Gübreler ve Gübreleme makinaları

Transkript

1 Gübreler ve Gübreleme makinaları Tarımsal üretimde bitkilerin yetişme dönemlerinde daha iyi gelişmelerinin sağlanması, sulama ve tarımsal savaş gibi birçok kültürel faktörlerin yanında gübreleme aracılığı ile 16 adet temel kimyasal besin elementinin bitkiye sunulması ile elde edilmektedir. Bu nedenle her geçen gün tarımda alınabilir besin maddelerinin sağlanması için gerek çiftlik gerekse yapay gübreler artan miktarlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bir toprağın verimliliğini artırmak için aşağıda sıralanan materyaller kullanılmaktadır : 1-çiftlik gübreleri, bitki artıkları, hayvan döküntüleri 2-yapay gübreler, fabrika kimyasal artıkları 3-Yeşil gübreler 4-toprak koşullarını düzeltmeye yönelik jips ve kireç gibi materyaller 5-Bazı pestisitler kullanılarak yapılan yabancı ot mücadelesi Prof.Dr.Rasim OKURSOY 1

2 Çiftlik gübreleri.. Çiftlik gübreleri, hayvansal üretimin yoğun yapıldığı çiftliklerde hayvanların katı ya da sıvı dışkılarından oluşan veya, hayvanların altına yataklık olarak serilmiş ve bitkiye besin kaynağı olan materyallerdir. Çiftlik gübresi içerisinde sadece ağıl ve ahırlardan elde edilen materyaller akla gelmemelidir. Meralarda serbestçe otlayan hayvanların dışkıları da o bölgeler için önemli derecede gübre niteliğini taşımaktadır. Hayvan yetiştirilen çiftliklerde o halde, çiftlik gübresi, önemli bir yan ürün konumundadır. Çiftlik gübreleri iyi korunduğunda fosfor (P) dışında bitki için tüm diğer besin elementlerini karşılayabilir. Çiftlik gübrelerinin bir diğer yararı da, kuru tarım bölgelerinde suyun toprakta tutulmasına ve bitkinin daha az su tüketmesine önemli derecede katkısının olmasıdır. Bir tarla toprağı, temel besin maddeleri ile birlikte yılda kg/da lık organik materyale gereksinim duymaktadır. Tarladaki diğer varolan organik maddeler dışında yılda dekar başına kg gübrenin tarlaya verilmesini gerektirmektedir. Humuslu killi topraklara Orta ağır killi topraklara Ağır ve hafif topraklara 1200 kg/da 1600 kg/da 2400 kg/da Prof.Dr.Rasim OKURSOY 2

3 Yapay gübreler (NPK).. Ticaret gübrelere yapay gübreler ya da suni gübreler olarak tanımlanır. Yapay gübreler genellikle azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K) gibi temel besin maddelerinin bir yada birkaçını sağlarlar. Karışık gübrlerde temel besin elementleri yanında mikro elementlerde bulunur. Yapay gübreler toz, granül veya kristalize yapıdadır. Bu yüzden taşınması ve tarlaya atılması diğer gübrelere kıyasla daha kolaydır. Ticaret gübrelerinin bir gübre makinası ile tarlaya homojen bir şekilde atılması için, gübrede parçacıkların şeklern yuvarlak ve büyüklük olarak bir örnek olması istenir. Granül gübrelerde bu sağlanmıştır. Topaklaşmanın önüne geçilmesi için gübreler nemden etkilenmeyen ve nem geçirmeyen paketlerde taşınmalı ve temiz kuru yerlerde depolanmalıdır. Yapay gübreler havadan nem absorbe ettiklerinden yapışkan bir hal alır. Yapışkan gübre yığını basınç altında kalır ve hızlı bir şekilde kurursa, topaklaşma dediğimiz durum ortaya çıkar. Topaklaşma, kimyasal reaksiyonlar sonucu da oluşabilir. Topaklaşmış gübrelerin tarlaya homojen bir şekilde atılması zordur. Gübreler tarlaya iki yolla verilir : Gübrenin tarlaya verilmesi 1-Serpme 2-Toprağa gömme Prof.Dr.Rasim OKURSOY 3

4 Yapay gübreler (NPK).. Tarımda gübrelerin toprağa verilme yöntemlerinin belirlenmesinde toprak nemi, toprağın cinsi, toprağın çeşitli besin maddelerini bağlama gücü, toprağın önceki işlenme şekli, gübrenin verileceği bitkinin türü, kök gelişmesi ile gübrenin çeşidi ve miktarı göz önünde tutulmalıdır. Ticaret gübrelerinin toprak içerisinde ve bitki köklerine yakın bölgede dar şeritler halinde verilmesi ile elde edilecek verim artışı, serpilerek verilmede elde edilecek verim artışından daha fazladır. Büyüme döneminde serpilerek verilen gübreye, sıra arası uzaklık fazla ise yanlık, sıralar arası darsa başlık adı verilir. Gübrelerin toprağa gömülerek verilmesi, ekimden önce ya da ekim sırasında yapılır. Ekimden önce gübrelerin toprağa gömülmesinde bir kulaklı pulluktan yararlanılmaktadır. Ekimden önce bir kulaklı pulluğun açtığı çizi tabanına gübrelerin gömülmesi oldukça yaygın bir uygulamadır. Çiftlik gübreleri ise elde edildikten sonra bir süre dinlendirilir ve nemli tutularak çürümeye bırakılır. Serpme gübreler ekimden önce ve arazi sürülmeden toprağa verilir. Bitkilerin büyüme döneminde de serpme gübreler verilebilir. Yapay gübrelerin toprağa verilmesi ise kombine ekim makinaları ile ekim sırasında yapılır. Kombine ekim makinalarında tohum sandıkları yanında gübre sandıkları bulunmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 4

5 Gübreleme Yöntemleri Gübreleme Yöntemleri 1-Serpme Gübreleme 2-Banda gübreleme(şeritvari) 3.Üstten ve yandan verme 4.Yapraklara püskürtme 5.Sulama suları ile verme 1-Serpme Gübreleme arazi sürülmeden veya ekimden önce, elle veya makina ile toprak yüzeyine muntazam olarak serpilerek verilebileceği gibi, bitkiler biraz geliştikten sonra da uygulanabilir.daha sonra, toprak işlenerek gübrelerin üstü örtülür. Serpme şeklinde gübreleme şu durumlarda uygulanabilir; Verimli topraklarda gübre uygulanacağı ve kökleri saran bitkiler yetiştirileceği zaman, Fazla miktarda gübre verileceği zaman, Gübrelerin muntazam olarak ve bitkiye zarar vermeden dağılımının sağlanması için, Hafif yapılı topraklara, potasyumlu gübrelerin verilmesi düşünüldüğü zaman, Suda erir azot kapsayan gübre verileceği ve sıraya ekim yapılmayan bitkiler yetiştileceği zaman, Bu metod,işçi ve zaman tasrrufu sağlar Prof.Dr.Rasim OKURSOY 5

6 Gübreleme Yöntemleri 2-BANDA (ŞERİTVARİ) GÜBRELEME Bu metodda, gübreler ekimden önce, tohum ya da fidenin 3-5 cm altında ve 5-8 cm yanına şeritler açılarak yerleştirilebileceği gibi açılacak şeritlere toplu halde verildikten sonra üzerleri toprakla örtülerek de erilebilir. Sıraya ekilen veya sıra araları çok geniş bırakılan bitkilere uygulanır. Fiksasyon kapasitesi (kil tarafından tutulma kapasitesi) yüksek olan topraklara, fosforlu ve potasyumlu gübreler verileceği zaman uygulanır. Böylece, verilen gübrenin toprakta temas yüzeyi azaltılacağından, fiksasyon önlenmiş olur. Yine bu metod, verimliliği düşük topraklarda ve kök sistemi zayıf bitkilerin yetiştirildikleri bölgelerde, az miktarda gübre vermek gerektiğinde uygulanır. Gerek yurdumuzda gerekse diğer ülkelerde yapılan birçok araştırma, gübrelerin bant halinde verilmesinin daha yararlı olduğunu göstermektedir. Gübre banda verildiği zaman genç bitkinin henüz fazla gelişmemiş olan kökleri, bitki yakınındaki bu gübreden kolaylıkla yararlanmakta ve daha çabuk büyümektedir. Diğer taraftan banda verilen gübrenin içerisindeki bitki besin maddesi (özellikle fosfor) bitkiye yarayışlılığını uzun süre devam ettirmektedir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 6

7 Gübreleme Yöntemleri 3-ÜSTTEN VEYA YANDAN (BAŞLIK) GÜBRELEME Daha önce ekilmiş bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra üstten veya yandan gübrelenir. Bu metod daha çok erken ilkbaharda kullanılan azotlu gübrelerin uygulanmasında kullanılmaktadır. Üstten gübreleme bitkilerin üzerine serpilerek, yandan gübreleme ise sıra aralarına verilerek yapılmaktadır. 4-YAPRAKLARA PÜSKÜRTME Genel olarak meyve ağaçları ve kültür bitkilerinde mikro element noksanlığı görüldüğünde, ticaret gübreleri eriyik halinde yapraklara verilir. Bu maddeler yaprakların kütikula veya gözeneklerinden girerek ulaşır. Çok soğuk ve çok sıcak iklim bölgelerinde uygulanır. N.P.K. sınırlı olarak verilir. Gübreler eriyik halinde verilirken yaprakların yaş olmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Mücadele ilaçları ile birlikte vermek mümkündür. Ancak dikkat edilecek husus, gübrelerin kalsiyum, sülfür ya da yanlız sülfür kapsayan ilaçlarla birlikte verilmemesidir. Azot noksanlığı görüldüğünde yapraklara en fazla ÜRE şeklinde vermek mümkündür Prof.Dr.Rasim OKURSOY 7

8 Gübreleme Yöntemleri 5-SULAMA SUYU İLE GÜBRELEME Bu metodda, sulama suları ile karıştırılan gübre toprağa verilir. Sulama suları ile gübreleme dha ziyade narenciye, şekerpancarı, yonca gibi bitkilere uygulanır. Avantajlarının yanında dezavantajları da vardır. Örneğin, fosfor kapsayan gübrelerin suda erirliğinin az olması nedeniyle serpmeye veya banda vermeye oranla etkisi daha azdır. Potaslı gübreler sulama ile verilebilir. Sulama suyunun çok kireçli olmamasına dikkat edilmelidir. GÜBRELERİN VERİLME ZAMANLARI Gübrelerin toprağa verilme zamanları, toprağa, iklime ve yetiştirilen bitkiye bağlı olarak değişmektedir. Toprak sahip olduğu fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri ile gübrenin uygulama zamanı önemli ölçüde etkiler. Esas olan tohumun çimlenmesi esnasında köklerin yanı başında yeterli miktarda bitki besin maddesinin bulunmasıdır. Gübreleme zamanının tayininde baz alınabilecek en önemli ölçü de budur. Aksi takdirde gübrelemeden beklenen başarı çok yüksek olmayabilir. Bu bakımdan gübre verme zamanı konusunda standart bir takvim tavsiye etmek mümkün değildir. Ancak temel besin elementlerinden NPK'nın uygulama zamanı konusunda kaba hatları ile bazı hususları belirtmek mümkündür Prof.Dr.Rasim OKURSOY 8

9 Gübreleme Yöntemleri EKONOMİK GÜBRE KULLANIMINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Dengeli ve ekonomik gübre kullanımı üzerinde çeşitli faktörler etki yapar. Bu faktörler bitki, iklim ve topraktır. Bitkiler, farklı gelişme dönemlerinde topraktan değişik miktarla besin maddesi kaldırırlar. Aynı şartlarda çeşitli bitkilerin besin maddeleri ihtiyaçları da birbirinden farklı olduğu gibi bunların kök özelikleri ile ilgili olarak toprak ve gübredeki elementlerinden yararlanmaları da farklıdır. Bu nedenle kök etki alanına olabildiğince yakın verilen gübrelerden bitkiler daha fazla faydalanmaktadırlar. Diğer etmenler uygun olsa bile sıcaklık ve yağışın dağılımı; bitkilerin gübreden yararlanmasını, büyük ölçüde etkiler. Toprağın ısısı ve nemi, havanın sıcaklığı ve özellikle yağış durumu gübrelemenin başarısı için çok önemlidir. Dengeli ve ekonomik gübre kullanımında toprakların fiziksel, yasal ve biyolojik özelliklerin bilinmesi son derece önem taşır. Ayrıca gübrenin toprakta uygun bir konuma verilmesi gerekir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 9

10 Gübreleme Yöntemleri KÂRLI BİR GÜBRELEMENİN ŞARTLARI Karlı bir gübreleme ancak, bitkinin isteği olan gübre miktar ve çeşidini, en uygun zamanda ve şekilde uygulamakla yapılabilir. Kazançlı bir gübrelemenin dört şartı vardır.. Uygun gübre cinsinin verilmesi. Bitkinin ihtiyacı kadar gübrenin verilmesi. Gübrenin usulune uygun verilmesi. Gübrenin uygun zamanda verilmesi Bu şartların gerçekleştirilmesi için toprak analizinin mutlak suretle yaptırılması gerekmektedir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 10

11 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Çiftlik gübrelerinin ahırdan alınıp tarlaya taşınması çok zor bir iştir. Bu işin insan iş gücü ile yapılması zor olduğu kadar sağlık açısından da uygun değildir. Bu nedenle çiftlik gübre dağıtma makinaları geliştirilmiştir. Yükleme işi mekanize edildiğinde gübre dağıtmadaki iş gücü gereksinimi %80 oranında azalmaktadır. Günümüzde kullanılan çiftlik gübresi dağıtma makinaları, kümeler ya da namlular şeklinde tarla yüzeyine bırakılmış gübreyi yayan makinalardır. Bu makinaların iş genişliği 2m dolayındadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 11

12 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 2 çeşittir : 1-gübreyi arkadan dağıtan makinalar 2-Gübreyi yandan dağıtan makinalar Gübreyi arkadan dağıtan makinalar uygulamada çok yaygın olarak kullanılır. En önemli parçaları şunlardır : 1-taşıyıcı araba 2-gübre dağıtıcı düzen 3-gübre besleme düzeni Gübre dağıtıcı düzen hareketli bir tamburdan oluşmaktadır. Bazı makinalarda gübre dağıtıcı tambur sabit iken bazılarında ise hareketlidir. Sabit tamburlu düzenlerde gübre tambura doğru zincirli besleme düzeni ile itilmektedir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 12

13 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Prof.Dr.Rasim OKURSOY 13

14 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Prof.Dr.Rasim OKURSOY 14

15 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Gübreyi yandan dağıtan makinalarda is hareketli bir mil üzerinde savrularak gübreye çarpan zincirlerden yararlanılır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 15

16 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Gübreyi yandan dağıtan makinaların bir diğer çeşidi de Bunların dışında kasanın yan yüzeyine monte edilmiş paralel dağıtıcı tamburları olan makinalardır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 16

17 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Gübre dağıtma makinalarında kullanılan taşıyıcı arabalar tek ya da çift dingilli olarak yapılırlar. Kapasiteleri tek dingilli olanlarda 2-4 ton, çift dingilli olanlarda ise 5-8 ton arasındadır. Bir gübre dağıtma makinasında, kasaya yüklenen gübre miktarı şu eşitlikle saptanır : Q = qv Bet 3.6 Eşitlikte : Q-Taşıyıcı arabaya yüklenen gübre miktarı (kg) q-gübre normu (kg/m 2 ) V-Makinanın ilerleme hızı (km/h) Be-Makinanın efektif iş genişliği (m) T-kasadaki gübrenin dağıtılma süresi (h) Bir saatte atılan gübre miktarı ise: Qh = 0.06(Vb )(h)(b i)(γd) Eşitlikte : Qh-Bir saatte atılan gübre miktarı (ton/h) V b -Besleme hızı (m/dak) bi-kasa genişliği (m) h-kasa doldurma yüksekliği (m) γd-gübrenin özgül ağırlığı (kg/m 3 ) O halde gübre normu : Q q = h VBe (0.06)(Vb)(h)(bi)(γd) = VBe Prof.Dr.Rasim OKURSOY 17

18 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Çözüm : Örnek problem : Arkadan boşaltmalı bir çiftlik gübre dağıtma makinasında kasa genişliği 2 metre, kasanın doldurma yüksekliği is 2.5 metredir. Gübrenin özgül ağırlığı 600 kg/m 3, ve tambura doğru gübrenin besleme hızı 1 m/dak, ilerleme hızı 5 km/h ve efektif iş genişliği ise 3 m alınırsa, a)bu makine ile bir saatte atılan gübre miktarını, b)gübre normunu hesaplayınız. a) Qh = 0.06(Vb )(h)(b i)(γd) = Qh= 0.06(1)(1.5)(2)(600) = = 108 ton / h b) Q 108 q = h = = VBe 5(3) 7.2ton / da = 7200kg / da Prof.Dr.Rasim OKURSOY 18

19 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Çiftlik gübre dağıtma makinalarının arabası bilinen tarım arabalarının özelliklerini taşır. Dolayısı ile materyal taşıma işlerinde kullanılması, gübre dağıtma düzeninin sökülmesini gerektirir. Besleme düzeni ise sökülmeden, yüklenen materyalin kasa gerisine taşıyarak istiflenmesinde kullanılabilir. Gübre dağıtma ve taşıma amaçlı üretilen bu arabalar Amerika da kullanılır. Avrupa da fazla ilgi görmemiştir. Taşıyıcı arabanın kasa uzunluğu tek dingillilerde m iki dingillilerde m genişlikleri m civarındadır. Dağıtıcılar, gübrelerin parçlanarak fırlatılması ve tarlaya yayılmasında kullanılırlar. Çok farklı yapıda dağıtıcılar vardır. Ancak tamburlu dağıtıcılar yaygın olarak kullanılmaktadır. Burada dağıtıcılar kasa kenarına paralel olarak yerleştirilir. Kasa arkasına yerleştirilen tamburlu dağıtıcılar da vardır. Kasa arkasına yerleştirilmiş tamburlu dağıtıcılar tek yada üst üste konulmuş tamburlardan oluşur. Bunlara dar dağıtma alanlı dağıtıcı düzenler denir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 19

20 Granül Gübre dağıtma makinaları Prof.Dr.Rasim OKURSOY 20

21 Granül Gübre dağıtma makinaları Granül gübrelere yapay (suni) gübre adı verilmektedir. Ülkemizde granül gübre dağıtma makinalarına santrifüj gübre dağıtma makinası adı verilmektedir. Santrifüj gübre dağıtma makinalarının üretimi 1950 yılından bu yana devam etmektedir. Yapay gübreler toprak yüzeyine serpme yolu ile dağıtıldığı gibi karıklar içerisine de kümeler halinde bırakılabilir. Ülkemizde yaygın kullanım olarak bu gübreler ekilecek tohumla birlikte verilebilmektedir. Yapay gübre dağıtma makinaları savurma ve sandıklı gübre dağıtma makinaları olarak iki kısımda incelenebilmektedir. Bu makinalar dışındı sıvı veya gaz formundaki gübre/ilaç vs. uygulamalarında kullanılan özel yapıdaki makinalar da bulunmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 21

22 Granül Gübre dağıtma makinaları Granül Gübre Dağıtma Makinalarından istenen özellikler Hareket yönünde ve hareket yönünde gübre dağılımı farklı gübre normunda olmalıdır. Gübre normu kg/da sınırları içerisinde hassas olarak ayarlanabilmelidir. Makine çalışma sırasında arazi engebelerinden ve doğan diğer titreşimden etkilenmemeli, saçılan gübreler homojen bir dağılım göstermelidir. Makinanın, gübre ile temas eden bölümleri korozyona dayanıklı malzemelerden yapılmış olmalıdır. Makinanın bakımı ve temizlenmesi kolay yapılmalı, dayanıklı ve ekonomik olmalıdır. Gübreyi toprak içerisine bırakan yapay gübre dağıtma makinalarında derinlik ayarı bulunmalı ve makinalar çalışma süresi boyunca ayarlanmış derinliklere gübre atabilecek mekanizmalar ile donatılmış olmalıdır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 22

23 Savurma Etkili Gübre dağıtma makinaları Prof.Dr.Rasim OKURSOY 23

24 Granül Gübre dağıtma makinaları Prof.Dr.Rasim OKURSOY 24