl genital organlardaki yang, lezyon ve tümörlerde ortaya ç kar. Ak nt fleffaf, irinli veya kanl olabilir. Nedene yönelik ilaç verilir. Hastal k belirtileri sadece belirtinin görüldü ü organa iliflkin hastal klar ndan SIRA S ZDE m ileri gelir? DÜfiÜNEL M 2 SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU SORU D KKAT D KKAT SIRA S ZDE SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET

18 10 Temel Klinik Bilgisi Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Hayvanlar n sa l k durumlar yla ilgili temel kavramlar tan mlamak. Hastal k, organ fonksiyonlar n n normal d fl na ç kmas d r. Organ, doku ve hücrelerde oluflan bozukluklar fiziksel muayene, görüntüleme cihazlar ve laboratuvar analizleriyle saptanabilir. Hastal k denildi inde patolojik nedenlerin yol açt bozukluk düflünülmelidir. Genetik nedenler, fiziksel ve kimyasal maddeler, bakteri, virus, mantar ve parazit gibi mikroorganizmalar, toksik maddeler, tümörler, immunolojik ve alerjik reaksiyonlar hastal klara neden olan bafll ca etkenlerdir. Vücudun tutuluflu, yürüyüfl, yeme iste i, yemi a z na alma, çi neme ve yutma, nefes al p verme, ifleme, d flk lama, terleme, k l dökülmesi, nabz n say s, ritmi ve fliddetinde de iflikliklerden bir veya birkaç n gösteren hayvanlar hasta olarak de erlendirilir. Semptom hastalarda ifltahs zl k, halsizlik, burun akmas, öksürük, kusma, ishal, kafl nt, s k ifleme, nabz n h zlanmas gibi gözlenen veya saptanan hastal k belirtilerinden her birine denir. Hasta sahibinden al nan bilgi, fiziksel muayene, görüntüleme ve laboratuar analiz bulgular na bak larak hastal n hangi organa yerleflti ini ak l yürütme yöntemi kullan larak belirlemeye hastal n tan s n koyma denir. Hastalarda anamnezi, fiziksel, laboratuvar ve görüntüleme muayenelerini de erlendirip benzer bulgulara yol açan hastal klar eleyerek tan koymaya ay r c tan denir. Hastal k nedenlerini ortadan kald rmak ve bozukluklar düzeltilmek için yap lan uygulamalara sa alt m denir. Klinik muayene, görüntüleme ve laboratuar analiz bulgular ile sa alt ma yan t dikkate al narak hastan n sa l k durumu hakk nda verilecek karara prognoz denir. Yörede veya ortamda daha önce belirlenmifl hastal klar dikkate al narak, ayn yöre veya ortamda bulunan hayvanlar n hastalanmamas için al nan önlemlere koruma (profilaksi) denir. A MAÇ 3 Klini e baflvuran hastaya verilen veterinerlik hizmetini aç klamak. Veteriner hekim ve hekim sorumlulu unda olmak üzere di er klinik çal flanlar n n hasta ve hasta sahibine karfl davran fllar n n nas l olmas gerekti ini belirten yönetmelikler bulunmaktad r. Veteriner hekim veteriner odalar n n denetiminde iflyeri açarak görevlerini ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde yaparlar. Hasta hayvanlar n muayenesi, acil müdahale, sa alt m uygulamalar, operasyonlar, gebelik ve do um ile meme hastal klar, hastal klardan koruyucu uygulamalar bafll ca veterinerlik hizmetleridir. Veteriner hekim görme, iflitme, koku alma, el ve parmaklarla muayene sonucu elde etti i veriler ile görüntüleme ve laboratuar analiz bulgular n de erlendirerek hayvanlar n sa l k durumunu ortaya koyar. Hayvan sahibini bilgilendirerek bilgilendirilmifl onam al r. Gerekli ilaçlar uygular ve sa alt m n devam evlerde yap lacaksa uygulaman n nas l olaca n aç klar. Operasyon gerekiyorsa hayvan sahibinin yaz l iznini al r ve operasyonu uygular. Operasyon sonras bak m yapar ve devam edecek sa alt m uygulamas n hasta sahibine aç klar. Gebeli in geliflmesi, gebeli- in devam ve do umun sa l kl olmas için her türlü uygulamalar yapar, yeni do an yavru ve meme sa l n gözetir ve koruyucu önlemleri al r. Hastal k durumunda erken ve etkili bir sa- alt m uygular. Do um yapan hayvanlarda do- um sonras hastal klar n geliflmemesi için gerekli önlemleri al r. Hayvanlar n sa l k durumunun de erlendirilmesinde kullan lan muayene yöntemlerini listelemek. Görerek de erlendirme, hayvanlar n bafl, boyun, gö üs ve kar n bölgeleri ile ayaklar na ç plak gözle bak lmas d r. El ve parmaklar kullanarak de erlendirme, muayenede el ayas, elin üst yüzü ve parmaklar kullan l r. Elle muayenede organ n veya lezyonun k vam, boyutlar, s cakl, duyarl, hareket edebilme özellikleri de erlendirilir. Vurarak de erlendirme, bu muayenede çekiç ve plesimetre kullan l r. Genellikle at ve s rlarda kullan lan bir yöntemdir. Muayenenin amac çekiçle vurulan bölgenin alt ndaki dokunun titreflmesi sonucu alg lanan sesin de erlendirilmesidir. Ölçerek de erlendirme, hayvanlar n canl a rl - n n tart lmas, vücut s cakl n n ölçülmesi ve lezyon boyutlar n n ölçülendirilmesi uygulanan bafll ca ölçme de erlendirmeleridir. Delme uygulamas ile de erlendirme, deri flifllikleri ve vücut boflluklar ndan içerik örne i almak

19 1. Ünite - Temel Kavramlar 11 A MAÇ 4 ve içeri i boflaltmak için i ne veya kanül uygulamas yap lmas d r. Biyopsi alarak de erlendirme, organ ve lezyonlardan biyopsi i nesi kullanarak veya operasyon uygulanarak doku örne i al nmas d r. Al nan örnek boyan r ve histopatolojik olarak incelenir. Biyolojik testlerle de erlendirme: Çeflitli serolojik testler uygulanarak hastalar n kan serumunda antikor, kan nda ve vücut s v lar nda antijen aran r. Baz alerjik testler uygulanarak vücudun duyarl hale geldi i etkenler belirlenir. Laboratuvar analizleri ile de erlendirme: Kanda hematolojik de erler, kan serumunda çeflitli biyokimyasal parametreler, kanda parazitlerin eriflkini veya larvalar, d flk da kan, parazitin eriflkini, larvas veya yumurtas, lenf yumrusu s v s nda parazit, kar n, gö üs ve perikart içi s v lar n hücre içeri i, mikroorganizma içeri i, omurilik s v - s n n hücre içeri i ve protein konsantrasyonu incelenen bafll ca laboratuvar parametreleridir. Görüntüleme aletleri ile de erlendirme: Röntgen, ultrason, magnetik resonans ve kompüterli tomografi kullan lan bafll ca görüntüleme cihazlar - d r. Görüntülenen organlar n homojenitesi, lezyonlar n varl, damarlaflmas de erlendirilebilir. Kar n, gö üs ve perikard içi s v toplanmalar anlafl l r. Hayvanlarda görülebilecek hastal k belirtilerini tan mlamak. Hastalar n gösterdi i belirtiler hayvan sahiplerince ifade edilebilece i gibi, fiziksel muayene ile veya görüntüleme ve laboratuar analiz bulgular yla belirlenir. Bu belirtiler hastal n yerleflti i organ belirleme f rsat n verir. Yaln z belirti sadece o organa ait bozukluktan dolay ortaya ç kmayabilir. Baflka organ hastal klar nda da benzer belirtiler gözlenebilir. Kusma, mide içeri inin a zdan d flar ya ç kar lmas d r. shal, d flk n n sulu ç kar lmas d r. Kanl d flk lama, k rm z veya katran renkli d flk - n n ç kar lmas d r. Kar n genifllemesi, kar n içinde yang veya kan dolafl m bozuklu una ba l olarak gaz veya s v içerik birikmesi veya ba rsak hareketlerinin yavafllamas, kar n kaslar n n sarkmas gibi nedenlerle ortaya ç kar. Burun ak nt s, solunum yolu enfeksiyonlar nda görülür. Solunum güçlü ü, burun, bo az, nefes borusu ve akci er bozukluklar nda ortaya ç kar. Öksürük: Bo az, nefes borusu ve akci er bozukluklar nda ortaya ç kar. S k ve a r l ifleme, sidik kesesi ve idrar yollar - n n hastal klar nda ortaya ç kar. Kanl ifleme, böbrek, idrar kesesi ve idrar yollar ndaki kanamal hastal klarda görülür. Fazla miktarda idrar ç karma, böbrek bozukluklar, karaci er ve uterus hastal klar, fleker hastal ve hormonel hastal klar sonucu ortaya ç kar. drar kaç rma, idrar kesesini kontrol eden sinirler ve kaslar n çal flma yetersizli i veya uyumsuzlu- una ba l geliflir. Deride kafl nt, deride sinir uçlar na kadar ulaflan hastal klarda ortaya ç kar. Deride kepeklenme, deride hücre yenilenmesini etkileyen hastal klarda ortaya ç kar. Deride Ya lanma, deride ya bezlerini uyaran hastal klarda ortaya ç kar. Bay lma, beyine yeterince kan gidememesine neden olan durumlarda ortaya ç kar. Ayakta duramama, halsizlik, kas ve iskelet a r - lar, vücut içi organ a r lar ve beyin hastal klar nda ortaya ç kar. Yürüyüfl bozuklu u, kas iskelet sistemi, beyin, omurilik ve sinir kollar n n hastal klar nda ortaya ç kar. Kas lmalar, omurilik hastal klar nda ortaya ç kar. Felç, beyin ve omurilik hastal klar nda, sinir-kas ileti aksakl klar nda ortaya ç kar. Yang, dokularda kan s v s, hücreleri ve di er flekilli elemanlar n toplanmas yla oluflan k zar kl k, a r, flifllik ile karakterize bozukluktur. Ödem, dokularda hücreler aras bölgeye kan n s v k sm n n toplanmas d r. Apse, dokularda içi irin dolu fliflliklerin oluflmas d r. Hematom, dokulara kan n toplanmas d r. Flegmon, dokularda yang ya ba l olarak oluflan sertleflmedir. Anfizem, dokulara gaz veya hava toplanmas d r. K r k, ç k k, kemiklerin bütünlü ünün bozulmas na k r k, kemiklerin eklem yapt yerden ç kmas na ç k k denir. Yara, dokulardaki yüzlek veya derin doku kay plar d r. Meme flifllikleri, memenin yang ve tümörlerinde ortaya ç kar. D fl genital organ ak nt lar : ç ve d fl genital organlardaki yang, lezyon ve tümörlerde ortaya ç kar.

20 12 Temel Klinik Bilgisi Kendimizi S nayal m 1. Afla daki cümlelerden hangisi hastal k tarifine bir örnektir? a. Heyecan tansiyonu yükseltir. b. Hayvan n atefli var. c. Hava s cak hayvan çok terlemifl. d. Koflturursan nefes nefese kal rsin. e. lkbaharda k l dökülmesi artar. 2. Semptom ve sendrom ile ilgili afla daki ifadelerden hangisi yanl flt r? a. Semptom bir organda fonksiyon bozuklu una iflaret eden belirtidir. b. Hastal n tan s n n konulmas nda sendrom semptomdan daha yararl d r. c. Semptomu sadece veteriner hekimler belirleyebilir. d. Sendrom bir hastal n neden oldu u belirtiler toplulu udur. e. Semptom hastal n nedenini ortaya koymaz. 3. Afla dakilerden hangisi acil sa alt ma bir örnektir? a. Karn fliflmifl ve bu nedenle nefes alma güçlü ü olan hastaya mide sondas uygulamak b. Apseyi operatif olarak boflaltmak c. fltahs z hastaya serum vermek d. Ayak fliflli i olan hastan n aya n ilaçl suyla sarmak e. Topallayan hastaya röntgen çekmek 4. Afla dakilerden hangisi prognozu ifade eder? a. Hastaya serum uyguland. b. Röntgen çekilirse k r k belli olur. c. Kemik k r nda bandaj uygulan r. d. Vitamin destekleyici bir sa alt md r. e. Koma durumundaki hastalar her zaman ölüme yak n hastalar d r. 5. Afla dakilerden hangisi hasta ve hasta sahibine karfl yap lmas gereken davran fllardan biridir? a. Hastan n flikayetini sorup muayene odas na almak b. Hasta kanl d flk ç kard için baflka veterinere yönlendirmek c. Hasta sahibinin hastas yla ilgili duygular na ilgisiz kalmak d. Hastay sa alt m tamamlanmadan klinik d fl na ç karmak e. Hasta sahibine hastas n n durumu hakk nda bilgi vermeyi reddetmek 6. Hastan n bel ve s rt bölgesinin kamburlu unu fark etmek afla daki de erlendirme türlerinden hangisine girer? a. El ve parmaklarla de erlendirme b. Görerek de erlendirme c. Ölçerek de erlendirme d. Biyolojik testlerle de erlendirme e. Vurarak de erlendirme 7. Hastalarda derinin yüzey s cakl n ve terlemeyi belirlemede afla daki de erlendirmeden hangisi kullan - l r? a. Ölçerek de erlendirme b. Görerek de erlendirme c. Delme uygulamas yla de erlendirme d. El ve parmaklarla de erlendirme e. Görüntüleme ile de erlendirme 8. Atlarda kusma ile ilgili afla daki ifadelerden hangisi do rudur? a. Atlar kusamaz, kusmak zorunda kal rsa midesi y rt l r b. Atlarda kusma belirtisi mide hastal klar nda s k ortaya ç kar. c. Kusan ata damar içi serum verilmelidir. d. Kusan ata kusma kesici ilaç uygulan r. e. Kusma at rahatlat r ve at iyileflir. 9. Siyah renkli d flk ç karma afla dakilerden hangisine iflaret eder? a. Hayvan kömür yemifltir. b. Hayvan koyu yeflil yaprakl g da yemifltir. c. Hayvanda üst sindirm yolu organlar nda kanama vard r. d. Hayvanda rektum kanamas vard r. e. Hayvanda kab zl k vard r. 10. Deride ödeme ba l geliflen flifllikte en belirgin bulgu afla dakilerden hangisidir? a. fiiflli in hamur k vam nda olmas b. fiiflli in sert olmas c. fiiflli in so uk hissedilmesi d. fiiflli in k zar k olmas e. fiiflli in a r l olmas