I. TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR

Transkript

1

2 BÖLÜM 01 TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR I. TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR Maliyet Muhasebesi : Bir işletmede üretilen mal ve hizmet birimlerinin elde edilmesi ve bunların alıcılara ulaştırılıp paraya çevrilmesi için, işletmenin yaptığı fedakârlığın parasal ölçüsünü gösteren maliyetlerin, hangi giderlerden oluştuğunu belirleyen, söz konusu giderleri; türleri, fonksiyonları ve gider yerleri bakımından hesap planındaki sınıflandırma doğrultusunda kaydedip izleyen, bu bilgilerin inceleme ve yorumunun yapılmasına imkân verecek raporların hazırlanmasını ve maliyetlerin kontrolünü amaç bilen işlemler bütünüdür. Tanımdan da anlaşılacağı gibi maliyet muhasebesi sadece hammadde tedariki ve üretimi ile sınırlı kalmayıp, pazarlama maliyetlerini de kapsayan süreçleri bünyesinde barındırır. Kısaca bir tanımla maliyet, hedeflenen bir sonuca ulaşmak için katlanılması gereken esirgemezliklerin parasal toplamıdır. Örneğin, bir malın maliyeti denildiğinde amaçlanan, eğer o mal satınalma yoluyla elde edilmişse alış maliyeti, eğer üretim sonucu elde edilmişse üretim maliyeti dir. Sonuçta her iki durumda da elde edilen mal olup, birinci durumda maliyet satın alma faaliyetinin, ikinci durumda ise üretim faaliyetinin neden olduğu fedakârlıklarla ölçülecektir. telefon alması gösterilebilir. 100 kök ceviz fidanı yaklaşık 10 yıllık bir vadede ortalama her yıl 3 tona yakın bir üretkenlik sağlar ki bu da yılda TL lik bir kazanç anlamına gelir. Arazi sahibi bu kazancı kaçırmakla kalmayıp, telefon için de bir maliyete katlanmıştır. Bahsi geçen örnekte telefonun maliyeti muhasebe maliyeti olarak açıklanırken, TL lik kaçırılan ceviz kazancı ise fırsat maliyeti olarak nitelendirilebilir. Üzülerek belirtmek gerekir ki kaybolan üretkenlik ve tutumluluk bilincimizi yeniden inşa etmek oldukça zordur. Örnekte açıklanan kavramları tanımlamak gerekirse; Muhasebe Maliyeti : Sonuca ulaşmak için yapılması gereken giderler toplamıdır. Fırsat Maliyeti : Karar seçenekleri arasında birini tercih etmek nedeniyle diğerinden kaçırılan net kazançtır. Bunların yanında yönetim kararlarına ışık tutacak diğer maliyet kavramları da aşağıda açıklanmaktadır. Ek Maliyetler : Türlü seçenekler arasında bir tanesinin seçilmesi durumunda, toplam maliyetlerde (sabit, yarı değişken, değişken) ortaya çıkan değişikliklerdir. Örneğin üretimi 2000 birimden 3000 birime çıkarmayı planlayan bir işletmede; toplam maliyetlerin TL den TL ye çıkması durumunda ek maliyet, TL olacaktır. Elbette bu durumda işletmenin karar alırken beklenen getiriyi de göz ardı etmemesi gerekir. Batmış Maliyet : Bir karar işlemi sırasında o karardan etkilenmeyen maliyetlere batmış maliyetler denir. Genellikle tarihsel maliyetlerdir. Çünkü bunlar geçmişte verilen bir karar ilişkindir ve bugünkü kararlarda bir etkisi olmayacaktır. Örneğin, önceden satın alınmış bir sabit kıymetin maliyeti batmış maliyettir. Diğer bir yönüyle ele alındığında maliyetler sadece katlanılan fedakârlıklarla ölçülemez. Bir işletme var olan emek ve sermayesini belli bir işe kanalize ederken, alternatif bazı fırsatları kaçırmış olur. Bu durumda kaçırılan alternatif kazançlar da işletme için fırsat maliyeti sorununu ortaya çıkartır. Örneğin çılgınca artan tüketim alışkanlıkları ile beraber üretkenliğin yok olduğu ülkemizde, arazi sahibi birinin, boş arazisi üzerine dikebileceği 100 kök ceviz fidanı yerine, kendisine TL değerinde akıllı 1

3 BÖLÜM 01 TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR Maliyet Muhasebesinin Amaçları: I. Üretilen mal ve hizmetlerin birim maliyetlerini ölçmek II. Stokların değerlerini hesaplamak III. Geleceğe yönelik planların yapılmasına yardım etmek IV. Giderlerin kontrolünü ve kalite standardını korumak koşulu ile olanaklar ölçüsünde maliyetlerin düşürülmesini sağlayacak yöntemleri geliştirmek V. Seçenekler arasında karar vermek durumunda olan yöneticilere maliyetle ilgili düzenli, etkili ve güvenilir bilgiler vermek FARKLAR Maliyet Muhasebesi Finansal Muhasebe Mamul Kavramı 151 Yarı Mamul Hs. 152 Mamuller Hs. 620 Satılan Mamul Maliyeti İç Bilgi Kullanıcılarına yönelik veri üretir Yöneticiler Ortaklar Personel Ticari Mal Kavramı 153 Ticari Mallar Hs. 621 Satılan Ticari Malların Maliyeti Dış bilgi kullanıcılarının ihtiyacı olan verileri sağlar Devlet Yatırımcılar Ortak olm. İsteyenler Kredi verenler A. HARCAMA: Bir mal, fayda ve hizmet sağlanması veya herhangi bir edim karşılığı olmaksızın ortaya çıkan bir yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanmalardır. Burada harcamadan kastedilen sadece nakit çıkışları olmayıp, vaat edilen borçlanmalarda harcamanın bileşenini oluşturur. Harcama ile gider kavramları aynı şey değildir. Harcamanın gidere dönüşmesi için, harcama karşılığında elde edilen yararın, aynı dönemde tüketilmesi gerekir. Şayet harcama yoluyla elde edilen yarar gelecek dönemlerde tüketilecek ise, harcamalar maliyete dönüşmektedir. Her harcama bir gider olmayacağı gibi, her giderinde bir harcama olması gerekmez. Örneğin amortisman giderleri ve karşılık giderleri gerçekte nakit çıkışı ve yükümlülük gerektirmeyen giderlerdir. Yani bir harcamaya esas teşkil etmezler. B. MALİYET: Herhangi bir malı veya hizmeti, kullanıldığı veya satıldığı yerde veya durumda elde edebilmek için doğrudan doğruya ve dolaylı olarak yapılan toplam harcamalardır. a) Tükenmiş Maliyet: Peşin ödenmiş giderlerin cari döneme ait kısmıdır. b) Tükenmemiş Maliyet: Cari dönem içerisinde tüketimi gerçekleşmemiş Stoklar, Özel Maliyetler, peşin ödenmiş giderler aktifleştirilmiş gider ya da tükenmemiş maliyet olarak kabul edilir. c) Dönüştürme Maliyeti: Üretim esnasında hammadde ve malzemenin işlenip mamul haline getirilmesine kadar katlanılan maliyetlerdir. İşçilik ve Genel üretim giderinin bileşiminden oluşur. İşlem gideri ve şekillendirme maliyeti olarak da adlandırılmaktadır. C. GİDER: Hasılat elde etmek amacıyla tüketilen maliyetler toplamıdır. a) Bilanço Yaklaşımında Gider: Bir İşletmenin belli bir dönemdeki mal teslimi veya üretim, hizmet kullanımı veya sürekli ana iş konusuyla ilgili diğer işlemleri sonucunda işlemenin varlıklarında meydana gelen azalışlar veya yükümlülüklerinde meydana gelen artışlardır. b) Gelir Yaklaşımında Gider: İşletmenin varlığını ve faaliyetini sürdürebilmesi ve bir ekonomik yarar sağlaması için belli bir dönemde kullandığı ve tükettiği girdilerin faydası tükenmiş maliyetlerin hâsılattan düşülen kısmıdır. 2

4 D. ZARAR: Belirli bir döneme ait giderler toplamının, o dönem hasılatından fazla olan kısmıdır. Diğer bir ifade ile işletmeden çekilen ve konan değerler hariç olmak kaydı ile dönem sonu öz sermayesi ile dönem başı öz sermayesinin karşılaştırılması suretiyle bulunan negatif farktır. Bu açıklamalardan yola çıkarak zararı ikiye ayırabiliriz. a) Bilanço Yaklaşımında Zarar: Belirli bir dönemde bir işletmenin öz sermayesinde, giderler ve işletmeden çekilen değerler hariç, olağan dışı faaliyetler veya arızi yapılan işlemler ve olaylar sonucunda meydana gelen azalışlardır. b) Gelir Yaklaşımında Zarar : Belirli bir dönemde işletme faaliyetlerinin sürdürülmesi ve bir gelir elde edilmesi dışında, arızi iş ve olaylardan dolayı kullanılan veya tüketilen varlıkların hasılattan düşülen, yararı tükenmiş maliyetleridir. BÖLÜM 01 TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR 3

5 II. KAPSAMINA GÖRE MALİYETLER BÖLÜM 02 KAPSAMINA GÖRE MALİYETLER B. DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ Üretilen mamullerin maliyeti üç ana unsurdan oluşmaktadır: 1. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 2. Direkt İşçilik Giderleri 3. Genel Üretim Giderleri Bunlardan ilk ikisi üretim hacmine bağlı değişken giderlerdir. Direkt işçilik giderleri kimi zaman üretimde harcanan süre karşılığı ödenen ücretler şeklinde belirlenirken, bazı uygulamalarda ise esas üretim yerlerinde çalışan işçilerin ücret ve diğer ödemeleri şeklinde tanımlandığından, kısmen veya tümüyle sabit olabilmektedir. Böyle bir durumda, direkt işçilik giderlerinin bir kısmı kimi zaman sabit kimi zaman ise değişken nitelik kazanabilmektedir. Genel üretim giderleri ise kapsamında hem enerji gibi değişken, hem de amortisman gibi sabit giderleri barındıran yarı değişken bir gider grubudur. Bu bakımdan söz konusu giderler iki alt gruba ayrılabilir; a. Değişken Genel Üretim Giderleri b. Sabit Genel Üretim Giderleri Üretim maliyetlerinin kapsamını belirleyen ve mamul için ne kadar kısmının kullanıldığının tespitinde uygulanan yöntemler şunlardır; A. Asal Maliyet Yöntemi B. Değişken Maliyet Yöntemi C. Normal Maliyet Yöntemi D. Tam Maliyet Yöntemi Maliyetlerin yalnızca değişken unsurlarını dikkate alan bir yöntemdir. Bu yöntemde giderler değişken ve sabit olarak ayrılmakta ve maliyeti bulunacak birimlere yalnızca değişken giderler yüklenmektedir. Üretilen birimlerin birim maliyetinin hesabında, bu yöntem direkt ilk madde ve malzeme, işçilik ve genel üretim giderlerinin değişken kısımlarını dikkate almaktadır. GÜG lerinin sabit kısımları ise üretim maliyeti değil dönem gideri kabul edilmektedir. C. NORMAL MALİYET YÖNTEMİ Bu yöntemde değişken üretim giderlerinin tamamının, sabit üretim giderlerinin ise kapasite kullanım oranına göre maliyetlere yüklenmesi esasına dayanır. Üretim maliyetleri bulunurken, direkt ilk madde ve malzeme, direk işçilik maliyetleri ile değişken genel üretim maliyetleri dikkate alınır. Bununla beraber sabit genel üretim maliyetlerinin dönem içinde kullanılan kapasiteye ait olan kısmı maliyetlere yüklenir. D. TAM MALİYET YÖNTEMİ Tüm maliyet unsurlarının üretim maliyetlerine dahil edildiği yöntemdir. Bu yöntemde dönemin üretim giderlerinin tamamı direkt, endirekt, sabit ve değişken olmasına bakılmaksızın üretilen mamul maliyetine dahil edilir. Not: Bu konu ile ilgili olarak hazırlanmış kalıp tablo aşağıdaki gibidir. Birçok soru bu tablodaki kurallara uyularak rahatlıkla yapılabilmektedir. A. ASAL MALİYET YÖNTEMİ Üretim Maliyetlerinin belirlenmesinde direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik giderini maliyetlere dâhil eden yöntemdir. Genel üretim giderlerinin tamamı maliyet dışı bırakılarak dönem gideri olarak kabul edilmektedir. Asal Maliyet Yöntemi endüstri öncesi toplumlarda üretimin el emeği ve küçük aletler kullanılarak mamule dönüştüğü zamanlardan kalma bir yöntem olup, günümüzün makineleşmiş üretim ortamıyla bağdaşmamaktadır. 4

6 BÖLÜM 02 KAPSAMINA GÖRE MALİYETLER Gider Türleri Kapsamına Göre Maliyetler Asal Değişken Normal Tam 710 Direkt İlk Md. Mlz. 720 Direkt İşçilik 730 GÜG (Değişken) GÜG (Sabit) KKO* Toplam Maliyet X X X X Üretim Miktarı adet adet adet adet Birim Maliyet X X X X *KKO: Kapasite Kullanım Oranı DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ Brüt Satışlar Satışların Maliyeti (-) BRÜT KATKI PAYI Dönemin Değişken Giderleri(-) - Arge - Pasadağ - G.Yönetim NET KATKI PAYI Dönemin Sabit Giderleri (-) - İşçilik - GÜG - Arge - Pasadağ - G.Yönetim KARA/ZARARA KATKI KATKI TİPİ GELİR TABLOSU Not: Tam Maliyet ve Normal Maliyet Yöntemlerinden farklı olarak Değişken maliyet yönteminde Katkı tipi gelir tablosu kullanılmaktadır. 5

7 BÖLÜM 03 SAFHA MALİYETİ SİSTEMİ Üretilen mamullerde farklılık Maliyetlerin İzlenmesinde farklılık Kullanılan belgelerde farklılık Birim üretim maliyetlerinin hesaplanmasında farklılık Safha Maliyeti Sistemi Aynı cins mamuller (tek tip) Sipariş Maliyeti Sistemi Çok sayıda farklı mamul Üretim maliyeti safhalar halinde toplanır Her mamul grubu ve her safhada, tüm için maliyetler üretim birimlerine eşit ayrı ayrı izlenir. yüklenir. Her safhaya ait üretim maliyeti tabloları vardır. Bu tablolar, üretim maliyeti raporlarına dönüşür. Bölüm üretim maliyeti tablosu üzerinde, bölümlerce ortalama olarak hesaplanır. Her sipariş için ayrı sipariş maliyet kartı açılır. Sipariş maliyet kartı üzerinden, siparişler itibariyle hesaplanır. III. SAFHA (EVRE) MALİYETİ SİSTEMİ Safha maliyeti sistemi, genellikle aynı cins mamullerin sürekli ve yığın halde üretildiği işletmelerde kullanılan bir maliyet hesaplama sistemidir. Un, şeker, çimento, cam vs. üreten işletmelerde kullanılır. Üretim, safhalara (işlem merkezlerine) ayrılmıştır. Üretim maliyeti raporu: Belli bir üretim merkezinde, belli bir dönemde gerçekleşen tüm maliyetleri özetleyen bir rapordur. Üç temel bölümü vardır: I. Üretimin miktar hareketleri II. Birim maliyet hesaplamaları III. Sağlama Safha maliyet sisteminde, maliyet akışı açısından dört önemli nokta vardır: 1. Her bir esas üretim gider yerinin üretim maliyeti, ayrı hesaplarda izlenir. (örneğin, 151.yarı mamuller üretim hesabı I. safha ve 151.yarı mamuller üretim hesabı II. safha gibi) 2. Üretimin I. safhasındaki toplam üretim maliyetleri, II. safhaya devreden ürünle birlikte II. safhanın 151 yarı mamuller üretim hesabına aktarılır. (ikiden fazla üretim safhası varsa, her safha için aynı işlem tekrarlanır.) 3. Direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetleri, ilgili oldukları tüm safhalara, her üretim aşamasında ayrı ayrı yüklenir. 4. II. safhadan, tamamlanan ve mamul stoklarına devredilen maliyetler, 152 mamuller hesabının alacağına geçirilir. Satılacak mamuller için, bu hesaptan, 620 satılan mamullerin maliyeti hesabının alacağına, satılacak mamul kadar maliyet devredilir. Not: Direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim gideri hesapları, her üretim safhasında, o safhaya ait 151 yarı mamuller üretim hesabına, yansıtma hesaplarıyla aktarılır. I. safha tamamlanıp II. safhaya geçildiğinde, iki safha arasında oluşan direkt işçilik ve genel üretim giderleri de I. safha maliyetinin yanında II. Safhaya aktarılır. EŞDEĞER BİRİM SAYISI Yarı mamullerin, tamamlanmış mamul cinsinden ifadesidir. Her safhadaki yarı mamul stok miktarı ile tamamlanma derecesinin çarpımından oluşur. Böylece, belli bir safhadaki yarı mamul, tam mamul cinsinden ifade edilebilir. Eşdeğer birim sayısı= Yarı mamul miktarı x Yarı mamul tamamlama derecesi (yüzdesi) Safha (Evre) maliyet yönteminin aşamaları şunlardır: (1) Miktar hareketlerinin belirlenmesi (2) Eşdeğer birim sayısının hesaplanması (3) Eşdeğer birim maliyetlerinin hesaplanması (4) Evrenin toplam maliyetinin tamamlanmış, tamamlanmamış ve kayıp birimler(fireler) arasında dağılımı (5) Sağlamanın yapılması Hesaplamalarda 2 yöntem kullanılır a. Ortalama Maliyet Yöntemi b. FİFO (İlk Giren ilk Çıkar) Yöntemi (Dönem Başı yarı mamul stokları ayrıca alınır. 6

8 BÖLÜM 03 SAFHA MALİYETİ SİSTEMİ FİFO YÖNTEMİ I. AŞAMA MİKTAR HAREKETLERİ ÜRETİME GİREN = ÜRETİMDEN ÇIKAN DBYM + Üretime DSYM + Tamamlanan + Fire Başlanan ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ I. AŞAMA MİKTAR HAREKETLERİ ÜRETİME GİREN = ÜRETİMDEN ÇIKAN DBYM + Üretime DSYM + Tamamlanan + Fire Başlanan II. AŞAMA EŞDEĞER BİRİM SAYISI (EBS) II. AŞAMA EŞDEĞER BİRİM SAYISI (EBS) III. AŞAMA EŞDEĞER BİRİM MALİYET III. AŞAMA EŞDEĞER BİRİM MALİYET DİMM Gid. = Dönemin DİMM Maliyeti (TL) DİMM EBS DİMM Gid. = Dönembaşı DİMM Maliyeti (TL) + Dönemin DİMM Maliyeti (TL) D. İşçilik Gid.= G.Ü.G. = Dönemin İşçilik Maliyeti (TL) İşçilik EBS Dönemin GÜG Maliyeti (TL) GÜG EBS D. İşç. Gid. = G.Ü.G. = Dönembaşı DİG Maliyeti (TL) DİMM EBS + D.İşç.Gid. EBS Dönembaşı GÜG Maliyeti (TL) + Dönemin DİG Maliyeti(TL) Dönemin GÜG Maliyeti (TL) GÜG EBS 7

9 BÖLÜM 03 SAFHA MALİYETİ SİSTEMİ Örnek: Dönem başı Yarı Mamul Dönem İçi Üretimine Başlanan Dönem İçinden Üretimi Tamamlanan Dönem sonu Yarı Mamul Tamamlanma Derecesi DBYM DSYM DİMM %90 %70 DİG %80 %60 GÜG %80 %50 Maliyetler DBYM DÖNEMİN TOPLAM DİMM DİG GÜG MİKTAR HAREKETLERİ ÜRETİME GİREN = ÜRETİMDEN ÇIKAN DBYM + Ü.BAŞLANAN = DSYM + Ü.TAMAMLANAN = = EŞDEĞER BİRİM SAYISI 3. EŞDEĞER BİRİM MALİYET ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ DİMM Gid. = EBS D. İşçilik Gid. = EBS G.Ü. G. = EBS TOPLAM FİFO YÖNTEMİ DİMM Gid. = D. İşçilik Gid. = G.Ü.G. = EBS EBS EBS TOPLAM =20 TL =22 TL =27 TL =69 TL =20 TL =25 TL =30 TL =75 TL 8

10 BÖLÜM 04 SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU DB Direkt İlk Madde Malzeme Stoğu Dönem içi Direkt İlk Madde Malzeme alımı (+) Kullanılabilir Direkt ilk Madde Malzeme DS Direkt İlk Madde Malzeme Stoğu(-) Kullanılan Direkt İlk Madde Malzeme Kullanılan Direkt İşçilik Gideri Kullanılan Genel Üretim Gideri GELİR TABLOSU 60. Brüt Satışlar 600. Yurtiçi Satışlar 601. Yurtdışı Satışlar 602. Diğer Gelirler 61. Satış İndirimleri(-) 610. Satıştan İadeler (-) 611. Satış İskontoları (-) 612. Diğer İndirimler (-) Toplam üretim maliyeti Dönem başı yarı mamul stoğu (+) Dönem sonu yarı mamul maliyetleri (-) Üretilen mamullerin maliyeti Dönem başı mamul stoğu (+) Dönem sonu mamul stoğu (-) SATIL AN MAMULLERİN MALİYETİ (TÜM) (ÜMM) NET SATIŞLAR 62. Satışların Maliyeti(-) 620. Satılan Mamuller Maliyeti (-) 621. Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 622. Satılan Hizmet Maliyeti (-) 623. Diğer Satışların Maliyeti (-) BRÜT SATIŞ KARI/ZARARI 63. Faaliyet Giderleri (-) 630. Araştırma ve Geliştirme Gider (-) 631. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider (-) 632. Genel Yönetim Giderleri(-) ESAS FAALİYET KARI/ZARARI 9

11 BÖLÜM 05 ORTAK ÜRÜNLER Birden çok mamulün bir arada üretildiği üretim sürecidir. Petrol, havagazı, kok, madencilik, yağ, süt ve et mamulleri gibi bazı üretim dallarında, aynı hammaddenin ayın işlemlerden geçirilmesi sonucu aynı anda farklı farklı mamuller elde edilir. Örneğin, koyunların kesilip yüzülmesiyle deri ve et ortaya çıkar. Hayvanın parçalanması sonucu pirzola, bonfile, biftek, ciğer, böbrek, işkembe vb. ürünler elde edilir. Ham petrolün rafinasyonu sırasında benzinden katrana kadar birçok mamul meydana gelir. Bu mamullerden göreceli değeri yüksek olanlara birleşik mamuller, değeri düşük olanlara ise yan mamuller denir. BİRLEŞİK MALİYET DANA BİRLEŞİK MALİYET DEĞİRMEN AYRIM NOKTASI KESME AYRIM NOKTASI ÖĞÜTME DERİ ET SAKATAT BEYAZ UN KEPEKLİ UN RAZMOL BİRLEŞİK MALİYET HAM PETROL BENZİN MAZOT AYRIM NOKTASI DAMITMA KATRAN BİRLEŞİK MAMULLER Birleşik mamullerde maliyetlendirme sorunu, üretimin ayrı ayrı mamuller olarak tanımlanabildiği ayrılma noktası na kadar yapılan birleşik giderler in (örneğin koyun bedeli ile kesme, yüzme ve parçalama giderlerinin) mamullere nasıl yükleneceğidir. Ayrılma noktasına kadar yapılan birleşik giderlerin mamullere dağıtımında temel olarak aşağıdaki yöntemler kullanılmaktadır. - Fiziksel Ölçüler Yöntemi - Katsayılı Fiziksel Ölçüler Yöntemi - Satış Değeri Yöntemi - Net Satış Hasılatı Yöntemi YAN MAMULLER Ana mamullerin üretimi sırasında ortaya çıkan ancak ana mamullere oranla değeri önemsiz olan mamuller yan mamul olarak adlandırılır. Örneğin, bir un fabrikasında, un ana mamul olup kepek ve razmol yan mamuldür. Yan mamullere ayrım noktasına kadar oluşan birleşik maliyetten pay aktarılmaz. Bunun yerine, yan mamullerin satış değeri ana mamul maliyetinden indirilir. BİRLEŞİK MALİYET ŞEKER AYRIM NOKTASI ÖĞÜTME BİRLEŞİK MALİYET SÜT ÜRÜNLERİ AYRIM NOKTASI KAYNATMA ŞEKER KÜSBE TEREYAĞ PEYNİR YOĞURT 10

12 BÖLÜM 06 İŞÇİLİK GİDERLERİ DİREKT İŞÇİLİK GİDERİ Mamulün temel yapısını oluşturan ürün ya da hizmetlerin üretimini gerçekleştiren, ürün ya da hizmete doğrudan yüklenebilen işçiliklerdir. Bu giderler 720. Direkt İşçilik Giderleri Hs. nda muhasebeleştirilirler. 1. Esas Üretim Gider Yeri İşçilikleri Konfeksiyon üretiminde dikiş işçisi Kaynak departmanında kaynak işçisi Torna tezgâhında çalışan işçi 2. Fazla mesai ücretinin normal kısmı 3. Sipariş yetişmesi için yapılan fazla mesai ücreti ve zamları A. ENDİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ Direkt işçilik dışında kalan ve mamule doğrudan doğruya yüklenilmeyen işçilik giderleridir Genel Üretim Giderleri Hs. na kaydedilirler. Endirekt işçilik maliyetleri 1. Ustabaşı Ücretleri 2. Hafta tatili, bayram tatili, yıllık izin ücretleri, ikramiyeler, fazla mesai, çocuk zamları vb. 3. Makine başında çalışan işçinin makine bakımı, onarımı vb. konularda eğitim verirken esas işin yerine başka işlerde geçirdiği süreye isabet eden ücretleri 4. Üretimle doğrudan ilgili olmayan işçilikler, tamir, bakım, temizlik işini yapan işçi ücretleri B. İŞÇİLİK MALİYETLERİNİN BELİRLENMESİNDE KULLANILAN BELGELER a) İşyerinde Geçen Toplam Zamanı Gösteren Belgeler i. İşçi saat kartı: Çok işçi çalıştıran işletmelerde iş yerinde geçirilen zamanı göstermek için işçi zaman kartı kullanılır. İşçinin işe giriş ve çıkışında bu kartlar otomatik bir makineye okutulur. Ücret bordoları hazırlanırken temel bilgi kaynağı ise işçi saat kartıdır. ii. Puantaj kartı (Devam çizelgesi): Az işçi çalıştıran işletmelerde görevli kişi servisleri dolaşarak işe gelen işçilerin devam çizelgesinde gösterir. b) Zamanın Hangi İşler Üzerinde Geçirildiğini Gösteren Belgeler i. İşçi Çalışma Kartı Her bir işçinin işyerinde geçirdiği süreyi hangi gider merkezinde, hangi işler üzerinde geçirdiğini, boşa geçen zamanın ya da fazla çalışmalarının olup olmadığını gösteren karttır. Bu karta direkt ve endirekt işçilikler niteliklerine göre işlendiği için maliyet kontrolünde ve dağıtımında etkin bir araçtır. ii. İşçi Çalışma Kartı Özeti Ustabaşı veya atölye şefi tarafından hazırlanan ve onaylanan bu belgede her işçi için düzenlenen işçi zaman kartlarında yer alan bilgiler daha ayrıntılı olarak yer alır. Bu karta dayanılarak muhasebe yevmiye kayıtları yapılır. C. ÜCRET SİSTEMLERİ a) Zaman Temeline Göre Ücret Sistemi: Bu sistemde ücret belirlenirken işçinin işbaşına geçirdiği belli bir zaman esas alınır. Zaman ölçüsü saat, gün, hafta, ay ya da yıl olabilir. Avantajları Çalıştığı sürece işçilere sabit bir ücret garanti etmesi. Kolay anlaşılabilir ve uygulanabilir olması. Çalışanlar için zaman baskısı yaratmadığından dikkat isteyen kaliteli üretim için uygun olması. Dezavantajları Çalışanları teşvik edici bir sistem değildir Kontrole daha çok gereksinim duyulur. Verim düştüğünde birim işçilik maliyeti artar, verim yükseldiğinde birim işçilik maliyeti azalır. 11

13 BÖLÜM 06 İŞÇİLİK GİDERLERİ b) Akord Temeline Göre Ücret Sistemi: Bu sistemde, zaman göre değil, fiilen yapılan üretim miktarına bağlı olarak ücret hesaplanır. Avantajları Yapılan iş ile ücret arasında doğrudan doğruya bir ilişki vardır Verimi artıran ve üretimi teşvik edici bir niteliğe sahiptir Kontrole fazla ihtiyaç duymaz Dezavantajları İşçilerin yıpranması, kalitenin düşmesi, iş kazalarının artması ve işçiler arası rekabetin çoğalmasına neden olur Üretim kaynaklarında aksama olduğunda üretim miktarı ve ücret düzeyi düşer. Akord Ücret Sistemi kendi içinde i. Para Akordu: Asgari ücretler ve normal olarak bir saatte üretilebilecek ürün miktarı dikkate alınarak hesaplanan ortalama saat ücretine birim başına akord değeri denir. Örnek: Evlerinde takı yapan bir kişinin yaptığı her takı için akord değerinin 5 TL olarak belirlendiğini ve bu kişinin günde 15 tane takı yapabildiğini varsaydığımızda kişinin hak ettiği ücreti hesaplayınız? ii. Zaman akordu: Zaman akordunda önemli olan faktör bir birimin üretilmesi için geçen zamandır. Hak edilen ücret hesaplanırken bir birim için dakika olarak belirlenen akord zamanı, üretim miktarı ve akord faktörü ile çarpılarak bulunur. Örnek: 2 TL saat ücretiyle çalışan bir işçi % 20 akord zammı almaktadır. Akord zamanı ise 1 birim üretmek için 30 dakikadır. İşçi normal çalışma gününde 15 birim üretmiştir. Bu işçinin zaman akorduna göre günlük kazancı kaç TL dir? iii. Grup Akordu: Bu sistem üretimin grup olarak yapılması zorunlu olduğunda uygulanır. Akord kazancının grup üyeleri arasında dağıtılabilmesi için işçilerin normal saat ücretleri dağıtım anahtarı olarak dikkate alınır. Örnek: Üretimi grup olarak yapılan bir ürün için verilen akord ücreti 120 YTL dir. Akord kazancı grup üyeleri üç kişinin aldıkları normal çalışma ücretleri sırasıyla 45 YTL, 27 YTL ve 18 YTL dir. Akord kazancı grup üyeleri arasında normal çalışma ücretleri dağıtım anahtarı alınmak suretiyle dağıtılacaktır. Buna göre 1. işçinin alacağı akord ücreti kaç YTL dir? c) Primli Ücret Sistemi: Bu sistemde işçiler her zaman temeline dayalı ücret sisteminin sağladığı güvenceye sahipken hem de normal üretim düzeyini aşarsa yarattığı kazançtan belli bir oranda pay almaktadır. D. İŞÇİLİK MALİYETLERİNDE ÖZEL KONULAR a) Boşa Geçen Zaman Karşılığı İşçi Ücretleri Engellenebilir Sebep Hammadde Gecikmesi Normal kapasitenin altında üretim yapılması İş tanımı ve talimatındaki eksiklikler Üretim araçlarının bozulması Malzeme ya da yarı mamullerin üretime sevkinde çıkan aksamalar Enerji sıkıntısından kaynaklanan aksamalar Yukarıda bahsedilen sebepler nedeniyle ortaya çıkan boşa geçen zaman karşılığı ücretler Genel Üretim Gideri hesabında muhasebeleştirilir. 12

14 BÖLÜM 06 İŞÇİLİK GİDERLERİ Engellenemez Öngörülemez bir sebep Doğal Afet Yangın Genel Enerji Kesintisi Grev Şayet engellenemez bir sebep nedeniyle boşa geçen zaman oluşmuşsa bu durumda verilen ücretler 680 Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları hesabında muhasebeleştirilir. Örnek: Saat ücreti 10 TL olan bir işçinin normal çalışma süresinin 8 saat, bu sürenin 1 saatlik kısmının, i. Hammadde gecikmesi sebebiyle çalışılamamıştır. Gerekli kaydı yapınız Örnek: Saat ücreti 10 TL olan bir işçinin normal çalışma süresinin 8 saattir. İşçi bir çalışma gününde 11 saat olarak fazla çalışmıştır. İşletmenin fazla çalışmalarda % 50 zamlı ödeme yapmaktadır. Buna göre; i. Fazla çalışma belli bir siparişin yetişmesi için yapılmıştır. Gerekli kaydı yapınız. ii. Fazla çalışmanın kapasite eksikliği nedeniyle yapılmıştır. Gerekli kaydı yapınız. ii. Genel enerji kesintisi sebebiyle çalışılamamıştır. Gerekli kaydı yapınız. b) Fazla Çalışma Karşılığı İşçi Ücretleri İşçilerin normal çalışma süreleri dışında yaptıkları çalışmalar için hak ettikleri tutardır. Fazla çalışma ücretleri genellikle normal çalışma ücretinin %50 si kadardır. Fazla çalışma belli bir siparişin yetiştirilmesi için yapılmış ve bu maliyet artışı müşteri tarafından kabul edilmişse; fazla tutar direkt işçilik kabul edilir. Fazla çalışma kapasitesi eksikliğinin giderilmesi için yapılmışsa, fazla tutar endirekt işçilik sayılıp Genel Üretim Maliyetine dahil edilir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli husus fazla çalışmalar karşılığında ödenen normal ücretler değil, zamlı ücretlerdir. c) Yıllık Ücretli İzin ve İkramiyeler Bu ödemeler bir genel üretim maliyeti unsurudur. Ancak bu tür maliyetler yıl içinde belirli dönemlerde ödendiklerinden ödemelerin yapıldığı aylarda genel üretim maliyetleri artar. Bu sakıncayı ortadan kaldırmak için yıl içinde ödenecek ücretli izin ve ikramiyeler önceden tahmini olarak belirlenir. Bu tutar 12 aya bölünerek her aya eşit dağıtılır. i. Her ay yapılacak kayıt şöyledir. ii. Ücretli izin ve ikramiye ödendiğinde; 13

15 d) İşçi Kıdem Tazminatı Ödemeleri İş kanununda belirtilen durumlarda iş akdi sona eren işçiye veya kanuni mirasçılarına işverence ödenen paradır. Mamul maliyetlerinin sağlıklı ve doğru hesaplanabilmesi için kıdem tazminatlarının aylar itibariyle üretim maliyetleriyle ilişkilendirilerek maliyet dağıtımlarının yapılması gerekir. i. Tahakkuk edeceği tahmin edilen kıdem tazminatlarının 1/12 si şu şekilde muhasebeleştirilir: BÖLÜM 06 İŞÇİLİK GİDERLERİ ii. Uzun vadeli kıdem tazminatı borcunun kısa vadeli borçlara aktarılması: iii. Kıdem tazminatının ödenmesi durumunda ise şu kayıt yapılır. 14

16 BÖLÜM 07 BÜTÇELEME SÜRECİ ALIŞTIRMALAR 1. Aşağıda tek tip gömlek üreten bir tekstil işletmesinin üç aylık dönem için bütçelenmiş üretim miktarları yer almaktadır. Bütçelenmiş üretim miktarları Ocak 200 birim Şubat 400 birim Mart 500 birim Her gömlek için 1 m kumaş kullanılmaktadır. İşletme her ay sonunda, bir sonraki ay için bütçelenen üretimde kullanılacak kumaş miktarının % 20 si kadar stok bulundurmaktadır. Bu bilgilere göre, işletmenin Şubat ayı için satın alması gereken kumaş miktarı kaç metredir? 3. İşletmenin 01 Ocak- 31 Aralık bütçe dönemine ait tahmin edilen satışları aşağıdaki gibidir: I. Üç Ay : birim II. Üç Ay : birim III. Üç Ay : birim IV. Üç Ay : birim Döneme ilişkin satış miktarının % 20 si kadar da dönem sonu mamul stoklarının olacağı öngörülmektedir. Bu bilgilere göre II. Üç Aylık dönem için bütçelenmesi gereken üretim miktarı kaç birimdir? 2. Aşağıda tek tip gömlek üreten bir tekstil işletmesinin üç aylık dönem için bütçelenmiş üretim miktarları yer almaktadır. Mayıs 250 birim Haziran 350 birim Temmuz 400 birim Her gömlek için 2 m kumaş kullanılmaktadır. İşletme her ay sonunda, bir sonraki ay için bütçelenen üretimde kullanılacak kumaş miktarının % 20 si kadar stok bulundurmaktadır. Bu bilgilere göre, işletmenin Haziran ayı için satın alması gereken kumaş miktarı kaç metredir? 4. İşletmenin bütçe dönemine ilişkin F Mamulü ile ilgili satış bilgileri aşağıdaki gibidir: Dönemler Miktar Birinci üç ay 500 İkinci üç ay 600 Üçüncü üç ay 700 Dördüncü üç ay 400 Birinci üç aylık dönemin başında işletmenin elinde 100 adet F cinsi mamul bulunmakta ve işletme her dönem sonunda bir sonraki dönem için bütçelediği satışların % 20 si kadar stok bulundurmak istemektedir. Bu bilgilere göre Üçüncü üç aylık dönem için bütçelenmesi gereken üretim miktarı kaç adettir? 15

17 BÖLÜM 07 BÜTÇELEME SÜRECİ 5. Aşağıda bir üretim işletmesinin üçer aylık dönemler itibariyle bir yıllık bütçelenmiş satış miktarları yer almaktadır. DÖNEMLER Bütçelenmiş Satış Miktarı İşletme her dönem sonunda bir sonraki dönem için bütçelediği satışların %10 u kadar bir stok miktarı elinde bulundurmak istemektedir. Bu bilgilere göre işletmenin üçüncü üç aylık dönem itibariyle gerekli üretim miktarı kaç birimdir? 7. A İşletmesinin Ocak ve Şubat ayları için bütçelenmiş üretim miktarları aşağıdaki gibidir: DÖNEMLER OCAK ŞUBAT Bütçelenmiş Üretim Miktarı İşletme her mamul için 4 kg hammadde kullanmaktadır. Ayrıca her ay sonunda bir sonraki ay için bütçelenen üretim miktarı için kullanılacak hammadde miktarının %10'u kadar hammadde stoku bulundurmak istenmektedir. Aralık ayı sonundaki hammadde stoku ise100 kg'dır. Hammaddenin kg alış fiyatı 1 TL olduğuna göre, Ocak ayı için satın alınacak hammaddenin maliyeti kaç TL dir? 6. Aşağıda bir üretim işletmesinin üçer aylık dönemler itibariyle bir yıllık bütçelenmiş direkt isçilik saatleri yer almaktadır: DÖNEMLER Bütçelenmiş Direkt İşçilik Saatleri İşletmede direkt isçilik saati başına 3 TL değişken genel üretim gideri meydana gelmekte ve TL tutan sabit genel üretim giderleri ise dönemlere eşit olarak dağıtılmaktadır. Bu bilgilere göre, işletmenin dördüncü dönem bütçelenmiş toplam genel üretim giderleri tutarı kaç TL dir? 16

18 BÖLÜM 08 BÜTÇE SAPMALARI 1. Fiili Standart Maliyet Ayırımı: Fiili maliyetler gerçekte olanı, standart maliyetler ise olması gerekeni gösterir. Fiili maliyetin saptanabilmesi için, maliyete konu olayın meydana gelmiş olması veya işlemin yapılmış bulunması gereklidir. Oysa standart maliyet ilke olarak, ilgili olay veya işlemden önce saptanır. Başka bir deyişle, fiili maliyet geçmişe, standart maliyet ise geleceğe yöneliktir. 2. Sapma Kavramı: Fiili maliyetler ile standart maliyet arasındaki farka sapma adı verilir. Fiili maliyet standart maliyetten fazla ise sapma olumsuz, fiili maliyet standart maliyetin altında ise, sapma olumlu olarak nitelendirilir. 1 İlk Madde Malzeme X hammaddesi Y hammaddesi Z hammaddesi 2 Üretim Süreci A Mamulü B Mamulü 3 Mamul A Mamulü B Mamulü STANDART MALİYETLERİN HESAP PLANINDA İZLENMESİ Standart Fiili 71. DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ 710. D. İlk Madde ve Malzeme Giderleri 711. D. İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma 712. D. İlk Madde ve Malzeme Giderleri Fiyat Farkı 713. D. İlk Madde ve Malzeme Giderleri Miktar Farkı 72. DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ 720. D. İşçilik Giderleri 721. D. İşçilik Giderleri Yansıtma 722. D. İşçilik Giderleri Ücret Farkı 723. D. İşçilik Giderleri Süre (Zaman) Farkı 73. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 730. Genel Üretim Giderleri 731. Genel Üretim Giderleri Yansıtma 732. Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkı 733. Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkı 734. Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkı Ne kadar satabiliriz? Depoda mal var mı acaba? Süleyman nerede? Depoyu say bakalım. Dönem sonunda depoda emniyet stoğu bulundursak mı acaba? 17

19 Mamul maliyetlerini oluşturan direkt ilk madde ve malzeme giderleriyle, direkt işçilik giderleri dışında kalan, üretimle ilgili diğer giderlere; genel üretim giderleri diyoruz. Bu giderler; endirekt ilk madde ve malzeme giderleri, endirekt işçilik giderleri ve üretime doğrudan doğruya yüklenilemeyen diğer üretim giderlerini kapsar. Ortak üretim giderleri de denilen bu giderler her üretim işletmesinin üretim ilişkisine göre çeşitli farklılıklar gösterebilir. Çokça karşılaşabileceğimiz genel üretim giderlerinden bazılarını şöylece sıralayabiliriz: BÖLÜM 09 GİDER DAĞITIMLARI - Endirekt ilk madde ve malzeme giderleri - Endirekt işçilik giderleri - Üretimde kullanılan sabit değer amortisman giderleri - Üretimde kullanılan sabit değerlerin, vergileri, kiraları, harçları - Enerji ve yakıt giderleri - Aydınlatma, ısıtma ve havalandırma giderleri - Tamir, bakım ve onarım giderleri - Sosyal, sağlık, spor tesisleri yemekhane giderleri dinlenme yerleri vb. Görüldüğü gibi, genel üretim giderleri değişik özellikteki çeşitli üretim giderlerinden oluşmaktadır. Bu giderlerin mamullere dağıtımında seçilecek dağıtım ölçüsü oldukça önemlidir. Bu ölçünün, mamulle gider arasındaki ilişkiyi en iyi şekilde temsil etmesi gerekir. (Örneğin; ısıtma giderinin alan genişliği ölçüsüne göre dağıtılması olumlu bir ilişkidir.) GİDER YERLERİ: Gider yerleri, giderleri ayrı olarak izlenen örgüt veya hesap birimleridir. GİDER YERLERİNİN BÖLÜMLENMESİ: Gider yerleri, giderlerin fonksiyonel bölümlenmesine ve Tekdüzen Hesap Planına uygun şekilde, şu şekilde gruplandırılabilir. A- ÜRETİM GİDER YERLERİ 1. Esas Üretim Yerleri 2. Yardımcı Üretim Yerleri 3. Hizmet Yerleri 4. Üretim Yerleri Yönetim Gider Yerleri B- DÖNEM GİDER YERLERİ 5. Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri 6. Pazarlama Satış ve Dağıtım Gider Yerleri 7. Genel Yönetim Gider Yerleri 8. Finansman Gider Yerleri ÖZELLİKLERİ 1. Mamulle arasında direkt bir ilişki yoktur 2. Birbirinden çok farklı nitelikte çok farklı maliyet unsurlarından oluşur Sabit Değişken 3. Bir kısmı zaman içinde düzensiz dağılım gösterir İkramiyeler İzin ve tatil ücretleri Isınma giderleri 4. Bir kısmının kesin tutarları ancak yılsonlarında belirlenebilir. Bakım onarım giderleri Amortisman giderleri 5. Yıllık tutarı belli olan bazı GÜG lerin imalata yüklenmesi isteğe bağlıdır. 18

20 BÖLÜM 09 GİDER DAĞITIMLARI GİDER DAĞITIM YÖNTEMLERİ GÜG I. DAĞITIM (Heryere) Yard. Hiz. Gid. Yeri Yard. Üret Gid. Yeri Esas. Üret Gid. Yeri II. DAĞITIM (Esaslara) -Basit (Doğrudan) Dağıtım - Kademeli Dağıtım - Matematiksel Dağıtım - Standart (Planlı) Dağıtım - Karşılıklı (Turlamalı) Dağıtım III. DAĞITIM (Mamullere) MAMULLER 1) Birinci Dağıtım : Giderlerin gider yerlerine dağıtımıdır 2) İkinci Dağıtım : Yardımcı üretim ve yardımcı hizmet gider yerleri giderlerinin esas üretim gider yerlerine dağıtılmasıdır. 3) Üçüncü Dağıtım : Esas üretim gider yerlerinde toplanan giderlerin (maliyetlerin) üretilen mamullere dağıtılmasıdır. 19

21 BÖLÜM 09 GİDER DAĞITIMLARI ESAS ÜRETİM YERLERİ İşletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan mamullerin üretimini yapan bölümlerdir. Bazı yapıtlarda işlem merkezleri adıyla da anılan bu gider yerlerine örnek olarak, bir iplik fabrikasında iplik, bobin, ve büküm bölümleri; kumaş fabrikasında dokuma, beyazlatma, boyama ve apreleme bölümleri; bir ağaç işleri ( mobilya ) fabrikasında kesim. makine, montaj, boya-cila ve döşeme bölümleri sayılabilir. ÜRETİM YERLERİ YÖNETİM GİDER YERLERİ Fabrikadaki çalışmaları yöneten veya yönlendiren fabrika müdürlüğü, üretim planlama bölümü, vb. birimleri kapsar. YARDIMCI ÜRETİM YERLERİ Esas üretim yerlerinin ve diğer birimlerin faaliyetlerini sürdürmeleri için gerekli yan girdileri üreten elektrik santrali, buhar (kazan dairesi), basınçlı hava (kompresör) dairesi, vb. birimleri kapsar. HİZMET YERLERİ Diğer gider yerlerine hizmet vermek üzere kurulmuş bakım ve onarım servisi, nakliye servisi, personel taşıma servisi, laboratuar, yemekhane ve malzeme ambarı gibi birimlerdir. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDER YERLERİ Araştırma ve geliştirme giderlerinin biriktirildiği gider yerleridir. Genelde hesap birimi olarak tek bir gider yeri şeklinde karşımıza çıkar. Ancak, araştırma ve geliştirmeye büyük önem vererek, örgüt yapısını buna göre oluşturmuş işletmelerde, örgüt birimleri halinde birkaç gider yerini kapsayabilir. FİNANSMAN GİDER YERLERİ Finansman giderlerinin biriktirildiği, genelde tek hesap biriminden oluşur. PAZARLAMA, SATIŞ DAĞITIM GİDER YERLERİ Üretim sonrası depolama, dağıtım vb, faaliyetleri yürüten pazarlama bölümü, satış mağazaları, mamul ambarı, nakliye servisi ( mamul) ve satış sonrası hizmet ( bakım) servisi gibi birimleri kapsar. GENEL YÖNETİM GİDER YERLERİ Genel yönetim giderlerinin yapıldığı yerlerdir. Örnek olarak genel müdürlük, muhasebe bölümü, hukuk müşavirliği vb birimler sayılabilir. ÜRETİM GİDER YERLERİ DÖNEM GİDER YERLERİ 20

22 BÖLÜM 10 SİPARİŞ MALİYETİ SİSTEMİ Belirli partiler halinde üretim yapan ve her partide diğerlerinden oldukça farklı tür veya nitelikte mamuller üreten işletmelerde, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerini ayrı ayrı saptayabilmek için kullanılan bir yöntemdir. İnşaat, uçak, gemi, makine, mobilya, konfeksiyon, döküm imalatı yapan şirketler ve yayınevleri gibi büyük ve birbirinden ayrı birimler üreten işletmelerde, tür yada nitelikleri ve işlevleri müşteri tarafından belirlenen mamullerin siparişi üzerine üretim yapan tüm şirketlerde kullanılabilir. TEMEL İLKELERİ 1) Üretimine başlanan her bir sipariş için ayrı sipariş kartı açılır ve bu kartlar numaralandırılır 2) Her bir sipariş emriyle ilgili direkt ilk madde ve malzeme ve direkt işçilik maliyetleri fiili tutarları ile genel üretim maliyetleri ise tahmini tutarları ile sipariş maliyet kartına işlenir. 3) Üretim maliyetlerinin muhasebeleştirilmesinde her bir maliyet yeri için üretim hesabı açılır 4) Üretimi tamamlanan ürünlerin toplam maliyeti için Mamul Stokları Hesabına borç, Yarı Mamul Üretim Hesabına alacak kaydı yapılır. SİPARİŞ MALİYET KARTI Üretime Başlama Tarihi :.././201.. İş Parti No : Üretime Bitiş Tarihi :.././201.. Mamulün Adı: Üretime Alınan Miktar : Üretimi Tamamlanan Miktar : TUTARLAR ESAS ÜRETİM YERLERİ TOPLAM AÇIKLAMALAR Direkt İlk Madde ve Malzeme Gid. Tarih İstek Fiş Mal. Mal. No Kod. Miktarı Direkt İlk Mad. Ve Mlz. Gid. Toplamı Direkt İşçilik Gideri Tarih Çalışma Kart No. Yapılan İş Kodu İşlem Süresi Direkt İşçilik Giderleri Toplamı Genel Üretim Giderleri Tarih İş Ölçümü Yükleme Oranı İş Birim Sayısı Genel Üretim Giderleri Toplamı Bu partide yapılan üretimin toplam maliyeti Bu partide yapılan üretimin birim maliyeti SİPARİŞ MALİYET SİSTEMİNDE KULLANILAN BELGELER SİPARİŞ MALİYET KARTI: Üç ana bölümden oluşur. 1.Başlık Bölümü: Üretim işletmesinin adı, sipariş numarası, stok için mi, sipariş için mi üretim yapıldığı, başlama ve bitiş tarihleri, mamul tipi ve adedi gibi bilgiler yer alır. 2.Maliyet Unsurları Bölümü: Siparişe ait direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetleri, esas üretim maliyet yerleri itibariyle ayrı ayrı gösterilir. 3.Maliyet Özeti Bölümü: Bu bölümde maliyet analizlerine ve birim mamul maliyetlerinin hesaplanmasına yönelik bilgiler yer alır. İLK MD. VE MALZ İLE İLGİLİ BELGELER: İlk madde ve malzeme giderlerinin sipariş maliyet kartına işlenebilmesi için ilk madde ve malzeme istek fişi nden yararlanılır. Sipariş için ambardan çekilen ilk madde ve malzemeler ayrıca stok kartlarına da işlenmelidir. İlk madde ve malzeme istek fişi kullanılarak yapılan işlemler şu şekilde sıralanabilir. 1) Sipariş maliyet kartına direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri işlenir 2) Stok kartlarında, üretime sevk edilen ilk madde ve malzeme kadar azalış gösterilir 3) İlk madde ve malzeme istek fişi özetleri düzenlenerek, haftalık, aylık ya da on günlük yevmiye kayıtları yapılabilir. İŞÇİLİK İLE İLGİLİ BELGELER İşçilik maliyetlerinin sipariş bazında izlenebilmesi için işçi saat kartı, işçi çalışma kartı ve işçi çalışma kartı özetleri kullanılır. 1)İşçi Saat Kartı: İşçinin işyerinde kaç saat çalıştığını gösterir. Ücret bordrosu ve işçi çalışma kartlarının hazırlanması için temel belge niteliğindedir. 2)İşçi Çalışma Kartı: Bir işçinin işletmede bulunduğu süre içinde hangi maliyet yerinde, hangi işler için çalıştığını, boşa geçen zamanlarını ve fazla mesaisini 21

23 BÖLÜM 10 SİPARİŞ MALİYETİ SİSTEMİ gösterir. Sipariş maliyet kartına direkt işçilik maliyetlerinin kayıtlanabilmesi ve işçi çalışma kartı özetinin hazırlanması için kullanılır. 3)İşçi Çalışma Kartı Özeti: Haftalık, on günlük ya da bir aylık gibi belirli dönemlerde yevmiye kayıtlarının yapılması amacıyla kullanılır. GENEL ÜRETİM MALİYETLERİNİN SİPARİŞLERE TAHMİNİ OLARAK YÜKLENMESİ İşletmeler ürettikleri mamullerin maliyetini dönem sonu gelmeden belirlemek için direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik giderleri dışında genel üretim maliyetlerini de hesaplamak zorundadır. Ancak; Genel üretim maliyetleri ile mamuller arasında doğrudan doğruya ilişki kurulamaması Genel üretim maliyetlerinin birbirinden farklı birçok giderden oluşması Bazı genel üretim maliyetlerinin mevsimsel değişikliklerden etkilenerek düzensiz gelişme göstermesi gibi nedenlerle mamul maliyetleri belirlenirken genel üretim maliyetleri tahmini tutarlar üzerinden hesaplanır. Genel Üretim Maliyetlerinin Mamullere Tahmini Tutarlar İle Yüklenmesinin Yararları Şu Şekilde Sıralanabilir: Yıl içinde üretilen tüm mamullere aynı düzeyde genel üretim maliyeti yüklenebilir. İşletme sipariş teklifi aldığında, bu siparişin maliyetlerini belirleyerek siparişe ilişkin fiyat verebilir. Kısaca siparişin maliyetinin istenilen zamanda ve doğru olarak belirlenebilmesi için genel üretim maliyetlerinin bütçelenen (tahmini) tutarlar üzerinden yüklenmesi gerekir. Bu yüklemeyi yapmak için yükleme oranı (haddi) belirlenir. Yükleme Oranı: Dağıtımı yapılacak genel üretim maliyeti tutarının faaliyet hacmine bölünmesi sonucunda elde edilen orandır. Yükleme Oranının Belirlenebilmesi İçin: 1) İşletmede genel üretim maliyetlerinin neler olduğunu tek tek belirlenmesi gerekir. 2) Genel üretim maliyetlerinin gelecek yıl gerçekleşeceği tahmin edilen tutarları bulunmalıdır 3) Genel üretim maliyetlerini mamullere yüklemede mantıklı, pratik ve ölçülebilir dağıtım anahtarı tespit edilmelidir. G.Ü. G. Yükleme Oranı Bütçelenen Genel Üretim Maliyeti Bütçelenen Faaliyet Hacmi Küçük işletmelerde genel üretim maliyetlerinin üretime yüklenmesinde tek bir yükleme oranı genellikle yeterli olabilir. Orta büyüklükteki işletmelerde bazı bölümler emek yoğun iken bazı bölümler sermaye yoğun olabilir. Bu takdirde emek yoğun bölümlerde direkt işçilik saati, sermaye yoğun bölümlerde ise makine saati ölçüsü temel alınarak genel üretim maliyetlerini dağıtımı yapılır. Belli büyüklüğe ulaşan işletmelerde tek yükleme ölçüsü kullanmak, mamul maliyetlerinin sağlıklı hesaplanmasına engel olur. Bu nedenle yapılan işlerle ilgili olarak birden fazla yükleme ölçüsü kullanılmalıdır. TAHMİNİ HS. FİİLİ HS. FARK HS. 711.DİMM YANSITMA 721.DİG YANSITMA 731.GÜG YANSITMA 741.HÜG YANSITMA 751.ARGE YANSITMA 761.PASADAĞ YANSITMA 771.G.YÖN.G. YANSITMA 781.FİNANS. YANSITMA 710.DİMM 720. DİG 730.GÜG 740.HÜG 750.ARGE 760.PASADAĞ 770.G.YÖN.G 712. DİMM FİYAT FARKI 713. DİMM MİKTAR FARKI 722.DİG ÜCRET FARKI 723.DİG SÜRE FARKI 732.GÜG BÜTÇE FARKI 733.GÜG VERİMLİLİK FARKI 734.GÜG KAPASİTE FARKI 742.HÜG FARKI 752.ARGE FARKI 762.PASADAĞ FARKI 772.GYG FARKI 780. FİNANS. GİDERİ 782. FİN.GİD. FARKI 22

24 BÖLÜM 11 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ DİREKT İLK MADDE ve MALZEME GİDERİ Mamulün esas yapısını oluşturan ve hangi mamul için ne kadar kullanıldığı kolayca saptanabilen ilk madde ve malzemenin maliyetidir Direkt ilk madde ve malzeme giderleri doğrudan doğruya mamulün maliyetine yüklenirler. Üretimde kullanılmaları durumunda 710. Direkt İlk Md. Mlz. Gid. Hs. nın borcuna kaydedilirler. Elbise üretiminde kumaşın maliyeti Ayakkabı üretiminde derinin maliyeti Yoğurt üretiminde sütün maliyeti Halı üretiminde ipin maliyeti Ekmek üretiminde unun maliyeti ENDİREKT İLK MADDE ve MALZEME GİDERİ Mamullerin esas yapısını oluşturmayan ancak tamamlanabilmesi için gerekli olan, yardımcı malzeme maliyeti ile işletme malzemesinin maliyetinden oluşur. Hangi mamul ya da mamul grubu için ne kadar kullanıldığı kolaylıkla tespit edilemeyen malzeme maliyetleridir. Mamul maliyetlerine yüklenirken doğrudan yüklenemeyen, dolaylı olarak dağıtım ölçüleri aracılığıyla yüklenebilen maliyetlerdir. Üretimde kullanılmaları durumunda 730. Genel Üretim Gid. Hs. nın borcuna kaydedilirler. a) Yardımcı Malzeme Üretilen ürünün bünyesine girmekle beraber değer ve miktar olarak ne kadar kullanıldığı tespit edilemeyen ya da ekonomik olarak hesaplanması anlamlı olmayan malzeme maliyetleridir. Elbise üretiminde astar ve ipin maliyeti Ekmek üretiminde tuzun maliyeti b) İşletme Malzemesi Üretilen ürünün bünyesine girmeyen ancak işletmenin faaliyetlerinde kullanılan malzemelerdir. Temizlik Malzemeleri Kırtasiye Malzemeleri Makine Yağı İLK MADDE VE MALZEME DEĞERLEME YÖNTEMLERİ a) İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO): Bu yöntemde ilk alınan ilk madde ve malzeme, öncelikle üretime gönderilir. Dolayısıyla bu yöntemde düşük maliyetli ilk madde ve malzeme üretimde kullanılırken, maliyeti yüksek olan ilk madde ve malzeme stokta kalmaktadır. En yüksek Brüt Satış Karını veren yöntemdir. İşletmenin vergi yükü artar. b) Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (LİFO): Son giren ilk madde ve malzemeden başlamak üzere üretime gönderilir. Dolayısıyla, maliyeti yüksek olan ilk madde ve malzeme üretimde kullanılmakta, maliyeti düşük olan stokta kalmaktadır. Bu yöntemde kar düşük hesaplanır ve işletmenin vergi yükü azalır. c) Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi: İşletme aldığı her ilk madde ve malzeme den sonra ortalama maliyet bulur. Üretime ilk madde ve malzeme bu ortalama maliyete göre gönderilir. Ortalama birim maliyetleri bulmak için; her defasında kalan tutarı, kalan miktara bölmek yeterlidir. Böylece dönem içindeki çıkışların maliyetindeki farklılıklar önemli ölçüde giderilmiş olmaktadır. d) Tartılı Ortalama Maliyet Yöntemi: Bu yöntemde ortalama birim maliyet dönem sonunda bulunur. Dönemin ilk madde ve malzeme giriş maliyetleri toplamı; dönem içindeki giren toplam miktara bölünmek suretiyle birim ortalama maliyet saptanır. Dönem içinde ilk madde ve malzemelerin tamamı bu maliyet üzerinden üretime gönderilir. Bu yöntemlerin dışında, Gerçek Parti Maliyet Yöntemi (Has Maliyet) İlk Gelecek olan İlk Çıkar Yöntemi (NİFO) En yüksek Fiyatlı İlk Çıkar Yöntemi (HİFO) Yenileme Maliyeti Yöntemi (Piyasa Fiyatı) Standart Maliyet Yöntemi Güvenlik Stoklarını Dikkate Alan Değerleme Yöntemi Piyasa Fiyatı ve Alış Maliyetinden Düşük Olanı ile Değerleme Yöntemi 23