Yani faizdeki genel yükselmeyi körükleyen

Transkript

1

2 GÖSTERGELER Alaattin AKTAŞ l ala.aktas@gmail.com PROJEKSİYON FAİZİ KİM ARTIRIYOR? Tüm bankalar Kamu bankaları Faizler artıyor; mevduat faizleri de kredi faizleri de... Bu yazımızda mevduat faizlerindeki artışı irdelemek istiyoruz. Zaten kredi faizindeki artış da mevduattaki faiz yükselmesinin bir sonucu. Mevduat faiziyle ilgili iki temel oran var. Bunlardan biri tüm bankaların uyguladığı ve mevduat miktarıyla ağırlıklandırılan ortalama oran. Diğeri ise fiilen uygulanan azami faiz oranı. Ortalama oranına ilişkin verilerin de azami faiz oranına ilişkin verilerin de kaynağı Merkez Bankası. Tüm bankalardan oran derlemek, üstelik bunu sağlıklı yapabilmek zaten çok zor. Bankalar uyguladıkları faizi Merkez Bankası na bildirmek zorundalar. Merkez Bankası da faizleri sıralayıp ilgili para cinsinde ve vadede en yüksek faizi belirleyip ilan ediyor. İşte bu verilerin ortaya koyduğu gerçek, azami faiz oranını kamu bankalarının artırdığı. Yani faizdeki genel yükselmeyi körükleyen kamu bankaları. Ortalama oran için kamu bankalarının etkisinden söz edilemez, çünkü bu oranda kamu ve diğer bankalar ayrımı yok. Ama en yüksek oranda bu ayrıma sahibiz. Kamu bankaları farkı kapattı Yazımızın ekindeki tabloda tüm bankaların ve kamu bankalarının aralık ayı itibarıyla para cinslerine ve vadelere göre uyguladıkları faizi ve bu faizin son bir yılda ne ölçüde değiştiğini aktarıyoruz. Kamu bankalarının uyguladığı faizdeki artışta ortaya çıkan artış çok ama çok belirgin. Bir de özellikle TL ve dolar cinsi mevduatta bazı vadelerde küsuratlı diyebileceğimiz tuhaf oranlarla karşı karşıyayız. TL de bir, üç ve altı aya ve bir yıla kadar mevduat ile dolarda altı aya kadar mevduat faiz oranları gerçekten tuhaf. Bu vadelerde Mevduata fiilen uygulanan en yüksek ve ortalama faiz oranları (yüzde) En yüksek Ortalama Aralık 17 Yıllık fark (puan) Aralık 17 Tüm bankalar Kamu bankaları Tüm bankalar Yıllık fark (puan) TL Bir aya kadar 15,90 15,90 0,90 4,40 11,22 2,70 Üç aya kadar 16,40 16,40 2,40 4,40 13,85 3,21 Altı aya kadar 16,52 16,52 4,27 4,52 14,48 3,54 Bir yıla kadar 16,40 16,40 3,75 4,80 14,85 3,44 Bir yıl ve daha uzun 16,00 15,00 2,20 3,93 13,52 3,21 DOLAR Bir aya kadar 4,75 4,75 0,00 1,00 2,23 0,80 Üç aya kadar 5,05 5,01 0,05 1,01 3,63 0,50 Altı aya kadar 4,93 4,93 0,73 1,08 3,62 0,24 Bir yıla kadar 4,75 4,75 0,60 1,00 4,06 1,12 Bir yıl ve daha uzun 4,50 4,50 0,75 1,25 3,31 0,45 EURO Bir aya kadar 4,50 2,80 0,95 0,85 0,99 0,06 Üç aya kadar 4,20 2,85-0,80 0,75 1,50 0,07 Altı aya kadar 4,50 2,80 0,00 0,05 1,23-0,04 Bir yıla kadar 3,60 2,80 0,60 0,05 2,25 0,70 Bir yıl ve daha uzun 2,45 2,45-0,15 0,10 1,50 0,10 faiz oranı kamu bankalarıyla tüm bankalarda aynı düzeyde ve faizler pek alışılagelmiş oranlar değil. Acaba bu küsuratlı oranlara kamu bankaları yüzünden mi çıkılıyor. Öyle ya tüm bankalar kapsamında kamu bankaları da var. Dikkat edelim, 2016 sonunda böyle küsuratlı oranlar yoktu. Öyle görünüyor ki bu tuhaf oranlara bir tek banka uyguladığı için çıkılmış gibi. Bir banka ve bir, bilemediniz birkaç müşteri... Yoksa TL de altı aya kadar mevduata yüzde değil de yüzde 16.52, dolarda da yine aynı mevduata yüzde 4.90 ya da yüzde 4.95 değil de yüzde 4.93 faiz uygulanır mıydı? Sistemde onlarca banka var ve bunların yalnızca üçü kamu bankası niteliğinde. Bu üç bankadan en az biri altı aya kadar mevduata yüzde faiz veriyor, bu kesin. Diğer onlarca özel bankadan biri ya da birkaçının da tam bu düzeyde, yani yüzde faiz veriyor olması nasıl bir tesadüftür? Yoksa yi yalnızca bir kamu bankası verdiği için mi en yüksek faiz bu düzeye çıkmıştır? Ortalama tüm bankaları kapsıyor Biraz önce de belirttik; azami faiz oranlarında kamu bankaları ayrımını gösteren detay var, ancak ortalama oranlarda böyle bir detay verilmiyor. Ortalama faiz oranı, tüm bankaların mevduatının ağırlıklandırılması yoluyla bulunan bir oran. Bir yanda mevduata uygulanan en yüksek oran, örneğin TL mevduatta bir aya kadar için yüzde 15.90, diğer yanda aynı mevduata verilen ortalama yüzde faiz... Bu demektir ki yüzde nin altında da faiz var ki, ortalama bu düzeyde oluşuyor. Bankalar genel olarak tasarruf sahibine şunu söylüyor. Şubeye gelip hesap açtırırsan en az faizi veririm, ATM den açtırırsan biraz daha yüksek faiz alabilirsin, internetten açtırdığında ise en yüksek faizi uygularım. İşte bu yüzden iyi araştırma yapılmadığı takdirde en yüksek faizin çok çok uzağında kalan oranlara razı olma durumu ortaya çıkabiliyor. 123

3 GÖSTERGELER ENFLASYON: orta programında bu yılın TÜFE artışı yüzde 7 olarak öngörülüyor. Ancak Merkez Bankası ocak ayının sonunda açıkladığı yılın ilk enflasyon raporunda 2018 in TÜFE gerçekleşmesine ilişkin tahminini yüzde 7.9 olarak açıkladı. Hatırlanacaktır, Merkez Bankası geçen yıl yine ocak ayında ilk enflasyon raporunu açıklarken yıllık tahminini yukarı yönlü güncellemişti. Gerçi yukarı yönlü demeye de pek gerek yok ya... Çünkü tersini hiç göremiyoruz ki... Merkez Bankası nın enflasyon tahminini güncellemesinde tuhaf bir durum yok kuşkusuz. Merkez Bankası, gelişmeleri dikkate alarak ve yılın tümünü kapsayacak, hatta bir sonraki yıla sarkacak veri setleri kullanarak gerçekleşmenin ne olabileceği konusunda tahmin yapabilir, yapmalı da zaten. Dolayısıyla Merkez Bankası nın her enflasyon raporunda doğal olarak bir tahmin dile getirmesi beklenir, yapılan da budur. Ama tabii ki her raporda bir güncellemeye gidilmesi de gerekmez. Baz etkili iyileşme Bu arada ocak ayına ilişkin gerçekleşme ve ocak itibarıyla oluşan yıllık oran bu yıla Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara ,46 0,81 1,02 1,31 0,45-0,27 0,15 0,52 0,65 2,08 1,49 0, ,02 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara ,22 10,13 11,29 11,87 11,72 10,90 9,79 10,68 11,20 11,90 12,98 11, ,35 iyi bir başlangıç yapılacağına dönük tahminleri haklı çıkardı. Geçen yılın ocak ayı, TÜFE deki yüzde 2.46 lık oranla tüm ocak aylarının rekorunun kırıldığı bir dönemdi. Bu yılın ilk ayındaki artış ise tahminler doğrultusunda yüzde 1 düzeyinde (1.02) gelince yıllık oran keskin bir şekilde geriledi. Aralık sonunda yüzde olan yıllık oran, ocak sonunda yüzde e indi. Yıllık enflasyonda bu yıl baz etkisinin olumlu yansımasını yaşayacağız. Yapılan tahminlere göre yıllık oran şubat, mart ve nisanda da gerileyebilir. Mayıstan itibaren altı ay boyunca yatay denilebilecek bir seyir ortaya çıkması, yılın son iki ayında yeniden düşüş görülmesi bekleniyor. Bugünlerde yapılan hesaplamalar yılın yüzde 9 un biraz altında kapatılabileceğini gösteriyor. Tabii ki bu tahminler baz etkisine dayalı olarak yapılıyor. Yıl içinde fiyatların yönünü yukarı ya da aşağı doğru etkileyebilecek bir dizi gelişme yaşanması olasılığı elbette var. Doğrusu fiyatların Merkez Bankası nın tahmini olan yüzde 7.9 un altında kalmasını sağlayabilecek olağandışı etkenler ortaya çıkabilir mi, çok zor. Ama oranı yukarı itebilecek etkenlerle karşılaşma olasılığı çok daha güçlü. Bir ayı aşkın süredir devam eden askeri harekat... Döviz kurunda Türkiye nin atacağı adımlardan dolayı ya da bizim dışımızda alınacak kararlara bağlı olarak ortaya çıkabilecek hızlı artış... Siyaset sahnesinde neler yaşanacağı, bu yıl bir erken seçime gidilip gidilmeyeceği... Bütün bunlar enflasyon üstünde çok belirleyici olabilecek gelişmeler olarak karşımızda duruyor. 124

4 Bir bakışta üç yılın ekonomik göstergeleri TÜFE (Aylık) (% değ.) Yİ-ÜFE (Aylık) (% değ.) İhracat (Aylık) (milyon $) İthalat (Aylık) (milyon $) Cari denge (milyon $) İç borç stoku (milyar ) Sabit faizli iç borçlanmanın ortalama maliyeti (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon ) Bütçe gideri (Aylık) (milyon ) Reel kur end. (TÜFE ye göre) (2003=100) Aylık Ort. $ ( ) Aylık Ort.Euro ( ) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmamış endekse göre) San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmış endekse göre) Protestolu senet (Milyon ) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,82-0,02-0,04 0,78 0,58 0,47 1,16-0,29 0,18 1,44 0,52 1, ,46 0,81 1,02 1,31 0,45-0,27 0,15 0,52 0,65 2,08 1,49 0, , ,55-0,20 0,40 0,52 1,48 0,41 0,21 0,08 0,29 0,84 2,00 2, ,98 1,26 1,04 0,76 0,52 0,07 0,72 0,85 0,24 1,71 2,02 1, , ,9 421,2 423,2 428,5 429,4 430,2 434,4 435,0 438,2 438,2 439,5 440, ,1 444,1 448,2 449,4 452,3 453,3 455,3 458,4 463,1 465,0 468,2 468, ,5 478,6 483,3 486,9 490,2 495,3 504,6 513,3 523,5 530,5 534,5 535, ,14 10,95 10,13 9,56 9,63 9,32 9,11 9,73 9,25 9,66 10,66 11, ,33 11,10 11,42 10,92 11,23 10,79 11,00 11,03 11,10 11,96 13,22 13, , ,76 100,08 101,16 102,07 99,39 100,50 101,16 99,83 99,99 98,53 95,22 92, ,58 88,88 89,57 90,51 91,75 91,66 89,47 89,59 90,31 88,02 84,19 84, , ,0070 2,9407 2,8917 2,8347 2,9266 2,9170 2,9576 2,9629 2,9601 3,0679 3,2675 3, ,7349 3,6724 3,6659 3,6538 3,5639 3,5190 3,5599 3,5125 3,4680 3,6623 3,8791 3, , ,2669 3,2628 3,2063 3,2134 3,3147 3,2774 3,2710 3,3207 3,3165 3,3866 3,5344 3, ,9655 3,9110 3,9158 3,9101 3,9324 3,9487 4,0914 4,1436 4,1377 4,3083 4,5496 4, , ,3 681,1 678,2 679,3 710,9 715,3 733,3 744,7 759,1 773,5 779,2 786, ,5 766,3 783,1 787,3 816,6 819,2 836,3 834,8 852,7 892,2 879,7 886, , ,1 144,8 151,4 154,0 146,8 149,5 138,6 142,4 137,9 135,8 135,9 137, ,9 140,7 144,3 151,2 152,6 153,9 151,3 155,6 154,6 149,7 150,5 154, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 291,5 293,1 295,6 297,6 300,1 300,7 302,3 306,2 310,9 315,9 322, ,9 328,8 336,1 341,4 345,7 351,1 356,7 362,7 368,2 371,4 376,3 380, , ,4 91,4 91,2 93,5 94,0 95,1 95,5 97,0 99,2 98,3 98,4 100, ,7 100,3 101,6 100,6 101,8 103,7 105,1 110,0 109,5 108,9 112,1 112, , ,2 0,8 4,8 3,8 0,3 6,7 1,3 8,2-7,9 14,7 3,7 4, ,6 8,7 4,7 0,7 7,2 1,2-8,4 2,8-4,1 0,3 4,7 1, ,5-1,6 2,9 6,3 4,2-3,4 25,8 4,1 13,5 9,1 7,0 6, ,0 0,8 4,6 3,8 2,4 4,6-0,1 6,9 1,6 4,0 3,5 4, ,8 5,8 2,6 0,9 5,5 1,3-4,3 2,0-2,9 2,2 2,6 1, ,8 1,1 3,0 7,0 3,6 3,7 14,7 5,5 10,5 7,5 7,0 8, ,7 712,8 680,5 714,5 664,8 757,9 984,6 776,8 914,8 902,0 947, , ,0 739,9 815,5 881,7 883,5 916, ,6 995, , , , , ,8 906,9 892, ,9 926,2 929, , , , , , ,

5 GÖSTERGELER GSYH (% değişim) (2009 bazlı yeni seriye göre) Birinci çeyrek 5,3 4,8 3,6 8,7 İkinci çeyrek 5,4 4,9 7,2 2,9 Üçüncü çeyrek 11,1-0,8 5,8 3,7 Dördüncü çeyrek 4,2 7,5 5,9 Yıllık 3,2 6,1 5,2 Fiyatlar (% değişim) TÜFE Yİ-ÜFE Ocak 1,02 2,46.Ocak 0,99 3,98.Yıllık 10,35 9,22.Yıllık 12,14 13,69.Yıllık ortalama 11,23 7,76.Yıllık ortalama 15,66 4,96 Dış Ticaret (Milyon $) Aralık. İhracat ,58. İthalat ,39. Açık ,55.İhracat/ithalat (%) 60,1 69,4 Yıllık. İhracat ,19. İthalat ,71. Açık ,82.İhracat/ithalat (%) 67,2 71,8 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Yıllık) Cari işlemler dengesi ,1 Döviz geliri ,7. İhracat ,4. Seyahat ,9. Faiz ,2. Diğer ,6 Döviz gideri ,1. İthalat ,5. Seyahat ,8. Faiz ,3. Diğer ,8 Merkez Bankası Döviz Rezervi (Milyon $) 09/02/18 10/02/17 Değişim (%) TOPLAM ,12.Döviz rezervi ,03.Altın ,44 Reel Kur Endeksi (2003=100) (TÜFE ye göre) Ocak ,59 Ocak ,98 Ocak ,85 Ocak 16 98,76 Ocak ,30 Ocak 17 87,58 Ocak 14 95,82 Ocak 18 85,53 Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon ) (Ocak) Değ.(%). Gelir ,97. Harcama ,40. Denge ,36. Faiz dışı denge ,27 İç Borç Stoku.Aralık 535,4 468,6 14,26 Yurtiçindekilerin Toplam Mevduatı (Bin ) Toplam ,39. Vadesiz ,35. Vadeli ,63 Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon $). Toplam ,48. ABD Doları ,03. Euro (Dolar karşılığı) ,21. Diğer dövizler (dolar karşılığı) ,40. Kıymetli madenler depo hesapları (dolar karşılığı) ,71 Mevduatın Vade Dağılımı (Bin ) 02/02/18 03/02/17 Değ. (%) a- mevduat ,96. Vadesiz ve yedi gün ihbarlı ,71. Bir ay ,34. Üç ay ,87. Altı ay ,35. Bir yıla kadar ve daha uzun ,48 b-yabancı para mevduat ,27. Vadesiz ve yedi gün ihbarlı ,53. Bir ay ,37. Üç ay ,99. Altı ay ,50. Bir yıla kadar ve daha uzun ,64 Mevduat Bankaları Kredileri (Bin ) Toplam ,43 Yurtiçi krediler ,23. krediler ,36.Yabancı para krediler ,51 Yurtdışı krediler ,09 Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin ) 09/02/18 10/02/17 Değ.(%) Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları ,49. Tüketici kredileri ,34 Konut ,64 Taşıt ,62 Diğer ,38.Kredi kartları ,77 Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri ,62. Kredi kartları ,03 Repo Hacmi (Bin ) 09/02/18 09/02/17 Değ. (%). Müşterilerle yapılan ,16. Mali kuruluşlar arasında yapılan ,81 Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları (Stok) TL mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar 11,52 13,59 13,55 13,53 ABD Doları mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar 2,26 3,41 3,02 3,14 Euro mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar 0,93 1,52 1,44 1,63 126

6 Para Arzı (Bin ) M ,76 DOLAŞIMDAKİ PARA ,04 Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para ,89 Banka Kasaları (-) ,39 VADESİZ MEVDUAT (TL) ,99 Mevduat Bankaları ,64 Katılım Bankaları ,41 TCMB ,86 VADESİZ MEVDUAT (YP) ,63 Mevduat Bankaları ,18 Katılım Bankaları ,85 TCMB ,95 M ,70 VADELİ MEVDUAT (TL) ,71 Mevduat Bankaları ,72 Katılım Bankaları ,44 TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) ,50 Mevduat Bankaları ,23 Katılım Bankaları ,90 TCMB - - M ,01 REPO ,13 PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) ,38 İHRAÇ EDİLEN MENKUL DEĞERLER ,85 İşsizlik Verileri (Kasım 2017 itibarıyla) Toplam Erkek Kadın. 15 ve daha yukarı yaşta nüfus (Bin kişi) İşgücü (Bin kişi) İstihdam (Bin kişi) İşsiz (Bin kişi) İşsizlik oranı (%) 10,3 8,8 13,4. Tarım dışı işsizlik oranı (%) 12,2 10,0 17,4. Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı (%) 19,3 16,2 25,0 Tüketici Güven Endeksi* Ocak 18 Aralık 17 Değ.(%) Tüketici Güven Endeksi 72,3 65,1 11,1.Hanenin maddi durum beklentisi 91,1 84,8 7,4.Genel ekonomik durum beklentisi 96,1 87,5 9,8.İşsiz sayısı beklentisi (**) 76,0 70,6 7,6.Tasarruf etme ihtimali 26,2 17,5 49,7 (*)Beklentiler gelecek 12 aylık dönem için sorgulanıyor. (**)Söz konusu endeksin artması, işsiz sayısı beklentisinde azalışı, azalması ise işsiz sayısı beklentisinde artışı gösteriyor. İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) Ocak 78,2 77,0 Sanayi Üretimi Değişimi (%) Aralık 2017 Aralık 2016.Arındırılmamış endekse göre (yıllık) 6,5 1,3.Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (yıllık) 8,7 1,6.Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (bir önceki aya göre) 0,9-0,2 Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Milyon ) (Yıllık).Enerji ,0.Hizmetler ,4.İmalat ,4.Madencilik ,5 Toplam ,3 Şirket Kuruluşları (Ocak) Değ. (%). Kurulan ,54. Kapanan ,62 İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Daire sayısı (Yıllık). Ruhsat ,26. Yapı kullanma izin belgesi ,91 Protestolu Senetler (Yıllık). Adet ,59. Tutar (Bin TL) ,24 Turist Sayısı Yıllık ,84 Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon $) (Ocak) Değ.(%) Toplam ,18. Kamu ,71. Merkez Bankası ,00 DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $) Ç. 2.Ç. 1.Ç Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) Kısa Uzun Kamu sektörü (toplam) Kısa Uzun TCMB (toplam) Kısa Uzun Özel sektör (toplam) Kısa Uzun ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE FARK (Milyon Dolar) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) Kısa Uzun Kamu sektörü (toplam) Kısa Uzun TCMB (toplam) Kısa Uzun Özel sektör (toplam) Kısa Uzun ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE DEĞİŞİM (Yüzde) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 1,13 4,95 1,87 2,20-1,38 Kısa 1,39 6,51 4,32-3,76-22,57 Uzun 1,04 4,43 1,08 4,26 8,93 Kamu sektörü (toplam) 0,03 5,13 2,70 5,92-3,86 Kısa -0,66 4,70 1,45 11,88-18,56 Uzun 0,14 5,19 2,90 5,04-1,23 TCMB (toplam) -12,65-0,35-1,45-38,14-46,56 Kısa -11,01 0,93-1,82-37,50-48,54 Uzun -12,91-0,54-1,39-38,24-46,24 Özel sektör (toplam) 1,63 4,88 1,53 0,90 0,06 Kısa 1,79 6,87 4,91-6,30-23,12 Uzun 1,56 4,04 0,17 4,12 15,66 127